장음표시 사용
331쪽
iam peclectam totam historiam populi Romani edidisset, Angu
stus lecto inter caetera illo bello Ciuili, ubi animaduertit, eum nihil offensioni euiusquam aut gratiae dedisse, palam pronunciauit Tacitus refert eum Pompeianum esse. Quare qui Imperatorem potentissimum, qui cum & Pompeianis esset infensissimus ,& m rima cum illis bella gessisset, uel iratus plurimum nocere, uel f
uens maxima ipsi praemia tribuere potuit,non respexerit: neque r rum gestarum expositionem ad eius beneuolentiam comparandam attemperauerit, atque inflexeriti eum non est uerisimile Gallis, aut
ulli alii genti ita male uoluisse,ut illius causa a uero discederet, ac ret a se fictas in illius contumeliam ac infamiam narraret. Verba Cremutii Cordi apud Tacitum, Annalium libro . sunt haec.T tus Liuius eloquentiae ac fidei praeclarus in primis Cn. Pompeium tantis laudibus tulit, ut Pompeianum eum Augustim appellaret di noque id amicitiae eorum offecit. Scipionem, Afranium, hune ipsum Cassium, hunc Brutum, nusquam latrones & parricidas, quae nunc uocabula imponuntur, saepe ut insignes uiros nominat. Haec ille. Dignus prose suit Liuius, uel ob istam animi rectitudinem, amoremq; ueritatis, quem in ciuili dissensione Pompeiana destrisbenda ostendit, cui Deus lacteum illud eloquentiae flumen largir tur, quiq; principis terrarum populi res gestas perscriberet. Nullus ridem certe historicus eum adhuc ubertate orationis & sple ore superauit. Illud uero dolendum est, uel praecipuam eius paserem, qua tum illud Pompeii bellum, tum reliqua bella ciuilia , de
Graccnorum, reliquaeq; insequutae seditiones urbanae continebam tur, interiisse. Inter ea quae etiamnum extant, nullum est dubium,
quin haec tertia Decas sit longe praestantissima: ut in qua bellum maximum, longeq; acerrimum,cuius belli uictoria tantum Romanis uirium dedit ut illis postea diu nulla arma usquam obsistero possent, commemoretur: ita ut in nulla historia, quod ego seiam, bellum acrius legatur. De cuius belli magnitudine uideamus quid
dicat Liuius ipse,in principio huius libri.
IN parte operis mei licet mihi praesarI. Orditur a ca
pianda attentione, quae propositionem huius totius Decadit . eontinet: dc seruat regulam historicam,ut in exordio attentionem tantum & docilitatem, non etiam beneuolentiam captet: quae r
gula extat in Luciani Dialogo de scribenda historia his uerbis
omnibus iam apparatis,interdum absq; prooemio exordietur historicus,quando res non omnino postulat ut: praeparetur quidpiam in
Mocernio,vs informetur Initium uero uim prooemii habebit, s explanet,
332쪽
explanet,quibus de rebus sit dicturiis. Caetcrum quando prooemio utetur,a duabus rebus solis exordietur Dona ut oratores a tribus, sed beneuolentiae loco omisso, attentos aut dociles reddet auditores, Attentos reddet,si ostenderit se de magnis,aut necessariis,aut pro priis i piorum,aut utilibus rebus dicturum csse. Dociles auditores, ct perspicua quae sequentur faciet,si antea causas exponat,brem ter is complectatur capita, & summas rerum gestarum. Huiusmodi prooemiis praestantiisimi historici usi sunt: Herodotus quidem, ne res gestae,magnae & admirabiles Graecorum uictorias, clades ba barorum continentes, diuturnitate temporis in obliuionem uenirent: Thucydides uer3,cum is oraret etiam ipse magnum, & maxi me memorabile,& maius quam quae antea extitissunt bella, fore
bellum illud. Magnae enim in illo acciderunt calamitatos. Ad lata exordia Graeconim alludit Liuius in principio.
