Opera, cum edita, tum inedita, ad autographi fidem et integritatem expressa, impensa et jussu regio

431쪽

Cuata causa medetur. ACida eSi non Sine qua lana amaritudine , et natura frigida. Nascitur in faucibus monitum.

CAPUT CXXXI.

Radicem profert longam , crasSam, fibratamque , et Candentem , unde nomen, eX qua CauleS producuntur Octo Uncias longi , et in eis folia Ocymi, Sed minime Serrata , et longioribus quadantenu8que pennatis pediculiS , mollia, tenuiaque, et florem, Ut ferunt, Candentem , et modicum. Frigida , humidaque temperie ConStat, etSi nonnullius ama ritudinis sit particeps. Ρropinaturque nimio calori placando.

YZΤACPATLI TetzC0Cana , quam aliud tequemquic, alii siue-quexquic , alii Tequequeπquic , et alii Temecati, Seu funiculum vocant , radicem fundit pyri forma, Sed duplo majorem, et sibratam, unde proferuntur cauleS volubileS, SarmentOSi, et cubitales, digitum crassi, fuSci , et nodis hinc inde inconditis eXorientibus: folia Sunt Serrata, et cordis figura. Flore, et Semine dicitur carere, temperata, aut paulo frigidiore na- . tura ConStat, glutinOSaque, albo etiam Colore, Unde nomen, et sapore paulisper dulci, Sed qui Statim vergat in amarum.

432쪽

et HISTOR. PLANTARUM

Radix ejus trium, quaternumve drachmarum mensura Solet exhiberi his, qui aegritudinem aliquam nuper evaSere , aut ducendis in balneum, exstinguendi reliqui caloriS, et roborandarum virium gratia; dysenteriis quoque epota medetur, aut infusa. Gaudet temperato caelo, quale est Tetz 0 anum montosis, editisque locis, et toto anno provenire.

CAPUT CXXXIII.

De re CPATLI Pahuatianensi prima. Volubilis genus est firmatum radice crassa, ArborumconScendens culmina, spiniferumque. Cortex eSt candidus, te neI, ac dulciS, cor vero, aut medulla lenta. Tritus hic propinatur confractis, ac passiS laSSitudinem, casumve. FlOS eSt Candens, et Orbicularis, ex quo cucurbitula demum gignitur limonis Vulgaris sorma, atque magnitudine. Nascitur in frigidis Pahuatianensibus, asperis, ac montΟSis locis.

CAPUT CXXXIV.

De FATA ATLI Pahuatianensi secunda.

Radices fundit surculosas , eXtraque e fulvo vergentes in pallidum, ex quibus prodeunt caules purpurei, et in eis folia Ocymi per ambitum Scissa, ac flores in pOStremis ramorum flagellis lutei, et exiles. Radix est dulcis, quae tu Sa, atque ex aqua devorata placat incendium. Nascitur in ca-

433쪽

tidis, editis , ac campeStribus locis , et montium lateribus.

CAPUT CXXXV.

Radicibus firmatur candentibuS intrinSecUS , extra vero fulvis , et magnis , unde profert cauleS Volubiles , et tere tes , et in eis folia Hederae , sed mollia, ac veluti rugosa, raraque, pediculis longiuSculis appensa. Frigida eSt, ac nullius fere Saporis. Propinatur radix Semunciae pandere febrientibus , quoties videtur eXpedire.

CAPUT CXXXVI.

Herba est solia olivae ferens, minora tamen , radices tenues , unde profert caules dodrante brevioreS. Frigidae est, et humidae temperiei, ac febrientibu S conserenS.

CAPUT CXXXVII.

Ita libuit cognominare hanc plantam, quod radices sundat Asphodeli aemulas; sunt enim velut illae glandibus similes. Species vero est alterius Tetta palli, quae eiSdem constat radicibus , verum folia minora sunt, et Serrata, Caules dodrantales, flores vero oblongi , parvi , et rubri. Frigidae

434쪽

est , atque humentiS naturae; quamobrem radices Semunciae pondere ex aqua reSolutae, atque devoratae febribus con ,

ferunt. CAPUT CXXXVIII. De TZTA ATLI napina.

