장음표시 사용
41쪽
ctus si ret et quemadmodum in e)us lam Epitaphio legitur. Natus in excessis sectis Carthaliuis altae, Romanis Ambus bellica praeda fui. Ducripse mores hom λιum , inTenum, fenμmqΠe , Qualiter in seris decipiant dominos.
meretrix, COU- fingat a Carus.
Haec quicumque legit , sc puto,
Imperator Constantinus , Christianam Religionem amplexus, Ethnicorum templis , & spectaculis bellum indixit ; eadem tamen prorsus tollere minime Valuit , ut colligitur ex Eusebio , qui Icribit , in obitu Imperatoris , publica spe-dtacula , quaecunque alia vita obi Clamenta homines in otio degentes cons hiari solent , remota fuisse . Ab ejusmodi spectaculis abstinuisse Christianos ,
eruitur ex Imperatore Iuliano Apostata , qui Idolorum Sacerdotes hortatus est, ne Theatra Galilaeorum more adirent . Deinde Sacerdotem quemquam hom are , ne accedant ad Theatra . Epist. ad Arsac. pag. 43o. edit. Span. Ecclesia tranquillitate donata plures aflversus spectacula conditae fuere leges , quas iii huc
tranicribere congruum reputamus . Im-
Peratores Valentinianus I. Ualens , &Gratianus anno 37I. hanc tulerunt legem , quae habetur Cod. Theoilos. 13. titui. 7. leg. pag. 36 I. Scenici , Scenicae, qui in ultimo Sitae , necesitate cogente interitus ιmminentis , ad Dei fum- mi Sacramenta properarunt ; se fortassi evaserit , nulla posthac in Theatralis Spe-htaculi conventione revoceutur. Aute smutatamen diligenti obseroari , ac teneri fau-dtione iuίemus , tit vere in extremo periculo consituti , id pro salute poscentes se tamen Ansirites probaut Benescii
consequantur . Alias leges tulerunt an. 38O. quae habentur eodem Codice tit. - l. q. pag. 363. Mulieres , quae ex Uilicri forte progenitae specii acutortim debeu-tur obsequus , si scenica incia declinarint , iudicris mini feriis ueputentur quas necdum tamen consideratio faustissimae Relisionis o Chri manae legis reurrentia iVi
eboisit, retνahi vitamus . Haec lex Mediolani data luit fortassis Ambrosio instante ; qutaque Aquilesae anno 38Ι. re novata luit , & habetur tit. 7. l. 1. pag. 37O. Anno 386. Theodosiuς Μύgnus vetuit , ne judices ludis theatrali bus intereissent , illis diebus exceptis , in quibus natus, & Imperii sceptra ipse tenuit , ut habetur Tit. 3. l. a. pag. 3 3o. Nullus omnino Judicum aut theatralibus ludis, aut Circensum corraminibus, aut ferarum vacet, nisi illis tantum die bus , quibus vel tu lucem editi , vel μ- parii fumus sceptra sortitio hisque ut a te meridiem tautum solemnitati pareant ;ps epulas vero ad oe ctaculum redire des ante in quae tamen omne Iudices, s vepriυati nihil penicius auri praemio dandum esse cognoscent. IV. Honorius, & Arcadius Imperatores anno 339. omnia superstitionis Paganicae templa dirui praeceperunt . Si quae in astris templa sunt , sne turba , ac tumultu diruantur . His euim deles is , atque sublatis , omnis supersitioreis materiacoufumetur . Cod. Theodos. I 6. tit. Io.leg. I 6. Et anno I . & circiter sola Christiana Religio omnes Imperii dignitates exercebat . solaque templa habuit precibus communibus destinata . Spectacula tamen de medio tollere omnino haud judicarant consentaneum Imperatores. Arcadius anno 399. Cod. Theod. I . tit. 6. leae. 2. ait: Ludicrar artes concedimus agitari , ne ex nimia horum reseris ione triuitia generetur . Idem dicit Honorius in Occidente tit. Io. l. Ια leg. II.
