장음표시 사용
41쪽
cap. xx. & in Disput. pro Edit. Vulg.cap. v ι.Sed & Micham verba, ut nunc sunt,uc explieari pollunt. Licet numero & ambitu sis exigua, ex te tamen magnus Duxesredietur. Itaque non es dignitate & gloria parva . Sic quidam Matthaeum cum Michaea eone iliant, ut hie ad numerum respexerit, ille ad dignitatem. IN MILLI-nus Ion A, id est inter familias, seu oppida Iuda , quae milim vocantur Iudi c. vr. I 3. Matth. m Principibus Iudae. η' κ AGIoh est mille, piaba Prιnceps: hoc secundo modo legit Matth. Erso non est minima in procreandis Principibus . Ex τε Mi HI EGREDIETUR . Hic est Messias , ut Hebraei etiam confitentur & Chald. E. GREssus Elus, seu egressiones . Sie loquitur, propter geminam Christi nativitatem. AB INITio, seu ab antistio , & ab aeterno sunt egressiones , id est altera nativitas . Septilius es in urbibus Iuda , id est in una urbium. Iudaei, qui divinam naturam non agnoscunt, male se ex hoc loco expediunt V. 3. DABIT EOS UIQUE AD TEMPUS, id est permetiet Iudaeos aliquamdiu regnare, donec pariens pariat , id est convertantur Gentes. Tunc RELr UIAE Iudaeorum convertentur ad veros liraelitas , ideli fideles: se Hieronymus . Ego se explicarem e Cum tanta eos felicitas maneat , non est mirum si ad tempus tradit eos Deus hostibus, dum pariens pariat, id est dolores ut parturientis eos vexent.' aut donec virgo pariat , ut Theophylactus . Tunt retiquae, id est qui supererunt e fratribus Bethleem , qui captivi tenentur , xv ERIENTUR , seu revertentur ad terram luam. Id vocat, ad Ναν Israel eos
V. q. ET sTAnt T. Christus perpetuo in Ecclesia manebit. ET p AscET, id est reget, scilieet suos filios Israel . IN suBL Mi TATE , id est cum magna Dei sui gloria . . t A NUΝC; hoc eii , cito magnifisahitur, toto orbe dilatabit imperium. V. I. ET ERiT is TE PAx, sciscet Messas, sublato metu hostium , nos in pace
seruabit. CUM uENERIT AssYRl Us , ut nos vexet, nos transferemus bellum in ditio. nem eius, missis eo ducibus , quos pallo, res & primates vocat. SEPTEM .... ET
V. 6. ET PAscENT , id est eladio Assyrios subiicient ii duem . ET TERRAM
NEMROD; hoc est, Babylonem. IN LAN CEIs Eius , id est suismet armis eos de Nlabit. Hebr. in gladiis eius. ET LlBERA
BIT. Christus eo astu suos liberabit , mi iasis Apostolis, qui eos subiiciant. V. 7. QUAsI Ros A DOMiso , id est
PER HERBA M. Hebr. quas imbres copios super fanum . Foenum aliis herbis altius est. Erso crescent filii Israel inter Gentes, ubi captivi tenentur, ouasi scenum imbre decidente . Sept. quase aeni super gramen: sed non placet. QUAE herba NON ExsPECTAT v IRUM , id est sponte, sine cultura crescet, ita Israel sine ulla hu
V. S. QUAsI LEO IN IUMENTIS sILPA RUM, id est inter iumenta. Hoc est, non solum numero crescit, sed robore . ET C PERIT, seu cum rapuerit, discerpserit, nemo resistet. V 9. Ex ALTABITUR MANUS TU A , o
Iacob, aut o Cht iste , inimi ei tui peribunt. Quod iactum videmus orbe ad Chri-
convertis. V. Io. AUFERAM E Uos TUos , omnia
belli instrumenta auferam , quia pax summa erit. Quod aliis verbis Isaias dixit cap.
II. q. conflabunt glaios suos. V. II. Clui TAT , scilicet munitast quod proxima verba declarant: destruam omnes munitiones tuas e longa pax id essicit, moenia & arces sua sponte evertuntur , & caindunt, eo sane tempore. MALEFICIA . Belli tempote solent eae vanitates vigere e ergo auferam ea , sive scindam . DIUINATI
KEs , seu divinι, seu praestigiatores, non erunt in ea F. . SCULPTILIA TUA, ET ITA TUAS.
