Iulii Castellani Fauentini In libros Aristotelis De humano intellectu. disputationes, siue lucidissimi commentarij, ex doctrina Christianorum auctorum, ac philosophorum antiquorum descripti. ..

151쪽

re Philosophus, post mortem intellectus nostri remanere substantiam, qui paulo ante Solonem reprehenderat, quod tantum hominem vellet post interitum appellari felicem; ac λ. - 'Postea dixerat in i i l. libri cap. v i. mortem maxime omniuterribilem, quod ea sit extremum vitae, nihilq, tum inde P. homini mortuo boni, aut mali relinquatur. Ubi praeterea nobis ea sunt perpendenda, quae deinceps de viro forti scri se 'buntur: ait enim in cap. t x. Philosophus, virum fortem, ne in turpitudinem labatur, honestatis gratia libenter vulnera

Perpeti, ac etiam mortem oppetere: eum tamen , quo magis omni virtute pollet, aio; felicior est, eo magis ob morte 1 ne dolere : quippe qui sciat se maxime dignum esse vita, maximisq; bonis ipsa morte privari. Ex quibus te illud colligere oportet, si Aristoteles nouisset , animos nostros esse immortales, eum satis imprudenter virum sortem induxisse moleste ferentem mortem, putantem'; se maximis bonis ea

spoliari, cum ille ad gustanda maiora bona, S ad vitam bea' tiorern migrare diceretur. Igitur ex sententia Aristotelis solum est mortuorum gloria,& fama superiles, quae secundis rebus, ac posterorum virtutibus augeri interdum, S illustrari; interdum autem eorundem fortunis assi ctis, & viiijs imminui, ac obscurari videntur. γ uin AEDAM ALIA IN POLITIcORVMer Oeconomicorum libris declarantur. cap. XI.

A N D E M vero ex Politicorum & oeconomicorum libris quaedam adducuntur alia,quq fortasse quibusdam satis nos urgere videbun- . tur. Nam in Politicis Aristoteles saepe commendat Heroas, homines nimirum ob res ab eis iuste , temperate, sapienter gestas ad numerum Deorum adscriptos: deinde in fine OeconomicoruuXorem, Virumq; animaduertit, qui in domus administratione alteri valde pretniterit, eum maximum a Diis immortalibus praemium csse consecuturum . Caeterum illud nos aduertere oportet in eiusmodi

152쪽

eiusmodi libris Philosophum, in quibus de hominum vita,

moribus agit, saepe, ut homines deterreret a vitiis, & ad pacem, iustitiamq colendam, ac ad bene, beateq; vivendum adduceret, Poetarum fabulas, inueteratasq; in vulgarium hominum mentibus opiniones secutum esse, cum eae Proposito sibi fini valde conducerent. Atq; istud eX eo Oeconomicorum dicto praesertim patet: nam hic manifeste ostendit Philosophus, se ex Pindari sententia loqui, cum istius adducat verba, qui aiebat, hominibus sibi iuste, pieq: actae aetatis conscijs dulcem quandam spem cor alereiconsueuisse, nutricemq; esse omnis generis voluptatum . Praeterea in code

Partio, verum aureolo S ad verbum discendo quidem libello asserit Aristoteles, viri mores pro lege habendos VXori, quam ei religiose obseruandam imposuerit Deus racinsu- Per nos hortatur ad precanda,& supplicati da a Dijs immor-ralibus bona .Qus sane omnia, ut & Christiana &sanctissima sunt, ita longe absunt a iudicio dc sententia Aristotelis, nec Paulum eius repugnant initiis,qui statuit Deum Opt. Max.

