Opera;

161쪽

BELLUM IUGURTHINUM 159 XCIV. Sed ubi ex praecepto tempuS VISUm, para tis comp0Sitisque omnibus, ad locum pergit. Ceterum illi qui centuriis praeerant, praedoeti ab duce,

arma rnatumque Utaverant, capite atque pedibus

nudis, uti prospectu nisusque per saxa facilius λ- ret super terga gladii et scuta verum ea numidica ex corii8, 0nderi gratia Simul, et offensa quo levius Streperent. Igitur praegrediens Ligus saxa, et Si quae vetustate radices eminebant, laquei vinciebat, qui bus allevati acilius escenderent interdum timid0s ins0lentia itineris levare manu ubi paulo asperi0rBSCen SUS, Singulo prae Se inermos mittere, deinde ipse cum illorum armis equi quae dubia nisu vide

dens descendensque, dein Statim digrediens, celeris audaciam addere. Igitur, diu multumque satigati, tandem in castellum perveniunt, desertum ab ea parte, quod omnes, Sicuti aliis diebus, adversum h08le aderant. MariuS, ubi ex nuntiis quae Ligus egerat c0gn0Vit, quanquam tot die intentos praelio

Numidas habuerat, tum vero coli 0rtatu milites, et ipSe extra vinea egreSSUS, teStudine acla Succedere, et simul h0stem tormentis sagittariisque et undit0ribus eminus terrere. At Numidae, Saepe antea vineis Romanorum SubverSis, item incensis, non castelli moenibus sese tutabantur Sed pro muro die nocteS-que agitare, maledicere R0manis ac Mario vecor diam objectare, militibus nostri Jugurthae servitium minari, Secundis rebu seroce eSSe. Interim, omnibus R0manis h0stibusque praelio intentiS, magna utrinque vi, pro gloria atque imperio his, illis pro

Salute certantibus, repente a tergo Signa canere ac

162쪽

S LLUSTII primo muliere et pueri, qui viSum proceSSerant, sugere deinde uti quisque muro pr0xumu erat; p0Strem cuncti, armati inermesque. Quod ubi accidit, eo acrius Romani instare, undere, ac ple rosque tantumm0do sauciare dein super occiSorum corpora vadere avidi gloriae, certante murum petere, neque Uemquam omnium praeda m0rari. Sic sorte c0rrecta Marii temeritas gl0riam ex culpa invenit.

Sylla equites e Latio adducit. Eius natura et indoles.

XCV. Ceterum, dum ea res geritur, L. Sulla quaeStor cum magno equitatu in caStra Venit quos uti ex Lati et a s0ciis cogeret, R0mae relictu erat. Sed quoniam tanti viri res adm0nuit, idoneum Visum eS de natura cultuque ejus paucis dicere. Neque enim alio loco de Sullae rebus dicturi sumus; et L. Sisenna , optume et diligentissume omnium qui ea re dixere persecutus, parum mihi libero ore locutus videtur igitur Sulla genti patricis no

bilis suit, familia pr0pe jam exstincta majorum ignavia litteris graecis ac latinis juxta atque d0ctissume eruditus animo ingenti cupidu voluptatum, sed gloriae cupidior lacundus, callidus, et amicitia saetiis ad simulanda negotia altitudo ingenii incre

dibilis multarum rerum, ac minum pecuniae lar git0r. atque feliciSSum omnium, ante civilem

Historiarum auctor quarum modica tantum fragmenta manent. De eo id Cic. Brut. 4. Gentis unius plures familio eSSe possunt. Unus e Syllae majoribus. Cornelius mulinus, dictatoris. U. 478 Senatu motus fuerat a Fabricio CenSOre, eo quo plura argentea Vasa retinebat quam lege caVebatur.

EX eo ero caSu familia nunquam eme erat.

163쪽

BELLUM IUGURTHINUM 46lvici0riam, nunquam Super industriam fortuna fuit; multique dubitavere sertior an elicior esset. Nam, postea quae secerit, incertum habeo pudeat magis an pigeat diSSerere.

Sylla per solertiam sit Mario militibusque carissimus.