Carthaginenses. Carthaginienses debere & scribi & pronuntiari , codices Liviani probe scripti aut excusi testantur: tum etiam autoritate Prisciani libro quarto, de octo pariibus oratio nis, capite de donominatiuis comprobatur, ita dicentis: Si nomina, inquit,sunt tertiae declinationis, abiiciunt s, cxtremam genitivi, &adiiununt enfisait pistor pistoris,Pistoriensis Carthago Carthagi' nis, Carthaginiensis. Quod si cui ratio Prisciani non latis firma uidebitur,is cogitet priscos poetas sic locutos esse, atque inde consuetudinem ita scribendi & pronuntiandi apud ueteres imitavisse. Hoc ostendunt Ciceronis pro Cornelio Balbo recitantis uersicu'Ium Ennii, uerba ista: Neque ille summus poeta noster, Annibalis
. illam magis cohortationem, quam communem imperatorum v duit esse. sistem quiferietimihi erit Oribaoiniensis.
Caeterum ipsam nomen Carthago, Phoenicum lingua ciuitate Dei
signi ficat. Nam neque ualidiores opibus 5cet. Hie dubitet aliquis, erit ne plus uirium atque roboris Romanis postea,cum M ccdoniam, Asiam, Graeciam,Hispaniam, Syriam, Galliam, Aegy-Ptum,Britanniam, Germaniamsuperiorem, Africam imperio adiecissent Nam exoriente hoc bello Italiam tantum, cum Gallia cisi alpina, eaque non tota, & partem Illyrici non magnam & Siciliai Sardiniam,Corsicamque tenebant. Liuius ipse prima Dec do hanc dubitationem tollit . ubi hoc ipsum admirans indicat non multo post cxactos reges, Romanis, paucis uicinis solummodo oppidis imperantibus,maiorem exercitum cx delectu ciuium Ro-yy manor
333쪽
manorum consectum esse, Wiam sua aetate quia imperium maxime floruit, & latissime patulo confici potuerit. Hoc igitur loco uult dicere, non huius belli initio Romanos maxima multitudine ciuium & sociorum abundasse. Aucto enim magis imperio, maior utrorumque copia filii: sed inter ciues& soci os nunquamvlures bellatores, nunquam Romanos beluconores rivile. Hanc opinionem Liuii confirmat Polybius,qui libro secundo scribit,ueniente in Italiam Annibale, Romanos peditum supra centum m Iia dc quinquaginta equitum sex milia habuisse: omnium autem ui tota Italia quae ut dictum est iam tum Romanis paruit, arm-
ille Scipioni minori familiaris, & cum eo Carthaginen te fuit Quare res Italicas sine dubio habuit notissimas, & his tur ab eruditis pro historico ueracisiimo, qui ut uera de rebus Romanis scriberet,non tantum tertio bello Punico interfuit ed etiam omnes eorum, quas tunc habuerunt, peragr/uit prouincias, atque spectauit & insuper nauigio fretum Gaditanum, de uicinus Ireto insulas spectatum,Scipionis sumptibus icit, quo uisa pleraque, non audita tantum,aut apud alios lem,in historia reserret. Eum numerum bellatorum,S talium bellatorum poste quando imperium in summo stetit non habuerunt Romani
Et adeo uaria belli fortuna &c. Facit lactivem d
cilem , ostendendo breuiter fortunam, & praecipuas causas
odiis etiam prope maioribus &c. Carthaginienses
ad suscipiendum hoc bellum impulerunt causae tres. Hic una attinetitur. Hoc enim in primis eorum animos iminuat,quod com-vosito cum Romanis primo Punico bello, cum incidissent in eam calamitatem , ut per mercenarios milites, quorum opera illo herulo fuerant usi, ademptis propterea quod stipendaλ illis non potuerunt solucro, omnibus praeter urbem quae in Astica habuerunt, uix urbem ab illorum ut tuerentur: Romani peream occasionem eoutra conditiones paci Sardiniam ipsis ademerant,&sedato tumul tu Africano,conquerentcs ipsos de erepta sardinia, sti lio mille di ducenta talenta adiicere, superbὸ, auare, εc iniuste iusserant, inlihellum sibi indici mallent. Post deletos igitur mercenarios milites Carthaginienses quando pace decem & nouem annorum uires& collegerant,& toto illo tempore in Hispania bellando exercu rant,constituerant illas iniurias Romanorum non inult*s pati.
