장음표시 사용
51쪽
Ianu. sub hac ratione, quod est esse causativum san itatis, significat medicinam sanana, Sub hac ratione,quod est e
se indicatiunm cinitatis, significat urinam sanam. Prius tamen dicitur de animali , posterius autem de medicina , &urina: quoniam non nisi in ordine ad animal sanu. Exemplum secudi. Ens sub hac ratione,quod est cui debetur e sede significati primo substatiam,deinde accidens, quoniam substantia est ens simpliciter, ct accides est secundu quid,
in solum in ordine ad substantiana.i Hic terminantur uniuersaliores diuisiones, quae in doctrina Peripatetica see quenter sunt in usu , tam in libris terminorum Logices,qnam philosophiae.Propositae autem sunt,ut nouitius paulati in assuescat,& ne simus coacti frequenter singulas repetere. Haec de s. cap. licta sint.
r re 'secundo capite inuestigandu est,quid & quot uplex sit nomen,& uerbum apud Logicum: sunt enim principades partes propositionis, ut tibi noni festu erit, Primo igiletur agendum est de nomine. seeundo de uerbo. Et quo niam hic intendimus agere de partibus propositionis, o de propositione, & de syllogismo,non solum in uoce, ed &in mete,& in scripto,ideo definiemus ea non per vo
em, sed terim uum, qui est cois nomini & verbo in mete, in uoce, in scripto. in reliquis autem no recedemus a uia, modo,definitivo seruato a Petro Hispano,qui Logicam suam formauit ut compendium Logicae totius traditae nobis ab Aristotele,excepto libro Posteriorum. Non enim Petrus Hispan. formauit tractatum aliquem correspodenteni libris Posterioris,hac forte ratione, quoniam existimauitnouitium penitus incapacem syllogismi demonstrativi. Nos autem taciliori modo quo poteramus, Particularem tractatum formabimus, ut paulatim assuescat nouiti j ingenium,& ne subito auditu libri Posteriorum confusus retrocedat. Licet autem Aristo. in libro Peri hermenias,& Petrus eius imitator definiant nomen, & uerbum per
vocem,& nos ser terminum, tamen non erimus oppositi,
nisi in hoc, quod nos magis ample, illi autem magis stri-
52쪽
definierunt. Considerarunt enim partes orationis solum ut sunt uocales, nos autem ut possunt esse mentales,& uocaleri& scriptae. Vnde sicut,& dicit Arist. & Petrux, quod nonae est uox, si in iter & uerbis,dicemus nos, quod est terminus, sub quo continetur terminus uocalis, qui di
Primo igitur aeentes de nomine,definiemus,quid sit a- pud Logicum,& u multiplex est. Quantum ad primum aduerte, quod nomen ad mense Aristotelis in uoce, in scripto est terminus per se significa riuus ad placitum sine tepore , cuius uult pars separata,
taliquid significat finita & iecta.
m. Primo dicitur, ae est terminus, quoniam nomen est pars propinqua orationis & propositionis, ut patet. Et quoniaterminus est quid magis coe, quana lit nonae , ut patet exop. praecedenti. Nam & uerbum est terminus, non in est momen, ideo in hac definitione ponitur terminus, ut se mis. Nam ut declarabimus in tract de syllogismo Dialecti co, primus terminus in definitione politus, est loco gineris, quoniam communior est ipso definito, reliqui autem ponuntur loco differentiae, ut declarabimus.. Secundo dicitur,per se significativus, ut excipiatur ter mini non per se significatiui, ut bus,& basi& termini synca tegorematici, ut signa uniuersalia,& particularia,ut, Om-- .nis, Nillius, Aliquis, quae licet apud Gramaticum sint nomina, non tamen apud Logicum, quoniam per se tam pra no possunt esse praedicatum nec subiectum propositionis, sed tantum determinant subiectum,aut praedicatum, ut docuimus in tertia diuisione terminorum. Tertio, dicitur ad placitum, ad differentiam termini si gnis eantis naturaliter, ut Interiectiones, quas constat noesse nomina, quoniam no declinantur per casus, nec lunt subiectum aut praedicatum propositionis, nisi in suppositione materiali, ut heu, est interiectio, heu , est bi syllabii, & ad differentiam termini, id est conceptus in mente, qui naturaliter significat, ut declaratur in j. Periher. u. Qii arto diciti r sine tempore, ad differentia uerbi, quod
significat ciuit tempore. Quid sit significare linc tepore,
53쪽
& cum tepore iam docuimus in undecima diuisioni eterminorum, & diximus. quod non inconuenit aliquod nomen signiscare tempus, uel partem temporis, ut dies,hora,non tamen cum tempore. Vide tu illic.
