장음표시 사용
31쪽
ROMANAE CORRECTIONES. Vers. 6. Et quam assiseram. Non addas eo n- solabor . Urg. 8. Et tu turris gregis nisu se filiae Sion. Non mutes genitivum filia in nominativum filia. NOTATIO. res. 8. T tu turris tuturis o. gregis
Ita n bulosa filia Siσου. Quid m li. hri ineisum collocant post gregis; Et tu turris gregis, nebulosa filiae Sion , id quod eorum versioni convenit , qui quod Hebraice est , DI , turrem, vel auem interpretati sunt, Et tu turris gregis s arx turris filia Sion ;sed non Hieronymi, qui nebulosam traduxit, perinde ae si esset ,2M . Iunx it enim , t
eum I ata , nisu D cum turris : sic namq ieipse suam versionem explicat, ut nihil de posterioribus enarratoribus dicam . Deinceps
libri habent filia Sion ; plures filiae Sion; exemendatior. bus nostris Leod. O. Q. Pl. m. filia; Brug. Lob. E. filia scribunt: similiter antiquorum Epanorthotae, quidam hoc, qui . dam illa modo legunt . Hebraea utcumque admittunt. LXX. ut quidam libri habent , Symmachus , quod Hieronymus testatur, &inter Neoteriem Pagninus Via Sion transtu.
terunt. Porro Hieronymus se filia Sion transtulisse signifieat: Et haee, inquit, turris, is filiae est Sion, sive ut Symmachus vertitis in Graecum, ipsa est filia Sion : quae uteronymi verba in Glossam relata sunt. Parisienses, & Hentenius eastigatores filia
ribus diebus . Vide Gen. x Lix. MONI DO- Mus DoMist, id est Christus, seu altitudo Ecclesiae, & firmitas inconcussa . PRAEPARATus, id est firmatus, stabili tus . Et parta inferi non prae Iehunt adυersus eam. IN vERTICE, &e. quasi dicat, Supra omnia, quamvis excelsa. ET sUBLIMIs, &c. repetitio, seu explicatio praecedentis . Vide Isa. Ir. V. a. ET PROpERABUNT, &e. Repetitio. DICENT, &e. quasi dicat, Se mutuo ad fidem, verique Dei eultum hortabuntur: id quod quotidie fit , etiam si illa verba non dicantur ; fit enim quod his verbis significatur. Uiis suis , id est vita
secundum eius voluntatem instituenda . Chald. vias Aram eo rectas . IBI Mus , id
est ambulabimus. Qui A , &c. Uerba Prophetae . LEx , scilicet Evangelica , quae ex Ierusalem dilatata per orbem p vel Sion pro Eeelesia accipitur, ut is p. R. 3. IuDIcABIT , scilicet Christus, vel Ecclesia tamquam superior , scilicet ius dicet. POPVLos, scilicet sibi subiectos. Moxia Tos , id est varios . CORRIpi ET , id est castigabile est & id superioris . GENTES .
Cha d. reges. UsQUE IN LONGINQUUM , id est remotissimas. Chald. in perpetuum . CONCIDENT, &c. Per haec sgnificatur summa pax futura inter obedientes perfecte legi Evangelicae, quae docet neminem laedete etiam laesum , nec resistere malo , ea que contemnere, unde solet discordia & bellum oriri. Quod si dieas: At bella sunt inter Christianos , & lieitum est bellum
gerere . Est quidem licitum contra iniquos, quod ad iustitiam punitivam pertinet, quae non est paci contraria. Nec ni', qui iuste gerunt , aliud quaerunt quam ut in pace vivatur, quam quia iniqui impediunt ou-niuntur, ut etiam a iudieibus scelerati, qui Reipublicae nocent . Illud tamen sempermanet. , si omnes secundum Evangelium viverent, nulla essent bella, nulla discordia seu inimicitia inter homines . LIGO-NΕs. Chald. & LXX. falces. V 4.Via, id est quisque. UITEM. Chald.
fructum vitissua. Ex ERCITUUM . LXX. Omnipotentis .
V. 3. AMBULABUNT, id est vivent, seu
32쪽
operabuntur. IN NOMINE DEr sui , id est invocantes Deum suum , illique confidentes. IN AETERNUM, &c. poteli coniungi tum ambulabimus, & cum Domini , &e. ULTRA , scilicet id quod capit intellectus . V. 6. CLAUDICANTEM, scilicet Synago gam a recta via. Vide III. Reg. xv III. LXX. eontritam , scilicet malis fractam . AFFLix ERAM, scilicet tribulation bus. LXX.
repuleram. V. 7. PONAM CLAUDICANTEM IN RE-Liuui As , id est ex ea mihi aliquos sumam , seu relinquam qui me colant. EAM , QUAE LABORAvERAT . Chald. disperses LXX. repulsam. RoausTAM. Tales Ap
stoli , & quicumque persecte Christiani ,
scilicet vincunt hostes animae . MONTE Sio N, id est Ecclesia. V. 8. TURRis GREGis. Si e dieitur Ie. rusalem, quod alta sit; scilicet in montihus , & quia ad eam confluebat grex , id est populus Iudaeorum, ob templum. NE. Buis A , scilicet caligine ignorantiae . ET VENIET; pro, veniet inquam PRIMA , stilicet primum coepit Christi Regnum . id est eius Ecelesia, in Ierusalem. Chald. prisca; quasi dicat, Regnum David , sed spirituale. Uide Luc. r. FITIAE IER Us Α-LEM , id est coetui , seu populo Ierusa
V. 9. QUARE , &e. quasi dicat : Quid te in istam calamitatem induxit an deerat tibi Deus, & eius Prophetae non deexant, sed contempsisti: ideo te dolores istigprehenderunt. REx , scilicet Deus , vel ,ristus. Corusi LiaRius , scilicet Deus , vel Christus , vel Spiritus sanctus , vel
Prophetae. V. Io. SATAGE , id est age solicite . Chald. contremisce . LXX. viriliter age. REGio NE . Chald. & LXX. eampo , scilicet Sennaar, ubi Babylonia. Iai . LXX DA V. II. NUNC . Loquitur ur supra velut in tempore captivitatis seu cladis Ieros lymitanae . LAPIDETUR, id est pereat, more adulterae. AspICI AT ,' scilicet quod o
V ia. COGITATIONEs. Chald. secreta. FOENUM , id est paleam , scilicet trituran . dam , seu conterendam . Chald. & LXX.