334쪽
Fama etiam est, Annibalem annorum sermer nouem pueriliter blandientem patri Amilcari, ut duceretur in Hispaniam dcc. Nunc finito exordiolo, ingreditur
in narrationem,exprimitque secundam causam belli, Fuit autem secunda belli cauta, indignatio A milcaris incitantis Annibalem filium ad suscipiendum, cum primum per aetatem possot, cum Romanis bellum. Annibal gratiosiud uirum:sicut Amilcar hebraicε Metellior regem illustrem, Mago delatorem, Hanno gratiosum, Asdrubal Iudaice Esdra dc Bal sicut Graecd Alexaoder, iuuantem uirum significat, Hi tres fratrer Annibalis suerunt,quorum Asdrubal ad Metaurum flumen ab Livio Salinatore, & Claudio Nerone, Hanno in Africa a scipione maiore cum exercitu caesus est: Mago in sardinia cx uuluere, quod in Liguria cum Romanis sub silem huius belli dimicares acceperat, mortuuS cst.
Nam de Siciliam dcc. Nam etsi primo bello Punico cum
Poenis,uieta a C.Luctatio consule ad Aegates insulas eorum classe, debellitum erat mari,tamen Amilcar adhuc egregium exercitum in Sicilia ad Erycem montem habebat incolumem: cum ea .insida Carthaginicses constituerent Romanis cedere,ac ipse cum suo α-
citu,ut inuictus a Ron aliis,ς3 Sisilia distessit. Et Sardiniam &c. Inter motum Africae, id est flagrante illo bello, quod Carthaginienses, continuo post primum bellum Punicum,cum suis militibus mercenariis Ne quibus paulo ante diaximus rancnint. Fraude Romanorum. Contra foedus Siciliense,siue conditiones primi Punici belli compositi, quibus relinquebatur ipsis Sardinia. Nulla iusta de causa, sed tantum per occasionem seditionis Africanae, cum Carthaginienses tum contra Romanos nihil deliquissent Sardiniam Romani intcrceperunt.
Stipendio etiam superimposito. Adiectis ad stipem
dium ae quo stipedio in Sicilia inter eos conuenerat ille ducentis talentis,quae auertendi tantum belli Romani causa,iniquisiimo suo tempore quia propior tumultum mercenariorum militum, tunc te defendere contra Romanos non potuerunt pendere lunt coacti. Vulgo dici solet Fortior in saccum detrudit dubiliorem.
Quod fuit sub recentem Ro. pacem. Quod exortum
est statim post sedatum primum bellum Punicum. Per quinque annos. Tot enim annos bellu conductitio-xum militum,qui Galli,Hispani,Ligures, Asri, Baleares fuerunt,aduersus Carthaginienses durauit. Polybius tres annos id,& sere qua-Υ Υ x tuor
335쪽
tuor menses durasse scribit.Illud belluin Liuius Alias motum Africae alias Africum bellum nominat.
Ita deinde nouem annis se in Hispania augendo Punico imperio gessit. Tertia causa suscipiendi huius belli,
fuit filix inccessus Carthaginiensium in Hispania. Cinerum LN uius praeceptum historicum diligenter tenet, ut non ipsam modorem sed etiam quid cam antecesserit, & consequutum sit, comm moret. Ideo breuiter perstringit res Carthaginienses in Hispania, proxime ante hoc bellum gestas, corumque in illa prouincia som
. Mors Amilcaris. Causae dilati,& serius moti belli. Imperium obtinuit. Exercitus in Hispania. Profeeius animi. id est pro fiesentis animi: hoc cst eius animi, qui lubinde meliora documenta siti daret. . Facitionis Barchinae. Quae nomen a patre Annibalis Amilcare,cui cognomen Barcha sitit, habet: & nitebatur studio aetatiore plebis.Contrariae factionis principes Hanno fuit, cui studebant optimates. Barcha idem cst quod Benedimis. Auspiciis, id est,Autoritate regulorum. Novis gentibus. Hispanicis,quibus antea amicitia cum populo Carthagini ensi non fui siet. Barbarus eum quidam. Exemplum fidelitatis serui erga
dominum,& fortitudinis,& cruciatuum patientiae.