quadam uniuersali tantum prouidentia mi indu administrare,nec eum ita consulere rebus humanis, ut singula curet, ac

tueatur. Atq; Philosophus in L. contex. xii. Pimae Philosophiae clarissimc demonstrat, quantam ille in Deorum sermonibus Poetis fidem adhibuerit: nam eM eorum tot dietis illud pro vero tantum affirmat, Deos nimirum esse, diuinaq; corpora,& sormas ac reliqua continere omnia,& moderari: caetera vero cuncta, quae de Dijs & horum prςcipud simili human figura ab eis dicuntur, putat elle fabulas &figmenta a Poetis eXcogitata ad persuadendum vulgo optimam videndi rationeni,& ad usum legum, vitaeq; humanae utilitatem . Atq: hec satis esse arbitror pro eorum opticatione, quae in hac sententia de intellectu nostro Potentia difficultatem prscipue facere videbantur. Si quos alios inueneris locos , qui aduersariorum fauere opinioni dicantur, eos equidem fundamentis a nobis hucusq; iactis a te explicari posse, crediderim. Nunc ad alterum intellectrum redeundum est, qui Agens, seu ε ρ εια nuncupatur.

153쪽

IVL. c ASTEL. DE HVM. IN TE L. REMOVENTvR DI F F I CVLTA TES QUAE . aduersus alteram sententiam de Agente intellectu prola

tam adducuntur. cap. XII.

Ostquam a nobis ea explicata sunt loca , quae intellectus Potentia innuere sternitatem videbantur , reliquum est, ut rationes eas diluamus, quibus altera sententia reprehendi solet quam sequentes Alexandrum ceteris cunctis de Agente intellectu pr tulimus. Primum igitur ab AleNandro, & a me quaeri potest, cur Aristoteles, si Agens intelle his sit Deus Opt. Max. nec animς nostrae pars eXistar, in initio i ii. de Anima commentario non proposuerit, se velle de eo disserere,& ea praesertim ratione, quod hic intellectu Potentia est longe praestantior Etenim solum ibi Philosophus de intellectu Possibili, & huius intelligendi actu se velle agere, pollicetur. Secundo loco quis nobis occurret Propter ea, quae iam supra a nobis adducta sunt ex principio libri de partibus Animalium: quippe Agens intelle- Eliis si fuerit Deus, de eoque in ii l. de Anima libro pertractetur, de intellectu separato laciemus disserere Naturalem Philosophum ; eκ quo deinde sequetur , vanam, ac redundantem fore primam Philosophiam. Ad hcc si hic intellectus Agens constituatur Deus, qui sua pr sentia phantasmata illustret, quo modo illud essugerimus , ut in eodem non

situs sit loco, quo phantasmata complectitntur , nec locum mutet cum nos e loco ad locum ciemur, vel cum ille in ortu accesserit ad nos,& in interitu a nobis recesserit Illud quinetiam a nobis poteris sciscitari, quod Averroes obiecit Alexandro . Cum nos abstrahendi, & segregandi phantasmata a conditionibus materiς plenam habeamus facultatem, idq; semper, cum libet, enicere possimus , eam vim , qua istud praestam iis, necesse est, animς nostrae partem eXiste re. Quoniam omnis nostra actio a propria forma proficiscitur. Sed iterum Ioannes Grammaticus ea ratione voluit Alexandri sententiam refellere, quod, cum omnium pla-

154쪽

LIBER TERT ivs. 68 ne rerum sit author, dc conseruator Deus, tantum vero potestate intelligibilia, actu intelligibilia reddat Intellectus

Agens, hunc Deum Opt. Maκ. a nobis constitui nequaquam posse. Quod hac etiam postrema, ct satis efficaci ratione confirmari potest. Qui enim fatebimur , Intellectum Agentem esse Deum, cum illud tritum,& vuulgatum sit apud omnes Peripateticos, nihil prorsus sine motu, & lumine corporum coelestium in hoc mundo inferiori atq; caduco agere summum Deum, ac caeteras beatas Mentes Haec sunt ea peecipue, quae in AleXandri sententia difficultatem Patere videntur, quae ni fallor, a nobis facile remoueri poterunt . Atq; , ut ad id redeam , quod principio quaesitum est nobis, nil mirum si Aristoteles in initio i i i. de Anima solum proposuerit, se velle de natura intellectus Potentia, ct eiusdem intelligendi actu disserere: siquidem haec propria illius erat, S principalis intentio : deinde vero si de intellectu Agente tractauit, hoc intellectus possibilis gratia