V. I 3. TRITURA, scilicet hostes; quasi dicat, Contere: quod videtur spiritualiter
lintelligendum, scilieet convertendo ad fiadem, separata palea infidelitatis o alioqui
uando Iudaei Chaldaeos contriverunt ρ Qui-am tamen ad Machabaeorum tempora reserunt , qui hostes multos occiderunt. COR
NU, id eis potentiam, seu vires; quasi dicat, Maximum robur . INTERFlCIEs, scio licet deliruendo errores . LXX. consecra
bis. R Api NAs , id est spolia , quae ablluleris. Chald. facultates . LXX. multitudinem . FORTITUDINEM, id est milites, seu divitias . Chald. pretiosam pecumam . D Mi No , id est ad Domini gloriam & culistum, seu velut hostiam Domino.
Hef. r. U T ERIT IN NovissIMO DIE RUM, ERIT MONs DOMUI MINI PRAEPARAT Us IN WERTI E MONTIUM. Verba eadem habentur Isaiae II.
usque ad illud: Et sedebis vir subtus vineam suam . Et cum ambo eodem tempore prophetaverint, hic in Samaria; ille in Ierusalem , dubium est , an alter ex alte ro sua verba acceperit, an vero ambo imis mediate ex inspiratione Spiritus sancti, ne tro de alterius prophetia scientei Certe Isaiam sua verba non accepisse ex Michaea, sed ex immediata Dei inspiratione satis ostendit illud , quod in primaria civitate, in ipsa Ierusalem magna solemnitate prophetaverit; sed & Michaeas, si prius legit prophetiam Isaiae, non tamen inde verba sumpsit, nisi dirigente Spiritu sancto. Pomro complectitur haec prophetia quatuor insignes notas ecclesiae. Et primo quidem Unitas significatur, in eo quod ad unum montem omnes confluant , qui es ιn vertice montium, & inde doctrinam accipiant: secundo, Sanditias intelligitur in doctrina, quae appellatur lex & verbum Domini, &maxime in doctrinae observatione de qua dicitur, Ibimus in semitis eius; tertio quos Catholica sit. Ostenditur, quia, ut expressius Isaias dicit, fluent ad eum omnes populi; quarto quod Apostolica , quia dicitur , De Sion egredietur lex, o verium Domini de Ierusalem. Ibi enim Apostolicaccepit praedicatio, atque inde diffusa est in omnes gentes. Ac denique simul manifeste ostenditur, quod eeelesia sit Osbius Secnnspicua nempe quia monti comparatur ε& quidem in vertice montium collato. Et
33쪽
eerte nisi eonspicua esset ecclesia , nota possent hortari se mutuo populi , id quod
hic futurum praenunciatur dicentes e M. nite ascendamus ad montem Domini, &e. V. b. ET TU TURRis GREGIs NE BULOSA, FILIAE SION. Turris gregis mentio est, iam tum Genes. xxxv. Ceterum quam turrim Scriptura intelligat, vide late apud Hieronym. hoc loco.
Cers i. TERIT: IN NovissIMODlEa a RUM. Tempore Mestiae, de quo Hebraei etiam hune locum intelligunt. Post cladem, quam praedixit, melius tempus sequetur . Morus Dorus Us D Mi vi , id est, in quo est templum, per qucm Ecclesiam intelligit. PRAE ARATUs , id est e. rectus, politus in vertice montium , quod
mox repetit , SUBLIMIS SUPER COLLEsi.
FLuEAT instar fluminis , ut est Hebr..multi & festim, ut aqua fluminis ibunt populi.
