장음표시 사용
21쪽
nes. Hos igitur Socrates & Plato semper insectati senti
utpote non bonarum artium doctores, sed & deceptores, ac i nutares humani ingenis. Verum quia nec Socrates nec Plato artem hanc adepti sunt: ideo doctrinalem ordinem nec in sophistis reprobandis, nec in proprijs conceptibus enucleandis seruare potuerunt. Et licet potentes essent ad interrogandum siue dubitandum et non tamen ad respondendum & soluendum, propter logicae carentiam . Unde Socrates fatebatur se quidem scite in terrogare et at respondere nescire . Vt igitur uera sciendi regula directiva humani intellectus in artibus & scien His inueniretur, datus est nobis ab autore naturae Aristo les, qui suo penh diuino ingenio primus logicam ueram,
inuenit,& secundum omnes partes ordinauit ac perfecit , ut declarabimus infra,diuidentes logicam descriptam ab Aristot ele in partes, & assignabimus earum susscientiam. Quoniam igitur Aristoteles hanc primus in uenae N perfecit, ideo ut primo inuentori gratiae habendae sunt. Quod & ipse innuit in fine secundi Elenchorum, dicens: De rhetoricis erant multa & antiqua dicta. De syllogitam is aute omnino nihil habuimus prius aliud dicere, quam
quod attritione quaerentes, per multum tempus laborauimus. Si aut uidetur nobis cosiderantibus uelut ex his, quae a principio erant, habere artem hanc sufficieter super alia negotia,quae ex traditione adaucta sunt, reliquu erit, omnium uestrum,uel eorum,qui audierunt hoc opus, omissis quidem artis indulgentiam, inuentis autem multas habere gratias. Haec de praesenti capite dicta sint. Quid sit lorica, siue diale mca. E A P. I I. I N secundo capite ordo doctrinae requirit, ut manifestemus quid sit logica siue dialectica. Oportet enim in unaquaque arte & scientia praecognoscere quid significetur per nomen illius scientiae,& artis, de qua tractandum est, aliter addi scens semper per incognita tenderet. Verum antequam descendamus ad ueram logicae diffinitionem, praescire te oportet, quid sit proprio diffinitio,& quomodo differt a descriptione,& e thymologia, & interpretatione. Deinde deueniemus ad propositum nostrum.
22쪽
dinis Praedicatorum, compendium Logicae . Uri Isagooicum,ad eam,quae est apud
ORDi NATvavs Logicae compendium pro neophytis, intendo non recedere a uia Peripatetica. Quod dico, uepraeseruem me a sophiltiarum captiunculis quae mari, dediscentes conscindunt,quam dirigant. In quibus nonnulli per totam uitam laborant & rus udant, & nunquam ad uet. ras doctrinas pertingit t. Neq: enim uere lcire desiderant, sed id tantum,quod secum disputantes,treetiant atque de cipient. Erit igitur adolescentibus praesens compendium, ut introductoriam ad ea omnia, quae Aristoteles diffuse in singulis suae logicae libris pertractauit . : a Diuidemus autem ipsum in undecim tractatos rPrimus erit, De aliquibus ut uniuersalibus principijs
De partibus propositionis. De propositione. De quinque uniuersalibus siue praedicabilibus De ante praedicamentis,& praedicamentis, & post-
De syllogismo formali. De luppolitionibus proprijs & improprijs, relati
uis & absolutis. lv ri t. De ampliationibus & appellationibus. ix. De consequentijs . in x. De probationibus terminorum. rx r. De syllogismo demonstrativo, in quo eo tinebitur tota doctrina Aristotelis in libro Poster. IN hoc primo tractatu agendum est de aliquibus uni uersalibus ut principis ,sine quorum praecognitione, ten 'deremus in omnibus sequentibus per incognita. Haec autem erunt septem, & sic praesens tractatus continebit septem capita.
Primo quis suerit uerae logicae primus & sufficiens autoti
23쪽
tr. Quid sit logica, siue diabectica: m. Quod sit logicae adaequatum subiectum.
xit r. Quae sit li,gicae utili tas, uel necessitas.
v. Qualis scia sit, & sub qua parte scietiae continetur. vi. Quomodo in partes suas diuidenda sit. vii. A quo primo incipiendum est in logica .
