장음표시 사용
171쪽
glutinatio, refrigeratioque est expediens. Est et alia hujus arboris minor SpecieS, minoribusque soliis, ac floribus, sed fructu longe majori , quam depingendam non curavi, ut quae eadem forma, Praeter Supradicta, ConStet, et viribus, vocata TLolcacah0a ochiil , Seu Goahoaxochiti Maietii. Hujus flos est admodum glutinOSuS, qua in re quoque Conveniunt. Nascitur utraque differentia apud uuauhnahuacenses.
CAPUT XCVII. De CACAHOAPATLI Secunda.
Frutex est radicem fundens cra8Sam, folia magna, aliquantulum pinguia, floreS longo8, rubeScenteS eX luteo, et tenues ; quibus decidentibus apparent acini racematim dependentes, VirideS, mOX COCeinei, et tandem purpurei, nigrique. Cortex radiciS pepones 'reSipit amarOS. Spumam excitat Cacah0ati, quae est Summa hujuS potionis gratia, et eam frigidiorem reddit, unde nomen; neque quidquam amplius de ea narrari adhuc audivi. NaScitur apud Imaxie- secenses, neque depingendam curavi.
De cHICHI CAPATLI , seu Chichimecae gentis medicina. Radici innititur herbula haec nuci juglandi forma et magnitudine Simili, lacte mananti valde tenaci, et glutin
172쪽
So , intus candidae, extra nigrae : unde profert caulem tenuem , cubitalem , et in eo folia rara, longa, et tenuia. Radix Virens, arensve quamquam Siccato Sit lacte innocentior in atque ex liquore quoppiam conVenienti devorata Scriptuli unius, cham Sicca eSt, pondere humores OmneS per Superna , et in serna evacuat, Sed majori ex parte per inferna. Calenti ordine quarto COnStat natura, ViribuSque Vehementibus ; quamobrem non cuiviS temere eXhibenda est, sed eis tantum , qui viribuS Valent, nec acuta VeXantur aegritudine, aut his , quibus leviora alia remedia frustra tentata sunt. Flatum etiam dicitur discutere, et colicis do loribus opportune auXiliari. Ex hujus radicis unciis qua tuor , et drachma una C C0atio parat Chutulensis Medicus nobile illud ac tota nova Hispania celebre pharmacum, quo cunctis paene morbiS ObsiStitur , tu sis , permistisque addito saccharo, et ad Solem, donec humor abeat, eXpositis ; devorandum vero trium obolorum plUS , minusve pondere; quod ita esse juridico patuit teStimonio. Regionibus provenit temperatiS, paulove frigidioribus, qualis est MeXicana, ac TetzC0Cana , aSperi S, et montOSiS lociS. Sunt, qui 2 mancatalli vocent, quoniam primo guStu radiX dulcis, et temperata videatur. Eadem est radiX , quam etiam Huei chichime cati vocant, et ab hac amplitudine, et minori dif
173쪽
pe humen S atque palistris: Sem Unciae Si quidem pondere bilini atram mediocriter CXperti SumuS detrahere.
CAPUT XCIX. De CHICHI CAPATLI altera.
Nonnullas radices profert altera CHICH1ΜECAPATLI glandibus similes , stipites bicubi taleS, et teretes, folia oleae, sed minora , flores magnos , longos, et PurpureOS , caly cum forma. Radices Sunt amarae , et tertio Ordine cum pari siccitate calentes. Eaedem duarum drachmarum pondere tu Sae, atque epotae eX aqua flatum discutiunt , et colicis auxiliantur doloribus.
Arbor magna eSt, ac Spinifera, foliis Sennae oblongio ribus, floribus pallidis, ex pallidove rubescentibuS, Stellatis, ac quibusdam luteis capillamentis longis e parte media prodeuntibus , Sili quisque mediocribuS refertis nucleis. TreS reperi ejus species, sorum praecipue forma, aut colore distantes , qui lutei interdum Sunt, interdum rubet, qua forma diximus, aliquando etiam rubet, Sed oblongorum vaSculorum forma, ut licet ex iconibus deprehendere. Florum, qui pulcherrimi sunt, est apud IndOS praecipuuS usus. Et tamen
174쪽
sicca natura, et adStringenti ConStat, neque omnino caloris aut amaritudinis eX perti, medeturque tumoribus praeter naturam. Siliquarum nuclei reSOluti eX aqua, ae naribus instillati fluxum sanguinis earum coercent. QuibuSVis regio nibus nascitur, lociSque aquosis , et Campestribus ; floret Septembri mei Se . Nomen accepit a Similitudine , quam habet cum pennis rubetS. Nascitur Tet0npanci alia arbos ejusdem generis , minime tamen Spinifera, Xicoxochiil vota cata , frigidae naturae, atque glutinosae, quae Corrobora tionis gratia et sedandae lassitudinis infundi plerumque so let. Provenit etiam Tetelae, ubi reserunt solia trita et dua. rum drachmarum pondere devorata hepaticis mederi. Jus vero decocti eorumdem OriS et gutturiS Sanare ulcera.