V. a. ET DOCEBIT NOS DE T IIS RUIs ,
id est vias suas, legem docebit nos Deus. Aut de iiis suis , id est partem viarum ,
quod cuique conducat, quod quisque sacere debet, non quae alii. DE sION EGREDIETUR LEx , quasi ex publica schola, &quasi ex oraculor ibi responsa reddentur petentibus ea. V. 3. ET IUDIc Ani T iudex Christus. Hebraeus Schol. riri ori Rim Pu i a phoe est, Iudex π ipse Rex Messias. INTER POPULos MULTOs et componet eorum
lites. IN LONGINQUUM , id eli etiam longinquas , quae procul sunt dissitae . Cliald. in longinquum vertit in perpetiam . ET CONCiDENT , seu eonflabuunt , ut Chald. IN vo MERG. Sic Sept. & Chald. alii in ligones. ET MAsTAs s As IN LIGONES , falces. Sept. & Chald. summa erit pax Christi adventu V. q. ET sEDEBiT vi R , id est quisque subtus vineam suam. Hebr. vitem suam. V. 3. QUIA OMNEL POPULI; pio, quia& si omnes populi confidant in diis suis,
nos in Deo nostro fidimus . Haec fiducia nobis hane felicitatem praeliabit . IN AETERNUM ET ULTRA , scilicet cum Deo nostro ambulabimus , & cum eo erimu S
F., 6. CONCREGABO CLLu DICANTEM. Hebri laterantem 2 sc elauditans vocatur,. quia in latus alterum inclinat . Synagoga claudicabat, aut ex labore itineris , cumduceretur in captivitatem ἰ aut quia modo De Vm, modo idola colebat . ET QUAM Aps Llx ERAM. Hebri assees m. supple , ei henefaciam . V. 7. ET PONAM CLAUDICANTEM IIN RELIQUI As , si e in re uMm. Faciam ut ex Iudaeis aliqui supersint. Er EAM , QUAE LABORAVERAT. Hebr. piocul eietiam faciam ut si gens robusta. V. b. ET TU Ti ας is GREGIs. Sic ariseem Sion & Ierusalem vocat, quCd gens ad eam statis temporibus ut grex L veniret. Chald. o tu Chrisee Isael. Itaque per turrim Messiam intelligit . NEBULO-sA . Hebr. excelsa, sive in excelso posit.r. Id significat hophel , Dium e .itim . Hieronymus legit ,2Η et , ii est ιaligo: licet Comment. eius hoc loco videantur reclamare: se Chald. videtur legisse, quando ait: Et tu Christe. Israel ab. Iconditus es. Vocatur autem. nebulosa, quia malis opρressa, aut quia ob sublimitatem nubes attingeret. FrLIAE Sio N, leu sua Sion, ut Sept. & Chald. qui vcrtit cytus Sion , & Symmachus. Vocatur autem filia Sion, quoniam ea turris & arx in monte Sion sita erat. UsQUE AD TE vENIET ζET vENIET . Geminacia certitudinem indicat. POTEςTAs PRiMA, id cli regnum David in Christo .. V. y. NUNC QUARE MOERORE Cum tanta felicitas tibi parata sit , quare tris arist num Rex tibi non est, aut Consiliariusὶ Uterque praesto est , ne doleas . Christus, Rex & Consiliarius erit LV. Io. DoLE, ET SATAGE , id est multum dole. Hebr- dolens profer, scilicet si spiria: geme ob praesentia mala . EGR Di ERis. Resp det verbo profer, scilicet suspiria. IN RpoiONE . Hebr. in agro , scilicet desertis locis: e civitate educent te in desertum. Verum bono animo usto .
IRI LIBERA Ris , cito commutabuntur res . V. II. SUPER TE, Contra te congrega inbuntur Gentes, & dicent .' LAPIDETUR :pcreant Iudaei. Hebr. impie egite sic Gentes putabant ET Aspici AT , seu ospiciet, ut Gotth Uidebit oculuς noller quod cinpimus . scilicet Sicn ruinam & cladem, meritis & peccato consentantam . Deus contra eas Gentes congregat.
34쪽
suas manipulum pro , manipulos in aream e se Sept. & Chald. sane ut in ea
V. 3. ET TRITURA Fui A Si oes , scilicet Gentes, quae contra te .venerunt, rebus mutatis, tu opprimes eas. Quod per Christum & Apollo los est factum . CORNU TuuM; scilicet ventilabri cornua serrea erunt, id est, sortia, ne in ventilando de
REAs; pro tribulis equorum & boum pedibus, quidam fruges triturant . Ergo eas ungulas. aeneas faciam , ne tritura deterantur. ET INTERFiCIEs . Gutth. interficiam in prima persona. Heb. consecrabo, dedicabo , anathema faciam . Quis ὶ ego Dominus. Do Miso, id est mihi i pli. Sept. consecrabis Domino, pro, conferes, ut Thophylactus .
Sed consecrare, occidere est: atque ita ver
tit Chald. ωέtimam eoram Domino . RAPiNAs EORUM . Hebri dejiderium eorum, id ei quae maxime amant opes . ET FIR TITUDINE U EORUM , sive facultates, sul stantiam eorum , conlecrabo mihi , aula
ram illis Gentibus o. quae contra te venient.
Ua versus desumpti sunt ab is a-ia cap. Π. 2. & deinceps: vide ibi dicta. V. A. ET IEDEBIT, &e. Descriptio quietillimae secutitatis. Vist, id est unusquisquisque . QUI DEI ERREAT : qui pacem,& quietem turbat. QUIA OS. DOMINI,&ς. quasi dicat ' omnia quae dixi evenient, quia Dominus promi sit ita fore , qui nee fallere potest, nec falli. V. 3. QUIA OMNES POPULI RMBULABUNT , dcc. quasi dicat: Licet ceteri ρο- puli infideles deog suos colam , alii alios; fideles tamen, & Chri illam unanimiter,& constanter unum Deum, ac Dominum colemus, ipsique soli serviemus . IN AETERNUM, ET ULTRA , in omnem omnino aeternitatem, & ultra, si ulterior ali. quis terminus elis, aut ιmerue fingi posset V. 6. CONGREGABO CLAUDICANTEM :ad Ecclesiam meam vocabo , & in ea gongregabo Synagogam , quae claudicans iacitur, quia nunc verum Deum colebat,
nune idola . Respicit dictum Eliae III.