executus est : cum enim intellectus noster esset nuda potestas, operet pretium sitit inuenire propriam efficientem causam , quae eum de potentia ad actum deduceret: quanquam

enim phantasma illud est, quod proxime mouet intellectu, in actumq; deducit; nihilominus id maxime intellectui Ageti acceptum referri debet: nam quod etiam supra notaui mii, si prius Agens phalasma non illustraret, nec istud actu intelligibile redderer, sane phantasma intellectum deinde

mouere non posset. Quamobrem intellectus Agens principalis, & potior causa intellectionis, quam phantasma con-hi tuendus est. Ne igitur , ut ad rem redam , accuses Philosophum, si intellectus Agentis disputationem in principio non proposuerit: quoniam de hoc alterius gratia intellectus ei tractandum crat. Immo vero ea pars , in qua de Agente intellectu disserit Aristoteles, cum tota ad intellectus Potentia tractationem reseratur , eiusdem etiam nomimine inscribi debet. Et istud me hercle, quod magna, &diligenti contemplatione dignissimum est, alias in Philosophi libris obseruandum esse perspeximus. Nam in comme-

155쪽

tariis Physicae Auscultationis primi quinque libri de princi-

λιία, Pij naturalium rerum, tres vero ultimi de Motu inscriben-

di sunt, ut Simplicius, Andronicus , Theoptarastus, Damas, & Eudemus eruditi, & grauissimi quidem viri testantur. Sed qua ratione Tertius, ac uartus,&Quintus Physicorum liber de principiis , Octauus vero de Motu , cum in eo agatur de primo Mouente , inscribi debeat, nos breuiter exponemus; quoniam id Graeci interpretes silentio preoteriisse videntur. In i i i. igitur Physicorum libro quanquade Motu disserit Aristoteles: attamen quoniam de eo tractat Naturae beneficio, atq; ut eius, quae principium est, pers ctam habeamus notitiam , cum eius definitio in se motum contineat, idcirco hic inter principiorum libros collocandus est i de proprio enim affectu Naturae atq; ipsius gratia, ct beneficio in illo disceptatur . Quarto similiter eadem debetur inscriptio: quoniam ibi de Loco, Uacuo,& Tempore disputat Aristoteles, cum haec consequantur motum,& eius proprietates dicantur. Quod igitur in quarto de accidetibus S proprietatibus Μotus, qui est esse tus Naturae, disseratur, S ita uniuersa hec disputatio ad eandem spectet, eum pariter librii de principijs censeo inscribendum esse. Huic Quintus adnectitur, qui in eode etiam numero reponi debet: quippe qui totus pendet ab uniuersali,& comum Motus disputatione, quae habita fuit in tertio: nam in quinto separat Motum

a Mutatione, eumq; in proprias species distribuit, & quaedaaddit theoremata , quibus reliqua nos docet, quae communiter res naturales & ea, quae sunt in loco, & mouentur ad

locum , consequuntur. Atq; hucusque Philosophus, quatenus a Natura oritur, & in naturalibus rebus eius lit &suctuat, considerauit Motum . In vi. autem libro incipit eu secundum se,& vel uti re absolutam ac liberam ἡ quocunq; naturali corpore contemplari: quod ea planc nobis ostendunt, quae hoc in libro Motui secundum se considerato atribuuntur, quae, ut in materia est, ad eum prorsus nequerint

accomodari. Quamobrem Sextus, Septimus, &Octauus de

156쪽

LiBER TERTIUS.