Eo suit habitu oris ut super aute laetitia dolores ridentis etiam speciem praebuerit. Habitu oris, id est uultu. Similis conitantia Hieronymi Olgiati ciuis Mediolanensis inperferendis cruciatibus ius plicio, patrum nostrorum memoria fisisse perhibetur. Is enim Galeatio Ssortia Mediolanensium di ce, Altupratam sororem interfecto,& cum torqueretur,& cum inquatuor partes dissecatatur, quandiu loqui potuit, hilari uultu suu factum praedicauit. Qui n praerogatiuam militarem. Praerogatiua est prima praeciPua suuragario, quae ad sequentem sussragatione pra iudieii uim habet. Praerogatiuarum duo genera a Liuio nomiananturipraerogatiua iuniorum,& praerogativa militaris. Hoc loco praerogatiua pro autoritate ei imponitur, qui prior censet, ut cliam supra libro tertio ab Urbe condita: Ne praerogatiuam militarem urbana comitia sequerentur. Praerogatiua interdum adiectivum est,ut infra lib. uigesimosexto.Praerogatiua centuria iuniorum declarauit T. Manlium & T. Octacilium Consules.Cicero pro Plancio
336쪽
eso: Vna centuria prProgativa. Vocabatur alitem ideo conturia praerogatiua, quia prima rogabatur, & pleri que rte duce itur. Cice. Philip.lecunda. Sortitio praerogatiuae quiescit. Fauor etiam plebis. id est multitudinis urbanae. Actaq; res in senatu etiam fuerat. Vt Annibal mi teretur in Hispaniain ad Asdrubalem, cui nupta era seror Annibalis. Inquiri Asdrubal. Oratiuncula dissitasoria Hannonis, ne Annibal adolescens in Hispaniam ad Asdrubalem mittatur. Orditur ab ipsa propositione quae ancipitem ironiam habet. Florem aetatis. Confirmatiuncula a turpi siue inhonesto,& loquitur adhuc ironice. Pro militari rudimento. Pro prima exercitatione mi litiae pro prima institutione in re militari. An hoc timemus. Ab inutili & a periculo. mouet inuidiam ac indignationem augendo rem catachresi uerborum. Regni paterni speciem uideat. Inuidiosa augmentarrione imperium Mulcaris regnum,& i iam regem, exercitum v ro haereditarium appellat: affingens uicina uirtutisus uitia, quod est genus abusionis. Ego istum iuuenem. Conclusio,continens repetitionem periculi. Aequo iure cum caeteris. Ne qimi appetat praeterlaet
ros ciues tyrannice,contra leges & libertatem. Ne quandoque. Allegoria. . . .
Mistus Annibal in Hispaniam. Atta&gesta ab An
nibale lub Asdrubale imperatore. Habet autem hic locus insignem προσω Napιαν, id cst descriptionem perinae,adiuncta ἀγοποιία, quae figura mores cuiusque & ingenium suis depingit colori Sus, ut hie δε nnibalis.Haec latine Notatio appellatur. . Vt patri in se dcc. Et iam fauebatur magis sua causa quam Iatris Sila uirtus, industria, dexteritas ei iam plus fauoris concili aliquam memoria patris. Praeficere. Exercitui aut parti exercitus. . Neque silentio accersita. Dormiebat, etiamsi circum cum ut ui exercitu fieri ilet) streperetur.
Militari sagulo. ins erat uestis militis gregarii, non im
Arma atque equi conspiciebantur. id est spectabantur
cum admiratione,crant insignia.Cic in Pitauem: Vehi per Ricii ,
337쪽
eonspici luesse. De uestitu utiliter monet Cato,
Ouidiam nimio cultu uitare me mentor
s uae si non noceat, tumen bane sufferre molisum est. .
Cum hac indole. id est,cum hisce indiciis, signis, eum hoc
specimine,cum appareret cum ad has uirtutes,& ad haec uitia natura propensum esse. Hic concludit Liuius res gestas Annibalis sub Asdrubale imperatore. -
Caeteriim ex quo die dux est declarat . H. α
Annibalis imperatotis in Hispania ante secundum bellum Pan cum,ciusdemque meditatio inserendi Romanis belli. Habent auatem bella apud Latinos nomen a deuicto rege,duce, gente,aut prouincianit bellum Cassii apud Caesarem, qui ab Helvetiis cum mero citu caeliis crat: llum Antiochi regis,infra in Lilvo: bellum Punicum Macedonicum bellum.