Per Christum idola lublata sunt. V. a 3. ET CONTERAM, seu dei bo. Croul ATEs TUAs. Sic Sept. sed eum vers. it. dixerit, Perdam eivitaιes taear, cur hic repetat Ideo cum Chald. vertunt plerique
inimicos tuos, Nai H r & arbem Et hostem significat. Eritque redditio rationis , quare auferam ea praesidia ; quia nulli hostes
V. t . ULTIONEM . Non solum hostes auferam, sed & Centes vindicabo , quae Christo non obedierint, eas puniam. ME
42쪽
TRONI s : latrociniis dedita. Filia , vel filius latronis idem est quod latro, sicut filius hominis , idem est quod, homo. Sensus erisgo est , vastaberis & tu, o vastatrix Assy
scilicet Assyrii. IN vrχGA PERCUTIENT,&e. Percussio maxillae gravem ignominiam significat, & ingens probrum ; & fortat se etiam Sennacherib legatos Erechiae principes Israel a se captos percussit probrose mmaxilla , licet hoc aliunde ex Scriptura non habeamus. V. 2. ET TU BETHTEHEM ,&e. quasi dicat : Haec mala patietur Ierusalem; at tuo Bethlehem Iuda , tunc quidem exiguum oppidum es, si cum tot urbibus Iuda ma. gnis , & florentissimis compareris ἰ at maxima es propter ducem magnum Christum,
qui in te nasciturus est. Ideoque quantum vis nunc parva , atque abiecta videaris , omnium tamen bonorum, quae nunc Ierusalem praenuncio , origo futura es . EPHRATA , id est quae prius appellabaris Ephrata . Additum ergo est Ephrata, ut ab alia Bethlehem distingueretur, quae erat in tribu Zabulon ; Iosue xx Ix. go. PARUU-tus Es, id est populus , sive vicus . IN MILLIBUI IUDA . Hebr. est 'B M alaphim , quod primo millia significat; secundo Principes; tertio Chiliarchias . Vel emgo I. sensus est, es minima, o Bethlehem, inter urbes Iuda. quae multa capitum millia numerant . Vel II. es minima inter principes urbes, aut eum principibus; quia hactenus non multos Principes rei publieae
Iudaicae dedisti. Vel III. Et minima in chiliarchiis , sive coetibus ex mille siris tonstantibus in quos tribus Iuda est distin .c a. Duo enim, tres , & plures vici ad eandem chiliares iam pertinebant, quot scilicet satis erant ad suppeditandos mille viros pugnatores, qui sub Chiliarcha , sive
ut Latini voeant, Tribuno militabant. Do. MINATOR IN Is RAEL e Christum intelli. git, ut patet ex Matth. I l. 6. ET EGREs-s Us AB INi Tro, &e. licet in te tempora- Iiter nasciturus sit, tamen ab initio, id est ab aeterno natus est a patre ἀ V. 3. PROPTER HOC DABIT Tot , &α
quasi dicat: Propter hoc , quia scilicet in Bethlehem nascetur Christus , quem Deus decrevit & statuit salvatorem , & dominatorem Israelis ; idcirco dabit eos , 'id est permittet Israelem , & Iudaeos affligi ab Assyriis , Chaldaeis , S. Graecis , done Uirgo Dei para pariat Christum ; hic enim erit redemptor, & salvator Israelis ; omniumque gentium . ET RELIQUIAE FRATRUM E ius, &c. id est , tune reliquiae populi Iudaeorum, qui sunt fratres Christilecundum carnem, quas reliquias sibiiDeut reservarat, convertentur ad filios veros ID
rael , id est ad Apostolos , & praedicatores Evangelii, & se aggregabunt Ecclesiae. V. 4. STABIT, scilicet Christus p quasi dicat: Semper pascet , & regnabit ; vel,
paratus erit favere. IN FORTITUDiNE MINII maxima sortitudine quam ei dabit pater , ita ut nemo possit ei ovem ullam
rapere e vide Ioan. X. 18. IN SUBLIMITA
TE NOMINIs DOMINI DEI sor, id est ut decet maiestatem nominis divini. Ita Deus illos proteget, ac si in eo gloria nominis,& honoris sui ageretur; indignum maiestate sua Deus putabit non optime eos pascere , & protegere. Italice diceremus, P Itura a punia d' honore ιι difenderit , e protegerti. CONVERTENTUR . Uerti etiam posset, sedebunt, vel habitabunt , vel ma-uebunt , si seribatur Iet, instabu , ut te git noster interpres. Sententia ergo esto sub
Christo pastore , & rege , fideles ad eum conversi vivent in lumma pace . QUIANυNe , id est in hoc Christi tempore . MAGNipi CABlTUR : ipse Christus qui laudibus celebrabitur ; & regnum eius quod amplificabitur usque ad extremos fines te
V. s. ET ERtT Is TE PAxs id est, Christus erit pax nostra, qui nos in pace , &tranquillitate continebit, etiamsi hostes nostri impetant nos, & variis tentationibus
aggrediantur. CUM uENERIT ASSYRI Us.
per Assyrium intelligit hostes Ecclesiae , vel animae fidelis, ad Assyrios respiciensa quibus olim Iudaeorum reipublica vexata est. ET QUANDO CALCAVERIT IN DOMI-Bus NosTRis; id est , quando irruent hostes ut domos nostras capiant , ut scilicet Ecclesiam expugnent, aut animas fideles .
sTOREs, &e. id est, contra hostex nostros
43쪽
excitabimus septem , immo octo , id est multos, immo plurimos principes, qui eis
vesistant, eosque debellent. Septenarius enim numerus in Scriptura lymbolum est multitudinis; quod si addatur octonarius, magnam & ingentem multitudinem significat, ut eum dicitur Eccles. xl. 2. Da pamum septem , nec non octo, id est multis, immo plurimis. PRIMATEs HOMIN M ,iὸ est pastores: est repetitio Chald. Principes
V. o. ET PAsCENT TERRAM Assust sid est, Christus per suos Apostolos, & successores armis spiritualibus debella bit reges, di principes Assyrio tum, Grircorum , RΟ-
anorum ,&c. eosque convertet , ac subiget, adeo , ut ipsi iam conversi pascant quoque, id est regant, tueantur, & propa-ent Ecclesiam, ut secit Constant mus , &alii. TERRAM NEMRoo , id est Babylonem. IN LANCEIs Elus: in lanceis suis. Vel sensus est ; illis ipsis annis , quae homines in infidelitate sibi paraverant , oppugnabunt infideles ipsos, ut ingenio , &dialee ica Augustini . ET LiBERAE π ABAMUR , &c. id est ab omnibus hollibus,aum nos aggredientur . CUM CALCAvERIT, &c. cum in nostros fines irruperii.
