Opera;

91쪽

Ex improviso Jugurtha regnum Adherbalis invadit et populatur, A. U. 640.

XX. Postquam, regno diviso legati Asrica discessere, et Jugurtha, contra timorem animi, praemia Sceleri Sadeptum SeSe videt certum ratus, quod ex amici apud Numantiam acceperat, omnia Romae venalia eSSe, Si mul et ill0rum pollicitationibus accensu quo paulo ante muneribus expleverat, in regnum Adherbalis animum intendit. Ipse acer, bellic0SUS; at iS, Uem petebat, quietus, imbellis, placido ingenio, opportunii S injuriae, metuens magis quam metuendus. Igitur ex improviso fines ejus cum magna manu invadit multo m0rtale cum pecore atque alia praeda capit, aedia sicia incendit, pleraque l0ca hostiliter cum equitatuae edit dein cum omni multitudine in regnum Suum convertit, exi Stumans dol0re permotum Adherbalem injuria Sua manu vindicaturum, eamque rem belli causam ore. At ille, quod neque e parem armi Sexistumabat, et amicitia populi romani magis quam Numidis retus erat, legatos ad Jugurtham de injuriis questum misit. Qui tametsi contumeliosa distia retulerant, prius lamen omnia pati decrevit quam bellum sumere, quia tentatum antea Secus ceSSerat. Neque tamen eo magis cupido Jugurthae minuebatur, quippe qui totum ejus regnum animo jam invaserat. Itaque

non, ut antea, cum praedatoria manu Sed magn0 exe citu comparato bellum gerere coepit, et aperte t0tius Numidiae imperium petere ceterum, qua pergebat Ur beS, agro vaStare, praeda agere, ut animum, terrorem h0stibus Ugere.

Vide sinem cap. XVI. culus hae sequentia Sunt.

92쪽

90 1LLUSTII

Victo et obsesso Adherbale Romani utrinque arma deponi lubent, A. U. 64l.

XXI. Adherbal ubi intellegit eo processum Ut regnum aut relinquendum esset aut armis retinendum, neceSSari copia parat, et Jugurthae obvius procedit. Interim haud longe a mari, pr0pe Cirtam ' oppidum, utriusque consedit exercitus; et, quia diei extremum erat, praelium non inceptum. Ubi plerumque noctis proceSSit, obSeur etiam tum lumine, milites jugur thini Sigii dat0 castra hostium invadunt Semi S0m-n0 partim, alio arma Sumentes, fugant unduntque. Adherbal cum paucis equitibus Cirtam profugit et ni multitudo t0gat0rum ciuisset, quae Numida insequentes moenibus pr0hibuit, uno die inter du08 reges csaeptum atque patratum bellium flaret. Igitur Jugur tha oppidum circumsedit vineis turribusque et machinis omnium generum Xpugnare aggreditur, maXU messestinans tempus legat0rum antecopere, qu0S, ante praelium saetum R0mam ab Adherbale missos audi-Verat. Sed 40stquam senatus de bello e0rum accepit, tres ad0lescentes in Africam legantur, qui ambo reges adeant, Senatu populique romani verbis nuntient si Velle et censere eos ab armis discedere, de controverSiis suis ure potius quam bell0 disgeptare cita Seque issisque dignum flare.

Respondet Jugurtha se legatos Romam missurum, ac interea Cirtae obsidionem urget.

XXII. Legati in Asricam maturante veniunt, eo magis qu0d Romae, dum proficisci parant, de praelio suctu

Hodie Constantine linios italos designat, non tamen 2 oc omanos cives et so milites.

93쪽

BELLUM IUGURTHINUM

etippugnatione Cirtae audiebatur Sed is rumor cle

mens erat. Quorum dugurtha accepta ratione, reSpondit is ibi neque majus quidquam neque cariUS RUct0ritate senati ab adolescentia ita enisum uti biptumo qu0que pr0baretur virtute, q0 malitia, P. Scipi0m, Summo viro, placuisse ib easdem arte a Micipsa, n0n penuria liberorum' in regnum adoptatum. Ceterum qu plura bene atque Strenue sectSSet, e ani mum Suum injuriam minus t0lerare: Adherbalem d0lis vitae suae insidiatum qu0d ubi comperisset, Sceleri obviam isse; 0pulum romanum neqUe recte neqUepi 0 0no acturum, si ab iure gentium SeSe pr0hibuerint. Postrem de omnibus rebus legat0 Romam brevi missurum scita utrique ' digrediuntur. Adhe

balis appellandi copia non suit. XXIII. Jugurtha ubi eos Africa decessisse ratUS St,