Radices sunt multis parvis napis SimileS, plantae velut appendentes , eX quibus prodeunt cauleS referti foliis virentibus , amygdalinis, sed tamen latioribu S, ac fructus similes cerasis , Sed minoreS, ac minime edules. Radices se-

munciae pondere tu Sae , atque eX aqua devoratae febrem exstinguere dicuntur , ac corpuS leniter purgare, quae Sub- dulces sunt , et temperati Caloris.

CAPUT CXXXIX.

De TX cPATLI Siliquata. Folia fert longa, et angusta , subalbidaque, et multis interventis candentibus distincta , Siliquas Chili pares, et radices similes Asphodelo , albas, Sapore dulci non Sine amaritudine quadam ; atque adeo tuSae Unciae UniUS pondere , re- Solutaeque eX aqua, atque epotae Ventrem eXpurgant, urinam evocant, et puncticulari morbo dicuntur mederi. Succus earumdem diScutit argemata , et alias oculorum assectiones , etsi frigida Videatur constare natura, et febribus mederi , quemadmodum plurimae ex his, quae ita appellantur,

435쪽

NOVAE HISPAN. LIBER. X.

sed partium calidarum non eSt omnino eXperS.

De Ira CPATLI Arb0re expurgante. Arbuscula est Ulmi foliis , pinguibus , Serratis , ternis, et mollibus , fructu comante , Viridi, cicerum forma. Cor teX radiciS quatuor drachmarum mensura bilim , ac pitui tam per Superna detrahit. Nascitur in temperatis Ocoit uot locis. Flos est similis uvis florescentibus.

CAPUT CXLI.

De MOCPATLI, pharmacove Ttz0Canensi. Frutex est folia ferens obrotunda , radicem craSSam, longam , ac molli cortice vestitam. Eadem Semunciae pondere devorata ex aqua bilina per Superna Vehementer purgat. Amara autem eSt, acriS, et tertio calefacienS Ordine. Nascitur in calidiS.

CAPUT CXLII. De rZTA ATLI Uerbascina.

Radicem mittit candidam , ac tenuem , teretem , VOlli bilem , et tres Spithamas, aut amplius longam, unde oritur unicus geniculatus caulis per Singula trium, quatuorve unciarum Spatia , Viridis, teres , et SubalbeScenS , floreS Can, dentes , in umbellas compositi, jucundi odoris, punctis pur-

436쪽

HISTOR. PLANTARUM

28 pureis distincti, et Julio mense florenteS, folia obrotunda, obtusaque, inferne SubalbeScentia , et superne viridia , qua in re verbascinis similia Sunt, Unde nomen. Sapor est ama rus , et calefaciens ViS; quo fit, ut uniuS unciae pondere epota satietati, et punctiS medeatur apposita. Provenit Teletoo qui, et Xilotepeci , ubi Tetta at si vocant.

Est et alia Herba YZTACPATLI nuncupata, quam nos a colore floris distinctionis gratia cyaneam Vocavimus. Fundit haec Spit hamaeas radices , craSSitudine anSerum pennas imitantes , e quibuS cauleS Oriuntur tereteS, Candidi, tenuesque , referti foliis Ocymi, Serratis, verum longe majoribus, et mollioribus, flores vero Cyanei, oblongique , et Vasculorum forma, ubi Semen gignitur. Radices tritae , et epotae ex aqua Semunciae , aut paulo majori pondere , quoties videatur expedire , eXStinguunt febreS. Temperati S, montosisque gaudet locis, MeXicensibusque, et Septembri mense mittit flores. Sunt qui Malla ochiil vocent.

Volubilis est folia Rosae quadantentis ferens , inserna

437쪽

parte Squallentia, asperaqlle. Sapore , et Odore inSigni caret, frigidaque, et humenti Constat natura. Febrientibus auXiliatur radicis cortex redactu S in farinam, atque devoratus. Nascitur in locis humectis , et montium Ocultrιcensium faucibus.

CAPUT CXLV.

DE TYPA ATLI, seu Nextama ochit Radicem fundit surculosam , interdum candentem , Subrubeam pro Soli, et aetatis ratione, solia Leguminis, et ve- Siculas fulvas, intra quas grana Singula reconduntur, rotunda , ac candida, et rubentem florem , modicumque. Radices virentium cicerum Saporem aemulantur , et modice calida natura constant; atque ita auxiliantur feminis , cum a partu vexantur torminibus. Nascitur in montibus Culauacanensibus,

qui frigidi, et humidi sunt.

