Werböczius illustratus sive Decretum tripartitum juris consuetudinarii inclyti regni Hungariae

51쪽

autem non notorio, testeS quoque necessario requiruntur.

or itaque, quasi arcus ator, quia ad causam Vocat; Reus Vero a re, quae petitur, nuncupatur, etiamsi non sit sceleris consteius. 6. Testes antiquitus superstites dicebantur , eo quod super statu caustae proferebantur.

9. 7. Unde homines ut inquit Aristoteles ad Judicem confugiunt, sicuti ad aliquam justitiam animatam.

Quot requirautur ad Pudicium, ut sit amis stitia ' V de Purisdictione, ossicioque, in Couditiovibus boni Pudicis. TITULUS I UT autem Judicium sic actus Justitiae aucto.

re S. Thoma tria requiruntur. Primo , ut procedat exJustitiae inclinatione. Secundo , ex Praesidentis authoritate, atque jurisdictione. Tertio, ut eXeat, pr*feraturque eX prudentiae recta ratione. g. r. Si enim judicium, aut si contra rectitudinem Justitiae, vel per eos, qui non habent ad judicandum authoritatem, Vel sine prudentiae examine; tunc non rectuna, sed Vitiosum, & illicitum Judicium censerur. 2. Jurisdictio vero, est potestas ex Jure publico introducta; diciturque a ditione, id est,

52쪽

f. 3. Ossicium autem Judicis est jus competens ipsi judici ad ea, quae sibi ut Judici

facienda incumbunt , peragenda praestitum. Differt autem ossicium judicis a Juris lictione, sicut actio ab obligatione. Nam ut peractionem quiS constequitur , quod in Obligationem venit; ita per officium iudicis ad effectum perducitur , quod in jurisdictionem venit, &eam deducit in actum. g. 4. Adjudicem autem praecipue 'ectat, mature singula discutere; nec debet inserenda sententia praeceps, aut subitus esse; alioquin Voluntas ejus praecipitata, nOVerza Justitiae diceretur. Nec plus uni, quam alteri

parti debet favere: nec esse acceptor persiona rum : alienamque necessitatem siuam debet aestimare. In primis autem passionibuS animi carere, ut non m OVeatur preCe, Odio, Vel amore. Nam Judex etiamsi tulerit sententiam justam, camen tenetur in foro conscientiae, si id fecerit potiuS odio, quam amore justitiae. f. s. Nec debet esse judex nimis crudelis, nec pius nimis, sed aequus in judicando. In omni enim Judicio conjuncta fiunt misericordia,& virtus, id est, Justitia: & in harum conjunctione consistit aequitas. Linci S. Gregorius :Omnis, qui Veisicut, stateram in manu sua gestat; E ' in utroqVe pense justitiam , ae misi-ricordiam portat; se per justitiam reddit peccatis senteutiam, per misericordiam peccati empero paruam; ut justo libramine qVindam per

53쪽

PROLOGI TITu LUS I s. 49 per inquitatem corrigat, qu*dam per mi ericordiam indulgeat, qui DEI judicium oculis uis semper itueus, in trem Vs , tu omni uegotio formidret: ne de justitiae tramite δε-

vivus cadat. Ubi namque Justitia suum modum excedit, crudelitatis Vitium gignit; Sc nimia pietas dissolutionem disciplinae parturit. 6. Humanum autem Judicium quatuod modis solet perverti Timore, dum metu po testatis alicujus, Veritatem loqui pertimes fimus. Cupiditate, dum proemio animum alicujuS COrrumpimus. Odio, dum contra quemlibet ad-Versarium molimur. Amore, dum amico , Vel propinquo aliquid prestare contendimus Quae omnia in Judice suinmopere sunt caVenda, ac que fugienda.

Utrum dex fecuudum allegata probata vel secundum conscis iam judicare teiaeatur ἐ

I ' cundum allegata , & probata Partium ;A) vel secundum quod novit, & ex conficientia debeat judicare Z Verbi gratia , aliquis accusatur de capitali, vel alio crimine, &Judex scit illum esse innoxium; quia vi sic id crimen ab alio fuisse

patratum : tamen testes contra eum testifican- cur, an Condemnabit scienter innocentem Z Dic,

quod judicare pertineat ad Judicem, secundum quod iungitur publica potestate, ideo instrui de-

erbice. Illustr. D bee A Ins. P. a. t- s. V. Judex enim ex objectionibus.

