장음표시 사용
221쪽
a o 2, bilis. Tertia forma est in qua dictio exclusiua n8n negatur;
sed solum verbum ne eatur Vt, omnis homo in quantum rationalis non est risibilis. Quarta forma est contradictoriae tertiae,ubi dictio exclusina negatur dc verbum duplici negatione manet affirmatum. Vt, non omnis homo inquantum rationalis non est risibilis. Hoc supposito prima forma copulative eκ ponitur Per quatuor e NPOTentes, S tortassis idcirco redii olicatiuae dicuntur huiusmoci exponio 1-Ies; quia bis duplicant e sponentes. Prima itaque forma sic eκponitur copulatiae. Vt prima e X ponens sit praeiacens, quae remanet ablata dictione, inquanturn . Secunda vero est affirmativa, in qua terminus reduplacatus affirmatur de
subiecto exponi bilis siue distributo siue non diltributo. Tertia pro nolitio est uniuersalis, inqua debet affirmari praedicatum de termino reduplicato. Quarta enuntiatio est causalis, in qua e X primitur ratao conne Nionis prae dicati cusubiecto. Est exemplum. Omnis homo inquantum rationalis est risibriis. Sic eκ ponitur,omnis homo est risibilis:&αmnis homo est rationalis:& omne rationale est risibileti , quia aliquid est rationaIe ideo est risibile. Deinceps secunda
forma, se ilicet,Non omnis homo inquantum rationalis est risibilis, sicut est contradictoria primae; ita exponitUr Contradictorio modo, videlicet, disiunctive per quatuor propositiones , quarum lingulae contradictoriae sunt singulis eκ ponentibus primae formae: Vt tu ipse poteris e Mercere. Iam tertia forma eNPonitur copulatiue Per qUatuor e X ponentes: quarum prima est praeiacens , & secunda debet esse affirmat via in qua affirmetur terminus reduplicatus de subiecto exponibilis tertia vero debet esse uniuersalis negativa, in qua negetur praedicatum de termino reduplicato,& quacta debet esse causalis, Vbi eX primatur ratio remotionis praedicati a subiecto, V. g. Omnis homo inquantum rationalis noest risibilis sic exponitur; omnis homo non est risibilis, de omnis homo est rationalis, S nullum rationale est risibile,& si aliquid est rationale,ideo no est risibile. Denique quarta forma est contradictoria tertiae, ac proinde disiunctive debet exponi per quatuor Propositiones lingulas contradicto
222쪽
xias eκponentibus tertiae formae.Ηactenus dicta a nobis comunia sunt. Circa quae tamen aliqua aduertere per necessa
rium est pro superioribus disciplinis Theologia scilicet Sc. etaphysica. Notandum ergo in primis circa distinctionem illam quae facta est de syncathegoremate, inquantu,& similibus, videlicet aliquando accipi specificatiue aliqua do vero reduplicatiue, Notanduinqua est, dictione illa specificatiue, aequivalere huic, designatiue eu, determinatiue, ob id quia dictio, inquantu designat& determinat insignificato termini, cui apPonitur, aliqua rationem aut formam aut notionem aut partem secundum quam praedicatum subiecto conuenire denotatur.&hoc modo adhuc dupliciter potest accipi primo
quatenus designat conceptum vel notitiam rei significatae, Tatione cuius praedicatum denotatur conuenire sub lecto S tunc profecto est quaedam appellatio rationis. Vt si dicas Petrus inquantum homo est species, cuius sensus est, Petrus quatenus concipitur conceptu comtuni hominis est species uniuersalis. Si aute dimo, InquaritUm,designavet realem ratione hominis esset falsa illa propositio, quia esse specie nesque ponitur in diffinitione hominis, neque realis eius proprietas est sed valde accide taliter praedicatur species deho Inine, nec secundum aliquod accidens reale sed rationis verificatur de homine specie esse. Altero modo potest accipi, In quantum,ita ut desig et aliquam realem naturam vel parteratione cuius & non alias denotatur praedicatum subiecto conuenire,& hoc modo semper est dictio diminuens . Non enim praedicaturii ab sobrie conuenit subiecto sed cuillo addito siest dicitur AEthiops albus secudum dentes. Sic etiam Christus Dominus in Quantu homo est Achus. Absolute ta-
men non cli CItur ractus. Obserua dia tamen est huius ictiones specificatiue acceptas aliquando apponi HO rL atis causa quam e XPlicationis gratia, v g. cu diciam1nquantum bonum est obiectu voluntat: s Ens in D est obiectum intellectus:& tamen sine ilio addito obiectum intellectus & bonum obiectum voluntati
xionc e XPlicationis gratia dicimus, filius Dei
223쪽