t profanos ritus iam falubri lege submovimus, ita fessos Conυeutus Ciυium
communem omnium Glitiam uom patimur
submoveri. Vade absque ulu facrificio a que ulla supersitione damnabili exhibere
populo Voluptates, fecundum Veterem cou-fuetudinem, inire etiam fessa conυiυia ,s quando exigant publica vota , decerui
U. Leges istae minime impedierunt, quin Saniti Episcopi ad versus spe tacula declamarent . Episcopi Africani in Concilio anno 399. Vel, ut Baronius contendit , anno' O I. celebrato , duo inter alia ab Imperatore pollularunt . Primum, ne diebus initis in viis , plateisque saltationes fierent . Maxime inquiunt ) cum etiam in natalibus beatissimorum Mart ram per risunullas Ciυitates , tu ipsis locis sacrio talia committere non reformi-
42쪽
dent. uibus diebus etiam, quod pudoris es dicere , saltationes sceleratissemas pertacos atque plateas exerceant , ut matronalis honor, innumerabilium feminarum pudor deυote venientium ad facrati s tim diem Hiuriis luscivientibus appetatur . Secundum , ne diebus Dominicis saltem. & aliis solemnitatibus Christia-aae Religionis theatrales ludi celebrarentur . Nec non illud petendum , ut spectacula Theatrorum , ceterorumqtie ludorum die Dominica, vel ceteris Religionis Christiame diebus celleberrimis amotaean tur. Hoc idem pro Mediolanensi Civi tate obtinuerat Ambrosius . Et Theodo-uus iunior anno 425. hanc tulit legem , quae est 3. lib. i5. tit de Spectaculis. Dominico qui Septimanae totius primus sales Natale , atque Epiphauiortim Chrisi , Paschae etiam , Uuinquagesimae diebus, quandiu caelesis lumen lavacri imitantia novam fantisti Baptismatis lucem vesimenta testantur, quo tempore , commemoratio Apostolica pabsonis , totius Cir ianitatis Mahiserae a cund is itire celetratur , Omni Theatrorum , atque Circenstim Ooluptate per universas Urbes eorumdem denegata , ut totae Christianorum , ac fidelium mentes Dei pulti.us o
Carthaginenses tanta insania erἐa theatrales ludos abripiebantur ut tandem
sola Dei vindi .lti Wandalorum gladio
executioni demandata , abusum , omnium malorum fontem , delere potuerit. SeVeram , ac tragicam punitionem tetris coloribus depingit Salvianus lib. 6. pag. I 38. Quis aesimare hoc malum possit PCircumsonabant armis mMros Cirthae at-
quae Carthaginis Postili Barbarorum ; Ecclesia Carthalinensis insaniebat in Circis , ltixuriabat in Theatri P . . . . . Fragor , υς ita dixerim , extra mAros ,1 utra muros praeliorum , ludicrorum ;confundebatur vox morientium , Uoxque
bacchantium I ac vix discerm instaupoterat plebis eiulatio , quae cadebat in Deilo , in sonus populi , qui cIamabat in
VI. Concilium Arelatense , celebratum anao 032. juxta Sirmondum , renovaVit excommunicationem , quae in primo Concilio anno 314. lata fuit in Theatricos .
De Theatrici; , Θ ipsis placuit, quamdiu
aflint , a c mmuniurie separari . Can. I. Non ideo tam2 m Theatra cessarunt. Nam
D. Caesarius Episcopus Arelatensis sexto
taculo invectus est adversus theatrales ludos. ut docet Cyprianus Episcopus To lonensis . Cur Sancti Pontifices Imperantibus Magistratibus Christianis non effecerint, ut Theatra penitus diruerentur , Gelasius Papa respondet . Ego negirgentiam accusare non audeo Praedecussorum , cum magis crebam fortasse tentasse eos , tit haec pravitas miteretur , quasdam extitisse causas, contrarias Toluntates, quae eorum intentiones praepedirent . Hic
Pontifex Theatrorum abusum praecidit , ut advertit Eunodius Papiensis in suo Apologetico apud Baronium anno 496. Verum paucis post annis Theatra iterum aperta fuere . Nam Theodosius Italiae Rex haec de Theatris pronunciavit . Mores autem graves in Vestaeulis quis requirat 2 Ad Circum nesciunt conυenire Catones . Quidquid illic gaudenti populsdicitur, iniAria non putatur . Locus vi , qui defendit excelsum . Cassiodorus lib. I. Epis. 27. & clarius validiusque idem Rex apud eumdem Cassiodorum lib. 3. Dis. 3 i. adversus spectacula invehitur .
