장음표시 사용
131쪽
mur , impense Salubre, cultu 1acile , uberrimi et Securissimi in quoviS fere Solo proventuS, Siccitatibu S, et aliis caeli terraeque injuriis parum obnoXium , et cujus Satu fortassis a fame, et mille, quae inde emanare Solent, malis vindicari possint. Sed ne cui miraculo Sit genteS QSSe, quae sine tritici usu vitam transigant, et peregriniS, et paene igno iis cibis jucunde, magiaaque cum utilitate et voluptate vivant, et veScantur, quale est Tlaolli , de illo instituitur nobis sermo. MeXici enim non Solum apud IndoS incolas, sed
apud advenas HispanOS est maximuS creberque ejuS USuS.
Duodi ergo , a nobis victum Maizitιm notior enim, et vulgatior est haec VOX a quibuSdam recentiorum Frumentum Turcicum , ab aliiS Vero consultiuS Indicum appellatum, ut formam silentio transigam toti fere jam cognitam mundo, multas habet disserentias: Sylvestre enim Mailium seorsim describetur a colore, magnitudine , et mollitudine granorum, quibus Spicae ipsae Stipantur, deSumtas. Reperias enim quam plurimaS graniS constanteS albis, aliaS pallentibuS , ni gris multas , quasdam purpureis, nec paucaS flaviS, cyaneiS , et multorum colorum permiStiS: demum alias, quae
132쪽
licet granis candentibuS, ut prioreS, ConStent; longe tamen ea habent majora , teneriora, ac triplo majori Spicae inhaerentia. Quas omnes differentias ad vivum expreSSas imagi nibus in nostris hisce Libris reperias. Seritur Martio in sin gulos Scrobes inter Se paSSum unum diStanteS, quaternis, quinisve granis conjectis, et reponitur Novembri, Decembri , et Januario, repaStinato Solo; etSi pro varietate regionum , quae apud hos IndoS ob dierum, noctiumve paene aequale intervallum, et varioS Soli Situs , modicis spatiis mirum in modum evariant , tardiuS citiusve Soleat demessum, trituratumque recondi. Temperatum est, aut ad caliditatem , et humorem paululum declive, SubStantia mediocri, concoctu facile, praecipue hiS, qui eo victu uti conSuevere, non craSSa, aut Veluti quidam opinantur, obstruenti, et Viscosa, quod vel IndiS ipsiS, qui ex eo pane in placentulas conformato Vivunt, nec tamen ObStructi, aut decolores conspiciuntur, periclitari licet, iisdem affirmantibus nullam in ventriculo gravitatem Sentire pOSt epulaS , imo ante paucas horaS rurSUS, ac si nihil ingreSSissent,eSurire, et magna aviditate , Si adsit copia, repetere nutrimentum , nec vel de nomine Solo ad adventum uSque Hispanorum lithiasin novisse. Quid, quod nullum est apud Me-Xicanos celebrior aegritudinum acutarum , et commodior victu sy qui etiam piisanae praesertur: quod mille eXperi-
133쪽
mentis confrmatum , comprobatumque est. Celeriter Si quidem aiunt coctum deScendere , Corpora, quantum Sat CSt, nutrite, nullum inferre graVitatiS SenSum, mollire ventrem
et pectus, Calorem febrilem demulcere, praecipue Si pulvis ejus eX aqua permittatur brumali tempore gela Scere, quo uti solent Chichimecae, Urinam evocare, ViaSque omneS e X- tergere. Cumque mille Videatur abundare commodis, si apte paretur, nullamque noXam inferre, nisi quis dicat sanguinis , et bilis copiam generare , atque augere; non eSt, CurconSentiamus dicentibus, frumento esse Calidius, difficile et
