Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

421쪽

NOVAE HISPAN. LIBER X.

CAPUT CVIII. De MATLAI ZTIC Secunda.

MATI ALYTZΤiC , quam alii Matutin vocant, multas profert radices , similes Asphodelo , Sed albaS, tereteS, ac tenuiores , adeoque Satyrio Similes, cujuS cenSetur Species peregrina , unde profert caules bicubitales, geniculis per intervalla interceptos, et virentes , flores in extremis caulibus cyaneoS , acervatosque , unde nomenὸ folia venoSa , Oblonga , et hirsuta. Frigida, et humenti temperie conStat, oculis inflammatis cum lacte muliebri, et tantillo , si res ferat , nitri , medetur , et per se devorata punctiS, febribusque unciae unius pondere cum lacte Tlaolli epotata. Sunt, qui I LAtecihisti, Seu terrae grandinem vocant ob radicum candorem , frigus, ac formam. Reperi aliam Herbam eodem nomine apud Teircoquenses , et Amaquemequenses, majoribus tamen foliis , et tenuioribus radicibus, sed eadem natura , et

facultate.

Herba est binas spithamas longa, foliis Lini, crassis, ordine dispositis in caule, qui teres est, et magna ex parte tripleX, radice simili glandibus, floribusque in spicarum modum dispositis , parvis, et oblongis. Dulcis est, et pertinens ad tem-

422쪽

periem. Discutit tumoreS praeter naturam tu Sa, atque imposita , et SeSquidrachmae epota pondere, ac tormina eni vetrum sedat. Ρro 'enit xktepeci , ubi I sisti at si vocant.

CAPUT CX.

Helba est Triorchis fundens radices , Cujus est peregrina quaedam differentia, Sed parvas, et multaS, unde profert caules geniculis Singulis quibuSque unciarum spatiis interceptos , tereteS , hirSutOS, digitum craSSOS, ac duos dodrantes longos, folia craSSa, PlantaginiS forma , Serrata, raraque, et circa exortum haud diSSimilia arundineis , minora, et subalbescentia , floreS Cyaneos , calycum forma , et prae cipue juxta caulem extrema. Radix diScutit tumores praeter naturam a causa calida ortOS tuSa , atque applicata , aut devorata duarum drachmarum menSura , humorum impetus coercet, Sanguini S reprimit redundantiam , aeStumque refrigerat. Cortice tegitur CraSSO, dulciSque est non Sine quadam amaritudine ; quo fit, ut flatu eXcitato adjuvet Venerem. Nascitur in montibuS MeXicanis.

De MATLALTI TIC Atlasulcensi. Herbula est radicibus firmata parvis, Asohodelo simili

423쪽

NOVAE HISPAN. LIBER X. Is

bus, glandulisve , candentibus , expertibuSque Sapori S , et odoris. Hae frigida, et hunaida natura conStant, et ad febres exstinguendas Sunt utile S. EX eiS proferuntur Catiles teretes, laeveS, tenueS, et paululum purpurei , et in his Amygdali folia, et stores cyanei, unde nomen. NaScitur in montibus At-l ιιlcensibuS.

Febres acutas finit, quoniam frigida eSt, et per inferna humores purgat biliosos Scriptulorum quaternum mensura devorata radiX. Luteo autem colore aquam, ubi aliquandiu maduerit, inscit, unde nomen , urinamque et lenit , et provocat. Venalis eSt radix in Μexicanis emporiis.

CAPUT CXIII.

De IVE ALNZrus seu Herba frigida pennata. Radicem fundit QuΕTZALYTZTic longam , et tenuem, Cui appendet acinus ciceris magnitudine, et forma, Sed paulo major, candidus, et dulcis, quique adversuS febres devoretur, frigida , et humida constans temperie ; caules praeterea te nil eS, tereteS, VirenteS, per intervalla geniculatoS, et circa radicem purpureos, folia longa, et angusta , et non longe ab eorumdem exortu flores exiles , et paululum purpureos,

424쪽

et pro fructu granula terna in VaSculis Contenta tripartitis. Nascitur Amaquernecae non longe ab aethna oppidi Angelorum 1 et nivoSis montibuS.