quod principium est, pertractetur: attamen quoniam ea ratione de eo agitur,qua respicit Motum, qui tribus in ijs libris Per se, nec amplius veluti essectus a Natura dependens cosideratur, ideo de Motu inscribere debemus Octauum librii. Hanc eande prope sententiam habere pollumus in secundo Posteriora libro, ubi citeri Greci,& Alexander inter se digladiantur. Hic. n. cii de definitione agat Philosophus demonitrationis gratia, nil mirii videri debet, si etia de demoliratios eiusmodi liber inscribatur. Quod mihi si quis insteterit, ariter in hoc libro de Desinitione per se ut etia ipse conflater teneo ac quatenus ea methodus est, quae qinellione quiden nobis explicat, ab Aristotele pertractari; huic res podebo. adhuc eum libru sub demonstrationis nomine retinedum esse. ea nimirum ratione, quod Aristoteles Definitionis a rorediens disputatione, id effecit, quo Demonstrationis doctrina absolueret: dc ita haec prior de Definitione tractatio tota ad emonstratione resertur. Si vero deinceps in altera huius libri parte aggressus est Aristoteles ad explicandi nobis vera, ct propriam methodum definiendi, id eum sectae arbitror;

quoniam occasionem nactus eam Praetermittere noluit, ne

alias id negocii suscipere coactus citet. Atq; hic aliquando tui tinos Aristotelis , ut de aliqua re alterius gratia, nec principali disserens intentione, de eadem deinde per se proprie, Sexqui lite tractaret. Quod non modo in D. libro Polleriorum, sed etiam in i i i. Physicae Auscultationis commentario e Ploratei percepimus. Hic enim Philosophus quanquam, ut dictu meit, de Motu agat propter Naturae notionem I adco tamen solers, ac diligens fuit in Motus explicatione, ut nihil quidem praeterierit, quod ad eius vim &naturam declarandam spectaret. Quamobrem alijs in locis cum rcs Postulat, iisdem semper utitur di sinitionibus, quae

Motus traditae sunt in i i i. Physicorum . Sed longius fortasse digressi sumus quam par erat. Huc vero quamuis casu, ct fot tuitu dista sint tacitus nullo modo potui silentio praeuterire, quod me alias haec disputante Bononiae in nobili Uelatorum Academia, ea quibusdam doctis, S grauissimis vis ris

157쪽

ris pergrata fuit Te perspexerim . Iam vero ad id reuertor, quod nobis secundo loco sint obiectum. Licet enim Naturalis Philosophus de Deo Opt. Max. in libris de Anima

traftet; non ob id tamen superuacanea est Diuina scientia: quippe quod Deum non ea ratione, qua Deus est, verum qua Agens, S respicit intellectum Potentia, contemplatur; quemadmodum de eodem simit iter sub primi ratione mouetis agit in viii. Physicorum Negauit autem Philosophus in primo de partibus Animalium , propriam, Sabsolutam Diuini intellectus disputationem ad Physicum pertinere. Quod si adhuc urgeas, Ari Ilotelem in i i i. de Anima propriὸ

ac per se de Intellecui separato agere, cum in X i X. AN.q; conicX. exacte, & persedic naturam & substantiam Dei explicare conetur; hunc nodum eadem sane ratione dissoluo: quod ea affert Philosophus, quae Agentis intellectus naturam declarant, ut eurn a Potentia intellectu seiungat, cum prius in X i κ. conteX. initio adduNisset ea, quae erant viriq; communia ι Quamobrem haec etiam tota explicatio est gratia intellectus Possibilis, ad eumq: resertur . Sed iterum qu et rasame,qui istud fieri possit, ut loco adducto Philosophus