concoqui , et distribui , viarumque moliri obstructiones; imo cur laudemus Alexicanos Medicos, qui posthabita hordeacea ptiSana, Velut ingrata gu Stui, et aegrotantibus inimica, pultes e Mai Zio, quas Atolli vocant, permiStaS praeferunt , huic genti consuetaS et gratas, et quae citra ullam noxam Suavem Saluberrimamque alimoniam praeStent. Quamobrein quot modiS soleant parari, qua brevitate potero, tum Sanis, tum morbo aliquo affectiS , deinceps Sum edocturus; modum placentularum ex eodem frumento parandarum dinferens in id , quod sequetur Caput, a Nequatolli, seu Atolli
melleo, cui calx Sit permiSta, ita ut aquae Sint parteS Octo, frumenti hujus Indici partes SeX, et calcis parS Una, SumenSinitium : tunc enim Carbonibus pauculis impositum in fictili obturato emollitur : quo tempore ab igne amovetur, linteis
134쪽
I 26 cooperiendum eSt, et tandem lapide Mellati vocato, pinsendum ; moX in sctili decoquitur, donec cogi inspissarive incipiat , et eo tempore decima pars mellis Mell, de quo suo loco dictum eSt, permiScetur, tandiuque permittitur bullire, quandiu opuS e St, ut ad pullium polentaeve Hispanicae perveniat modum. Refrigerat hoc , humectatque di
stem perie calida , et Sicca ObSeSSa corpora, emollit pectus, plurimum nutrit, corroborat, impinguatque eX tenuatos, et amissas vires instaurat, atque restituit eX tergit quoque, et eSt aegrotantibus convenienS Victus. Quid quod tabidis ex hibitum ptisanae hordeaceae gerit ViceS, et a graviSSimis morbis resurgentibus manus auXiliares praebet y Sunt qui adjiciant piper indicum modica mensura, Sed cum Sunt bene valentibus propinaturi, et hi8 quos calida distemperies non in sestat: ita enim gratu S palato redditur, et Venerem con citat. Utuntur eo alimento Indi quibuSViS horis diei, seu valeant, Seu aegrotent, Sed potiSSimum mane potum adjicientes. Caepit jam hujus Victus placere quoque Hispanis, sed praecipue his, qui ab Hispanis et Indi S, Seu Indis et Aethio pibus , aut Aethiopibus et Hispanis eo turpitudinis devenere moreS, atque is factUS eSt inter nationeS tam varias circa vitia consensu Si) nati sunt parentibus. Parant aliud genus, Atollique vocant Tatac , SiVe album , eodem, quo dictum est, modo, quanquam jam consectum, et in VaSa, unde Sorben-
135쪽
dum est , transi usum virenti conspergant Chilsi , vocatis Tomame , admiSta insuper sali S debita portiuncula. Solent vero trita haec aqua dilui, etSi multiS Sat eSSe putetur ingenitus illis humor, ut debite inspergi queant. Quin et acidum vocatum Atolli, quod X0c0atolli Alexicani nuncupant, solent quoque parare permista libra unica fermenti, Seu massae acidae libris binis Maiati, quemadmodum diximus, emolliti , atque contu Si. Fermentum autem parabitur, Si capias Maiatum nigrum, et conficiaS maSSam eX illo, quemadmodum dictum eSt, quatuorque, aut quinque diebuS Servaveris donec aceScat, et tunc demum permiScueris, ut is olli gratum quemdam contrahat acorem , mΟX in vas transfusum sale , et Chili conspergatur: atque ita demum Ob aegrotantibus matutino ingeritur, Ut CorpuS eXtergat , urinam CVocet , atque alvum eX purget. Hoc eodem fermento ex aqua frigida resoluto, atque epoto corpuS refrigeratur, aut per
vehementem aeStum, aut cum eX itinere, aut labore quis piam defatigatus Sit , aut vehementius concaluerit , aut quando renes ita uruntur , ut lotium urinarios meatus lan-
Cinet , atque exulceret. At album Atolli, quod Alexicani Tollat olli vocant, ad hunc modum conficitur: decoctum Mai-zium ad eum, qui dictu S est, modum, Sine calce tamen alit alterius rei adjectione, in pultem efformatur, permittitur refrigescere , ac liquatur aqua, ut bibi commode poSSit, veluti
136쪽