V. RELietur AB IAcos: Apolloli, &praedicatores Evangelii. IN MED o PopuLORUM: Gentilium. Q An Ros a Do-MINo, erunt quasi imber, & ros optatissimus , qui caelesti doctrina , & vitae sanctitate foecundabunt terram , id est homines terrenos. QUAE NON Ex PEEIAT ,&z. quaerore caelesti crescit, nec opera hominum indiget, ut crescat. Ita virtute divini verbi non hominum eloquio, populi convertentur, & salvi fient. V. 8. QUA si LEO IN IUMENTIs . Non poterunt homines resistere spiritui loquenti in Apostolis, sed omnes viment . di s bilabi ieient, vitia in illis , & idololatriam
sternentes, & occidentes. V. 9. Ex ALTABITUR MANUS TUA : o
Israel, o Christe , qui pugnabis per tuos
milites. INIER in V, Te quatenus inimici sunt; nam in eis interficietur impietas, &genus omne vitiorum. V. Io. AUFERAM EQUOS Tuos, &e. o
Eeelesia erima , auferam omnia praesidia ,& munitiones, & arma, quibus antequam convertereris, fidem oppugnabas, vel certe t.b resistebas, ut victa des Mavus
R II. AUFERAM MALEFICIA . ET D v NATION . &e. nam Infideles divinati nibus , maleficiorum artibus, Oraculis, &e.
oppugnabant Ecclesiam , ut secit Simon Magus, & alii .
V. 23. LUCOs Tuos e in idolorum eulis
tum constos. . CONTERAM CI FIT A aTuas: scilicet Idololatras , superstitionem in eis evertens. Vox z ny har ,. etiam inimicos fgnificat, quare Pagnin. & Va- tabl. vertunt, disperdam in1m M tuos. V. i4 ET FACIAM IN FURORE , &e quasi dicat : Si quae autem gentes post prae oleatum Evangelium , adhuc credere noluerint , acerrimas mihi poenas dabunt . QUAE NON AUDIERUNT. Chald. Qua non receperum doctranam tigis.
trociniis assueta. Hebraeum gesid & latronem significat & militem, leu turmam vel exercitum. Intelligit autem exercitum Assyrioturn, & caiira Sennacherib , qui quas latro populatus est Iudaeam & ob, leuit Iero. ymam , & xl RGA peritissit M MxlLLAM UD CIq IsRAEL , id est ignomi mole tractavit legem EIechiam , & principes ac legatos i pilus, Isaiae xxxv I.&hane ob causam, simith ob blasphemias in Deum,
uallatos e it ah ingelo. caesis i na nocte i8,-m hibus militum In calli is eius. De Assy i iis enim hactenus egit Michaeas, itemque agit xers. 3. & o. alludens more suo ad Ilaiam . qui sin ilia de Assyrio totidem ver- his pi ixit tom alibi a tum initio eap. xxxiii. ita Albertus, Lyranus a Lapide, dc alii. Allegorice, potest applieari Ierosolymae, ob occatus Frophetas, & Prophetarum principem Christum, a Romani si oblidendae , vastandae & exciden4ae : ita S. Hieronymus , Remigius , Rupertus , Alberitis, Haym , Hugo, Clarius, Lyranus de Valabius, qui etiam litteraliter id illi applicant . Hebraei & Uatablus etiam de Roma accipiunt. Et vero suit haec admodum iniqua in Christum primis 3 . annis, sed per Constantinum vastata Roma Ethniea, ex Fi L A LATRONIs facta est matersitae, & cathedra Pastoris se iudieis Israel 3c Ecclesiae universae. Porro nosse vis , o
Sennacherib, unci tibi hoc malum tu,
44쪽
Ezechia, unde vobis salus certe unde minime speraras.