into dicitur, cuius nulla pars separata aliquid significat, idest,s nomen diuidatur in partes suas, quae sint syllabae ut pater, et omne nomen simpreet, uel quae sint dictiones, ut in nomine composito,ut est paterfamilias, uel stuti ferus, & sumatur per se', idest extra totum nomen ,nihil
significant. Quod sic intelliges, aut nihil omnino signiscant, ut mare. Nam nec ma, nec re, per se sumpta,ali
quid significant. Vel si aliquid signi sicat,non tamen habet illud significatum, quod habent in toto nomine. V. G. Hoc nomen dominus significat principem. Si autem resoluatur in do,& in minus, do utique signiscat. factu dandi, &minus significat oppositum magis, sed ut coponunt ly,dus nihil significant.s de significato ly dominus. Idem intelline de nomine coposito, cuius partes separatae,& si aliquid
significant, non tamen illud, quod signiscat totu nomen compositum,ut paterfamilias significat rectorem familiae. Pater autem per se sumptus, signiscat genitorem, & familia familia, ita si, in toto significat unii, separatae autem si gnificant duo. Et haec expositio est cois apud ueros Loei-cos. Unde Avicenna recitat in Logica sua aliquos dixiste, quod uerbum incomplexum est, cuius nulla pars separata aliquid significat, scilicet, quod si de intellectu, & signiscato totius, quoniam nihil prohibet aliquid aliud significare, ut magister. nam magis, aliquid signiscat,& ter, sed non retinent significatum, quod significat magister, nec in totum, nec in partem. Et sic patet, quod haec desni tio conuenit nomini tam simplici, quam composito', tam primititio', quam derivativo, dummodo intelligatur, ut
Sexto dicitur finitus, ad disserentiam nominis ins niti, quod & si apud Grammaticii sit nomen, non tamen ap id Logicum, quoniam apud ipsum nonae est illud , quod pocesse subiectu & praedicatum in propositione. subiectu aurem & praedicatu oportet, ut determinate aliquid signi
54쪽
eatum propositionis, constat ex dictis, quod non est muratiplex, quoniam solum nomen rectum & finitum potest esse secundu se subiectum &praedicatum in propositione, modo, quo exposuimus. Unde Logicus a Grammatico sumit sibi rectum, ut necessarium ad formandum absolutam propositionem significatiuam ueri & falsi. Reliquos
autem casus sumit ad bene esse,& magis propter sertiandam congruitatem, quam ueritatem sermonis, ne uideatur Logicus despicere regulas Grammatices. Haec de
nomine dicta sint in Iu ii. M. f et
Quantum ad uerbum, aduerte, quod ad metem Arist. uerbum tam in uoce, quam in scripto sic definie dum est. verbum est terminus per se significatilius ad placitum cutempore,cuius nulla pars separata aliquid significat,finitus & rectus, extremorum unitiuus. et i
Terminus ponitur loco generis, sicut in desinitione nominis, quia est communior uerbo . Nani omne uerbum est terminus: sed non e conuerso per se significativus ponitur eadem ratione, sicut in desinitione nominis . Similiter ad placitam ad differentiam interiectionum, & uerbi mentalis, quoniam lignificant naturaliter, ut diximus in desinitione nominis. Cum tempore, ponitur ad disseren tiam nominis,& pronominis, & conuenit in hoc cum participio, litod uenit, a uerbo. uid sit significare cum tempore, de quare uerbum & participium lignificant cum te pore, uide in diuisione undecima terminorum. Cuius nulla pars separata aliquid significat, intelligendum est de
uerbo tam simplici, quam composito, sicut exposuimus in definitione nominis, in hoc enim uerbum couenit cum nomine, Finitus, ponitur ad differentiam uerbi infiniti. Infinitatur autem uerbum sicut & nomen, per appositione negationis, ut, Non curro, non laboro , Quod quidem apud Logicum non est uerbum, quoniam nillil determi nath significat, sicut nec nomen infinitum. fUnde faceret propositionem inutilem: nisi determinetur sicut diximus de nomine infinito, sic dicendo, Sortes non currir,
id est, scribit. Rectus ponitur ad disterentiam uerbi obliqui. Est autem uerbum obliquum apud Logicum vili Ga
55쪽
praeteriti & futuri tempori ,& uerbum cui u libet modi praeter modum induati inina . Vnde quaeda sunt uerba obliqua ex tempore tantum, licui uerba praeteriti temporis, resuturi indicatim modi, ut amaui,amabo . Quaedam autem ex modo tantum , ut imperativa tempore praesenti.