Reg. 1vm. 21. Gquequo claudicatis in duas partist QUAM EIECςRAM r dato li-,llo repudii. COLLIGAM : revocabo, &mihi reconciliabo. V. 7. ET PONAM CLAUDICANTEM IN
REII ulas, id est in posteritatem ; quasi dicat: Faciam ut synaga a ad Christum conversa, & fidelis facta faecunda sit , &multos produeat Christo fi bos . ET EAM,
QUAE LABORAvERAT, eundo in captivi. tatem, & dispersionem . Aliqui τertunt, in procul propugam . IN GENTEM ROBUSTAM .' tum numero , tum sortitudine .
Tales fuerunt Apolloli, qui sorti, & praesenti animo coram Principibus , & Regibus terrae fidem professi sunt , & Evangelium late toto orbe circumtulerunt . RE
MONTE Sro N: in ecclesia. V. 8. ET TU TURRis GREGIs . Turris gregis culo mentio Genes. xxxv. 2I. erat iuxt i Bethlehem , & vocabatur etiam Turis ris Eder , hoc tamen loco metaphorice Sion, live terul.iem turiis gregis appellatur, tum quia vicina erat Bethlehem , &turri gregis , illique ut metropolis imperabat ; turin quia edito loco in montibus sita, & ad illam eonfluebat grex , id est
frequentia Iudaeorum templum adeunt lum e
tum proprie, quia in Sion erat porta, &turris grexis, Obversa turri Eder, sive gregis, per qu/m ex Eder oves in Sion , &templum inserebant. Porro Michaeas Sion, id est Ecclesiam turrim vocat ob altitudinem vitae, & doctrinae ς atque ob muniistionem, speculam, & tutelam , qua suos fideles tuetur, & propugnat. NEBULOSA . ita appellatur ob altitudinem; quasi dieat, uae verticem usque ad nubes attollis . UsQUE AD TE UENIET. LXX. Ad is venter , ρο ιngredietur principatus. Idem sensus vulgatae editionis ; quasi dicat r Ueniet inquam , & redibit ad te potestas, quam olim habuisti , id eli iterum uid his regnum Davidis; videbis enim Christum, cuius spiti tua te regnum typice pra figuratum est in regno temporali Davidis ;quare Luc. I. 32. legimus: Dabιι illi Domintis fedem mi id patris eius, o regna. bii in domo Iacob in aternam . V. 9. NUNC QUARE MOERORE ComTRAHERis, &c. quasi dicat a Cum tanta bona te maneant , cur non doles audito tri
35쪽
tristi nuncio imminentis eaptivitatis, quasi nunquam restituenda esses sane regem habes, qui tui curam gerat,& consiliarium , qui tibi bona consilia inspiret; quibus li- hereris non solum a Babylonica captivitate . sed etiam a captivitate diaboli H-quitur de Christo, qui vocatus est magni consilii Angelus Isaiae ix. V. 9. DoLE, ET SATAGE . Pro fatage in Hebraeo est 'nu vehi, quod varie vertitur. LXX. Dole, se viriliter ege. Chald. dole , contremibe. Pagnin. Dole, o ingemisce . l igurina , Dole. o gemiιum ede ;quasi dicat: Ο Sion, permitto ut doleas,
misces ; habebis enim iustum argumentum .& causam doloris , & gemitus , scilicet excidium , & captivitatem Babylonicam . IBI UBERABER se primo, inchoate per Cyrum , & Zorobabel , secundo , plene , raperfecte per Christum.
V. xl. ET NUNC CONGREGATAE IUNT supER TE GENTEs; quasi dicat : Dixi, o
Sion, te ituram in Babylonem , sed ante
quam eo vadas, alia tibi instat clades a Sennacherib, qui multas contra te gentes congregabit. LAPID8TUR: lapidibus obruatur, ut adultera. Asp C4 AT OCULUs ΝΟ -sTER: scilicet cum voluptate. ru nam siOnis. V. I 2. FOENUM AREAE, id est paleam, triturandam, & conterendam. Id aeeidit exercitui Sennacherib, nam Angelus IDO.mini i83. millia eorum cecidit nacte una . V. 13. SURGE, ET TRITURA, ω. sur.
ges , & triturabis plaustris serreis holles tuos. Similis ultio de Ammonitis sumpta est a Dauide, ut legimus II. Reg. XII. 32. CORNU TUUM PONAM FERREUM ; id est, suggeram tibi vires magnas ad vin .cendos omnes hostes tuos . ET UNGULA sTUAs PONAM AEREAs , id est sortissimas ad ealcandum , & non satigabiles. INTERFICIEs Do Mi No ἰ quasi dicat , Mactabis Domino, offeres Domino ea quae ipsi prius
rapuerant. FORTITUDINEM EORUM : opes,& divitias eorum . nam ut habemus Proverb. xviii. II. Substantis diυitis, tiris roboris eius, m quasi murus validus cir
Vers. s. MNEs alii popuLI ambulent ut voluerint , QVisQUE IN NOMi NE DEI sul, ab illo nomen mutuan tes , illum colentes , & illi servientes asse se subiicientes: ego autem, & mei similes Deo fideles , LMBULABIMUS IN NΟ-Ming solius Do Mirui , id est unanimiter ac coni anter, adhaerebimus uni & scili Deo caeli, & L hristo eius . De tempore enim
Christi & legis Evangelieae hie agi , de
fide est , ex unanimi consensu omnium sanctorum Patrum, quos hic citat a Castro, & ego docui Ilaiae tr. Et potuit M: charas, licet Iudaeus, & filius veteris testamenti, tamen animo, voto, fide & spe coniungere se filiis novi testamenti , id est Chrillianis, quasi fratribus suis, ex eodem parente Chri lio , eiusque gratia regenitis. Quia Sancti veteris testamenti, ob fidem
in Christum venturum , ex quo lamnem gratiam ad salutem necessariam hauriebant, non secus atque iam Christiani , ut docte explicat S. Augustinus a, possunt ex ea. saltem parte dici etiam ad novum testa mentum pertinuisse.
gam & collectionem Iudaeorum , QUAM idcirco EIECERAM e terra sua in exilium, congregabo ET COLLIGAM ET PONAM, seu adservabo, IN RELIQUIAS c ET EAM QUAE valde LABOR v ERAT, variis afflicta malis, ponam IN GENTEM ROBUsTAM, tum numero, tum sortitudine , tum virtute .