tumhoe Uo mortuus est: pro nobis. Quae propositio et hariablata dictione specificante, remanet vera,scilicet filius Dei mortucis est pro nobis, sicut S filius Dei natus est ex Viriagine. Huius etiam rei gratia quatiuis haec sit vera ue Petrus est crispus absolute loquendo ; tamen solemus ad ij cere secundum caput: quae dici io non est diminuens, sed potius
explicativa prioris. Docet enim D. Thomas q. pari. quaest. 26. art. 8. ea quae inditarenter conueniunt toti vel parti quando soli parti conueniunt, non attribuimus ea simpliciter toti , ut non dicimus AEthiovem esse album sed le-cundum dentes. Quando vero aliquod praedicatum soli Parti potest conuenire, tunc absolute dicitur de toto , si soli parti conitentat , &sic dicitur simpliciter homo crispus etiam si tantum in capite crispitudinem habeat. Altera acceptio dictionis In quantum & similium est
quando re duplicative sumuntur. Hoc esst quia illarum officium est denotare rationem causae quaerendam esse in significato termini cui adiunguntur. EX quo sequitur , quod sicut est quadruplex genus causae: ita diectio in quatum potest enotare quadruplice rationem causae scilicet formalis vel materialis vel efficientis vel finalis. Ex emptu primi, Petrus inquantum habet albedinem est albus,& in quantum habet
anima esst vivens. Exemplum secundi, Petrus in quantum est compositus eX contrarijs est corruptibilis, EXemplum ter iij, Ignis inquantum est calefactivus calefacit, aut Petrus 1 nquantum artifex aedificat. Vbi aduerte , quod quando de signatur causa efficiens non est opus tertiam eX ponentemetite uniuersalem , scilicet , omnis aedificator aedificat 1ed sufficit, omnem artifice esse aedificativum virtute artis aedi si candi. Et hoc modo istae propositiones dicuntur per se aedificator aedificat,medicus curat, ct de ratione boni est se communicare, hoc est, esse communicatiuu sui, Sc quando se commuti Cat,agit quod decet naturam boni. EXenas Ium Quar ti est, finis inquantum finis est principium electioni S. Nihilominus aliquando huiusmodi dictiones accipiuntur non proprie causaliter designando causam secundum rem, sed secundum quod effectus solet esse causa cognoscendi realem causam,V. g. AstroIOgus cognoscit terram interpositam In
224쪽
Tra. III. Op. IIII de An sint necesqua. a o I
ter solem dc lunam in quantum videt lunam ecclypsata. Cutamen si, In quantun designaret causam realem potius vice versa dicendum esset, Asir cIogus scit lunam eclypsari, inquantum cognoscit terram interpositam inter solem dc lunam. Aliquid simile accidit in dictione. Quia, verbi gratia, si quis affirmet solem iam ortum esse, & alter interroget, unde scis ortum iam solem Recite respondebit,quia video spledorem eius per fenestrae rimulas intrantem . Necesse erit itaque in disputatior ibus , ne laboretur in aequivoco , vn Deria haec in promptu habere. Quae omnia ut magis explicentur tres quaestiones,vel quatuor disputare visum est.
uartum. Te tribus quastionibus circa reduplicatiuas.
Vaestio prima;an stat necessariae quatuor eYponentes in singulis quatuor formis reduplicatiuarum. Arguitur primo Pro parte negativa. Nam in prima dc tertia forma tertia eX ponens superflua videtur ergo. Sc. Probo antecedens', quia tertia eX ponens. includitur in quarta, viae licet quia aliquide si rationale illud est risib le, quae incIudit virtualiter, omne animal rationale est risibile. Etenim causalis enuntiatio Vniuersalis est. Et eadem est ratio de tertia e X pone te tertiae forme: acproinde etiam in secuda & quarta forma quae sunt
earu cotradici oriae superflua erit tertia ex ponens. Arguitur secundo. Prima eκ ponens etia continetur in Terri a S. 1ecunda, ergo illa est superflua. Probo antecedens, nam benes equiturno in ne rationale est risibile & omnis homo est rationalis, ergo omnis homo est risibilis. Conclusio est prima exponens, praemissae autem prima Sc secunda. Ergo eκ illis seu uitur prima, ergo vel prima vel tertia est superflua . Aroeuitur tertio & probatur quod prima S tertiaeX ponentes sint superfluar. Nam si fecunda & quarta inserunt tertiam:& rursus secunda S tertia inferunt priman ergo fecia 1ida & quarta inserunt primam per regulari Quidquid sequitur ad consequens bonae consequentiae 1 equitur ad eius antecedc DI DC. Dique
225쪽
nique probatur,unicam exponentem sufficere ad expositionem huiuS; O ninis homo in quantum rationalis est risibilis.