Queda in ex modo tempore, ut uerba optativa,& subiuctiva,& infinitiva temporis praeteriti & suturi P Ideo autem apud Logicum non sunt uerba, quoniam non faciunx
primo & per seipse pmpositionem ueram aut fallam , sed per reductionem ad uerbum indicatiui modi,& temporis praesentis. Nam haec non est uera, Caesar fuit,nisi quia aliquando suit uerum dicere, Caesar est. Suniliter haec non est uera, Eclipsis erit,nisi quia aliquando fuit uerum dicere, ecliptis est. Quoniam igitur solum uerbum rectum , id est, modi indicatiui praesetis teporis tacit per seiplum propositionem ueram & salsam,& sola propositio indicativa praesentis temporis facit syllogismum de monil ratiuum, ad est scientialem, ut tibi declarabitur in trac. de syllogi ano demo strativo, ideo dignatur Logicus recipere a Gramatico solu uerbii indicativum praesentis temporis,& pracipue Sum S, est: quoniam in ipsum ut dicemus resoluu-tur omniaverba,dicta adiectiva. Extremorum uni iuus,vi
in hoc distinguatur a nomiae & pronomine sympto loco nominis, nam illa lunt uel posIunt esse extrema in propositione, id est subiectum & praedicatum, uerbum aute no , sed habet unire extrema. Vnde dicitur apud Logicum copula, quoniam copulat praedicatum cum subiecto . Item
in hoc distinguitur a participio, quod licet significet cum
tempore, ut uerbum: tamen non potest esse copula, nec saxit per seipsum orationem persectam,dicendo, Sortes lenens, sed est necesse subintelligere uerbum. verbi gratia , Sortes est legens, uel Sortes legens est studiosus. Constat igitur quid sit uerbum apud Logicum, & quare solli uerbum rectum, id est, quod non derivatur ab aliquo priori: quale est uerbum solum indicatiui modi temporis , praesentis, meretur dici absolute uerbum. Reliqua autem tempora,& modi dicantur obliqui siue casus uerbi recti, quo clam descendunt,& derivantur ab eo.
56쪽
. .Quotuplex autem sit uerbum apud Logicum, non est - immorandum, ex quo solum uerbum rectum meretur a- spud ipsum dici uerbum ex ratione iam dicta . Sed apud Grammaticum,ideo est multiplex uerbum,ut patet inco- iugationibus uerborum, & in regulis suis,quoniam no ae-tendit ad formandum propositionem ueram aut falsam, sed congruam, & uitare incongruam: & quoniam per om mnes temporis differentias, & omnes modos uerborum isormari potest,& alio modo per uerbum atauum, io modo per passivum &c. ideo apud Grammaticum uerbum ultipliciter diuiditur . Nam Grammaticus concedit illam ,
utpote congruam: Homo est asinus, quam negat Logicus. ut salsam. Haec de is .cap.dicta sint . imi Quid sit et quot lex sit oratio apud Loricum. Cia . III
- IN tertio cap. postquam aetum est de partibus orationis, agendum eth de ipsa oratio ner, ut de toto constitu- Ω : cuius praecognitio ideo necessaria est, quoniam scire - non possumus quid sit enuntiatio & propositio, ut tibi madinifestabitur infra,nisi prius notum fuerit quid, &'quo tu -plex sit oratio. Hic igitur tria agenda sunt. Primo, quid sit: secundo, quotuplex sit: tertio, quae orationis spe-
cies sit propositio. C t i dit
Qitantum ad primum, aduerte quod ad mentem Arta soletis oratio in uoce,& in scripto, sic definiti debet. Oratio est terminus per se significati iturum complexus ad placia tum,cuius partes separatae,aliquid significant. Primo, licitur est term i. per se signis. ea ratione, qua dictu est de nomine & uerbo,& ponitur loco generis,quoniam communior est. Nam omnis oratio est terminus per se significativus , sed non e conuerso. Dictum est enim, quod nomen & uerbum sunt termini per se significativi,
Secundo dicitur complexus, ad disseretiam nominia,Scuerbi,quorum nullum siue simplex, siue compositum, est terminus complexus. Quid autem sit terminus complexus, uide in diuisione decima terminorum, & illic inuenies quomodo proprie conuenit orationi.