I laec coepta sunt impleri typice in reductione e Babylonia, sed revera in conversione multorum militum d Iudaeorum ad Christum d persecte autem complebuntur sub finem mundi ., eum omnis Uraes Ialvus e fiet. REGNA 8 IT tunc Dominus plein ne & paeifice super Iudaeos omnes antea tam rebelles, tam refractarios e regnabit, inquam, ut Flim pater eius David , ammonte Sion spirituali, id est in Ecclesia,
inchoanda in corporali monte Sion . V. 8. Tu enim o Sio M. quae es instae TURRIs OREGIs & NEBULOsa , seu nebulis ae inubibus ob altitudinem contecta ἔ. Hebraice, Ophel f; id est tenebrae, caligo , nubilum. Erat haec arx muciitissima, in acincessa
36쪽
ctis, & inexpugnabilis, in monte g Sion,
iuxta atrium exterius templi, & m arceptims enormi altitudine , inquit ex Iosepho h Adrichomius. Tu, inquam , O FI
Li A Sion sic enim, & non, fila, lesunt LXX. Symmachus & Romana accipies
hunc regem, & hoe regnum aeternum . UsQUE D TE vENIET ; vENIET , dico , non mutilum, non dissectum , non accisum, sed integrum ,. quale fuit REGNUM pr LlAE IE UsLLEM , id est Sionis , sub Davide & Salomone,' PRIMA inquam , id est prisca & avita POTEST As regia, cum omni gloria, opibus, amplitudine, potentia tunc illi annexis. Dabit . eum Domi. , Messiae suo sedem David patris eius, o regnabit in domo Iacob in aeternum non regno typico vel umbratico , quale erat Da. idis , terrenum , corporale , mundanum, led vero ac solido , spirituali, caelesti, divino: . ita se te S. Hieronym. kClarius, Valabius, Arias, Ribera, a Caltro, a Lapide Ze alii. Hebraei, teste S. Hieron. Ze ex his Emmanuel Sa, Mariana & Uillat pandus ι cum aliis recentioribus, putant turrim g egis hie vocati non totam S ouatit Ierosol imam, ted praecise portam, grosis, quae erat in radicibus montis Sion , ac proinde vocara hic Alia Sion . J Di
citurq e turris , quia ce in ore in aedificata erat illi tuirs altillima , inllar speculae rvocatur stregis, quia per eam greges Offerendi inducebantur in templum ex vicina valle m Iosaphat pascuis ac pecoribus abundante. Et certum eis, ex Lucae x Ix37. Christum verum agnum paschalem , in Paschate immolandum , ex monte Oliveti , die Palmarum, per vallem Iosaphat Rc portam gregis praeructam, in urbem asello n invectum fuisse . Hato enim erat porta triumphalis, qua patebat aditus non modo in urbem tum superiorem , tum in feriorem , sed etiam in templum , in re-itim palatium , in arcem Sion . Et adunc Christi in uriam triumphalem ingressum volunt praedicti auctores Michaeam hiealludere. Sed Haymo, Remigius, Beda ,&ex his Baronius a Sc alii , volunt , eum alludere ad primam Christi recens nati manifestationem per angelum factam palloribus iuxta aliam turrim Mer , id est gregis prope Bethlehem , ubi olim Iazob patriarcha suos pavit greges, Genes. xxxv. at . quas dicat: Tu, o tarris Eder , pa- I. Sac. Tom. XXII. lioritia, rustieana, abscura, vilis & eontalem pia , caput attolle , gaude Sc triumpha , quia primus ad te de caelo veniet nuntius nati Meisiae, cuius potestas Sci regnum primo incipiet in Ierula lem , indeque propa gabitur per universum orbem . Uerum clarius hoc ipsum explicabit Michaeas capaseq. vers. a. D tia Bethlehem, &e. V. p. QUARE NUNC MOERIRE Core. TRAHERis o Sion ' Etsi enim iam ad tempus priveris temporali rege tuo Sedecia ,& regiis consiliariis, legi speritis, ac doctoribus ; brevi tamen donaberis altero aeter no rege Messia, & nobilioribus eonti fia.