XCVI. Igitur Sulla, ut supra dictum, p0Stquam

in Africam atque in castra Marii cum equitatu venit, rudis antea et ignarus belli, Solertissumus omnium in paucis tempestatibus factus est. Ad hoc milites be nigne appellare multis rogantibus, alii per Se pSe, dare beneficia invitus accipere, Sed ea pr0perantiuSquam e mutuum reddere ipSe ab nullo repetere, magis id laborare, ut illi quamplurini deberent; 40ca atque Seria cum humillumi agere in operibus, in agmine atque ad vigiliaS, multu adeSSe neque interim, qu0d ambitio prava S0let, conSuli aut cujusquam boni famam laedere, tantummodo neque c0nsilio neque manu priorem alium pati, plerosque antevenire quis rebus brevi Mario militibusque

Jugurtha promissis Bocchum sibi sociat, iunctisque viribus, ambo Romanis perhaeum faciunt. Hi nocte in colles sese recipiunt.

XCVIL A Jugurtha, 0stquam oppidum Capsam

ali0sque l0c0s munit0s et Sibi utiles, Simul et magnam pecuniam amiSerat, ad Bocchum nuntios mittit u uamprimum in Numidiam copias adduceret; praelii faciundi tempus adesse s uem ubi cunctari accepit, dubium belli atque pacis ratione trahere, rurSUS, ut antea, proxum0 ejus doni corrumpit, ipsi lue Mauro p0llicetur Numidiae partem tertiam, li

164쪽

162 1LLUSTII si aut 0mani frica expulsi, aut integri SutS finibus, bellum compositum laret. Eo praemio ille

ctUS, Bocchus cum magna multitudine Jugurtham accedit. Ita amborum exercitu c0njuncto Marium jam in hiberna proficiscentem, vix decima parte die reliqua, invadunt rati n0ctem, quae jam aderat, victis sibi muniment lare, et, si vicisSent, nullo impedimento, quia l0corum Scientes erant contra R0manis utrumque casum in tenebris dissiciliorem. Igitur simul consul ex multis de hostium adventu cognovit, et ipsi h0Ste aderant; et priuSquam exercitus aut instrui, aut sarcinas c0lligere, denique antequam Signum aut imperium ullum accipere quivit, equite mauri atque gaetuli, non acie neque ullo more praelii, Sed catervatim, uti quosque ser c0nglobaverat, in n0Stro c0ncurrunt. Qui omnes, trepidi improviso metu ac tamen virtuti memoreS, ut arma capiebant, aut capientes ali0s ab hostibus de senSabant par equo aScendere, obviam ire hosti

bus pugna latr0cini magis quam praeli similis fieri sine ignis, Sine ordinibuS, equites, pedites

permixti caedere ali0S, alio obtruncare; mult0S, contra adverS0 acerrume pugnanteS, ab tergo cir cumvenire neque Virtu neque arma Sati tegere, quod h0Stes numero plure et undique circumfusi.

Denique Romani Vetere novique, et ob ea scientes belli, si quo l0cu aut caSUS conjunxerat, OrbeS sacere atque ita ab omnibus partibus simul tecti et instructi, h0stium Vim SuStentabant. XCVIII. Neque in eo tam aspero negotio territus MariuS, aut magi quam antea demisso animosuit; sed cum turma sua, quam ex sortiSsumis magis

165쪽

BELLUM IUGURTHINUM

quam familiarissumis paraverat, vagari paSSim, cm0d laborantibus suis succurrere, m0d040SteS, Ubi consertissumi obstiterant, invadere manu conSUlere militibus, quoniam imperare, conturbati omnibUS, non p0lerat. Jamque dies conSumptu erat, quum tamen barbari nihil remittere, atque, uti regeS praeceperant, noctem pro Se rati, acriu in Stare. Tum Marius ex c0pia rerum consilium trahit, atqUe, ut suis receptui l0cus esset, c0sse duo pr0pinqu0Sinter Se occupat quorum in uno, caStri parUm amplo, son aquae magnu erat alter Sut 0pp0rtunUS, quia magna parte editu et praecepS, pauca Uni mento egebat. Ceterum apud aquam Sullam cum

equitibus noctem agitare jubet; ipse paulatim milites

disperS0S, neque minus hostibus conturbatis, in Unum contrahit; dein cunctos pleno gradu in c0llem Subducit. Ita reges, loci difficultate c0acti, praesi0 deterrentur. Neque tamen su0 longius abire Sinunt Sed, utroque colle multitudine circumdato, est usi consedere dein, crebris ignibus lactis, plerumquen0ctis barbari 0re suo laetari, exSultare, Strepere v0cibus ipsi duces seroces, quia n0 sugerant, pr0 victoribus agere. Sed ea cuncta RomaniS, ex tenebris et editi0ribus locis sucilia visu, magno hortamen loerant. et Militari gradu XX millia

Passuum propo triginta hilam. horis quinque duntaxat aestivis paulo longioribus quam hiberius coulielenda Sunt Plano autem gradu, qui citatior est, tot l. dem horis XXIV millia peragenda sunt. Quidquid addideris,

iam cursus est, cuius spatium non potest deliniri. y Veget. I, 9.