Velut Italia ei prouincia decreta. Vt in ea bellu a ministraret,eam bello subigeret. Fuit autem Hispania ei prouincia a Cirthaginiensibus decrcta,non Italia. Ut patrem Amilcarem. Amilcar dignam rebus a se gestis mortem obiit. Siquidem cum ferocissimis hominibus, popi lisque potentisiimis in Hispania belligerans,& maximis periculis audacter se confidenterque offerens, sortiter occubuit: fuitque suae aetatis imperatorum coulio atq; animo praestantissimus, & uir e cellens, dignusq; cui filium haberet Annibalem. Casus. Infortunium. Sanguinis inferre bellum statuit. Occasio iecunai Muli Punici. Quomodo differant causa & occasio, doca Polybius. Oppugnatio . Sagunti Carthaginiensibus occasio, Romanis causa belli filii. Saguntus hodie ab Hispanis Moinuecto Aut Monaetrum
Qua merum ea gens &c. Illam cium partem Hispaniae quae Carthaginiensibus cis, Romanis ultra Iberum flumen est, licebat Carthaginiensibus iure meris, quod Romani cum Asdr tale fecerant, armis peragrare δ: subigere. Illud uetitum crat,ne al
terutrorum exercitus Iberum transiret.
Quam in ditione. Olcadum gens nondum erat redacta in ditionem,& sub imperium Poenonam.
Iungendo in tractus ad id bellum uideri pollet.
Iun cndo, id est,continuandis prouinciis praebitis ipsi subinde causis nouorum bellorum: absolute accipiendo hoc gerundium interdum Graeci τὸ sνγιννὼπι-
338쪽
- Carthaginem nouam. Q iam condidit Autrubal, gener Amilcaris.. Defensa. Ellipsis uerbis substantiui, familiarior Liuio quam
Annibal praelio abstinuit. stratagema Annibalis aduersus Carpetano ad Tagum fluuiu Ctim prima quies. Cum hostes primum posuissent eastra.
Valloisita producsto. Vallo ita remoto 2 flumine, ut castra ab illa parte numinis ubi vadum erat, latum distarent ut hostes
Armisis I ber. Liber,id est,e tam supra aquam. Vel per medios gurgites. Vel p profundiora loca fluminis.
Vorti coio amni Rapido amni. Maxime Turdetanis. Strabo lib.3. scribit cam regionem quae a Baeti flumine. Baetica nominatur. ab indigenis Turdetaniam uocari, ipsos uelo indigenas Turdetanos & Turdos appellari :eosq; a quibusdam pro iisdem a quibusdam pro diuersis haberi,ut a Polybio , qui Turdetanis Turdulos finitimos afl septentrionem esse dicat. Sua autem aetate nulla inter eos apparitisse confinia. Istos uero agrum toto orbe terrarum excellentissimum habere, & inter Hispaniae populos lapientia excellere, & literarum studiis uti. nominatq; Asclepiadem Myricanum,qui apud eos literarii ludi magister sucrit. Illa regio nunc regnum Granatae,& Baetis fluuius Hispa nice Guadatqucbir nuncupatur. Cum finitimis. Saguntinorum. Annibal incitauit aduerosis Saguntinos uicinos eorum Turdetanos, qui iam ipsi parebant, ut defendendis illis nancisceretur causam belli. Tuiactanos aurem Annibali iam tum paruisse probant de haec uerba Liuii: Iam omnia trans Iberum praeter Saguntinos, Carthaginiensium erant. Et illa: Postulabatur autem, ut redderent res Turdetanis. Inde patet, At nibalem Turdetanos cum Saguntinis commisisse, stultie inter iulos lites,& certamina belli causa. Nec certamen iuris. Vt Turdetani iure eum Saguntinis disceptarent.
P.Cornelius Scipio. Pater Africani maioris. De Republica retulissent. De Republica deliberationem
in senatu proposuissent consciuiritent aenatum. Sociorum Pop. Rom. Saguntinorum.