54쪽

so PROLOGI TITULUS I s. bet in Judicio: non secundum quod ipse Judex novit tanquam perinna privata, sled ut sibi innotes it, tanquam personae publicae. g. I. Id autem potest sibi dupliciter innotescere; Vel in communi , per Leges scilicet publicas , DiVinas, aut humanaS, Contra qua Sprobatio non admittitur : Vel in particulari, per instrumenta, & testes,& alia legitima documen . ta, quae magis siequi debet judicando, quam illud, quod ipse noVit in persona priVata. Ideo inquit S. Auguitinus: Pudex bonus nihil ex iarbitrio

suo facit, sed secreu lim Leges, di Pura pro-

2. In . hoc tamen castu, Judex debet esse valde filicitus, ut sOVeat partem illam, quam in conscientia sua scit esse Veram, ne pereat propter desectum testium,& advocatorum. 3. Si Vero eo Ventum sic, ut adeo Ua lidae probationes in Judicio proserantur, quae nec repelli, nec Collidi Valeant; omni arte,& studio est judici enitendum , ut innocenSconvictuS eripiatur. f. 4. Si nulla ejuscemodi Via reperiri potest; quaerae rationem, si sine sicandalo fieri possit, ut alteri Causiam committat; si id nequit: tunc proserat sententiam secundum alegata,& probata. Est enim Judicis ossicium, magis laborare pro Ialute boni publici, quam singularis : cum & ipse, in quantum Judex, sit per sona publica: & bonum commune sit nobilius particulari, ut habetur primo Elbicorum. 9 S

55쪽

PχOLOGI Ti Tu LuS Is. Is. Nam ii Judex ferret sententiam pro innocente, in judicio tam ea CoaVicto; redun. daret in perniciem publicam : populus enim sicandaliZaretur, Viaque aperiretur innocentes opprimendi , & noxios absolvendi. Si enim Judex vellet innocentem punire, liceret se conscientia sua scire eum esse reum. Pariter, & si vellet sceleratum absiluere. Et sic iniquis Judicibus male judicandi adituS pateret. Fateor esse, qui aliter sientiant; sied haec Vidtitur opinio communior, & aequior fore.

De duplici conscis is Pudicis, videlicet Rei, ξρ' Dicti. TITULUS IGSEd quia constans est Theologorum sententia

quemlibet, qui contra conficientiam facit,

3. I. Sciendum igitur, quod duplex est conficientia, videlicet Rei, & Dicti. Unde Jur ex licet faciat contra conficientiam Rei, id est, negotii, Vel iacti, non tamen facit contra con sinentiam Dicti, hoc est, testimonii. Aliud est enim simpliciter scire, & aliud , prout debes Judex, scire. 9 a. Iudex autem duplicem personam re praestentae, unam priVatam, aliam publicam. Fieri autem potest, ut aliquid siciat tanquam persona privata, & idneficiat tanquam persona publica; sicut Christus dicitur, aliquid sicimue ULLIS, & illud nesicire ut homo, prouu

56쪽

est illud testimonium EVangelicum : De die auid1n illa, hora scilicet extremi judicii o nemo

scit, neque Augeli DLI, Filius, ni, Po-

ier solus: quod intelligitur; Filium nescire ut hominem, sic ire tamen ut DEUM. Idem est de Sacerdote consessionem audiente, qui etiam interrogatu S per Viam testimonii, posset dicere, se nescire audita in consessione; quia nescit ut testis. Sic etiam Judex debet informare Conscientiam suam in hi S, quae ad propri m per o nam attinent, secundum ea, quae in publico

Judicio iciri possunt. f. 3. His duo adjungam: Unum, quod si sit supremus Judex, ue Papa, & Imperasor, Vel

alius, qui non adstringitur Legibu); tunc debet sequi veritatem. Si Vero est judex inferior; tenetur secundum allegata, α probata, etiam contra conficietitiam judicaret DCC tunc peCCat, quia obstringitur ad id faciendum juris autho

ritate.

f. q. SecuΠdum est: quod si Judex sedeat pro tribunali, S contingat aliquem ibi coram eo aliquod delictum facere; tunc potest illum statim punire, ac si probaretur per testes. Melius est enim probare aliquid per ipsum factum, quam per testes. Si Vero non siedeat pro tribu nati : tunc secus. Nam si judex ex senestra praetorii , vel domu S suae intueatur unum, qUCmpiam interficientem: & quoniam hoc homicidium vel non desertur in Judicium, Vel delatum non probatur: & Judex voluerit homicidam de ie