Spectiaculum expelleus gravi mos moreS , invitans tertissmas contentiones , evacuatis
honesatis ς ons irriguus iurgiorum , quod vetusas quidem habuit facrum , sed contenti a pineritas fecit esse ludibrium . Cur ergo ea non sustulit ' Relpondet :Haec nos fovemus necustate populorum . Expedit interdum despere, ut possimus populi desiderata gaudia continere . Vide Epis. 3I. lib. I. Spectacula Romae omnino cessarunt sub Iustiniano Imperatore , quando praecipua aedificia diruta suere. VII. Ethnicorum Auctores plurimi Theatra improbarunt . Ovidius in tua ad Augustium Apologia lib. a. Tri' haec scribit. At tamen hoc fatear, ludi quoque δε-
miua pnisbent Nequitiae : tolli tota Theatra iube. De arte amandi lib. I. Theatra scopulos vocat impudicitiae , quo mulieres concedunt, ut spectent, spectenturque. Spe latum eteniunt , Ueniunt specte tur Mi tuae. Ilis locus casei damna pudoris habet. De remed. amoris lib. 2.
At tanti tibi si non indullere Theatris
emant animos citharae, cantu Me, braeque ,
43쪽
gi vox , oe numerιs brachia mota fuis . Ouidius haud erat severioris Ethicae rerulis addictus. Valerius Maximus lib. 2. de Dec. eap. q. describit damna quae Romanis Theatra intulere , & laudat cap. f. Μassilienses , quod Mimos recipere nollent . Ne talia oectandi consuetudo imitandi liceutiam fumat.
Tacitus lib. q. cap. 8. Amral. narrat Romanorum Sapient ores detestatos fuisse comoedos, comicosque , qD I e Graecia non pauci conquisiere . V κ artibus honesis pudor retinetur, ue m inter certamina vitiorum pudicitia, modesta , aut quissiquam boni retinebitur. Seneca Epist. 7. Nihil vero tam Hremus fum ; quam in aliquo Spectaculo de sidere. Tunc enim per voluptatem facilius filia furrepunt. Quid me exissimas dicere ' Α- Uarior redeo , ambitiosior , luxuriosior . Iuvenalis deridendos Romanos propinat ;quod cum olim nationes sibi subjugaverint , nunc ventri , & spectaculis indul
Patres spectacula improbant, quod Id Iolatriam sapiant, oe quod ad lux
tulliani fusius exponitur. I. V Actenus pauca delibavi, quae ad x a historicam eruditionem attinent. Nunc ad causam ipsam propius accedo ,& doctrinam Sanctorum Ecclesiae Patrum
adversus Theatra sincere exponam . Omnes, quorum interest Comoediarum usum vigere, in id potistimum suas conferunt studia , ut honestatis coloribus ea indem depingant . Et quamquam Christiani Poetae, vel modestiores cum sua lucubrant Comoedias , Ethnicorum Te en-rii , Plauti, aliorumque sibi imitanda
Proponanet exemplaria, in quae tam acriter Ρatres invecti sunt ; nihilo secius contendunt , Patres Gentilium spectacula quaedam idcirco improbasse , aut quod Idololatriam, & superstitionem Laperent, aut quod Mimi, & Pantomimi impudicis gesticulationibus turpia fadta referentes, eadem inquinarent . Nos vero iapraesentia ostendemus , Patres Sanctos cmnia spectaculorum genera hia probasse. Et in primis quatuor generatim re iciunt,
ut observat Jacobus Pamellius in notiqad lib. Tertuli. de Specti. nempe ludos Circenses in Circo , artes Scenicas in Theatro , Agones in stadio & Munera, Venationes, seu gladiatorios ludos in Amphitheatro . Dein te singillatim Comoedorum, TragoedCrum , Mimorum , & Pantomimorum ludicras , obscaena squaactiones execrantur. Nunc ego antiquio. rum dumtaxat Patrum , qui opponi solent, sensa expendam. ΙΙ. Non desunt , qui evulgant, Pios,& Relidio O; homines maximo assici dolore adversus Theatra , quod credant , Patres eadem diris devovisse . Extant utique in Patrum libris, inquiunt, acres adversiis spectacula declamationes ; sed earumdem sensus, ratio , & vis comprehendantur oportet . Quoniam tum Scenici ludi haud erant, quemadmodum nunc,
simplicia solatia, & honesta oblectamen ta ; sed falsae Religionis ossicia . Idololatriae labe contaminata . Quae Veritas , prae aliis, comperta est Antiquariis , qui priscarum aetatum secretiora areana inUestigant , & pretiositora vetustatis monumenta scrutantur , expenduntque . Id autem ut evincant , auctoritatem opponunt Tertulliani stribentis in Apologet. cap. 38. AEquae Spes faculis vestris in tantum reuuuciamus , in qua utum originibus