Nam haec causalis sufficit: Quia homo est rationalis . est risi bilis. Et probatur quia in illa includitur,omnis homo est rit. bili; & horno est rationalis & omne rationale est risibile, Ecquia aliquid est rationale ipsum est risibile . Pro solutione huius dubi j nota aliud eine assignare uiualent e vel aequaualentes enuntiationes ipsi exponi bili,& aliud esti exponetes Droferre quae e X plicet φ implicite cotinetur in exponib1li. Hoc supposito, respondernr ad dubia & lit prima coclusio.
si tantum arvupollentiae rationem habeamus, haec propositio . omnis homo inquantum rationalis est risibilis conuertitur cum ista omnis homo quia rationaIis est risibilis est. Nihil enim veritatis continetur in una quod non contineatur in alia. Secunda conclusio. Si explicationis rationem habeamus , multo conuenientius quod 1mplicitum est in illae X Doni bili: omnis homo in quantum rationalis est risibilis,e Yplicatur per quatuor illas enuntiationes, quam Per tres i&Oquam per duas vel unam : Probatur : quia illa e X poni bilis quatuor illas veritates in se implicat , ergo per eas e Xplicite S distincte politas conuenieter exponitur . Hoc enim dicit ratio eKponibilis, ut quod implicitum est explicetur. Termtia conclusio. Illa quarta exponensricilicet; Qura aliquid elirationale est risibile, conuenientius ponitur , qua ista: Quia homo est rationalis est risibilis. Ratio est, quia formalius eκPrimitur adaequata ratio caUsalitatis , per terminu tras cedentem quam per specificum na specificu includit in se animal, quod non est ratio risibilitatis. At vero terminus trascendes non facit compositionem cum, rationale , ut constat apud
Metaphysicos. Vt ima conclusio.Si loco dimonis, In quanxum lubst i tuatur dictio, quia,aequi pollet1ana efficit dc aequi- Vocationem syncath ego rem a tis, I ri quantum,tollit: luim causaliter Ec re duplicative dictio Quia , denotat acci Plena um esse terminum in quem fertur. Et profecto conuenienter Potest dici hanc causalem sis me e re ad eκplicandum sensum huius cX poni bilis: Omnis homo inquantum rationalis est ri sibilis. Quoniam haec causalix requirit ad sui veritate, quod antecedes sit verum de quod sit bona consequentia dc si an
226쪽
tecedessitcausa colequentis. Vt ia in suocriotibus clictu est. Ad aagumenta iii opponium I espotidetur omnia illa co firmare nostram primam c Oia clus ouem. Seo quatenus ira ili
quent Ia Propter ratione rualdamenti a nobis pra suppositi. Quaerit ut secundo quomodo supponant terminI comu nes positi in reduplicatiuis. Loquor autem de suppoinione quatum ad quantitate secundu distributionem aut particulantatem , vel confusionem vel determitiationem. Respondetur & 1it prima conclusio Inreduplicatiuis omnes termini praeter terminum modificatum illo syncathegoi eurate, inquantum, supponunt secundum eXigentiam signorum
sicut m alijs 11 implicibus cathegoricis.v. g. in hac propositone , Omnis homo inquantum rationalis esti ris bilis, subiectum lupposivi distributive,& praeclicatu confuse: imo etia, Rational; s, lupponit cGnfuse respectu subiecti. Vt patet infecunda OX ponente. O innis homo es t rationalis. Sed tota difficultas eIt quantum ad effectum syncathegorei natis. In quantum, an distribuat terminum quem modificat, an vero ille supponat determinate vel confuse vel potius supponat simplicit er & immobiliter. Quibusdam videtur dilui-bui, uia in illa tertia eκ ponente distribuitur,oΠme rationale es t riubile. Alijs vero videtur non distribui fallem complete quia in secunda exponente non distribuitur, imo neque in quarta videtur distribui. N ihilominus sit secunda coesnsio. Ille terminus quem modificat dictio , inquantum, si communis est distribuest saltem virtualiter : Postulat enim Pr sicatum perse conuenire omni significato illius terani. nique Aa moaificat. . g. Omnis homo quia rationalis risibilis est. Ubi rationale distribuItur respectu praedicati,Risibilis, nisi enim omne rationale esset risibile non esset Propositio illa perse, imo falsa ellet causalis. Igitur ad sui verit temrequirit omne rationabe essi e risibile. Haec dicimus de extio nibalibus primae & tertiae formae. At vero in eri porribilibus secia acae 6d quartae formae sit tertia conclusio. Omnes ius Dositiones terminoria debent se habere coir adi et ori O mGdo respectu tu Pseositionis terminoria, qui sunt inprima Vel in cir
227쪽