E radice raphano simili, tuberosa , piloSaque multos stipites fundit fulvos, folia serrata , Olivae paene figura,
flores in summis caulibuS, qui SesquidodrantaleS Sunt, comantes , atque coccineOS. FloriS tantum eSt uSus, a quo inditum est cognomen. Aliam eodem nomine plantam vi dimus apud Ocollucenses soliis Oblongis , Surculosis radici bus , floribus rubris, et Spicatis , et caule purpureo; cu-juS radiX sicca est, et temperati caloris, utiliSque adver-
175쪽
stis febres, etsi adStrictoria quoque vi polleat, et possit etiam ea facultate prodeSSe.
De TLALCHA LIN uualthnahuacensi. Frutex est forma LeguminiS, radici inniXus Crassae, et surculosae ; unde profert CauleS tereteS, rectOS, tenueSque, folia longiuscula , et anguSta, flores CoccineOS, et parvoS, parvasque Siliquas. Pulvis radicum medetur ulceribus, quae radices calefacientium Sunt virium , Siccaeque, et Subdulcis saporis. Jus vero decocti infusum Scabiem curat. Nascitur in calidis siuauhnahuacensibus , acclivibus montium locis.
Foliis constat, brachiisve a radicibus similibus sibris statim prodeuntibus, pinguibus, angusti S, praelongi S, Undulatis, multis, ac velut in I uniS, quibus magnopere similia Sunt , sibi mutuo conneXis, atque in SeX pluS minuS cubitorum aSsurgentibuS altitudinem: e quorum Sinubus per intervalla quaterni, quinive prodeunt pediculi spiniseri, foliolis rubris variati, teretes , minimum digitum Crassi, I uniSque, cum primum incipiunt adolescere, haud dissimiles, atque ex his flores Malvae fere hortensis, foliosi, juxta me-
176쪽
dium capillamento albo Variati, et in rubeum obscurum inclinantes colorem. Habentur in deliciiS, neque alius praeterea eSt, quam florum , USUS, quamvis frigida sit planta, salivOSaque, et generibus Tunae magna eX parte Similis.
De PALA OCHITE , Seu fore Tunae. Similis est praecedenti, et ad Tunarum quoque pertinens genus , Sed caules profert: et ex his folia e viridi ru bescentia , mollia , pinguia , et nullis spinis horrida, sores paulo minores , inclinanteS in albidius, praedictiS similes; neque diverSa eSt natura, aut USUS.
Similis est Nopalaochiil , atque adeo altera ejus spe cies; flores tamen , foliaque sunt pallidiora. Nascitur in ca lidis Tohulunt, ubi vocant eam Ten0pulli, narrantque tus- si , et asthmati mirum in modum prodesse isella tusa, atque epota Semunciae pondere.
177쪽
De NOCHTTI, Seu Tunarum genere.
Etsi planta illa , quam Hastini Tunam, Alexicani iri chili , et antiquiores, Ut quidam decepti putant, Opuntiam,
seu Pallam arborem, aut Ficum Indicam vocant, noStro orbi non paucis abhinc annis innotuerit , Caeperitque esse frequens, in maximamque Sui ob monStrificam formam , et crassorum, SpiniSque horrentium foliorum portentosum nexum spectatoreS admirationem traxerit ; tamen quoniam
nullibi praeterquam apud Indos fructum perficiat , atque maturet concoquatque , nec posSit de ea alibi certius fieri judicium , quam ubi complet poma, et frequentissime inmensas tum aegrotantium , tum bene Valentium lisminum venit, libuit omissa forma , toto , paene jam orbi notissima , varias ejuS disserentias enumerare , facultateS percen-Sere , palamque facere, quae amet loca, qua caeli regione gaudeat , quo tempore Serenda sit, et quo fructum maturet, proferatque flores. Sumuntur ergo Tunarum disse rentiae interdum a floribus, qui jam crocei , albique pereXtrema reperiuntur, jam eXtra luteo, intra vero ipsius pomi colore, Velut in I latocnochili est videre , jam extra lutei , intra vero ex albo in coccineum VergenteS, et non nunquam quoque lutei; sumuntur item a foliorum arboris-
178쪽