166쪽

164 SALLUSTII

Alvenient Iuce, incautos hostes opprimit Marius.

XLIX. Plurimum vero Marius imperitia h0stium

confirmatUS, Quam maxumum silentium haberi

jubet ne Signa quidem, uti per Vigilias 80lebant, canere deinde, ubi lux adventabat, defessis jam

hostibus et paulo ante Somno captis, de improvi80 vigiles, item c0hortium turmarum, legi0num ubi cines simul omnes Signa canere milite clamoremt0liere atque p0rtis erumpere Mauri atque Gaetuli, ignoto et 0rribili sonitu repente exciti, neque u gere, neque arma capere, neque omnino sacere aut providere quidquam p0lerant ita cuncto Strepitu, clamore, nullo Subveniente, 0Stris instantibus, tu multu, terrore, sormido , UaSi vecordia, ceperat. Denique omnes sus sugatique Arma et signa militaria pleraque capta, litareSque e praeli quam omnibus Superioribus interempti; nam S0mri et metu ins0lito

impedita fuga.

Marius composito agmine in hiberna tendit.

C. Dein Marius, uti coeperat, in hiberna quae,

pr0pter c0mmeatum, in oppidi maritumis agere decreverat. Neque tamen Secor victoria aut insolens lactus sed pariter ac in conSpectu h0Stium, Uadrat agmine incedere Sulla cum equitatu apud dextum08 in sinistra parte A. Manlius, cum undi-t0ribus et sagittariis praeterea cohortes Ligurum curabat primos et extremo cum expediti manipulis tribun0s locaverat perfugae, minum cari et regionum Scientissumi, 0stium iter expl0rabant. Simul consul, quasi nullo imp08ito, omnia provide-

167쪽

BELLUM IUGURTHINUM 165 re apud omneSadeSSe laudare, increpare merentes; ipse armatus intentusque, item milites c0gebat. Neque secus atque iter sacere, castra munire excubitum in portas coh0rte ex legionibu8, pro ca8tri equites auxiliari0s mittere praeterea alios Super vallum in munimentis locare; vigilias ipse circumire, non tam dissidentia suturi quae imperavisset, quam uti mili tibus exaequatus cum imperatore lab0s volentibus esset. Et sane Marius, illo et aliis temp0ribus, belli pud0re magis quam malo exercitum coercebat qu0d multi per ambitionem fieri aiebant pars, quod a pueritia consuetam duritiam, et alia quae celeri miserias vocant, voluptati habuisset nisi tamen respublica, pariter ac SaeviSSumo imperio, bene atque

Post atrox praelium, denuo funduntur hostes.

CI. Igitur, quarto denique die, haud 0nge ab oppid0 Cirta undique Simul speculatores citi SeSe os tendunt, qua re h0stis adesse intellegitur. Sed quia

diversi redeuntes, alius ab alia parte, atque omneSidem significabant, consul incertu quonam modo aciem instrueret, nullo ordine commutato, adverSum omnia paratus, ibidem opperitur. Ila Jugurtham spes frustrata, qui c0pia in quatuor partes distri buerat, ratus ex omnibus aeque aliquos ab tergo h0stibus ventur0s. Interim Sulla, quem primum alligerant, cohortatu SU08, turmatim et quam maxiluae conserti equis, ipse aliique Mauros invadunt ceteri, in l0co manentes, ab iaculis eminus emissi corp0ra tegere, et, Si qui in manu Venerant,

168쪽

166 1LLUSTII

obtruncare. Dum e modo equite praeliantur, B00-chus cum peditibus quos Volux filius ejus adduxerat, neque in pri0re pugna, in itinere m0rali, adsuerant, p0Stremam Romanorum aciem invadunt. Tum