sufficit una exponente esse vera,quia dsiiactive e Yponsitur Quarta conclusio. Quamuis terminus modificatus asynca
thegoremate,In quatum, supponat distributive in tertia e ponente, & in illa possit resolui per legitimum descensumvcl ascensum, amen in ipsa exponi bili atque in quarta exponente supponit simpliciter usque adeo ut nunquam sit licitus ascenuus , vel clescensus erga illum terminum coniunctum cum dictione, In quantum, aut cum dictione, Quia Ratio huius est quia istae di ctiones & similes habent appellationem quandam rationis, ut paulo post eXplicaturi sumus:& idcirco tam in ascensu quam in des en tu semper variatur appellatio S efficitur mala coni equentia. Non enim si ratio causalitatis conuenit communi, necesie est Ut conueniat singulari nec vice versa.
HV Vs ζοπ Verum ut melius comprehendas quod impIicitum est insideratio de enuntiatione quae modificatur dictione,inquantum, S simireduplicati- libus;aperiam tibi diale Thicum mysterium , unde intelligas, με . quanta attentione opus sit in dii putationibus in quibus ad miscetur Sc interuenit dictio n quantum vel similes si accita piantur reduplicative dc causaliter. Scias Igitur primam formam & tertiam reduplidativaru includere virtualiter non solum syllogiimum, sed etiam requirere ad sui veritatem, ut ille syllogismus sit de mons tratio. Ponamus exemplum in prima forma. Haec eSponibilis,omnis homo in quantum rationalis est risibilis continet implicite hunc syllogismum,
omne rationale es t risibile, omnis homo est rationalis, ergo omnis homo est risibilis. Ecce tibi tres exponentes primae format. Nam coclusio est Prima e X ponens. quae dic1tur pre- iacens, maior Vero Sc minor sunt secunda dc tertia exponentes, Sed adhuc exponi bilis n5 est cometa syllogii mo sed adhuc reo uirit ad sui veritatem antecedens esse causam consebuatur, ut si dicas, Aliquod animal in quantum rationale est risibile continet hanc demonstrationem : Omne ratIonale
est risibile, aliquod animal est rationale , ergo aliquod aΠimal est risibile. Proportionabiliter hoc ipsum poteris e X Petici in tertia figura construes syllogisnium in Celare, vel m
228쪽
Ferio e M ipsis exponibilib' tertie figure. ER: dis iue sequitur
sufficere ad falsitatem exponi bilis prinrae cc tertiae torii ae num de femini in Praed istis requisitis ad demonstrata onerat illis inclusam. Sequitur seςundo cXoonentes secundae tormae Jc quartae eXponabilium esse e Daminatorias veritatis aut falsitatis eKponi bilium primae Sc tertiae fornaae . Ratio est, quoniam exponi biles secundae Sc quartae scrinae e Xponuntur disiunctive J contradictorio modo ad prima & tertiam. Quo fit ut ad falsitate primae vel tertiae sufficiat quod una propositio secundae Vel quartae figurae sit vera ac proici de ex illo particulari defectu erit falsa exponi bilis primae formae vel tertiae. siquidem ad veritatem contradictoriae sufficit unam partem esse verar unde quilibet defectus in prima & tertia forma sufficiet, ut illa fit falsa quia copulative
exponitur. Quaeritur tertio, quomodo uniuersaliter possimus discernere re duplicatiuarum opposidionem e Ad quam quaestionem respondetur,&sit prima conclusio. Sematis coditionibus oppositionu , quae sunt necessariae in alijs 1implicibus cathegoricis, prima forma re duplicatiuarum dire et e & eκ diametro contradicit secussae formae: Sc quarta for ma tertiae, ut manifestum est in diffinitionibus ipsarum formarum. Se Cunga conclusio. Prima forma Sc tertia sunt contrariae. Tertia conclusio. Secunda forma & quarta sunt sub- contrariae. Quarta conclusio. Prima forma dc quarta sunt subalternae,ita ut prima sit sub alternans S quarta subalternata: sicut tertia forma est subalternans ad secundam forma. Omnes hae conclusiones statim demora st rabuntur praemissa figura proportionabili cum figuris aliarum oppositionum. Fingamus igitur quadratum & in angulis supernis collocetur, A & B, S in infernis C, dc D,&tunc in A, fige prima formam dc in B, tertiam dc in, C, Quartam & in D, secuda. Nucergo demonstratur, A dc B. contrariari: quia sunt duae propositiones participantes in eXtremis altera affirmativa & aItera negativa repugnantes in Ueritate Sc non in salsitate: ergo sunt Contrariae, quia haec est Ieκ contrariarum. Probatur antecedens,quia utraque earum infert contradictoriam alterius Sc non infertur eκ illa, ergo repugnant in veritate & no
in falsitate iuxta communem regulam supra satis eN placata.