Quis fueriti uera logicae primm autIor . Cap. . . I
I N primo capite declarandum est, quis fuerit uerae logicae primus autor. Tu igitur aduerte, quod Aris in ij. lib. elenchorum c ult. refert modum, quo reliquae st ientiae Se artes primo inuentae sunt. Deinde quomodo Qqcessu te
poris complementum susceperunt. Refert etiam modum,
quo logica inuenta est primo, & sufficienter tradita Quantum ad primum, inquit Aristoteles, quod quaelibet scientia,& ars ab aliquibus primis inuenta quidem est,
ct excogitata: ualde tamen imperfecte, a posterioribus autem paulatim & subtilius elaborata, adeo incrementu su scepit, quod tandem completa est. Tu tame aduerte,quod
ut inquit Aristoteles, illud primum in qualibet arte Sc scietia inuentum, licet paruum sit, utilius tamen ac melius est posterioribus inuentis & additis et est enim primum scientiae, ut artis principium, Licet autem prima principia in uenta sint parua tu magnitudine, sunt tamen maxima in uirtute,quonia ab ipsis totum pendet. Nam, sicut arbor mirae altitudinis,uirtualiter cotinetur in paruo seminis grano ex quo generatur; sic ars & scietia virtualiter cotinetur in primis ac breuibus principijs, a primis autoribus inuentis. Sicut aut(m principium primum artis & scientiae a primo inuentum,quantulacunque paruum sit; est tamen optimum,sic & difficillimum est, neque quam primus in uetor accepit ab alio, neq; in parte, neq; in toto, sed longa & sagaci luestigatio e rade a se inuenit. Hinc est, P ut,iquit Aristoteles, principia prima luenire, perdifficile est, facile est aute inuetis addere. Ideo ex secundo metaphysicae, agedae sunt gratiae primis inuetoribus. Na si illi no fuisset, polleriores arti aut sciae no addidisset, nec ad coplenae tu perduxissent. Hoc igitur modo aliae partes & scientiae inuentae sunt, ac sufficienter traditae, quia.s primi prima inuenerunt
24쪽
prium , quod sic nostro intellectui iri acquirendis caeteris artibus,& scientiis aptissimum instrumetum. Huic de scri ptioni consonat ea, quae solet ascribi diuo Augustino, &haec est, Logica est ars artium,& scientia scientiarum, qua aperta oes aperiuntur. & qua clausi Des aliae clauduntur. Eidem concordat ea quae formatur a Pet. Hispa. in princi pio sumularum suarum sub nomine dialecticae. Sumit autedialecticam pro tota logica,& no pro parte topica ,de qua acturi sumus in octauo trac. Sic aut describit eam, Dialecticae ih ars artium. i. directiva intellectus, ut regula acquirendi alias artes, dc scientia scientiarum. i. dire etiva. eodem mindo intellectus in acquirendis aliis scientiis,ad omnium methodorum, id est, scientiarum principia uiam habens. Nalogica dat nobis uiam ,& modum cognoscendi principia aliarum scientiarum, ex principiis autem cognitis acquirimus scientiam pendentem ex suis principijs cognitis perlogicam. Via autem,quam dat nobis logica ad cognoscendum principia omnium scientiarum, est ars diffinitiua,diuisiva inductiva,argumentativa, de quibus omnibus pe tractat logica, ut declarabimus in locis suis.. Et aduerte, quod scientia s appellat methodos. Est aut methodus proprie apud Graecii, quod Latinus proprie appellat callem. est autem callis, uia stricta, breuis & recta, cito ducens maiorem ad optatum terminum. Transumptiue
igitur scientiae acquisitae per logicam, dicuntur methodi, quoniam pet logicam breui tempore,& recte ac uere addiscuntur. Hinc patet, quod qui absq; logica docent aut dictant,& scribunt,& qui addit cunt, semper inordinate,& infinita prolixitate procedunt, nec unquam ad ueram, & firmam rei notitiam perueniunt, nec se in dubiis resoluere,
nec contra impugnantes se defensare possunt. Optimum est ergo ante oes scientias logicam acquirere, nec cum logica uelle alias simul acquirere. Dicit enim Aristote, in secundo metaphysicae, quod absurdu est simul quaerere scientiam,& modum sciendi. Et per modum sciendi, ut dicit