riis, Apostolis, Ecesesiae doctoribus, pastoribus ac principibus. V. Io. DoLE tamen, per me lieet, ET
s T Gg, id est anxie diitorquere . Ne quo enim deerit tibi iusta causa dolendi r EGREDIER ls enim NUNC captiva e propria C lv ITA TE 2 ET HABITABIs tN REGIONE,
sub dio : LXX. in campo ; Chaldaeus imagro. Sed liberaberis, sed redimeris primo per Cyrum, deinde per Cyri antitypum Chrillum. Et vis tibi signum
H Il. ECCE NUNC CONGREGATAE IUNτSUPER. seu contra, TE GENTEI MULTAE
duce Sennacherib Assyriorum mona cha ketu Ag nil aliud clamant, quam, LAPIDE Tua, id est lapidibus , im ar adulterae se
obruatur Sion: ET As ICI AT OCULUς No. TER cum voluptate rumam A excidium
illius: ita S. Hieronymus, Remigius, Flaymn. Sed V. I a. Dominus CONGREGAvIT Assyriogistos in Iudaea , QUA si FOENUM AREAE,
LXX. & Chaldaeus, sittit manipuli colligunt in area, ut tris ulis illae exagitentur . . Et vero cecidit ex illis angelus unica ρ no cte cen rum octoginta quinque millia. V. II. SURGE ergo & animos attolle seo vlLi A Si N, & tu quoque TR IURA.non iam ligneis flagellis , aut corneis ungulis boum , sed ferreis & aeneis rotis , &serratis ρ carpentis . prostratos hostes, persequere , sterne , concide fugientes nun Assyrios, & post aliquot saecula, etiam Syros, reliquosque Asiae POPVLos ,. duce Iu da, Ionatha', Simone, Hyrcano & aliis Machabaeis: denique omnes totius myndipvulos duce Christo: ita S. Hieron. Reismigius Rupertus , Albertus , Lyranus , Clarius & alii. Porro prostratis hostibus,iNTERFici Es & immolabis DoMt No R E MNA
37쪽
Pivas EORUM , id est victimas quas victrix illis eripuisti , ET FORTITUDINEM soauM, id est substantiam , opes , arma& signa hostilia. Quat bello capta ut olim Gentiles ν, & nune Christiani, ita solent etiam Iudaei I Deci devovere , quo sgni- seent se uictoriam omnem illi acceptam re . Testis Moyses, Iosue . David , Machabaei e . Quin & Ezechiam quoque exspoliis Sennacherib plurima Deci obtulisse tradit Iosephus u
et s. r. T' T ERIT IN NovIMIMO DI RUM . Uide secundum caput
Isaiae, ubi haec eadem lunt, & explicantur . Novissimum hic tempus , est tempus sub Christo . Hoc tempore erit domus Domini , nempe Ecclesia Christi, super montes , & supra leges veterum, praeparata &longe instructior. Quin etiam inde exibit lex gratiae vers. 2. sedebunt homines in pace magna vers. lisati vinculo earitatis, idque vers. 3. 3 in aeternum &ultra; hoc est. si quid ultra sit di videtur hyperbole. Certe regnum Christi aeternum
est, nune congregabuntur claudicantes per
idololatriam& erunt in reliquias& po-
steritatem Decundam. Et qui laboraverunt
Apostoli vers. 7. γ & doctores in gen
V. 8. TURRIS GREGIs. Loeus est in quo greges suos pavit patriarcha Iacob , Gen. xxxv. 2I. de quo lege plura apud Adrichomium : putatur fuisse iuxta Bethleem ,& ubi Angeli palloribus nunciarunt Ortum Christi. Ceterum in .praesentia Ierusalem seu Sion' vocatur metaphorice turris gregis, certe non est procul a Bethleem: voiscatur etiam ne hviola, quia ibi erat turris Ophel, magnae altitudinis, nubibus,& nebulis in eulmine cincta: vide Hieron. Isaia
Haee de vocibus. Sensus iam est, quam ovis ad restitutam Sionem sub Cyro alludat Michaeas , tamen ex primaria intentione
Prophetae , per Ophel Sionem & Ierusalem , intelligitur Christi Eecesia , in
qua est grex fidelium congregatus ad turis
rim Ophel & veram Sionem , & ubi
Christus aeternum regnabit . ita Hieron. Lyr. Ribera, Cornet. & alii. V. P. QUARE ERGO MOERORE , &c. Redit nune a spirituali Sione ad temporalem , eamque solatur . Sic miscet duo haec . typum scilicet cum antitypo e hoc illi solatium est : patietur quidem mala, sed speranda meliora quae succedent : ergo tu sion tritura, labora , sustine ad tempus , liberaberis , ut pollicetur Propheta vers. II. nee sine victoria & spoliis . Sub Eetechia contra Sennacherib , aliqua et am sub Machabaeis acta sunt. Ex Erus D nu AucT ARI'oia HV. r. AsprCIAT IN SION OCULUs No-sTER . Laetetur de eius interitu & ruina . ET NUNC CONO GATAE SUNT IN Stos. Μala adhuc te manent. Ibis captiva Babylonem; sed inter haec aliqua
laeta to manent vers. I r. nempe in victoria contra Sennacherib sub Erechia. Hune hostem consumes ut scenum &paleam di surge , ei a , hunci triturabis,
38쪽
Imminens urbis Ierusalem vasatis essenditur, o Christis in Berotelam nascituru1: relιquιa Israeι exaltabuntur, deυι elis inimicis, σablata ab ipsis idololatria.