tudinem tantum attolluntur, si excipias Zaca chili, et X0- con0chili, quae interdum quoque arborescunt: item a foliis; alia Siquidem crassa Sunt, alia tenuia, haec Spinis sti pata , illa raris brevibusque horrentia, quaedam rotunda, alia oblonga, et cum nonnulla maxima sint, alia admodum parva reperiuntur Sed potissimum ex fructu, unde et nOmina : quas latiuS prosequemur. Septem ergo I unarum Species , quod adhuc noverim , in ΜeXicana provincia reperiuntur. Prima Tettacn0chili vocata, quod albus fructus ejussit, folia fert rotunda, parva, laevia, rariSve horrentia acu leis, florem luteum, fructum Spiniferum, et candentem, ac in fruticis attollitur magnitudinem. Secunda, quae Getirochili dicitur, quod pallentem proferat fructum, foliis constat amplis , orbicularibus, multisque, et proliXis horrentibuS aculeis , flore coccineo , per extrema pallescenti, et pomo luteo , ac raro. At Tiatonochili , seu Tuna ex albo in rufum colorem inclinans, folia sert angusta, oblonga, impenSe aculeata, et nonnihil purpurascentia, quod est huic tantum generi peculiare, cum ceteris omnibus viridia sint; fructum item valde Spinosum; florem extra luteum, intra Vero ipsius Tunae Colore. Quartum genus, Tl alnochili dictum, id est coccineum, folia fert tenuia, angusta, et oblonga, Sed bre-Viora Praecedentibus , ac minus spinosa, florem eX albo
179쪽
III rusescentem , et parvum, Pomum item non adeo SpinOSum, et coccineo, flammatoque colore praeditum. Quintum Teta sonoohili ob similitudinem, quam habet cum fructu a Me xicanis vocato Tetapoti , folia fert Squallentia , ovi figurae, quibusdam horrida spinis, et flores in his luteos ex albo in coccineum colorem vergenteS. Zacan0chili vero, Seu her-hacea, sylvestrisve Tuna, in arboriS magnitudinem attolli tur, multi S alis concava eSt, foliiSque constans rotundis, parvis, et Spinosis, Sylvestri fructu vix juglandem nucem magnitudine Superante, Sed Spinis horridiore, et pallidis floribus. Est et Moonochili forma Zacanochili tam foliis, quam fructu acida, unde nomen. Frigidae Sunt ouaues ordine secundo, humentiSque, Si eXcipia8 grana, quae Sicca , et adstringentia Sunt, naturae. Sunt etiam frigida, et humida folia, salivosaque, quo fit, ut soliorum, pomorumque SUCCUS CX preSSUS ardenteS febreS magnopere e XStinguat, sitim eXpleat , et arentia Viscera humeiaciat. Poma cum granulis loco cibi sumta alvum dicuntur SiStere, praecipue Si calor fluxionis causa sit. Gratum praebent alimentum, re frigeransque, etsi flatuosum , ac velut ceteri horarii fructus ObnOXium corruptioni , atque aestuantibus jucundissimum: quamobrem aestatis tempore commodius , avidiuSque manduntur , praecipue ab his , in quibus bilis , aut calida distemperies redundat. Gummi fert renum, et urinae calorem tem-
180쪽
perans. SuccUS , aut aqua Stillatilia mirabilis est adversus biliosas, et pestilenteS febres, praeSertim Si Cum Succo Pi-tuhsae fructus misceatur. Honorem dedit huic pomo prae cellens vir Martinus Enricus, hujuS novae HiSpaniae praeclarissimus ProreX , qui quS USU frequenti a multis morbis ad bilem , caloremque attinentibuS, quibus vexari Solebat, est paene liberatus. AuXiliantur radices ejus cum Geranii quadam specie, a nobis etiam in hisce Libris imagine expressa, enterocelis , erysipelatis medentur , Ortum a febre calorem, aut alia quavis ex cauSa eXStinguunt, et jocinori vehementer concalescenti remedio sunt. Folia eadem praeStant, et
decocta , parataque cum Chilli in frigidorum esculentorum
veniunt usum. Ungunt MeXicenSeS Carpentorum rotaS nimio motu aestuantes foliorum Succo, atque ita peruri, at
que inflammari prohibent; radicem etiam ejuS, quae nonnihil amara est, unt mire ulceribuS Subvenire. Montanis, calidisque magna ex parte locis proveniunt, et quamquam in frigidis quoque nascuntur, in calidiS tamen, aut temperatis Saltem maturant fructus. Florent primo vere, et fructumaeState cum ceteris arboribus proferre Solent. Quovis anni tempore, Sed vere maxime, dei Ssis utcumque foliis, aut pedibus conculcatis proveniunt, nullaque adhibita cura agunt radices, in justamque attolluntur magnitudinem. Ad Tunarum Species pertinere videtur Tetzihoacili , quae Cum na-