V. 2. TU BETHLEHEM ducem illum ®ein subministrabis, cuius merito & vita tute latro iste Sennacherib , qui te nunc depopulatur, & alii omnes Israciis hostes , Chaldaei, Persae, Graeci , Asiatici , ΛΕ-gyptii, Romani, suo singuli tempore UR-handi & excidendi sunt . Uoeatur Bethlehem, id ei , domus panis, a loci sertilitate; quasi dicat: Locus serax frumenti , ex quo panis conficitur. Et quia duplex erat Euhistim, una in tribu Zabulon b, altera in tribu Iuda σὲ ut conflare possit, non de illa, sed de hac loqui Michaeam , additur ei cognomen EPHRATA , quod etiam sertile seu clescens d significat . Eratque nomen secundae uxoris e Caleb, a qua tota illa tam fertilis regio in sorte tribus Iuda, nomen desumpsisse videtur in qua urbs inaedificata dicebatur Bethlehem Ephata , vel Bethlehem IUDA f, qui PAR FULUs ES vicus, inquit Ian senius; vel, ut alii, par- ulus populus IN MILLI Bus Iuda , id est inter chiliarchias tribus Iuda . Singulae enim tribus a Moyse g olim distributae fuerant in chiliadas , seu millenarios coetus, ita perchiliatis occupabant & incolebant oppida sua , quae inde dicebantur Chiliades, id est millia. Porro Hebraeum alaphim, non tantum millia, seu ιhiliarchiam signifieat, sed etiam straneipes seu pranci tus . Unde S. Natthaeus h legit, in principibus Iuda e sed an memoria Ia plus hic Evangelista ut quidam apud S. Hieron. blaspheme alsere-hant cum pro eo quod Michaeas ait , Parυulus es, vel, ut LXX. Ec Syriaca, parvula vel minima es, ipse citat, Nequaquam minima esὶ Absit, iniurium hoc e 1 et Spiritui sancto, cuius instinctu sic scripsit Matthaeus. Quoad sensum autem , idem prorsus dicit uterque Michaeas enim dicit, minimam ella Bethlehem, si domos, si eives , si numerum incolarum spectes r sed nequaquam minimam esse, si principes ex ea seu procreatos, seu procreandos expendas. Idem , sed paucioribus verbis Matthaeus dicit, nempe, nequaquam mιnimam
ς, quoad . principes , licet ut vulgo notissimum erat , ac proinde subticuit minima esset quoad omnia reliqua . Et forte olim etiam in Michaea apud LXX. licet iam exciderit legebatur , nequa quam mimma es. Certe ex illis sic lege
runt origines, Cyprianus . , Eusebius, Armbrosius, Augullinus i Zc Theodoretus , ut
omittam Arabicum tam Alexandrinum quam Antiochenum . Caulam , cur nequaquam inter minimas censenda sit Bethlehem, su iungit per Prophetam Deus: Quia Ex TE Mius k , utpote patri filius . EGREDIETUR , id est nascetur, Qui s T DOMINA TOR , dux, rector seu rex , IN lsRAEL.
Quod de Chri ito accipiendum esse , non modo Chrilliani omnes, sed Sc Iudaei lim unanimiter senserunt, & ita Herodi ι regi & populo m responderunt , testibus& approbatoribus Evangelistis Matthaeo &Ioanne qui responsum hoc Iudaeorum i
circo in medium afferunt, ut probent imis
pletum fuisse in Christo illud signum Me Lilae, quod inter Iudaeos communi omnium consessione erat reeeptum , eo quod in Oraculo Michaeae ellat ex pretium , ut bene advertit Franc. Sua in n. Chaldaeus clare vertit, ex te eo in me prodιbit Chrisus . Et eadem est etiam recentiorum Rabbinorum plurimorum sententia , quos citat Galatinus o. Porro ne putetis, eum
quem iam dixi nasciturum & egressurum a Bethlehem, fore nudum hominem , similem Davidi , vel Abrahamo , ac tum
primum in rerum naturam proditurum cum secundum carnem nascetur in Bethlehem; Ideo nunc addo, eumdem illum secundum alteram naturam suam , nempe divinλm , aeterna generatione ex me egressium ac g
nitum , 8 . continuo nasci atque egredi , iam inde AB INIT io p , id est ante res
Omnes creatas, immo A DIEBUs AETEM
NITA Tis , seu ab omni aeternitate: ita SS. Patres & DD. omnes Orthodoxi , cum
multis Rabbinis apud praedictum Galatinum g . V. 3. PRO TER HOC , stilicet quia dia vino decreto Christus mundi salvator naissei debet in Bethlehem Iuda, idcirco I daeos, etsi nunc extrema periclitantes ab Assyriis, & pollea magis periclitaturos a Chaldaeis, Persis & Asiaticis, DABIT: tamen Deus peritare ac perdurare Us EAD illud TEM pus IN QUO Uirgo mater PARTURl sim summo gaudio Pa RiET praedietum Cluis um in praedicta Bethlehem: ita sere Eusebius ν, s. Hieronymus, Hay mo, Remigius, ZE Hugo. Edito hoc nam tu, & partus curriculo ita terris peracto, sinet Deus collabi Synagogam .lum. lpir P t-
45쪽