Commentator Averroes, inludit logicam, quae dat modos generales,& regulas, secundum quas in qualibet scientia procedendu est, Has autem regulas docebimus an tractatu
25쪽
sexto, Si septimo,& octavo,& decimo. Constat igitur tiabi, quid fit logica diffinitive,& descriptive.m: si
mantum ad etymologiam, & interpretationem eius, aduerte, quod logica quantum ad id,a quo nomen imponitur apud Graecum interpretatur de sermone scientia, apud Latinum,est enim vadis: sermo,& ut sic, nisi aliud addatur communis est gramaticae,& rhetoricae, & poeticae,& logicae proprie dictat. Onines enim sunt scientiae de sermone, sed diuersa ratione, ut docuimus supra. . Quantum aut ad illud, cui nomen imponatur,interpretanda est logica, scietia de sermone uero,&fallo,& sic est, scientia distincta a grammatica, & rhetorica, & poetica, ieon tenta tamen sub logica uniuersaliter dicta, ut est icientia de sermone &c. Et quoniam considerare ac pertracta re habemus de logica directitia ueri,& falsi, & non abso late,& uniuersaliter dicta, ideo sua etymologia ac interpretatio erit haec. ut non detur per man festiora. Logica est scientia sermonis ueri,& falli,in qualibet scientia, & arte diiudicandi, iit ab his, quae uidentur primo aspectu uera, &non sunt,& ab erroribus ac fallis liberemur, ut ueritatem defensiare falsitatem impugnare, sophisticas rationes contra uerum soluere discamus,& rectum limitem in omni rationis opere prosequi, ac conseruare. Dialectica uero ex ponitur a Petro Hil pano, quasi duorum sermo uel ratio, scilicet arguentis,& respondentis in disputatione. Verum melius est, ut exponatur dialectica quasi disputat tua, Deriuatur enim apud Graecum a DoLAE BAEN, quod est, disputo Latine. Haec de prae senti capite dicta lint QMdsit eius subiectum,circa quoduersantur.
IN tertio cap. inuestigandum est, quid sit subiectum in logica, circa quod uersatur. Sed antequam descendamus ad resolutionem propoliti duo praeponenda sunt. Primo, quot modis consueuit accipi subiectum in doctrina
Aristo. secundo, quas conditiones oportet attribuere subiecto scientiae,& artis.
Quantii ad primu ,aduerte si subiectu dicitur quadrupliciter. Primo, de eo, quod praeponitur uerbo in oratione,
26쪽
Tu igitur aduerte, quod in doctrina Aristotelis dissint. 3tio est oratio indicans quid sic res per essentialia, id est per
ea, quae filiit de est entia & substantia rei,& sine quibus rei natura dariinon potest,& haec est uera,& propriissima diffinitio. Ubrbi gratia. Homo est animal compositum ex corpore humano, & anima rationali, haec est uera diffinitio, quoniam di cit, At manifestat naturam hominis sufficienter,& sacit ipsum differre a quolibet alio animali, & datur per substantialia hominis,qua' sunt, corpus humanum, dc anima rationalis,& utrunque est substatia. Diximus, quod di nitio est oratio, quoniam solus unus terminus non faeit diffinitionem, sed oportet saltem esse duos, quoru unus sit genus, tanquam magis communis ,& alter differentia conuertibilis cum diffinito, ut tibi declarabimus in tracta
de praedicabilibus. Requiritur & copula, id est uerbum substantivum, ut praedicetur diffinitio de diffinito , ut hic, Homo est animal rationale, Homo estidi Tnitum , animal rationale est diffinitio , per ly est , praedicatur dissi nitio de diffinito,ex consequenti constat, quod diffinitio
est oratio. Didiimus', indicans quid sit res per essentialia, ut distinguatur diffinitio uera a descriptione,& etymolo gia, & interpretatione. Est enim descriptio, oratio indicans quid sit res per accidentalia propria, id est, quae solidescriptio conueniunt. Ut descriptio nominis est haec, Homo est animal staturae rectae risibile,& beatificabile. Nam statura corporis retia,& risibilitas,& beatificabilitas, sunt proprietates consequentes solam naturam hominis. Quid autem sit rei proprietas,& quomodo emanet a forma