229쪽
diri unctive. sed una pars imo tres partes disrimctiuae ii ferutur ex alijs tribus partibus copulatrinae, ergo bona conie-quentia Nam sus ficeret Quod una sola parS copia lati ucie interret unam partem disiunctivae. QNoniam ad veritatem copulatiuae requiritur omnes partes esse veras, ad veritatem ditiunctiva tu fracit unam partem esse veram. Non initur poss1vile erit antecedens verum S conseo uelis fanum Quod autem eκ, C. non sequatur A. manifestius est quam .probatione indigeat .Quoniam quod non is qUitur eκ QDa libet parte disiunctivae non iequatur eX tota : ieci ex nulla parte sequitur tota illa cOPUlatiua , ut Patet propositis exponentibus ante oculos , Crgo, A, non sequitur eX, C. Vt autem ad lenium videas documenta nos ra ecce tibi duas figuras, alteram quatuor e XPOmbillum, S alteram Quae in eis
omnis homo inquantum rationalis
Non omnis homo in quantum rationalia noli eli risibilis. Non omnis homo inquantum rationalis
230쪽
Omnis homo est risibilas, O nnis homo est rationalis d Ornne rationale est risibile Quia aliquid est rat1on1le est risibile.
. Nullus homo est dilabilir Omnis homo est rationalis Et -c Nultu rationale est risib 1le Quia aliquid est rationalpaceo non est risibiIO. - πὸ Vel Aliquis homo est risibilis liquis homo no est rationalis Aliquod rationale est risibile Non quia ait ouid est rationale ideo non est risibile.
c Non quia aIi quid est rationale est risibile.
In hac posteriori figura apparebit quomodo, A, & B, repugnent i Π Veritate quia Vtraque est copulativa, S tres exponentes Ira, A, sunt euidenter contrariae respestu aliartam trium in B: cum sufficeret unam uni contrariam es e, Ut utraque copulativa res Ugnaret alteri in veritate, ergo. APLiori rigura sunt Contrariae ii quidem eXPonentes treS re p agnarat in Veritate & non in lalutate. Neque te moUeat 'luod A. B. coueni ut in una eκ poni bili uniuersali affirmativa, scilicet omnis homo est rationalis, quae est secunda ex Ponens. QUOniam ista conuenientia nihil prodest ad hoc quod ipsae copulatiuar A,S B,conueniant in veritate : nam utraque requirix veritatem omnium suarum partium, quaruire S trIousem denter repugnant in veritate. Iam vero aperte videbis quomodo A copulativa inferat, C, disiunctiva: quo- Ialam cre S partes in, C disiunctiva, inferuntur eX tribus partibuS ili, A, C pulativa. Et hoc ipsum e X perieris comparando,
B,copulativam ad D. disianctivam. Denique quos C. & D. Opponantur subcontrarie sic demonstratur: Post uni dari verae Sc nullo modo falsae, ergo repugnant in falsitate S no Invemate. Probo antecedens, quia ex falsitate disiun ctiuar, C, sequiitur veritas alterius disiue mae, D, Probatur quia eX fal- 'diis, , equitur Uer Itas in B. quae est eius contradicto Dd. t ursus eκ veritate B. sequitur veritas D, quae est eius subalternata , ergo de primo ad ultimum ex falsitate, C,