Marius apud prim08 agebat, quod ibi Jugurtha cum plurimis. Dein Numida, c0gnito Bocchi adventu,

clam cum paucis ad pedites c0nvertit ibi latine, nam apud Numantiam l0qui didicerat, exclamat Nostr0 frustra pugnare paulo ante Marium Sua manu intersectum η Simul gladium sanguine obli tum Stendere, quem in pugna, Sati8 impigre oeciso pedite nostro, cruentaverat. Quod ubi milites accepere, magis atrocitate rei quam fide nuntii erron tur simulque barbari animos t0llere, et in perculs0s acrius incedere damque paulum ab suga aberant, quum Sulla, profligati qu08 adversum ierat, rediens Mauris ab latere ingurrit Bocchus Statim avertitur. At Jugurtha, dum sustentare suo et pr0pe jam adeptam victoriam retinere cupit, circumventus ab equitibus, dextra, SiniStra omnibus occiSiS, 0lus

inter tela hostium vitabundus erumpit. Atque in10rim Marius, sugatis equitibus, accurrit auxilio suis, quos pelliciam acceperat. Denique hostes undique susi. Tum spectaculum horribile campis palensibus Sequi, fugere; ccidi, capi equi, viri amicti ac

multi, vulneribus acceptiS, neque iugere p08Se, neque quietem pati nili 0do, a Statim c0nei dere p08trem omnia, qua ViSUS erat, OnStrata telis, armiS, cadaveribus, et inter ea humus insecta

Sanguine.

169쪽

Marius, acceptis a Boccho legatis, ad eum Syllam tro lubet. Regis consilia nutant.

CII. Postea l0ci consul, haud dubie jam victor, pervenit in ppidum Cirtam, quo initio prosectus intenderat. 0, 0st diem quintum quam iterum barbari male pugnaverant, legati a Boccho veniunt, qui regis verbis ab Mari petivere dii quam fidissu mos ad eum mitteret et Velle de se et de p0puli romani commodo cum iis disserere. Ille statim L. Sullam et Manlium ire iubet. Qui quanquam acciti ibant, tamen placuit verba apud regem sacere, ingenium aut aversum ut secterent, aut cupidum pacis vehementius accenderent. Itaque Sulla, cujus facundiae, non aetati, a Manli conceSSum, paUcavorba hujusdem0di 0cutus: Rex B0cche, magna laetitia nobis est, quum telalem virum di monuere uti aliquando pacem quam bellum malles, neu temptumum cum peSSUm Omnium Jugurtha miscendo commaculares, Simul nobis demeres acerbam neqessitudinem, pariter te errantem et illum sceleratissumum persequi. Ad hoc populo romano jam a principio melius visum amicos quam Servo quaerere, tutiusque ali 0lentibus quam coactis imperitaru Tibi vero nussa opportunior n0stra amicitia primum quod procul absumus, in quo ossen89 minuinum, gratia par ac Si prope ades semus dein quod parentes abunde habemus, amicorum neque nobiS, neque cuiquam Omnium, Satis.

Atque h0c utinam a principio tibi placuisset Prosecto

ea re ad 0 tempus multo plura bona accepissesquam mala perpessus es. Sed qu0niam humanarum

170쪽

168 ALLUSTII

rerum ortuna pleraque regit, cui scilicet placuit et vim et gratiam n08tram te experiri, nunc, quand0 per illam licet, sestina, atque uti coepisti perge. Multa atque opp0rtuna habes, quo acilius errata officiis superes. ostremo h0 in pectus tuum de mitte, nunquam populum romanum benefiiciis vi lum; nam bello quid valeat, tute Scis. Ad ea Bocchus placide et benigne simul pauca pro delicto su verba facit Se non hostili animo, sed ob regnum tutandum arma cepisse : nam Numidiae partem, unde Vi Jugurtham expulerit, jure belli suam lactam eam vastari ab Mari pati nequi

Visse praeterea, miSSi antea Romam legalis, re pulsum ab amicitia. Ceterum Vetera omittere, agium, si per Marium liceret, legatos ad Senatum mis- Surum a Dein c0pia facta, animus barbari ab amicis flexus' qu08 Jugurtha, c0gnita legatione Sullae et Manlii, metuens id quod parabatur, d0ni c0rruperat.

Sylla novos Bocch Iegatos liberaliter excipit. Legationis exitus, A. V. 19.

CIII Marius interea, exercitu in hibernis comp0sito, cum expeditis cohortibus et parte equitatus proficiscitur in loca 0la, obseSSum turrim regiam, qu Jugurtha perfugas omne praesidium imp0sue rat. Tum rurSus Bocchus, Seu repulando quae ibi du0bus praelii evenerant, seu admonitus ab amicisqu0s incorruptos Jugurtha reliquerat, ex omni copia necesSariorum quinque delegit, qu0rum et fides c0gnita, et ingenia validissuma erant. T0s ad Ma

i I. cap. LXXX.