De P Um TZTIC , Seu Ligno frigido. Herba est radicem fundenS longam , raphaninae similem , et sabratam, unde profert CauleS punctis distinctos, nonnihil fulvos, et in eis folia longiuscula , angusta , et pa va , rutaceis Similia, sed prolixiora. Vis est, quam indicat

nomen. CAPUT CXU.

De TLATLAV VIa TZTIc , Seu Herba frigida rubra. TLATLAUMQUIYΤZTIC , quam alii Xauhalitettic vocant, seu Herbam frigidam, et conitam , radici unicae insistit orbiculari , nucis juglandis Orma, et magnitudine , unde prosericaules volubiles, et in eis solia terna , phaseolorum figura, flores purpureos, et in cyaneum colorem inclinantes, leguminum , quorum est Species , floribus similes. Radix est extra fulva, intra vero lactei candoris, et Sapore praedulci, ad temperiem spectante, aut paulo frigidiore. Quamobrem adversus febres solet exhiberi , praecipue quibus accidunt

425쪽

De TL,qLNZTIC, Seu Herba humili, ac frigida. ΤΕΑLYTetTIC , quam alii Tlalce ec , seu frigidam vocant, Herba est exilis , foliis crenatis , radice Crassa , alba, teneraque , Sapori S insigniS experS , odore gravi , nonnihil foetido , ac albis floribus. Radix frigida , et humida natura constat. Bibitur ex aqua adverSUS febreS: SuccuS epotus temperat lactis mulierum abundantiam , et lac ipSum ena mendat, ac perficit. Nascitur in planis , collibusque regionum frigidarum. CAPUT CXVII. De alia TLALCE c.

ΤΤALCECEC , quam etiam Tlabirtic , Seu praecedentem vocant, Herba eSt radicis Obrotundae, et breViS , in tenuemque finientis fibram, unde proferuntur cauleS , et in eis ob rotunda folia, Summa vero prorSus orbicularia. Frigida, humentique praedita est natura, et febrientibus pota , aut illita

confert. CAPUT CXVIII. De TLAPALTΤZGC.

ΤLAPALYT2TIC , seu Herba fulva, et frigida , radicibus constat Surculosis, extra fulvis , et intus albis, unde prodeunt folia longa, Cichorii foliorum aemula, Sed angustio

426쪽

ra , flores vero, ut aiunt , aut caules , fructusve ii ulli. Radix semunciae pondere devorata diarrhoeaS CompeScit, aut quomodolibet aliter admota , frigida enim et glutinOSa ConStat natura. Jus decocti ejus urinae ardorem exstinguit, et meatuSejuS extergit, refrigeratque. Provenit in montosis, ac frigidis

oci S. CAPUT CXIX.

De T MATIO, seu planta Gossypio simili. Volubilis genus est foliis Limonis, et radice SurculoSa, quae , quaCumque parte frangatur, illa ostendit similia gos-sypinis, unde invenit apud hanc gentem nomen. Propinatur radix corroborandi corporis gratia eniXis pro harum gen- tium more eX aqua reSoluta : frigida enim eSt, et adstria gens. Nascitur apud Luauhnahuacenses in montium faucibus, locisve acclivibus. Vidimus aliam Plantam eodem nomine apud Tacapichtienses, 1oliis subalbidis, et hirsutis praecedentium circiter forma , radice dulci, et ad temperiem Spe- Ct ante , quam retulere febrientibus sudorem devoratam elia

Cere , Semunciae vero menSura epotam interdum omnestiuinoreS purgare.

Multas fundit altera YYCACATic radices tenueS, et Can-

427쪽

didas ex his stipites , ac solia oblonga , hirsutaqlle , et Her- hae vocatae a recentioribus Pilosellae similia , ac pallentem forem. Frigida conStat natura, qua medetur inflammationibus. In campeStribuS, et frigidis nascitur , aut Thermatis. et montium lateribus.

CAPUT CXXI.

Herba est exilis , radiculis insistens longis , Candidis , tenuibus , dulcibus, et frigidae , humentisque naturae, aut Saltem caloris temperati. FebrientibuS conferre dicitur. Nasci tur vero in collibus frigidarum regionum.