acetatum, de quo paulo ante sumus locuti. Sitim hoc dicitur eXstinguere , quomodolibet eXcitatam , atque praeca- Vere , ne Si plus quam oporteat, potaverint aquae , laedantur. Ac Chillat olli Atosiichilli permisto , ut nomen indicat, paratum , veluti praecedentia conficitur; sed cum Semi coctum est, permiScetur Chilli in aqua eliquati ea portio, quae gratum faciat ei, qui illo eSt USuruS. Summo mane assumitur contra frigoriS moleStiaS, corroborat Ventriculum, firmatque coctionem ; pituitam adhaereSCentem eXtergit, et renes quibusvis VacuatiS impedimentiS emundat. Paratur et Nechillat olli , seu Atolli , cui est Chilli permistum et mel , velut reliqua genera, sed additis praedictis Semicocto ea portione, qua gratum fiat sorbituriS. Calidum ita innatum vigorat, ac venerem excitat. Est et aliud Atolli genus inoco nollutolli dictum, quod est Atolli cum phaSeolis, fragmentisque ruasseis ejusdem Maigii, quod sit phaseolis integris incoctis cum jam paene eSt confectum et Cum Semicoctum fragmentis masseis Maigii Chillatolli permistis adjectaque herba Da zotii, de qua Suo dictum est loco. Nutrimenti id optimi, et praegrati vicem praestat, et Epaz0lli gratia Sanguinem ac rudis humoribus eX purgat. Potuisset Chianatolli ad Caput Chiun disterri , sed nomen fere idem adhortatur , ut prae dictis disserentiis hujus potioniS nune primum interSeratur. Paratur eX Semine Chian torrefacto in patina , Seu vocato
137쪽
mediocriter , ae deinde laevigato , atque ita in ammios usus recondito. Nam cum uti Pulvere opus est, permiscent pulverem aquae, agitantque, donec eam densitatem nanciScatur, quae POSSit Palato placere. Sunt qui hauriant hanc potionem simplicissimam; sunt etiam, qui prius illi inspergant: absque eo febrilem calorem exstinguit, aut alia ex causa SuScitatum: iter agenteS, ac praecipue ferventibus regionibus, juvat, et quosvis alioS, qui eo nutrimento libenter utuntur. Fit et aliud potionis genus dictum Chianirat Glat olli e semine quodam majusculo, de quo suo loco,
eodem modo, quo Praecedens Parandum, et eosdem usus praestanS, Sed Semen praeparatum Celerrime vetu Statis sentire solet incommoda, nee adeo frequenti eSt in usu. Paratur quoque I lichtiauhatolli , id est Atolli setnenti feruin ex Michthoauhili de quo etiam dicato loco torrefacto hoc semine, et redacto in laevorem, eumque eXPOScit Occasio, in aquam conjecto, ea menSura, quae nullam adserat spissitudinem , et denSitatem, et insperso melle Meti cocto; tria enim mellis genera, ut suo loco dicitur, ex eo conficiuntur. Extergit renes, et urinae meatu S, puerorum Scabiem curat epotum, abstergente, qua pollet, Vi: et est frequens hisce gentibus cibus. Fit insuper ex Maiati parva quadam portione, majori autem siliquastri aridi laevigatique commistis, addita herba Esaetolli, quod vocant Tlatonilat olli , admotis
138쪽
igni simul omnibus, donec ea herba percoquatur, quod brevi evenit, ingeriturque calens,l et id potionis genuS venerem eXcitat, evocat urinam et menSes, calefacit universum
CorpuS , et corroborat. Sed neque silentio praeterire decet Tiaxcalattolli, quod paratur eX Μaigio contum , et efformato in placentulas, tres digitos latos crassas, in Comdlli Vocato ; his, postquam probe decoctae Sunt, cortex diripi tur , mica teritur, ac rursus in frigidam projicitur, in patina reponitur agitaturque, donec cogi incipiat; tunc extracta atque in vascula cochleari digesta sorbitio epotatur, quae desectas vires mire reficit, ac fovet. Quin et ex spica ipsa MaiZii, detractis granis, usta atque in cinerem redacta Ol olli