maliter, tum corporaliter, exceptis paucis religatis pR TRUM Christi secundum earnem , qui monitis & doctrinae eius obsequentes CONFERIENTUR AD veros & genuinos si LIos IsRAEL; id est, ex carnali hus evadent spirituales Israelitae , aemulantes fidem, pietatem, sanctitatem Iacobi ,& reliquorum Patriarcharum ac Prophetarum cultorum s & servorum Christi : ita iidem Patres . Sed corruente Synagoga , non corruet tamen regnum Christi ; sed
V. 4. STABiT & praestabit hic rex cum regno suo, id est Eccletia , pascens , regens , protegens d multiplicans maxima FORTITUDINE atque invicto robore t oves sibi ex universo orbe iungi & subdi volentes , tam ex Gentilibus , quam ex Iudaeis. Et vero paseet ac reget illas non vulgari modo , ut rexerunt patres eius,
Abraham, Iacob, David & alii reges su secuti, sed IN sUBLIM TATE NOMIΝls - Mirui DEr sul, id est ea gloria u , , magnificentia , maiestate quae decet ipsum Deum, seu Patrem, a quo legatus missus
est; seu Filium , qualis ipsemet est ; seu
Spiritum sanctum per quem Ecclesiam suam recturus est . Loquitur autem de maiestate di excellentia doctrinae , Sacramentorum, gratiae & miraculorum . Et ad Christum
tali modo suos tam excellenter regentem CoNvERTENTUR innumeri ex omnibus nationibus terrae, per quos ipse ipsiusque regnum MAGNIFICABITUR , celebrabitur , extolletur , ampliabitur per universum mun
V. 3. IsTE Messias TR T v x , causali ter, non nostra tantum, sed & totius mundi , allaturus quietem & securitatem ab omni hoste spirituali & eorporali , saltem quando & in quantum unicuique expediet, ut alibi κ dixi. Ipse enim est princeps ypacis, interficiens et omnes inimisitios in semetipso . Hoc pacifico rege nixi , non rememus Assyrium, non alium quempiam
rix, id est excitabimus ti Iohi ieiemus tyrannos multos , immo plurimos militiae principes; quasi dicat r Uirtute & merito Christi erunt nobis ad manum lassicientes belli duces , cum eopiis militaribus sibi subiectis; qui PascENT TERRAM Assu RET NEMROD , id est Assyriam , seu exer- eitus Assyriacos , non praeda frugum vel aliarum opum suarum , sed gladiis & LAN-c Eis EI Us. Et licet aliquando in renam horum scelerum suorum succubituri sint
Iudaei hostibus suis Chaldaeis, Persis, Asa
ticis, Romanis, semper tamen Z 7. ERUNT REL QUIAE IACOB , quae protritae , resectae, aridae & 'exsuccae Synagogae erunt QVAst imber & Ros ex lestis, .sUPER .HERBAM QUAE NON ExpΕ-CTAT vlRUM , seu manum auxiliatricem , ,
quae irrigetur, humectetur & iscundetur . Erunt nihilominus timui V. S. QUAsI LEo inter iumenta heroi ea sortitudine, audacia & robore suo tum animi, tum corporis, in hostes suos involantes , eosdemque sternentes ac dissipantes . Notat Eldram , Mardochaeum , Nehemiam, Iudam as & statres eius Mais
chabaeos; , sed praecipue Apostolos & discipulo; Christi, qui doctrina sua quasi rore suavissimo irrigarunt arida & sitientia hominum corda Sc quasi leonex ad nullius hostis paverunt oecur Iiam . Exemplo sint Petrus in Simonem bb, Paulus in Elyminx cc magum, & omnes Apostoli in prin- Hyes ud sacerdotum & magistratu populi. Nempe divina Sapientia ee etiam per ministros suos , attingit a me inque ad finem sortiter, o disponit omnia fumiter :ita S. Hieronymus & alii supra citati. V. Io. IN DIE ILLA , id est tempore Messiae, auseram a te , o Ecclesia mea. ex Iaco prognata, sed per Gentiles propagata I AUFERAM, inquam, EQVos TVos& UADRici As ; id est arma st omnia ae praesitia quibus solebas Deum Ed' Christum
eius impugnare. Auseram item maleficia Hebraice &. Chaldaice, malefieos, seu praestigiatores ; sculptilia , tueos & idolorumiana, ac civitates illis consecratas , Dan, Bethel, &e. quasi dicat : Tollam praecipuas steterum occasiones & instrumenta, etsi quaedam eorum videantur ad regni, id est Ecclesiae meae propagationem ac tutamen deservire posse. Neque enim eges eiusmodi armis, neque volo, citra inecessitem, violentis instrumentis propagari fines tuos, sed doctrina caelesti ,. virorum sanctitate, pro exemplo mansuetudinis , patientiae, ceterarumque virtutum, inquit Arias, . Valabius, & Lyranuv. g. 34. IN GENTIA Us vero QUAE NON
46쪽
AunIERUNT. id est quae audire , credere Ze obedire noluerunt Evangelio & monitis
Christi, FACIAM ULTIONEM cum FUR RE uὲ V. g. in rebellibus Iudaeis per Romanos in apostatis provinciis per reges Christianos vel per angelos , quorum Plu rima exempla videre est apud Baronium,
Botium & alios historiographos.