rei, & eius specifica disterentia, dicemus in tracta. de praedicabilibus. E thymologia uero,est manifestatio unius termini minus
noti addisceti,per alium terminum magis notum, & prius notum apud eundem , stando tamen in eodem idiomate, ut quando exponi inius hunc terminum Sol, quasi solus lucens,& coelum, quasi omnia inferiora coelans, siue tegens,& lepus, quasi animal leuium pedum,
Interpretatio aut, e unius termini declaratio ex uno idio
27쪽
iit homo es animal, homo apud Logicum dicitur subie-:etum,animal dicitur praedicatum, est, dicitur copula, & aduerte, quod id, quod dicit Grammaticus suppositum, licit Logicus subiecturn,&quod dicit appolitum, dicit Logicus
praedicatum,& quod dicit uerbum, dicit Logicus copula . Copulat enim, & coniungit uerbum praedicatum cumiubiecto. Secundo, dicitur de omni substantia, quae in se recipit aliquam formam,uel accidens,& in hoc lensu dicimus manum,esse subiectum caloris, quia in se recipit calorem, eodem modo lapis, in quo fit figura Mercurii dicitur subiectum figurae. Corpus,in quo recipitur anima, dicitur lubiectum animae . intellinus, in quo recipitur scientia, dici tur subiectum scientiae. Tertio, dicitur de partibus materialibus, ex quibus aliquid componitur,& in hoc sensu lapides' ligna,& claui, & carmentum dicuntur subiectum domus, ut pro eodem l umatur subiectum, & materia, ex qua res filis arto, dicitur de eo, circa quod agedum, aut curandum, aut cognoscendum intendit homo, & in hoc sensu domus est subiectum aedificatoris,du fabricatur. corpus humanum est subiectum medici,du medicatur, coelum est subiectum astronomi, dum circa ipsunt speculatur, ens
mobile, sue corpus mobile, est subiectu physici,&c. Et dicitur subiectu circa quod uersatur artifex,& scies, siue speculas,& co sideras. Reliciis aliis modis pro nuc, in te dimus declarare, quid sit subiectum logicae, iuxta quartu modii.
Quantum ad secundum aduerte, quod subiectum sumptum, quarto modo, tres oportet habere coditiones simul hinctas, ita quod si una deficit, non erit uere subiectum. Primo,oportet esse principale consideratum in scientia. Vnde nullum secundario,aut consequenter consideratum
potest esse uere subiectum in scientia. Verbi gratia. In
arithmetica par, & impar. binarius, aut ternarius,' ut quaecunque alia numeri, species, non possunt esse uere subiectum, sed numerus, ut numerus Prinio enim.& principaliter considerat de numero, consequenter autem de proprietatibus, & speciebus numeri. Secundo oporrct quod omnia considerata in arte, aut scientia , considerentur
non secundum se, sed in ordine ad ipsam. Verbi gratia,
28쪽
sint apti consi ruere domum si si pii ei, ut
per ne, sed ut xex, ut per subiecti im scientis. ti V xi',opor ipsa a quacunque alia, ideo trami id ferra
ca, tua in ea subiectum est ori rem oratio conmta ' rud,in rhetorica au
proprie, uniuersialissime quide, ut sub se eois f Rricam,' rhetoricamin poetieam tibi my g qmnia
tiuam, Proprie uero iit s3 s iis A. ii ex q/m argumenta-
la uniuersalissime sinis , ,m ''Uxiua Subiectum milaxatum ab intellectu es hAAL - 'ni3, dest, ens fabri
qui sunt tamet Ieget mintellectum;
29쪽