Arbor eSt magna, cujus corteX, qui ruber est, frigida ConStat natura, Siccaque, et adStringenti. Puerperis solet ab eniXu, corroborationiS gratia, et a menSibu S , cum eSt eundum ad balneum, eXhiberi, menSura Semunciae trituS, et re dactus in farinam, eX aqua. i

i CAPUT CXXIII.

428쪽

qeto HISTOR. PLANTARUM

ratis, sed tamen majoribus, Vasculis coccineis, orbicularis figurae, in summis caulibus. Frigida est, et Sicca natura. N scitur in planis, calidisque locis.

De F H ATIC TIachmaticacens Frutex est quatuor dodrantes longus, radice Raphani fibrata, ex qua prodeunt stipites lignosi, et Purpurascentes, et folia Limonis, paululum serrata, et latiora. Radix est frigida, et Sicca, adStringenSque, utilis adversuS febres , et defluentem alvum; verum jus decocti radicum exhiberi solet ab his Indis Medicis, ut saepius admonui, recenter eniXis mulieribus corroborationis gratia, cum jam Sunt ad balneum ducendae , quod est etiam illis frequentiSSimum, parum curantibus , an ne deScendant, aut cohibeantur menStrua. Nascitur in calidis.

De Icu CAT Elzcoquensi, Seu Herba g0s0pina. Folia fert Leguminis, ac Fumariae vulgaris flores, sed tamen Cyaneos, radicem Vero longam, tenuem, et sibratam, cujuS pulviS medetur ulceribus cancerosis. Nascitur in locis campeStribus regionum temperatarum.

429쪽

NOVAE HISPAN. LIBER X.

CAPUT CXXVI.

De TCH XIMUIM , Seu G0SIpio. et IGossypti haec planta est huic Novae Hispaniae, multisque Insulis Maris Occeani frequentissima, et cujuS per Singulos annos uberrima sit meSSiS. Germina tusa , atque epota ex aqua aiunt mire reSiStere puncturiS Scorpionum, vi perarum , Ceterorumque animalium Venenatorum. Catilis videtur frigidus, siccusque , et adStringenS , ulceribuSque medetur laevigatus, et admotuS; solia vero glutinosae naturae sunt. Nascitur in calidis, humidisque, cultis praecipue locis.

Ratio nominis fuit fructum ferre Gossypii vasculis persimilem. Arbor est foliis Mali Medicae, Sed minoribus , magis acuminatis , et in luteum Vergentibus colorem, stellatis floribus, luteisque promiscue , et albiS , fructu vero , qua Iem diximus. Usus est tantum floris.

CAPUT CXXVIII. De altera TCHCA CHIPL.

Fert et hic Frutex florem Gossypio similem , unde invenit nomen. Sunt autem folia cordis figura , sed lon

430쪽

ge majora , flores Gossypti , unde , ut dictum est, Sortitur

nomen, pallescenteS eX rubeo , inSipido gustu , ac natura lubrica , frigidaque, et humida temperie. Nascitur in planis, et aquosis regionum calidarum, quale est Ocopeti uca, locis, ac floret Septembri.

De re ATO TL , seu foliis Tomat Genus est Solani Tepecuacutici provenientiS, et ferentis fructum vocatum ab Indis Tomati , incluSum veSiculis. Assurgit in Arboris magnitudinem , cetera aliis Omonymis Similis : eodem enim modo profert flores albos, ac fructum Miltomame , et folia lata. Frigida natura constat , glutino Saque. FructuS , et folia tuSa , atque applicata medentur capitis , sauciumve tumoribus, qui a calida cauSa habent ortum.

CAPUT CXXX.

De FZTA ATTI, seu candida medicina X0chil ecensi. Radicem profert obrotundam , CraSSam , ae longam , eX-tra fulvam, et intus albam, unde nomen ; eX qua profert caules quatuor Spithamas longos , et nonnihil vergentes in purpureum , folia Sinuosa , Serrataque , foliis vitigineis qua- dantentis similia. Radix , quae calcis instar laevigabilis est, in pulverem redacta exhibetur adversus febres, quibuS Va-