Tertio dicitur ac placitum, ad disserentiam orationis
57쪽
mentalis,quae sigilificat conceptum mentalem complexu, - qui conceptus significat naturaliter, sicut dixi niurum de no- . mine,& uerbo mentali, Praeterea, quod oratio in voce; &- in scripto significet ad placitum, probatur sic. Partes suae, scilicet, nomen,& uerbum,signi cant ad placitum, ut do- . culmus in cap. praecedenti: ergo & ipsum totum consti-- tutum ex eis, quod est oratio. iae Ni quarto, dicitur cuius partes separatae aliquid significant, id ponitur ad differentiam nominis & uerbi, quoruparte Aut docuimus in eorum definitionibus, non signita cant aliquid separate, modo quo illic exposuimus. Partes . auteni brationis sunt termini categorematici, intelligendo de partibus principalibus, sicut intendit Arist. & no de partibus secundarus, quae pollunt eue propositiones, ad-
uerbia &c. Termini autem categorematici tam in oratio-- ne, quam extra,retinent suum significatum, ut docuimus
in diuisione tertia terminorum . Vnde si fiat haec oratio,Homo albus currit, homo, extra hanc orationem significat animal rationale, sicut &in oratione,&albus significat habens albedine. Tu tameniaduerte, quod licet sit coe omni orationi habere partes,quae separatae aliquid significant: non tamen id fit uno modo in omni oratione. Nas
oratio sit sine uerbo, ut homo albus, partes suae aliquid significant modo, quo significat dictio. Si autem fiat ora--tio limplex per uerbis, ut homo est animal, partes suae separatae eodem modo significant, scilicet, ut dictio. Si auteitiat oratio subluctiva, ut, Si veneris ad me, dabo tibi equii, partes suae sunt duae orationes, ut patet. Vnde si separentur, significabunt, non ut dictio,sed ut oratio. Verum quia resoluitur in duas orationes, & duae oratio es in terminos componetes, ut ego dabo tibi equum, ideo commune est
omni orationi, quod partes suae separatae aliquid significent, aut ut dictio, aut ut oratio.
Sed dices, Quare in hac definitione non apponitur finitus & rectus, sicut in definitione nominis & uerbi, praeciapuae qui1 dictum est, quod nonne infinitum no potest offejubiectu nec praedicatu,iiec uerba infinitu potest esse copula. Similiter nec nomen ob iquum, nec uerbii obliquue Respon-
58쪽
' Respondetur, spod ideo non opponitur', quia in definitione non debent poni nisi quae conmeniunt omni contento sub definito, non omnis auteni oratio formatur ex nomine,& uerbo finito,& recto. Nam haec est oratio,non homo currit,& haec,Catonix est legere,& haec,Homo curret. Quando autem diximus quod nomen infinitu & obliquum non possunt esse subiectum, non sumus locuti de oratione, sed de propositione, quoniam sola oratio indicativa praetentis teporis, ut dicemus,est propositio. Quoniam igitur aliqua oratio potest componi ex nomine infinito,& obliquo similiter ex uerbo,& aliqua no,puta propositio: ideo non dicitur rectus,neque finitus; ted abstrahit ab utroq;.Constat igitur, quid sit oratio apud Logicu. Quantum ad secundum aduerte, quod apud Logicum oratio prima diuisione;diuiditur in orationem perfectam& imperfectam, deinde utrunque diuisionis membrum subdiuiditur, uidebis infra. Oratio perfecta est illa, quae persectum sensum generat in animo audientis,id est, quae audita quietar, quo ad significatum intentum a profere te uel scribente, animum auditoris. Verbi gratiar Sortes intendit notificare Platoni statum regis ;& dicit. Rex ualet fortis in bello contra hostes. Hac oratione audita quieseit animus audientis Quod si dicat, R ex contra inimicos, & non ultra procedat , imperfectum sensum generat in animo audientis, id est non quietat ipsum, ideo dicitur oratio imperfecta. Nam audiens, quod rex contra inimicos, & ultra non proceditur, dubitare incipit, utrum praeualeat, an succumbat contra inimicos suos . Patet igitur orationis prima diuisio apud Logicum. Oratio perfecta continet quinq; species, quae sunt indicativa temporis praesentis,& omnium teporum modi indicatiui,ut Petrus amat, amabat,amauit,amauerat, amabit. Imperatiua,ut lac ignem,deprecativa, uri ora Deum prome, optatiua,ut,utinam te videam domi m. coniunctiva,ves ueneris ad me,honorabo te. Omnes istae dicuntur pe sectae, quoniam auditae,quietant animum audientis , quoad earum significatum,nec ipsum suspensum tenent,
59쪽
: .mentalis,quae significat conceptum mentalem complexu, - qui conceptu si gruficat naturaliter, sicut diximus de no- . mine,&uerbo mentali, Praeterea, quod oratio in uoce, &- in scripto significet ad placitum, probatur sic. Partes suae, scilicet, nomen,& uerbum,significant ad placitum, ut do- . cu nius in cap. praecedentit ergo & ipium totum consti-- tutum ex eis, quod e si oratio.