ratio. Et probatur sic, Idem est iubiectum in tota scientiae rationali, & in qualibet eius parte, stib diuersa tamen ra tione. Sed ens rationis est subiectum in tota scientia ratio nati,qnae est logica uniuersalissime sumpta, ergo & in quaelibet eius paric sub distincta ratione. Partes autem totius scientiae rationalis sunt,grammatica., cuius subiectum eliens rationis congruum,& incongruum, & rhetorica cuius subiectum est ens rationis ornatum,& inornatum,& poetica cuius subiectum est ens rationis delectabile,& in desectabile,& logica proprie dicta, cuius subiectum est ens ra tionis ratiocinati utim , quod est eidem quod argumentatio, Praeterea, ut uidebis infra, tractabimus de terminis, &nomine, & uerbo per respectum ad orationem , quoniam sunt componentes orationem, & de oratione per respectu, ad propositionem,& de propositione per respectum ad argumentationem,& illic erit status. Cum igitur omnia coiruderanda in logica proprie dicta, considerentur in ordine
ad ar umentationem, sequitur a in umentationem, quae est
idem cum ente rationis discursivo ut ita Joquar. esse in ea subiectum. Haec de praesenti cap. dicta sint, ne ingenium nouitii confundamus. Nam quid sit ens rationis, &ens reale, abundantius dicemus in principio trectatus quarti . Qua su logicae utilita ,et necessitas. CA P- 1 Ii I. I re quarto capite declarandum est,si logica proprie dicta est nobis utilis,& necessaria. Sed antequam resolutionem propositi descendamus, manifestandum est , quibusn o is aliquid sit utile,& necessarium. Tu igitur aduerte, quod utile est illud, quod propter aliud appetitur, ut det seruiat appetenti consequi optatum . Sic equus dicitur utilis, quia deseruit sestori in delatione propriae personae, aut alicuius oneris . Utile autem est aliquid duobus modis. Primo, aliquid dicitur utile, quod ilicet in se,& secundum sui naturam, non sit appetibile, nec amabile, imo abominabile, tamen in ordine ad aliquem finem amatum consequendum est appetibile. Hoc modo medicina foetida' abominabilis, dicitur utilis,pro quanto deseruit infirmo ad consequendam sanitatem, quae alias nullo imo
30쪽
do est appetibilis. Secundo,aliquid dicitur utile , quod est in se appetibile,& per respectum ad alterum consequendum Hoc modo medicina delicata, ct odorifera eli utilis: quoniam non solum in ordine ad consequendam sauit rem, sed etiam secundum se est amabilis.. Necessarium dicitur aliquid, line quo res non potest e se ut fieri,aut acquiri,aut seruari, ut cibus est necessarius Lolenti uiuere, et nauis necessaria uolenti transfretare. Hoc autem licet pluribus modis dicatur, pro nunc suffcient duo modi. Primo,aliquid est necessarium, fine quores desiderata non potest absque materia dissicultate acquiri. Sic equus dicitur necessarius eunti in Fractam,quoniam, & si pedester posset ire,id tamen tum me dis cilesiabi taret. Secundo, aliquid est necessarium, sine quo ullo modo potest finis intentus haberi. Sic cibus est necessanus, similiter,& respiratio intendenti umere.
His prae habitis dico pro resolutione propositi, quod logica non est utilis primo modo, nam licet in se sit aspera, ct difficillima addiscenti, tamen in se non est abominab Ias, cum sit uera scientia, S perfectiva, ac ac uitiua ingenii, ut alias declarabimus. Cum igitur scire, uniuersaliter sit no bis appetibile, sequitur quod logica in se sit appetibilis, sicut Grammatica,& Rhetorica, ex consequenti non est utilis primo modo, est autem utilis secundo modo; tu niam, & si in se sit appetibilis, tamen ex sua prima interi ne ordinatur, ut deseruiat intellectui in acquisitione aliarum scientiarum,& ideo est utilis secundo modo,est enim Logica intellectui inquirenti, & uenanti ueritatem in aliis scientiis,sicut canis solertissimus ue natori. Quo ad necessitatena aliqui dicunt ipsam necessariam primo modo,& etiam secundo. Arbitrantur enim, quod sine Logica nulla scietia potest omnino acquiri, licui aedificator line arte non potest aedificare. Sed id non uidetur rationabiliter dictu, nam ante Arist, inuentore Logic. ae,ut sibi attribuit, apud Aegyptios,& Arabes,& Graecos sapientas, . fuerui,& pr ecipue in Mathematicis, ut testatur Arisin prohoe Metaphysices,& iuristae habet sciam ciuile,&tn