inter Agentem, & Potentia intellemina discrimen statuet, cum in xii. prime Philosophiet X v. conto. fateatur Aueruro es, haud munus esse Naturalis Philosophi mortalis, ac sempiternae ring differentiam ostendere ac ei preterea, qui duo inter se diuersa monilrare velit, necesse sit, utrunq; cognoscat, ut eκ eo cap. de communi sensu in i l. libro colissimus t Naturalis igitur nouerit inrellemi in separatum atq; Diuinum vel nulla erit ea distinctio,quae inter hunc, & intellectum nostrum loco adducto statuitur . Porro ad haec duo, quae satis acute &subtiliter dicuntur , ita respondeo, nempe sententiam Averrois esse verissimam , cum proprid& absolute diuinam sormam contemplamur: sin autem ii csub qua uis alia ratione, atq; ut rem Naturalem respicit, a nobis consideretur, tunc Physicus poteli inter eam, dc naturalem formam ponere distinctionem . Et id egit hac de causa Philosophus eo in loco , de quo disserimus: quippe qui

Deum

158쪽

LIBER TERTIUS. ToDeum opt. MaX. non per se,&absolutὸ . quatenus Deus est, sed ea ratione qua Agens, ct ad intellectum nostrum re fertur , considerabat. Quare dicendum est etiam ut secundum nodum expediamus Naturalem hic utrunq: intellectum perfecte cognoscere, sed Agentem agnoscere sub Agetis ratione, ac tanquam eum, qui ad rem naturalem , ad laostrum scilicet intellectum respectum semper habeat. Tertia autem principalis ratio eo diluitur, quod quanquam intellectus Agens, quem Deum asserimus, in nobis incit, suiq; irraesentia phantasmata illuminat; attamen ut phantasmata

oco non clauditur, nec locum mutat, cum nos c loco ad locum ci cmur ; quoniam Deus ubicunq, est, ac , ut Poeta cecinit, Iouis omnia plena. Sane dominator rerum, Somnia nutu regens Deus, ut res corporeae, non circumscribitur loco; tametsi altera ratione ut aiunt Theologi is locum obtinere putatur, ubi eius actio praecipue nobis eli manifesta . Quamobrem ea de penitus de causa, cum ubicunq; sit Deus S cuiusuis rei operationi semper adsit intersit, nunquam ut ingeniose docet Alexander ad nos accedere, vel a nobis recedere dicetur . Siquidem in prima seminis cliuisione, cu Per omnia permeer, S ubicunq; adsit intellectus ad nostii ortum assiliit, ac menti nostrae intelligentiam deinde praestat, cum hec ab eo illuminata phantasmata percipere valet; qui tamen phantasmata semper, ac perpetuo illuminat, cum eiusmodi illius sit sempiternum officium : quamuis nunc in me, cras in te. postridie in alio ea ut familiari utar verbo latinorum abstrahere videatur. Εκ quo illud intelligis, quod a nonnullis quaesitum est, quemadmodum ab eiusmodi aeterno principio nouus proxime nunquam proficiscatur enectus. Idem propterea intellectus Agens, nobis

intereuntibus non recedit, sed remanet in corpore mortuo

aliud illius opus adiuuans , dc apud qua iacunq; rem & naturam diuinum suum S immortale collocans beneficium. Quartum similiter argumentum Averrois parum nos ostendi uc enim cum inquit. necesse esse , ut Agentem intellectum partem animae notirae constituamus, quoniam ill IrOS 1 stra

159쪽

stra potestare stum est, cum volumus, pla antasmata abstrahere, eaci; a tu es licere intelligibilia, & omnis nostra actio a propria forma proficiscitur; huic respondemus , satis esse, si in nobis insillaec virtus qua rem tantam cXcquimur,& adiast animae nostrae: intellectus quippe Agens in nobis est, tanquam sol, quo praesente colores inspicimus. Ac laminiis, S omnia potens Deus cum omni tempore sui paulo ante dixi mus) ubicunq: adsit, Variaq; variis rebus munera largiatur nil mirum s nos cum volumus, illustrare phalasmata, hecq;. actu intelligibilia facere possimus: quoniam inter cuncta animalia hoc a Deo praecipuum, & peculiare in nos homines beneficium consertur,quod praeclarum quidem munus S praestantissiimina sic nos ab illo accepimus, ut caeteris an - mantibus omni biis longe praestamus. Caeterum hic illud ad