IN TRONis , &e. Modus loquendi Hebraeorum est, filia latronis , hoc est latro: filius hominis est homo , & alibi
filius olivae, Canti c. v M. 4. Ceterum hoc nomine intelligunt aliqui Babylonem, alii Damascum , aut etiam Ierusalem : recte tamen colligit Cornelius ex fine capitis praecedentis, ubi de Assyriis , hie consequanter, eundem Sennacherib de praedatorem, vocari filiam latronis, more Hebraico, aut turmam Sennacherib praedatoriam se vocari: tunc enim Rapsaces cum magna iniuria locutus est contra Deum ®em iudicem in illa obsidioneo vide Isai. cap. XLLUI. propterea hic Assyriis dieitur, vasab ris stia latronis. V. 2. ET TU BETHLEEM EM RATA ,&e. En quod Math. ir. 6. habetur de
Christo nascente in Bethleem o singularis haec prophetia est , ubi Propheta videns
vastatam ab exercitu totam praeter I rusalem Iudaeam, in qua erat haee B thleem Ephrata L est alia in tribu Zab Ion J quasi commile ratione vexati r uris Bethleemitici, & depopulationis ἔ assu rgit ad suturum tempus, quando in Bethleem exurget qui regat Iudam, Israel , lene a linque clavem resni in perpetuum o de T no Christi alibi. At quomodo Bethleemio uocatur parvulos, & apud IMatthaeum. niquaquam, inquit, minima es. Certe diis gnitate est maxima, ut signifieat Matthaeus ex nato ibi Messia . Verum apud Mi h am est comparata, scilicet, cum praecipuis regni urbibus & multis millibus hominumquι in illis sunt: porro .Bethleem ista in
Iuda , varie nominatur , se ilicet Bethleem Caleb, I. Paral. II. 24. Item Ephrata a suxore Caleb, ibi L vers. 39. QUI sIT D MINATOR IN I AEL, M. Septuag. inceps . ποῦ ia ta M. ἄρχνουνα. . Dominator hie est Christus seeundum orthodoxos Graecos& Latinos omnes. Immo & Hebraeos , ut resert Galati. Lib. IV. cap. x M. itaqu sentiebat vetus Synagoga'. . Consentit cum vaticinio Isai. cap. vis. I 4. Ecce Vi conraρωι: de tempore huius diraculi non est difficile statuere ex diagrammate ad Mnem libri 1. Regum . Nam accidit ante adventum Sennacherib eontra Ierusalem
αιτ' ἀρχῆς. &α Hebr. in pliuali , 'nm egressiones eιus a diebus saeculi . Hebraei ad rem magnam denotandam addunt pluralem numerum, ut Elohim. Quamvis vero Α-rias & quidam alii, per hanc egressionem intelligant duplicem Christi nativitatem ;verius tamen videtur de sola aeterna nativitate seu generatione intelligi: ita cominmuniter Patres et & certe cum initio veris siculi denuntiata sit temporalis nativitas in Bethleem, quorsum iterum subsequentia verba eo reserrentur,' praesertim eum designent novum egressum, & cum aetemita te: a diebus, inquit, aeternitatis ς ac si diceret Propheta : Nascetur in Bethleem pti ne putes tantum esse hominem; accipe etiam aeternam generationem: idemque asseritur Isai. v M. I . & cap. I x. 6. &male aliqui hoc retulerunt ad aeternitatem praedestinationis: nam verba Scripturae sunt proprie accipienda; egredi autem non siis
gnificat praedestinari , sed gigni , nasci .
47쪽
emanare. Explicat porro hanc aetemitatem ttacita ad tempora Ezechiae, Cyri & Ma- more humano, dicendo a diebus aeternita-lchabaeorum, vers. 7. non expectat virum, tis, ae si ibi essent dies & anni r eli ea-lsed sponte & sine cultura praevenit. achresis aliqua. V. 9. ET Ex ALTABITUR MANUs TUA V. 3. PROPTER HOC DABIT Eos UIQUE SUPER HosTEs Tuos , &e. Pergit sub ali- AD TEMPUS IN Quo PARTURIENs p A.iqua smilitudine & umbra describere inere-RIET, &e. Hebr. partem pariet. Sane sen-lmentum Ecclesiae , quando Deus destruet sus loei huius optimus est de tempore na- Omnia arma , equos , arces , & aurigas sscentis Christi in Bethleem , in quo Mi- quibus antea infidelitatem hostis defende-chaeas, ut solet, alludit ad Isaiam ς quasilbat. Denique uno verbo mundabit Eccle dicate Ueniet Messias, sed permittet in-lsiam Christianam Deus. terim vexari Israelem a Chaldaeis & Grae. eis, usque ad Salvatoris huius adventum, EX EIus DEM AUCTARIO. quando ille & hos & gentes salvabit i ita Hier. hinc proximo vers. 4. subiungit quaelnss. 8. LEO IN IUMEN Tis : ita feliciter Christus acturus est. progredietur spiritualis gladius Chrilli ,
V. s. ET ERIT PAx, &c. Continuatur ut nemo eorum, quos efficaciter aggre-
hie sermo de Christri, qui pacem afferet ditur, re Hlate tam potenter aget , ut Ecclesiae; pacem, inquam, cum Deo & st quasi leo in iumentis . Similitudo cum proximo in omni iustitia & caritate: est, quae in hoe stat , quod insallibiliter& eum venerit Assyrius p hoe est , hostis capiatur praeda: eum dissimilitudine incommunis nostrae Ecelesiae, suscitabit Deus hoc, quod homines libere convertantur pastores & principes in Ecclesia , septem, ad Deum . octo, & plures pro necessitate Ecclesiae:lHrs to. A UpΕRAM. Recte hoe des pro ita Hier. Ruper. Haymo, Hugo, Ribera, gressu Ecclesiae, & eonversione . Ia& alii. conflictu pro fide auferet Deus arma, &V. 6. ET PAsCENT TERRAM AssURIN vires, quibus ante ut naturae praesidiis GLADIO. Sane Christus gladio suo spiritua- confidebant homines. Dabit pastori-li per hos prinei pes debellabit infidelitatem bus convertendi vires supernaturales, &Assyriorum, Graecorum, Romanorum, & arma nova. Peribunt sculptilia , & ei- se deinceps explicat multiplicationem Ee- vitates idolorum t & simul poena erit clesiae, quamvis modicus sit numerus ini. pro rebellibus , speciatim etiam invol-tio 8, ας tamen jsta earent sua allusione ventur Iudaei.