Une vallaberis filia latronis: obsidionem posuerunt super nos, in virga percutient maxillam iudicis Israel. 2. a) ET TU BETHLEHEM Ephrata parvulus es in milistibus Iuda: ex te mihi egredietur qui sit dominator in Israel, & egressus eius ab initio , a diebus aeterni. tatis. 3. Propter hoc dabit eos usque ad tempus , in tuo parturiens pariet : ' & reliquiae fratrum eius conis rael. 4. Et stabit, & pascet in fortitudine Domini, ita sublimitate nominis Domini Dei sui : & convertentur, quia nune magnificabitur usque ad terminos terrae. s. ' Et erit iste pax e cum venerit ΑΩsyrius in terram nostram, & quando calcaverit in domibus nostris : & s scitabimus super eum septem pastores, & octo primates homines . s. Et Iascent terram Assur in gladio, & terram Nemrod in lanceis eius: & liiserabit ab Assur cum venerit in terram nostram , & cum calcaverit in finibus nostris. 7. Et erunt reliquiae Iacob in medio populorum multorum quasi ros a Domino, & quasi stillae super herbam, quae non expectat viarum, & non praestolatur filios hominum . 8. Et erunt reliquiae Iacob ia Gentibus in medio populorum multorum, quasi leo in iumentis silvarum,& quasi catulus leonis in gregibus pecorum: qui cum transierit , & co culcaverit, & ceperit, non est qui eruat. 9. Exaltabitur manus tua suis per hostes tuos, & omnes inimici tui interibunt. Io. Et erit in die illa, dicit Dominus : Auseram equos tuos de medio tui , & disperdam quadriis
ga tuas. II. Et perdam civitates terrae tuae, & destruam omnes munitio. nes tuas, & auseram maleficia de manu tuae & divinationes non erunt in te. I 2. Et perire faciam sculptilia tua: & statuas tuas de medio tui . &non adorabis ultra opera manuum tuarum . I 3. Et evellam lucos tuos de medio tui: & conteram civitates tuas. I 4. Et faciam in Iurore & in indi. gnatione ultionem in omnibus gentibus, quae non audierunt.
ROMANAE CORRECTIONES. Vers. 3. D reliquia fratrem eius. Non omittas coniunctionem m. V. S. D erit iso pax: eum veneris uriat: Quidam Libri inverso verborum ordine , legunt, pro nominativo Agrius, dativum Asiniis, quem praecedentibus iungunt ii modo Eι eris pax ARFriis , cum veοeris , sed male.
39쪽
Vrss. '. Exaltabitur manus sum ιοφι-υ. Non praeponas coniuactionem . . NOTATIO
ia AOrius eum veneriι &e. Sic pleraque nostraI manuscripta legunt , Brug. Leod. Lob. o. L. Pl. ang. &c. & prima Cheseographorum Biblia , Moguntina , ac Coloniensia. Quinque Hentenii , & quatuor nostra manuscripta cum aliquot impressis libris stribunt : Et eris iste pax Albriis eum
meneris: Hebraea ex se ad utrumque sensum
Ceterum Hebraei ita distinxerunt, ut Assuν apraecedentibus separatum ad sequentia referatur , accentu athnab , qui distingitendi vim habet, quam apud nos Colon die ioni ubiv pax sub tecto. Itaque intelligunt loeum ominnes enarratores antiquiores , & reeentiores, quos vidi, nimirum ut ad sequentia Assur. live Assyrius spectet, uno Ruperio excepto, qui utrumque legendi modum agnoscit at . que exponit, & posteriorem quidem qui praecedentibus iungit Assyriis tamquam ordina. tiorem praesert. Quidam codices duabus transpositis vocibus, ut maior sit claritas , scii- - bunt et Cum Asbrius t Cum Asbriis o. i υ ambigue sunt: ra. ωι - , i ,riit verum praestantiores eo ordine legunt, Ad est, D erit isto pax Amr eum υνη mis . qui Hebraice in , Myrtur cum veneris.
TABERI , scilicet a Chal. daeis. FIMA LATRONis , id est latrociniisti flagitiis dedita. Posu ERUNT. Loquitur u si re praesenti. IN v IRGA , &c. quasi icat, Contumeliose & indignis modis tractabunt . Iunicis . Chald. iudicium , scilicet principum . Quidam Sedeciam intelligunt , .alii Sacerdotes. V. . a. EPHRATA. Id dicitur ad distinctionem; est enim altera in tribu Zabulon: sie & Matth. ii. additur terra Iuda. olim Bethlehem Ephrata dicta. Vide Gen. xxν. & xxxv III. PARvuxus Es , &c. quas dieat : Parvulus quidem es vicus esi conse- raris eum praeeipuis Iudaeici vitati hus; at ego te magnam faciam . Ideo Matth. H. redditus est sensus illis verbis , Nequaquam minima est quidam putant per interrogationem legendum; quasi dieat , An pariatus es in millibus Iuda scilicet non certe. Ego malim affirmative legi. , planus enim sensus est: Es tu quidem parvulus, sed ex te mihi, &e. id quod te faciet magnam . MILLIBUs . Sic vocantur urbes , quae multos habent cives: ideo Matth. II.
dicitur in principibus, id est praecipuist ur-hibus: vel millia Michaeas familias vocat;
harum autem capita, Matthaeus priuiper: vide Iudi c. vi. Ex TE pro, at ex te E.