eorum , quas f imus de saperuitione conceptas . Si ingenii, ti eruditionis solummodo res esset , eam silentio praeterirem pat cum Religionis sit, & pietatis , te perandum mihi non existimavi, quin pro modulo meo , quod censeo Christianorum moribus exitiale, patefaciam . Princiolo itaque ajo, adductam Tertulliani auqoritatem mutilam esse , si argumentum quo de agitur , spectemus . Addit namque Tertullianus , nullo interposito verbo :Quin s ipses rebus de gnibus transegAu-tur , praeter fumus e Nihil ess nobis dictu, vi fu , auditu , cum insania Circi, cum im
pudicitia Theatri , cum atrocitate arenae ,
cum Y si vanitate. Non ergo ob solius superstitionis originem , sed etiam ob
omnium seu stium contaminationem , Rcrimen impudicitiae Theatra insectatur .
Quid , sit iίlic solam superstitionis caussam
produxisset , ubi tantum obiter de spe- Ela culis verba facit ' Docent vel ipsit pii religiosique homines, qui extremis dumtaxat labiis sacram scientiam degustarunt Veram genuinamqtine Sanctorum Patrum
44쪽
& quorumque Scriptorum in rebus controversis intelligentiam ex locis , in quibus non obiter tantum, sed ex instituto controversiam Versant, hauriendam esse . Porro Tertullianus librum integrum in 3O. Capita tributum de Spectaculis elucubravit . Et eruditi antiquitatis cultores truncatum teXtum ex Apologetico ejusdem nobis opponunt III. Quoniam vero ad Tertullianum causam hanc appellant, primum omnium Patrum Tertulliani doctrinam expendendam suscipio. Is in praefato libro de Spe-dtaculis primis duodecim capitibus Spe- Etaculorum originem , loca, diversitatem, Numina Varia, quibus erant dicata , idque genus similia recenset, hisque titulis omnibus abstinendum ab illis evincit . Deinde cap. I 3. concludit his verbis . Satis opinor, implemimus ordinem : quot , O quibus modis Speflocula Idololatriam committant, de originibus, de titulis, de
apparatibus , de locis , de sacrisciis quidem certi fumus nulla ex parte competere nobis ea , qtii bis Idolis renunciavimtis .
IV. His peractis, alia prorsus Via Spectacula adoritur , & totam reliquam libri partem eo collineat, ut demonstret , fugienda esse Theatra ob id potissimum, quod aut ad impudicitiam , libid nem ,
voluptatem , mollitiemque provocent i aut saevitiam , feritatem , odium , vindictam, aemulationem , luperbiam in spe Batorum animis concitent . Audiamui ipsum Tertullianum , qui suum cap. I . sic auspicatur. V. Nunc interposito uosse Idololatriae ,
quod solum subiectum sincere debet ad
abdicationem nee acutortim : alia iam ratione tractemus ex abuudanti propter eos
maxime , qui sibi blandiuntur , quod non nominatim absinentia i a praescripta sit ,
quas partim etiam de Spectaculis pronun- cietur , cum concupiscentiae jaeculi damnantur Joan. I. 2. Nam sicut pecuniae vel diguitaris , vel gulae, vel libidinis , vel gI riae, ita voluptatis concupiscentia es
species aurem voluptatis etiam spetit acula , opinor, generaliter nominatae concupiscentiae eontinent in te voluptates ἰ aeque generaliter intellectae υoluptates specialiter , in dest ocula disseruntur . Ceterum retulimus supra de locorum conditione, quod
non per semotima nos inquineut , sed per ea qua istic geruntur , per quae simul imΨuiuamentum combiberint . tuue in a
teros respuunt . Quid quod vel ipse CnPompeius, qui: primus mansuram Theatri sedem excitavit, praesentiens reprehensionem prudentum , a quibus magnam sperabat laudem, ac si Theatro constituto, turpitudinis ossicinam instruxisset , Uene ris Templo Theatrum quasi appendicem adjunxit , ut hoc circuitionis fuco suae consuleret famae : inquit cap. IO. Tertullianus . Itaque Pompetis Magnus solo Thea-iro suo minor , cum illum arcem omnium turpitudinum extruxisset , veritus quandoque memoria fui censoriam anima ery nem , Veneris aedem superposuit, o ad dedicationem edicio populum vocans , n0VTAeatrum , sed Veneris Templum nuuc
pavit : cui jubiecimus inquit ) gradus
Spe laculorum. Ita damnatum , damnauis dum opus Templi titulo praetexuit, o diasciplinam super,sitione delusit.