57쪽

PROLOGI TITULUS I 6. S 3 seipso subjicere torturae, A) ut Veritas per illius confessionem eliciatur; certe non poterit. Sola enim Judicis sicientia ad hoc non siussicit , ut ad torcuram reus deveniat, cum ipsie illud nesciat ut judex, sied ut privata persiona: necipitus testimonium in hac parte Valet; cum in una , & eadem causia nemo possit esse testis ,&Judex. Igitur aliunde est edocendu S: vel per testes, Vel alia documenta, ut postic torquere Criminosium.

f. S. Dubium quoque est de ministris , &eXecutoribu S, qui sciunt testes falso jurasse, vel Judicem judicasse ; tamen coguntur a judice,

innocentem interimere, Vel aliter punire. Unde communis est Theologorum sententia, eOS non debere obtemperare, si pro certo id sciant: secus vero, si dubitent: Quia tunc CXcusiantur pro pter obedientiae bonum. Ideo secundum Sauctum omam, si sententia intolerabilem errorem, S injuriam contineat, non debent Obedire: Alioquin eXcusiarentur CarnificeS, qui MartyreS occiderunt. Si Vero non adeo manifestam contineat injustitiam; tunc non peccant exequendo, quia lententiam Superioris non habent discutere: Nec ipsi innocentem interimunt, sed Judex, cui ministeri uni

praebent.

58쪽

DE TRIPARTITA

JURIUM DIVISIONE

ET CONSUETUDINUM.

INCLYTI

IN GENERALI.

TITULUS I.

bus, quae ad introductionem hujus opusculi si emittenda videbantur , jam speciatim de Consuetudinis hujus Inclyti Regni Hungariae tractandum superest. I Quia igitur omnis Consuetudo Juris, qua utimur, vel ad per Vas pertinet, Vel ad res, vel ad octiones: & quia certum est, quod omnia Jura respectu persionarum prodierint, ideo dignum Videtur, a permnarum jure exordium coeptae materiae sumere , deindeque de duabus reliquis constetudinarii Juris partibus cnon directe quidem semper, sed praepostero interdum ordine, prout sequitur rerum in judiciiS emergentium stri es , S conditio requirere dignosci- tuo tractare, & secundum hoc, praesenS OP sculum tripartiri, dignum duAi.

59쪽

g. 2. In prima siquidem ejus parte de his,

quae ad personarum rationem sipectant, Nobilitatis scilicet nostrae primordio, libertate: bonorum , Juriumque possessionariorum acquisitione, gubernatione, diVisione, Venditione, alienatione, concambiali permueatione , prae scriptione, pignoratione , metali reambulatione, Jurium Quartalitiorum , ac Dotalitiorum solutione , bonorumque mobilium, & immobilium aestimatione.

g. 3. In scunda vero ipsius parte, de rerum , ae Causiarum, praetextu praemissorum bonorum, & Jurium possestionariorum, aliorumque negotiorum movendorum, & suscitandorum processibus, & executionibus, ac siententiarum exinde ferendarum seriebus. q. In tertio tandem,& ultimo opusculi membro, de causarum, & actionum judi- Ciariarum, in curiam Regiam per Viam appellationis ex omnibus Regni Comitatibus ; atque de Croatia, Selavonia, & Transylvania, Sed,

busque spiritualibus, deducendarum, aC trans mittendarum ordinibus, & modis. Item deliberarum civitatum Legibus , ac causis criminalibus ,& earum decisionibus, cum correqui sitis semper, dc necessariis circa praemissa materiis, rebus, sua sierie tractabitur.

60쪽

DE PRIMA PARTE

JURIUM, ET CONSUETUDINUM

REGNI IN SPECIALI.

ET PRIMO: uod tam Persea pirituales, quam seculares, uua CT eudem libertate Utuutur. Ciendum in primis est , quod persinnarum, de quarum Juribus, & Consuetudinibus nunc agitur, aliae sunt Spirituales , sive Ecclesiasticae : aliae Vero Secula reS. I. Et quamvis persona: Spirituales quarum medio Calutem humanam Dominus, &fal-Vator noster adrninistrari voluit) personis siecularibus digniores habeantur; A) tamen omneSDomini Praelati, & Ecclesiarum Rectores , ac Ba OACS, ct caeteri Magnates, atque Nobiles& Proceres Regni hujus Hungariae , & ratione Nobilitatis , & bonorum temporalium, una, Cademque libertatis, exemptionis, & immunitatis praerogatiVa gaudent: nec habet Dominorum aliquis plus, nec Nobilis quispim minus de li-hertate : Hinc etiam una, eademque Lege, dc Consiuetudine, ac uno, eodem Juridico processu in iudiciis utuntur, homagiorum dunca-