Qt uertendum est, non ideo Agentem intellectum illustrarepsia,tasnata, IluoTea intestigat, S cognoscat: quanquam' ' hoc eum aliter non posse exequi, Simon Portius assteuerauit, D s De ii enim Deus Opr. Max. ad phantasmatum, & caduca A rii ni rerum notionem descendit: sed duo habet munera in 1 e lectus Agens: alterum quidem est, illustrare phantasmata, & hoc praestat sine ulla intelligentia phantasmatum , pe-xinde ac Sol, qui colores illuminando eos non percipit, sed solum efficit tales , ut actu a nobis videri possint. Alterum vero istius officium est se ipsum tantum intelligendi: quippe quod eius intellestio est ipsius et aduis, atq; substantiae qui nihilominus se ipsum intelligendo omnia pariter alia Percipit, ct cognoscit, sed longe nobiliori S perfectiori modo. quam ab alia quatiis mente comprehendatur, dc a nobis excogitari possit. Qiiamobrem neq; phantasniata alit in eis latentes sermar Agentis es giunt intelligentiat cum ipse seipsum tantum intelligit: sed nos illud asserimus, illuminationem phantasmatum non esse eorum notionem , nec media

eius fieri intellectione. Ad id vero, quod Ioannes Grammaticus asserebat, facile responderi potest: propterea quod nomodo causa rerum est Deus, sed etiam esse tuum, qui ab ipsis mei rebus oriuntura atq, , ut Prima causa, ad omnium re-

- rum

160쪽

ni ortum concurrit; quatenus vero Agens dicitur intelletius, phantasmata illustrando menti nostrae praestat intelligentiam . Sed iam attingo postremum caput,quod nos valde urgere videtur , & fortasse acutius inuentum est, quam istud Recentiores quidam Philosoplia potuerint eXplicare. Nunc profecto in dissicili loco versamur: quoniam valde tritum, ac celebratum est illud axioma , Deum in terris nihil omnino agere absq; motu , S lumine corporum superiorum . Simon igitur Portius, quem aliquando parem summis Peripateticis iudico, hac in re ueritate olfecisse videtur: quippe inquit, adductani pa illo ante sententiam in eis tantum formis atq; virtutibus accipiendam esse, quae a naturali materia recipiuntur . eam vero vim, qua phantasmata actu

intelligibilia evadunt, in re materiata veluti in sit biecto, minime recondi. Nos autem redeuntes ad eam comparatione, .

quae a lumine desumpta est, atq; totius est luiiusce rei fundamentum , apertius hunc locum explanare conabimur. Porro phantasma tametsi non est naturalis materia; attamen materiale quidam existit. Quare cum sit ab omni materia separatus Deus, nihil prosecto nec materiale, nec immateriale agere in eo poterit, cum materiale, S abstra es una omnino inter se agere ac pati nequeant; quoniam communem non hahabent materiam. Sed enim cum supra dixerit Aristoteles, intellectum Agentem aeque, ac lumen ella ratione phanta iat ratum, asserendum est , nihil noui prorsus ab eo in phantasmata prouenire; quid enim praestat lumen- hoc scilicet, quod sita praesentia colorem solum actu visibilem reddit; Scid ea ratione efficili quoniam color, cum eX Opaco, perspicuoq; confici, liocq; ab altero obscuretur in tenebris, ut apparere nequeat, deinde lumen accedens ita splendore suo ostiandit opacum, ut perspicua pars sulgeat, ac sui speciem gignere, dc oculum mouere possit. Nihil porro recens, aut materiale, vel immateriale lumen in colore efficit, sed hoe tantum ci largitur, ut actu videri queat, cum antea tale pote state esset. Quare lumen non est verum Agens, sed tantum agendi rario, causa scilicet,qua color excitare oculum valeat, Ita