48쪽
Disceptat Dominus eum ingratis, reeensens eoIIata illis benefeta, indieausetiam quid sis bonum, quid Dominus a populo suo requirate sed propter iniussitiam aliaque scelera Iliorum Israel comminatur eis Dominus varias affictiones.
Udite quae Dominus loquitur.' Surge, contende iudicio
adversum montes , & audiant colles vocem tuam. 2.
Audiant montes iudicium Domini , & sortia fundamenista terrae: quia iudicium Domini cum populo suo, 3ceum Israel diiudicabitur. 3. ίσὶ Popule meus quid se- ei tibi, aut quid molestus sui tibi λ responde mihi. q. Quia eduxi te de Terra AEgypti, & ae domo servientium liberavi te: & misi ante faciem tuam Moysen , & Aaron , & Mariam Τ s. s b) Popule meus memento quaeso quid cogitaverit Balach rex Moab , & quid responderit ei Balaam filius Beor , de Setim usque ad
Galgalam, ut cognosceres iustitias Domini. 6. Quid dignum offeram Domino λ curvabo genu Deo excelso λ numquid offeram ei holocautomata, &vitulos anniculos λ 7. Numquid placari potest Dominus in millibus arietum, aut in multis millibus hircorum pinguium 3 numquid dabo primogenitum meum pro scelere meo , fructum ventris mei pro peccato animae meae 8 8. Indicabo tibi O homo quid sit bonum, & quid Dominus requirat a te: Utique facere iudicium, & diligere misericordiam , & solicitum ambulare cum Deo tuo. 9. Uox Domini ad civitatem clamat , ' & saluserit timentibus nomen tuum: Audite tribus, & quis approbabit illud λ Io. Adhuc ignis in domo impii thesauri iniquitatis , & mensura minor irae plena. II. Numquid iustificabo stateram impiam, & saccelli pondera dolo. 1a. I 2. In quibus divites eius repleti sunt iniquitate, & habitantes in ea
loquebantur mendacium, & lingua eorum fraudulenta in ore eorum. I 3. Et ego ergo cinei percutere te perditione super peccatis tuis. I . Tu c
medes, & non saturaberis: & humiliatio tua in medio tui e & appreheniades, & non salvabis: & quos salvaveris, in gladium dabo. I s. se) Tu seminabis, & non metes : tu calcabis olivam , & non ungeris oleo οῦ &mustum, & non bibes vinum. Io. Et custodisti praecepta Amri, & omne opus domus Achab, ' & ambulasti in voluntatibus eorum , ut darem te in perditionem, & habitantes in ea in sibilum: & opprobrium populi mei
49쪽
ROMANAE COR RaecTIONE s. Vos Icl. D ambulasti in voluntatibus eorum. Legendum est vo maribus, quod est, de-Vers. 9. Et satas eris rimentibus nomen tuum. sideriis, non voluptatiatis, quod est, des Non est mutandum pronomen seeundae ctamentis. Personae tuum in tertiae suum vel eius.
S A . condemnando ut peeeatorem , & humiliter
pro peccatis satisfaciendo. DILIGERE , adeo. Vers. I. ONTENDE IODrcro, id est ar-lque prompte exercere. MISERICORDIAM.
gue Dei nomine. MoNTEs,lstilicet in praximum. SOLICI Tu M . Chald. id est Principes, vel superbos . COLLEs: humum. LM au LARE .cuM DEI , id est repetitior vel qui minores dignitate. coram Deci conversari, scilicet ei obedien-V. 2. IUDICIUM, id est increpationem,ldo, & placendo. Chald. ambulare in ID seu disceptationem. FuNDAMENTA , stili- more Dei. cet superiores, qui urbes sustinent . GR- V. q. ET sALus , &c. quasi dicat: At RAE , scilicet populorum . Diiu Dic Ani-lque illi salvabuntur , qui Deum timentes Tua , id est disceptabit, scilicet more eo- fecerint quod per Prophetas et amando dorum, qui iudicio contendunt i vide Isa.ιcet. NOMEN TUUM, pro, ipsum . TRI XLIII. Bus, scilicet Israel. ET .is , &e. quasi H q, QUIA, abundat more Hebraeo. SER-ldieat: Quotusquisque est qui approbet a Deo
v IENTIUM . Chald. & LXX. servitutis id ictum, & faciat MOYSEN, &c. Chald. - en, ut popuIum V. xo. ADHuc, scilicet post tot Dei
doceret; Aaron, ut expiaret ; Mariam, ut monitiones. IGNrs, scilicet avaritiae , seu mulieres instrueret. iniquitatis; animam enim more ignis con- V. s. SETI M. Locus est in deserto seulsumit. Mimn , ikilicet quam par est . eampestribus Moab. Sensus vero est: Quid IRAE, scilicet Dei; quasi dicat, Dei iram tecum secerim a Selim usque Galgala. lei-IPIO v ans. licet orantis affecerim heneficiis, vel quan . V. Ir. IusTIFICABO , id est approbabo .