CAPUT CXLVI.

Radices surculosas fundit, folia Leguminis, angusta, et longa , florem album , pilosum, oblongumque , et abeuntem in pappos. Radix amaritudinem quamdam ostendit, Calidaque, et Sicca ordine fere tertio constat natura, et nonnihil urente guttur. SuccuS radicis admoveri solet ab Indis Medicis inflam. malis oculis, sed turpiter, et flagitiose, velut et balnea aquae

438쪽

qgo HISTOR. PLANTARUM

frigidae recens natis infantibus, ipSisque puerperis, propinatis quoque frigidis , et adstringentibus medicamentis, atque extrinSecUS cuti admotis , quae etiam applicant exanthematis, et humoribus quomodolibet ad cutem defluentibus; verum haec rationi minime Videntur Consentanea , et Saepenumero non modo non juvant, Sed miSere male valentes eu carnificant, atque perdunt.

DE 'ALTATA ATLI, seu Medichra candida humili. Radicem longam fundit, raphani forma, Sed tenuiorem, fibratamque, et eX ea cauleS multos, tenueS, tereteS, ac longos tres spithamas, folia longa, et tenuia, et Siliquas par-VaS , ac tenueS, plenaS Semine rotundo. Radix resoluta ex aqua confert adversus delirium, febreSque trium drachmarum devorata mensura. NaScitur Teh0tihoacani ubique.

CAPUT CXLVIII.

De FZTA INUITE , Seu Herba candida. Herba est folia ferens Ocymi, floremque, sed e cyaneo in album vergentem , velut Marrubii. Calida est, et Sicca Ordine tertio; atque ita rigores, et frigora febrium tollit.

439쪽

NOVAE HISPAN. LIBER X.

CAPUT CXLIX.

Frutex est foliis Salviae, sed aliquanto brevioribus , flore Faenii graeci, aut Medicae Sylvestris. Calefacit ordine pri mo , et humectat Secundo. CordiS affectibus, epilepticisque dicitur mederi.

De 1 TACO HUII L secunda , Uel Tecac an , vel Chichia hi ac xii tιit Volubilis est genus ad Hispanias jamdudum allatum, nuncupatumque apud Vulgus basium monialis. Calida , et glutinosa natura conStat, oculis medetur, evocat urinam, et Semen retentum pellit.

De FATA AZALIC, Seu Herba gustin0sa , et candenti. Volubilis genus est radicem ferenS interne Candidam, ex-

terne vero rubeam , impenSe glutinosam , unde evenit illi nomen , et inSigni carentem Sapore , CauleS longOS , tenues, convolventes sese, et in eis folia Alliariae , Tussilaginis ve, leviter Serrata , ac florem , Ut ajunt, nullum , sed fructum racemoSum , UViS acerbis forma , et magnitudine similem, et capreolos hinc inde eXOrientes. Radicum ejus decocti jus

440쪽

q3 et HISTOR. PLANTARUM

medetur diarrhoeis : radix vero ipsa epota unciae uniuS mensura itinere longo defatigatis succurrit. Medetur fracturis cum X0china aettsi , urinam evocat unciae uniuS pondere devorata : exhibetur ducendis in balneum post aegritudines, partumve corroborationiS , Ut fiant, cauSa, et eXStinguit se-bres , applicata vero dolores lenit, et repellit inflammationes. Frigida enim est , humentique, et glutin0Sa natura. MontaniS , Saxosisque locis regionum temperatarum, qualis est MeXicana , provenire Solet.

CAPUT CLII.

De zzTA EXCALCHI C, seu Herba candida , amara , et lapidibus innascenti. Herba est folia Bliti proserens , serrata , Eloquillic similia , et radicem napo longo, craSSoque parem. Haec est aliquantisper amara, sed frigida , humentique natura , atque ita febrem devorata , aut illita tollit.

CAPUT CLIII.

De TATA LANAM TE , seu Herba alba , geniculata. Radicem fundit magnam , candidam , et nodis plenam, unde nomen, pollicariS craSSitudinis , et ex ea tres, quatuorve caules , rubeScentes , SarmentOSOS , et nullis fere vestitos foliis, iisque olivae minoribus, et magis acuminatiS,