vocatum parari consuevit ; teritur etiam haee, parsque una tribus Maigii partibus permiscetur; rurSUS Vero teruntur Simul omnia, atque ex eis ad ignem paratur, postquam ad spissitudinem usque percoctum Sit, et polentae densitatem: mox enim in vasa digeStum conspersumque Chilaortii sorberi solet, haud inutilis his, qui nimio Sanguine, aut flamma redundant. Fit etiam ex Maietio, et lixivio vulgari percocto, quod vocant Quauhnexat0lli, quoniam ex arborum cinere conficitur. Hoc ab eo extractum ablui expedit, in lixivio enim , quandiu oportet, manenS emollitur, eXpurgaturque, et insolitum, atque a ceteriS longe distantem ita mutuatur Saporem: teritur postea, et ut reliqua, deco
139쪽
quitur, donec justam adipiscatur spissitudinem; atque ita demum devoratum eXpurgare dicitur Sanguinem, neque aliud aut medicamenti, aut nutrimenti Usum praebere. Sequitur H utut olli , quod e torrido paratur MaiZio, contuSOque; sed cum jam decoquendi illud tempus est, Maigii decocti mo dicae adjiciunt portioni, et Omnia tandiu agitant, quandiu opus est, ut juStam Spissitudinem acquirant, et Chilli tandem insperso potatur ab iis, qui ob cordis imbecillitatem, aut atrae bilis redundantiam moerore plerumque afficiuntur. Est et H0auhatolii, quod ex Blitis rubeis fit, ingeritur que insperso melle; praeterea Michthoauhatolli, quod ex Mi chthoauhili paratur, pisturato nempe Blitorum genere, quod
symphoniam a Varietate coloris quidam vocant. De polen tae vero pulliumque generibus , quibuS USa est antiquitas, satis superque dictum est ab aliiS; nOS enim, quae Novo o hi sunt familiaria, necdum Veteri SatiS cognita , atque per specta , Scribenda Statuimus.
De modo parandi panem ex Mutato. Emolliunt eo, quo diximus, modo Maizii grana, mOX pinsunt, ae palmiS UtriSque admotis efformant tenueS, ac ambitus mediocris placentulaS, quas Statim, ut Oportet, in molli carbonibuS coquunt imposito; et hic vulgatior iste
140쪽
quentiorque parandi panem-Malato modus. Sunt, qui triplo , et interdum quadruplo majores efficiant; nec desunt, qui et craSSiores; sunt qui efforment globulos peponibu S Si miles , et in doliola juxta socum sita conjiciant decoquenda,
permistis interdum phaseolis, atque eis non citra voluptatem Vescantur; molleS enim admodum Sunt, concoctu faciles, et gratis saporis; alii hos in dodrantem usque producunt , et quatuor digitorum crassitudinem admistis phaseolis in patinis , seu Comallibus assantes. At Proceribus Indorum placentii lae parari solent ex colato RDizi0, adeo exiles, puraeque, ut translucidae paene Sint, et a papyro interpollatiore te nuitate minime vincantur : item orbiculi parvi ex colato Maietio, qui etSi craSSi, Omnino tamen videntur tranSlucere; verum haec ad divites tantum heroaSque propinant, nec est insuavis ille paniS, qui in Vocata Barbac0a paratur, ac coquitur ; Indi enim, quos Chichimecas vocant, genS fera, barbara, atque indomita, a Mexicana urbe in Septentriones
non plurimum recedenS, ac per montana campeStriaque pellibus tantum quaSdam corporis parteS tecti, errabunda, ac Vaga, Scytharum more, aut brutorum pecorumve, venatuque , et aucupio, et quarumdam SylveStrium, ac Sponte nascentium arborum fructu, ubi SorS tulit, ViventeS, Cum CarneS libet coquere, scrobes in ipsa terra effodiunt, mox igni tis lapidibus sternunt, medias collocant carnes frumenti Im