GREDIETUR. Chald. prodibit Chrisus. m. MINATOR. LXX. princeps. Is RAEL, sellia et se estndum spiritum. E. REssus , id est nativitas ex Patre: est autem plurale, &Hebr. & in LXX. quo solet uti Scriptura ad rei alicuius magnitudinem demonstrandum : sic Deum voeat Elatim , id est Dii a ABnai, id est Domini nostri . AB INI- Tio , id est ante omnia, scilicet ab aeterno, ut statim declarat: sic Ioan. r. sumiis tur initium, seu principium . V. 3. PRopTER HOC, id est quia ex eis Christus nasciturus. DA si T. , id est smet vivere & permanere , scilicet conservabit. PARTU Ri Erus , scilicet Gentilitas . vel B. Maria, vel Ecclesia . PARIET, scilicet Spiritum salutis, vel Christum , vel filios in Christo. Eius, scilicet Christi, qui est ex
Iudaeis secundum carnem. FILI s. ISRAEL,
id est Christianos , scilicet amplectentes
V. q. STABIT, scilicet Christus ; quasi
dicat, Semper regnabit , vel paratus erit favere. SUBLIMITATE. Chald. magnitudι-ne. LXX. gloria. NOMINIs , id est viri tis. Vel nomen pro re, cuius est nomen, ponitur. CONvERTENTUR , scilicet ad Christum . NUNC, id est illo tempore . MAGNipic ABITUR, id est magnus assiparebia,
scilicet in suis. P. I. IsTE ,scilicet Christus pipse enim est
pax nostra. AssYRius, id est Eeclesiae hostes, cuius tune figura Assyrii. ET QUANDO, &e. Repetitio. SUPER, id est contra . SEPTEM , id est multos . PAsTOREs, scilicet Episeopos , & Ecclesiarum rect res . OCTO , id est plurimos ; addit enim ad septem . PRIMAT Es HOMINEs et repeti
40쪽
i . Chald. principes hominum , scilicet fidelium V .PAsCENT,id est gubernabunt. GLADIO, scilicet verbi Dei. NEMROD . Etiam per istum, ut per Assur intelliguntur hostes Ecclesiae, seu infideles. LANCEis , id est armis spiritualibus. Eius, scilicet terrae possessae, id est Ecclesiae iam effectae. V. 7. Ros; quasi dicat, Fecundantes do. ctrina & exemplo terram , id in homines . UiRUM, id est operam hominis, scilicet irrigantis, est enim Dei opus , seu
V. 8. IN IUMENTis , id.est.inter bestias ;quasi dieatri Nemo poterit resistere spiritui, qui per eos loquetur & operabitur. V. 9. Ex ALTABITUR , id est praevalebit. Tu A, scilicet, Israel vel Christo. SupER, id est sontra. INTER inu NT, scilicet quantum ad infidelitatem & vitia . V. IO. EQVos , &c. quasi dicat, Omnia Draesidia & arma, quibus fidem oppugnavas . Loquitur Gntilitati ad fidem conversae. CivITATEs, scilicet quantum ad.infidelitatem. V. Iq. NON AUDIERUNT , id est audi. re contempserunt, scilicet Evangelium, seu
sIT DOMINATOR IN I in AEL . Citatur hie locus Matth. ii. Et tu Bethlehem terra Iuda neqMaquam minima es in /rincipibus Iuda. Quomodo consentiunt pamulus es , & nequassuam minima es, cum haec e diametro
videantur pugnare Respoud. solere Evangelistis non verba anxie citare ex prophetis, sed satis eis esse si sententias reddant. Sententiam autem reddit Matthaeus dicto loco. Est enim hie sensus prophetiar: Tu Bethlehem nune quidem par vula es & despecta in millibus Iuda ; quia oppidum exiguum & contemptibile ; sed futurum est , ut nequaquam amplius homi num opi. nione parvula diearis : quia ex te nascetur qui regat populum meum Israel . Aquius dignitate tu, quae antea parUula etas, magna deinceps in aestimatione habeberis . Quaerit S. Tho. I H. qu. X xxv. art. VII. utrum Christus debuerit nasci in
Bethlehem p & resolvit quod fuerit valde
conveniens ut ibi nasceretur ob duas rationes quas ponit in cor p. art. Vide locum& nostra citato loco, Matth. II. V. 3. ET susCITARIM Us SUPER RUM SEPTEM ET OCTO PRIMATEs. Per septem& octo numeros intelligit numerum indefinitum , & per pastores, & primates principes Medorum & Periarum , qui terram Assur & terram Nemrod, id est Assyriam& Babyloniam devastarunt. Pro eo autem quod in nostra versione vulgata habetur,m pascent terram est in Hebraeo verbum Rhahae , & ideo poterat verti, & conteis rent seu confringent terram vel vi armorum coniungent iterram Assur & terram Nemrod, id est ex duobus regnis Assyri rum & Babyloniorum unum effieient, vel ascent terram, id est violenter guberna-Unt. Haec enim omnia significat verbum Rhahac.
Heres r. TUNc vasTABERIs . Hebr. nunc turmis tingeris, scilicet militaribus. FiLIA LATRONis , id est latronum , nempe militum Hebr. filia tu ms, pro, turmarum, id est in qua multae turmae sunt , sive tuorum, sive aliorum contra te: sic Cant. vir. 4. Porta filia multitudinis vocatur, in qua multitudo est. OasIDIONEM PosuERUNT . Hebr. posuit; pro, ponet hostis . IN v IRGA PERCUTI
ENT. Iudicem, id est Regem Israel ignominia afficient, nempe Sedeciam . Nunc, in praesenti haec patieris, in futurum melior spes Christi adventu. V. 1. ET TU BETHLEHEM EpRRATA, id est quae alio nomine vocaris Ephrata. Est altera Beιhlehem in tribu Zabulon r ideo Matth. ii. σ tu Bethlehem terra Iuda
quasi dicat Ierusalem quidem illa patietur, tibi melior conditio manet . PARvULUs Es. Matth. I i. o. sier D tu Bethlehem terra Iuda, nequaquam minima es . Quae duo loca ut concilient , multi multa diiscunt . Quid vero si nos dicamus Michaeae locum esse corruptum a Iudaeis , cuius rei
multa indieia sunt Sed hoe durum. Quid si interrogative legamus, Namquid parvula es ut Isidorus & Iulianus o certe I gunt & B:blia Gotthica; de quo plura in Annot. . ad Isidor. Lib. I. contra Iudaeos.