Quarto, dicitur cuius partes separatae Eliquid significant, id ponitur ad differentiam nominis & uerbi, quorupartes, iit docuimus in eorum definitionibus, non signi . cant aliquid separate, modo quo illic exposuimus. Partes . autem orationis sunt termini categorematici, intelligendo de partibus principalibus, sicut intendit Arist. & no de partibus secundariis,quae possunt esse propositiones, adverbia &c. Termini autem categorematici tam in oratio-- ne, quam extra, retinent suum significatum, ut docuimus in diuisione tertia terminorum . Vnde si fiat haec oratio,Homo albus currit, homo, extra hanc orationem significat animal rationale, sicut &in oratione,&albus significat habens albedine. Tu tamen aduerte, quod licet sit coe omni orationi habere partes,quae separatae aliquid significant: non tamen id fit uno modo in omni oratione. Nas-oratio sit sine uerbo, ut homo albus, partes suae aliquid significant modo, quo significat dictio. Si autem fiat ora--tio simplex per uerbia, ut homo est animal, partes suae separatae eodem modo significant, scilicet, ut dictio. Si auteitiat oratio subluctiva, ut, Siveneris ad me, dabo tibi equii, partes suae sunt duae orationes, ut patet .iVnde si separentur, significabunt, non ut dictio, sed ut oratio. Verum quia resoluitur in duas orationes, & duae oratio es in terminos componetes, ut ego dabo tibi equum, ideo commune est omni orationi, quod partes suae separatae aliquid significent, aut ut dictio, aut ut oratio. et Sed dices, Quare in hac definitione non apponitur finitus & rectus, sicut in definitione nominis & uerbi, praeciapuae qui1 dictum est, quod nonne infinitum no potest effethbiectu nec praedicatu, nec uerba infinitu poteti esse co-Pula. Similiter nec nomen ob .iquum, nec uerbii obliquue Respon-
60쪽
Respondetur,maod ideo uon apponitur', quia in definitione non debent poni nisi quae conueniunt omni contento sub definito, non omnis auteni oratio formatur ex nomine,& uerbo finito,& recto. Nam haec est oratio,non homo currit,& haec,Catonis est legere,& haec Homo curret. Quando autem diximus quod nomen infinitu & obliquum non posiIint esse subiectum, non sumus locuti de oratione, sed de propositione, quoniam sola oratio indicativa praetentis teporis, ut dicemus,est propositio. Quoniani igitur aliqua oratio potest componi ex nomine infinito,& obliquo similiter ex uerbo,& aliqua nO,puta propositio: ideo non dicitur remis, neque finitus; sed ab strahit ab utroq; Constat igitur, quid sit oratio apud Logicu. Quantum ad secundum aduerte, quod apud Logicum oratio prima diuisione:diuiditur in orationem persectam& imperfectam, deinde utrunque, diuisionis membrum
subdiuiditur, uidebis infra. Oratio perfecta est illa, quae perfectum sensum generat in animo audientis,id est, quae audita quietat, quo ad significatum intentum a proferete uel scribente, animum auditoris. Verbi gratiar Sortes intendit notificare Platoni statum regis ;& dicit: Rex ualet sortiis in bello contra hostes. Hac oratione audita quie it animus audientis Quod si dicat, R ex contra inimicos, & non ultra procedat , imperfectum sensum generat in animo audientis, id est non quietat ipsum, ideo dicitur oratio imperfecta.
Nam audiens, quod rex contra inimicos,&ultra non proceditur, dubitare incipit, utrum praeualeat, an succumbat contra inimicos suos . Patet igitur orationis prima diuisio apud Logicum. Oratio perfecta continet quinq; species, quae sunt indicativa temporis praesentis,& omnium teporum modi indicatiui,ut Petrus amat, amabat,amauit,amauerat, amabit. Imperatiua,ut fac ignem,deprecativa, uri ora Deum pro me optatiua,ut,utinam te videam doctum. coniunctiva,ves ueneris ad me,honorabo te. Omnes istae dicuntur pe sectae, quoniam auditae,quietant animum audientis , quoad earum significatum,nec ipsum suspensum tenent,