neque pr0pter l0ci naturam Cirtam armis expugnare potest, vallo atque lassa moenia circumdat, turre eXStruit, easque praesidiis firmat praeterea dieS, noctes, aut per vim aut dolis tentare de sens0ribus maenium praemia modo, modo formidinem ostentare Su0Shor tando ad virtutem erigere prorsus intentu cuncta parare Adherbal ubi intellegit omnes suas ortunas in extremo Sitas, hostem infestum, auxilii Spem nullam, penuria rerum necessariarum bellum trahi non p0SSe, ex iis qui una Cirtam profugerant duo maXumeim pigr0 delegit eos, multa pollicendo, a miSerando

CBSUm Suum confirmat, uti per hostium muni tione noctu ad proxumum mare, dein Romam per

gerent. Cl. cap. x. Uine Romani, inde Jugurtha.

94쪽

92 1LLUSTII

Littorae Adherbalis in senatu recitatae Α, . 642.

XXIV. Numidae paucis diebus jussa esticiunt lit terae Adherbalis in senatu recitatae, quarum Sententia hiae suit si Non mea culpa Saepe ad vos oratum mitto, P. sed vis Jugurthae subigit quem tanta lubid exstinguendi me invasit, uti neque vos neque de0 immor tales in animo habeat, sanguinem meum quam Omnia malit. Itaque quintum jam mensem, S0em et amicUSp0puli romani, armis obsessus tene0r; neque Inihi Micipsae patri beneficia, neque vestra decreta auxiliantur. Ferro an tame acriu urgear, incertus Sum Plura de augurtha scribere deh0rtatur Artuna mea Petiam 3ntea expertus Sum parum fidei miseris esse nisi lamen intellego illum Supra quam ego Sum petere, ne que Simul amicitiam vestram et regnum meum Sperare. Utrum gravius existumet, nemini occultum eSt nam

initio edidit Iliempsalem, fratrem meum dein patrio regno me expulit. Quae sane suerint n0strae injuriae, nihil ad vos. Verum nunc vestrum regnum armi te net me, quem imperatorem Numidis p0suistis, clausum obsidet legatorum verba quanti secerit, pericula mea declarant quid reliquum, nisi i VeStra, qu0m0 veri p0ssit Nam ego quidem vellem et haec quae

scribo, et illa quae antea in Senatu queStUS Sum Vana rent, potius quam miseria mea fidem verbis saceret. Sed quoniam e natus Sum ut Jugurthae celerum OS-tentui essem, non jam mortem neque aerumnaS, tantummodo inimici imperium et cruciatus corpori deprecor. Regno Numidiae, qu0d vestrum est, ut lubui consulite me ex manibus impiis eripite, per majeSt

95쪽

BELLUM IUGURTHINUM 93tem imperii, per amicitiae fidem, si ulla apud vos me-m0ria avi mei Ma Sinissae.

Legati iterum in Africam mittuntur, sed nihil oratione prossciunt.

XXV. His litteris recitatis, suere qui exercitum in

Africam mittendum censerent, et quam primum Adhe

bali subveniundum de augurtha interim uti consuleretur, quoniam n0n paruiSSet legatis. Sed ab iisdem regis autoribus Summa ope enisum ne decretum fieret. Ita bonum publicum, ut in plerisque neg0lii SSolet, privata gratia devictum. Legantur tamen in Africam majores natu, nobiles, amplis honoribus in quis

et tum in senatu princeps. li, quod in invidia res erat, simul et ab Numidis bsecrati, triduo navim ascendere

dein brevi Vticam appulsi, litteras ad Jugurtham

mittunt si quam cisSume ad provinciam accedat, Seque ad eum ab Senatu miss0s scille ubi accepit homine claros, quorum auctoritatem Romae pollere audiverat, c0ntra inceptum Suum Veni SSe primo commotus, metu atque lubidine diversus agitabatur timebat iram senati, ni parui SSet legatis p0rro animus cupidine caecus ad inceptum Scelus rapiebat. Vicit lamen in avido ingenio pravum con Silium. Igitur, exercitu circumdato, Summa vi Cirtam irrumperenititur, maxume SperanS, diducta manu h0Slium, aut vi aut dolis sese casum victoriae inventurum. uod ubi Secus procedit, neque, qu0d intenderat, efficere p0lest uti, priusquam legatos conveniret, Adherbali spoliretur; ne ampliuS 0rand0 Scaurum, quem plu-

Haud procul a ruderibus Carthaginis, OceaSUm VerSUS.