Hispaniam atque Africam decernentes. Vt talium yy - non
339쪽
non in Hisparua soldin contra Annabilem, sed etiam in Africa adsuersus ipsos Carthaginienses gereretur. Intendebant bellum. Intendebant, id est dirigebant, d stulabant: accommodando hoc uerbum sine translatione, tantum ad uitii praepositionis. ut apud Ciceronem pro Milone: Ista omnia in hunc unum instituta, parata, intenra sent- Expectandos. ex Hispania Ieru Non esse mouendum bellum, antea quam P. Valerius Flaccus, & ebius Pamphilus legati, qui nunc ad Annibalem, atque inde Carthaginem mittemur, ex Hispania domum rediissent. Dum ea Romani. Oppugnatio Sagunti. sagumus, autora Strabone, sita tuit in latere orientali Hispaniae, inter sucronem αIberum flumina. A Zacyntho. Insula maris Ionii. . Angui us muri. Oppugnationis descriptio, inchoata a d
Turris ingens imminebat. Imminebat, ad cit, ueluti minabatur periculum luperne , loco edito sita, & praeterea per se Emunitus. Permunitus. Significat enim e perfectionem hoc loco, & absolutionem. Ideo illa interpretatio quorundam grammaticorum , Emunio , id est extra munio, non ualar, quia autor ' iis Columellae, quam ipsi allegant, repugnat. Dicit enim: Emi nita sola & latera horreorum prohibent.curgulionem: id est , ne& diligenter munita. Nam sola horreorum non muniuntun extra
Micare. Neutraliter pro uibrabantur: ut Vergilius, Lingi ux
Quibus tumultuariis certaminibus. Tumultuariis, ici est, Libitariis, quibus non concurrebatur iusta acie, sed qua cuiquet proximum fuit. .
Vix accipientibus quibusdam opera Iocis. Opera
interdum munitioncs, interdum etiam machinas, ut hic , Interdum. utrunque significant. Macbinas etiam significant in Liuio, paulo insta ubi dicit, Stationibus ad custodiain vinearum aliorumque operum dispositis: Et hoc loco coniunctim opera & munitioncs nominat tanquam diuersa. In oppugnatione Massiliae in Caelaro, etiam opera interdum pro machinis ponuntur, ut cum de musculo loquens, Hoc opus omne, inquit, tedhun uineis ad ipsam turrim perficiunt. Idem multo clarius eodem loco paulo iust ostem
340쪽
dit Caesar his uerbis: Portis se foras crumpunt, secundo magnoque uento ignem operibus inferunt. Hunc sic distulit uentus . uti uno tempore agger, plutei, testudo,terris, tormentaque flammam comciperent, & prius haec omnia consumerentur, quam quemadmodum accidisset, animaduerti posset. Tormenta autem, quae ille inter opera numerat, ballistas, catapultas, & similiae complectum
Falarica. Descriptio teli. Nec Annibali in tanto discrimine rerum operae esse
legationes audire. Operae dativo casu, id est, non esse QuirGraece χρεια, non esse operam huius temporis. Pars altera. Factio Hannonis. Admissi auditam non sunt. Ab Annibale. Foederis rupti. Per Annibalem, oppugnandis contra sted Asdrubalis, Saguntinis sociis Romanorum. Cum assensu audientium. Qui non erant ex senatur ali qui ista cum illis pugnarent, Aduerso senatu. & quod infra dicit, Adeo prope omnis senatus Annibalis crat, infestiusque t outum arguebant Hannonem, quam Flaccum Valerium legatum
Per deos foederum arbitros ac testes. Oratio suasoria Hannonis, principio obliqua, postea directa, qua suader Mulmo cum Saguntinis esse sedandum, resque restituendas , Annibalem in poenam rupti foederis Romanis dedendum Loco exordii est repraehentio Senatus,quam orditur ab obtestatione
Si eae bellis bella serendo, succinctus armis Iegi
nibus f uiuat. Hellentimus. Graece enim sic efferri posset,
Velut materiam &c. Breuis similitudo. Aluistis ergo &c. Allegoria. Saguntum uestri dcc. Narratiuncula de iure foederum, &de uiolatorum foederum poenis. 3