tum tibi nocere voluerit Balaam cum BaaSAccELLI; pro, saeculi, scilicet in sacc lac usque dum venires Galgala, scilicet inllis pondera asservabantur. Terram promissionis p utque te desende- V. H. Eius , scilicet civitatis. ImQUr-rim. IusTITIAs, id .est misericordias, sci-:TATE , id est inique partis opibus. licet beneficia. V. 13. PERDrTIONE, id est calamitatio V. 6. . in , &c. Loquitur in populi ibus. SUPER, id est propret. persona, ut sic instruat. DioxuM . id est V. t . HuMihi a Tici, id est afflictio. IN ldoneum ad eum placandum . CuRvAM,IMEDio Tur; id est regione tua , scilicet dic. quasi dieat: Suffciet ne genua curva-lerit. AppREM DEs , icilicet charos tibi, re Non; atque ita intellige reliqua, uDiut ab hoste serves. que ad iudicabo , &e. ANNicutos ; qua- V. 33. CALeABIs, se ilicet ad exprimen.
si dicat, Teneros: videtur autem allude .ldum oleum.
re ad illud Exod. xii. Masculus , anni- R. r6. AMat. Hie & eius filius Achab
ulus, & e. renovarunt, seu auxerunt idololatriam tu V. I. PRO PECCLTo. Chald. pro expia-lIsrael. VOLUNTATInus, id est iis quae votione peccatorum. lebant. LXX. consciis. Compl. volvtari. V. 8. O , non est Hebr. Chald. aut inibus. UT DAREM, &e. quasi dicat atque LXX. videtur additum explicandi causa, ita meritus es, ut te perdam . SIBILUM,& recte quidem. IuniciuM ; stitieet tetscilicet irridentium te, vel calamitatem stu
50쪽
pentium . Chald. svorem puLI MEr, luit id sacere a Deo prohibitus, ae potius id est quod populo meo sum comminatust illi benedixit. DE SETIM usu UE AD GAL-
Deut. xxv I II. vel poenas opprobrii ,' quo GALAM . Tune populus in Setim erat, aftieistis populum meum. Numer. xxv. I. Balaam varia loca mutavit , si posset obsequi Regi, toto eo tra-E S T II. ctu, qui a Selim ad Galgala pertinet': sic
Hieronymus haec verba explicat. UT CO-Vers. I. TNDICABO TIBI , O HOMO . CNOsCEREs r UsTITi As m Misi ; id est,
1 quin si T BONUM , ET Quin id feci ut videres me promissis stare.
CORDIAM, &c. Primum est facere iudietum, ut videlicet per opera iustitiae vitam eontequamur. Secundo fligere misericordiam, ut videlicet per opera misericordiae veniam impetremus. Tertio sollicitum ambulare cum Deo, ut nimIrum a iustitia per baptismum, vel reconciliationem accepta , non excidamus. Ad eam enim rem vehementer expedit ν semper sollicitum esse, &numquam securum de salute iuxta, illud Proverb. xTUI II. Beatus homo, quι semperes p idus o de I. Cor.x. Qui se existimat pare, υιdeat ne eadat. Et huiusmodi loea diligenter notanda sunt contra pera iciosam securitatem. quam suis sectatoribus ingerunt haeretici nostri temporis ; requirentes ab eis fidem. id est praelumptionem , qua certo statuant sibi peccata remissa ; & Chri. stum per omnia pro nobis satisfecisse ψ ut nihil nobis ecenarum temporalium subeundum sit. Sed contra monet Paulus ad Philipp. II. Nempe, ut eum metu π tremore salutem suam operentur.
- DE IUDICto ADvERSUM . MON TE . Hebr. litiga ad montes, aut eum montibus ; id est, increpa Reses & proceres,
quos per montes & colles intelligit. V. 2. AUDIANT MONTE; IUDICIUM DIMINI. Hebr. audite montes litem Domini, id est inerepationem.ET FORTIA FUN DRMENTA TERRAE . Sic proceres etiam VOeat , quibus populus innititur ut fundamentis . QUIA IUDICtuM DOMINr. Hebribs Domino eum populo. DIIUDICABITUR ,
arguetur, disceptabit. Id ut fiat, commemorat benefiet a populo data. V. S. QUID CootTAvERIT BALACH , seu consuluerit. Voluit populo per Balaam
riadibus torrentium olei: sie Chald. id est multo oleo oblato . aut multo adipe , id est multis pinguibus animalibus: nam Ner semen utrumque lignificat, adipem & oleum . Porro suspicor Sept. noti posuisse χιμάρων , id est hircoram , sed χειμαρὴν id est torrentium t locum a librario viti tum , ad Hieronymum transiisse . Alioqui quid commercii torrentibus eum hircis DABO, id est offeram. PRiMOGENITUM FUt gentes solebant idolis mactare filiosi aut offeram illum divinis obsequiis. V. 8 IN DrCLao. Hebr. ind eaυit', aut indieabit, scilieet Deus. O MOMO. Ο que Hebr. est, nee Graeee, nec in Gotth.
RE CUM Dro, id est illi subiici , eum
colere suppliciter. U. 9. UOI DOMINt AD CIvITATEM . Redit ad increpationem . mox Domini ademitatem , id est cives ad poenitentiam vincat. SALus ERIT TIMENT illus. Flebr. f
pientis pro, vir sapiens γ aut essentia,
constantis vir constans timebis nomen tuum, id est te. Vox irinn tubiah multa fgnificat, sed praecipue essentiam. AUDITE TR inus , scilicet Israel r si e Sept. ET Quis APpRoBAair ILLUD I se ilicet verbum d pauci illud aceipient. Hebr. auis
Hie virgam id est , supplicium deereturi π quis ransitura illam , se ilicet