96쪽

SALLUSTIIrimurm metuebat, incenderet, cum paucis equitibus in provinciam venit. Ac tametsi senati verbis minae grave nuntiabantur, quod oppugnatione n0 desis teret, multa tamen oratione consumpta, legati frustra

Adherbal Jugurthae so tradit, et necatur.

XXVI. Ea postquam Cirtae audita sunt, Italici , qu rum virtute moenia defensabantur, confisi, dediti0ne lacta, pr0pter magnitudinem p0puli romani invi0lat0sses 1 re, Adherbali suadent uti seque et oppidum du-gurthae tradat tantum ab eo vitam paciScatur de ce- turis senatui curae ore. At ille, tametsi omnia potiora fide Jugurthae rebatur, tamen quia pene e0Silem, Si adversaretur, c0gendi potesta erat, ita uti censuerant Italici, dediti0nem lacit. Jugurtha in primis Adherbalem excruciatum necat dein omnes puderes NumidasHtque neg0tiatore promi Scue, uti quiSque armatis obvius interfecit.

Jugurtha bellum largitionibus vitare nequit, Α. U. 43.

XXVII. Quod postquam Romae cognitum, et re in senatu agitari coepta, iidem illi ministri regis , inter pellando ac Saepe gratia, interdum jurgiis trahendo tempus, atrocitatem lacti leniebant. Ac ni C. Mem natus , tribunus plebis designatus, vir acer et inseStu S

pra, cap. XXI, Ossati mo NessOtiatores vocantur. Ut plurimum enim ex Italia in cetera reipublicae partes negotiatore Veniebant. Cf. RP. XV.

Memmius 1lle e antiqua gente, Sed plebeia, OrtundUS, praeturam ostea adeptus est; a in eo erat ut consul eligeretur, quum in ipsis comitiis interfectus est, A. U. 654.

97쪽

BELLUM IUGURTHINUM 95potentiae nobilitatis, p0pulum romanum edocuisset id agi uti per pauc0 lacti080 Jugurthae cella condonaretur, prosecto omni invidia prolatandis c0nsul- tali0nibus dilapsa erat tanta is gratiae atque pecu niae regis Sed ubi senatus, delicti c0nScientia, o pulum timet, lege Sempr0nia ' provinciae futuris c0nsulibus Numidia atque Italia decretae c0nsules declarantur P. Scipio Nasica, L. Bestia Calpurnius ;

Calpurnio Numidia, Scipi0ni Italia obvenit. Deinde

exercitus, qui in Africam portaretur, scribitur Sti pendium, alia quae bello usui serent, decernuntur. XXVlII. At Jugurtha, 0ntra spem nuntio accept0, liuippe cui Romae omnia venum res in animo haese rat, ilium et cum eo dii familiares ad senatum lega-

10 mittit hisque, ut illis qu0 Hiempsale interfecto

miserat, praecipit omne m0rtale pecunia aggredian tur. ut 0stquam Romam adventabant, Senatu a

Bestia consultus in Placeretne legat0 Jugurthae recipi moenibus f Iique decrevere, nisi regnum pSumque deditum venissent, ut in diebus proxumis decem Italia de ederent. Consul Numidis ex senati decreto nuntiari jubet ita insectis rebus illi domum discedunt. Interim Calpurnius, parato exercitu, legat sibi h0mines nobiles, actioS08, quorum auct0ritate quae deliquisset munita sere sperabat in qui sui Scaurus, cujus de

natura et habitu supra memoravimus. Nam in consule

Leae Semproni provincias designari lubebat in quibus consules imperium Xersterent, antequam ipsi consules eligerentur.

Scipio Nasica lius erat olus qui Tiberium Gracelium

interemit. Ipse autem Parum uotus fuit. - Calpurnius Bebtia, senatui carus quia pro nobilitate contra Gracchorum factionem teterat, non tamen potuit damnationem Vitare, ut Videbimus, ob acceptam a Jugurtha pecuniam. Cf. cap. VIII, XIII et XV.

98쪽

nostro multae bonaeque arte animi et corporis erant, quas omnes avaritia praepediebat patiens laborum,

acri ingeni0, uti providens, belli haud ignarus, si mi SSumus contra pericula et insidias. Sed legiones per Italiam Rhegium, atque inde Siciliam, porro ex Sicilia in Aspidam transvectae. Igitur Calpurnius, initio a

ratis commeatibus, acriter Numidiam ingressus est multos mortale et urbe aliqu0t pugnando capit.

Corruptis Bestia et Scauro Jugurtha in simulatam deditionem accipitur.

XXIX. Sod ubi Jugurtha per legat0s pecunia tentare, bellique quod administrabat asperitatem Stendere coepit, animus aeger avaritia acile conversus est. Ceterum socius et administer omnium c0nsilio rium assumitur Scaurus; qui tametsi a principio, plerisque ex lacti0ne ejuS 0rruptiS, CerrUme se gem impugnaverat, lumen magnitudine eeuniae ab0n honest0que in pravum abstractus est. Sed Jugurtha primum tantummodo belli moram redime bat, existumans eSe aliquid interim R0mae pretio aut gratia essecturum P0Stea vero quam participem negoti Scaurum acceperat, in maXumam Spem adductu recuperandae paciS, Statuit cum eis de omni bus pactionibus praeSen agere. Ceterum interea, fidei causa, mittitur a consule Sextius quaestor in

oppidum Jugurthae Vaccam ' cujus rei specie erat accepti frumenti quod Calpurnius palam legatis

imperaverat, quoniam deditionis mora inducis agi tabantur. Igitur rex Ut conStituerat, in caStra venit ac pauca, prae8enti c0nsili0, 0cutus de invidia

Vacca, hodie ejα, in regno tune tano.

99쪽

BELLUM JUGURTHINUM Tladii sui atque uti in dediti0nem acciperetur, reliqua cum Bestia et Scauro secreta transigit dein, 0Stero die, quaSi per Saturam exquisitis sententiis, in dediti0nem accipitur. Sed, uti pro c0nsili imperatum erat, elephanti triginta, pecus atque equi multi, cum parvo argenti pondere, quaestori traduntur Calpurnius R0mam ad magistratus rogand0 3 pr0liciscitur in Numidia et exercitu nostro pax agitabatur.

Cunctante senatu consulis flagitium abolere, Memmius Quirites ad iudicandum hortatur.

XXX. P0stquam res in Africa gestas, quoquem0d actae serent, fama divolgavit, Romae perim ne locos et conventus de acto consulis agitari. Apud plebem gravis invidia patres s0lliciti erant probarentne tantum flagitium an decretum consulis

tentia Scauri, quod is auctor et socius Bestiae erub tur, a vero bonoque impediebat. At C. Memmius, cujus de libertate ingenii et odi p0lentiae nobilitatis

supra diximus, inter ubi lationem et mora Senati, concionibus populum ad vindicandum hortari m0nere ne rempublicam, ne libertatem Suam desererent; multa Superba, crudelia acin0ra n0bilitatis ostendere prorSu intentu omni modo plebis animum accendebat. Sed, quoniam ea tempestate Rumpe Memmii facundia clara pollensque suit, decere existumavi unam ex iam multi orationem perscri-

Ad mustistratus restandos, id est ad comitia eligendis magistratibus habenda. His enim praeesse ad consules pertinebat, et Scipio collega erat mortum.

100쪽

Bestiae hujuscem0di verbis disseruit

oratio Memmii patrum superbiam et aVarillam increpantis.

XXXI et ulla me dehortantur a vobis, Quirites, ni studium reipublicae omnia superet ope factio nis veStra patientia, VS nullum, ac maXUme, qu0d innocentiae his periculi quam honoris est. Nam illa quidem piget dicere, his annis quindecim quam hi libri sueritis Superbiae pauc0rum, quam laede quamque inulti perierint vestri de sens0res, uti vobis animus ab ignavia atque sec0rdia corruptus sit qui ne nunc quidem, obn0xii inimicis, exsurgitis, atque etiam nunc timetis, quibus decet terr0ri esse. Sed quanquam haec talia sunt, tamen obviam ire saeti0nis p0tentiae animus subigit. Certe ego libertatem, quae mihi a parente tradita est, experiar; verum id

frustra an ob rem faciam, in Vestra manu itum,

Quirites. Neque ego h0rtor, quod Saepe maj0re Vestri secere, uti c0ntra injurias armati eatis nihil

Vi nihil Secessione opus neceSSe St Suomet ipsi more praecipite eant.

0cciso Tiberio Graccho quem regnum parare aiebant, in plebem r0manam quaesti0nes habitae sunt; post C. Gracchi et M. Fulvii caedem ' item multi vestri ordinis m0rtales in carcere necati Sunt utriusque cladis non lex, verum hibido eorum, memsucit. Sed sane fuerit regni paratio plebi sua restituere quidquid sine sanguine civium ulcisci nequitur, jure actum sit. Superioribus annis taciti indignabamini aerarium expilari, reges et p0pul0 liber08