liani , aliorumque Patrum mens in hac controversia , pauca quaedam Christianae Religionis capita , seu fundamenta jacienda sunt , quae forsitan non omnibus Antiquariis, sed Theobogis , prae aliis ,
quibus est caelestium arcanorum eXplanaiatio concredita , sunt explorata . Primum,
quod omnes voluptates, iolatia, & oble-dtamenta , quae referri in Dei gloriam nequeunt, Christianis vetita sunt . Ea Vero omnia, quae Deo placita non sunt, nec referri ad eum valent , illi sane dis
plicent ; & quae illi displicent , diaboli
sunt, & inter diaboli pompas computantur : quae omnia idololatriam sapiunt , quaeque omnia in Baptismatis professione ejuravimus . Hoc principium paucis e plicat Tertullianus cap. 24. Nihil enim
nou diaboli est , quidquid Dei non esλ , vel Deo displicet, hoc erit pompa diaboli, a Dersus quam tu sequaculo dei eieramus neque fabis, neque uidio, ueyue prospesctu
participare debemus . Alterum est quod cum tam severe impudicitia quaeque vetita Christianis sit, idcirco ea omnia declinare debent , quae castitati contraria soni. Nihil autem castitati infestius, quam Theatra, ait Tertullianus cap. IT. Similiter impudicitiam omnem amoliri iubemur. Hoc igitur modo etiam a Theatro
separamur, quod es, priυatum consi orium impudicitiae , ubi nihil probatur , qκam quod alibi non probatur . Quod si nobis omnis impudititia execrauda es , cur liaceax audire , qu i qui non licet ὶ Cum
45쪽
etiam fumI Dite , omne Vanum Demsum iudieasum a Deo sciamuF, cur aeque Iiceat videre quae facere sagitium est λ . . . Hubas igitur Theatrι interdictionem de interdistione impudicitiae. Poterat ne clarius asserere vilita Christianis non .lum ob Idololatriae crimen , ut falso contendunt Antiquarii quidam , verum etiam
ob intardiotionem impudicitia Z Sed ad
principium , quo ille utitur, animum intende . Si de omni verbo otiolo reddenda Deo ratio est, quanto magis de Theatrorum dictis , factitque Tertium est ,
quod in Theatris humani cordis, animique inclinationes omnes concitantua , motus impotentes, passionesque vehementiores provocantur , irritanturque ; quae omnia fieri lex Evanaetica vetat . En verba Tertulliani cap. I 3. Omne enim
Spe iacuiam sine concussione spiritus nono . Ubi enim υoluptas, ibi est sudium, per quod silicet voluptas sapit. Ubi su-Aium , ibi aemulatio, per quam dudium fuit . Porro tibi aemulatio, ibi fu- ros, oe bilis, ira, dolor , s cet
xa ex his , quae cum his non competunt
insciplinae. Quartum , si fabularum studium , si Poetarum figmenta , Leeularis que litteraturae doctrinae vix permittuntur Christianis; licitane Spectacula , Theatra , Comoediaeque illis erunt λ Sin Θ δε- Hrinam fictilaris litteraturae inquit Tertuli. c. 17. ut seultitiae a ud Deum δε- putatam , aspernamuν : fatis praescribitur nobis, ae illis speciebus Spe iaculorum, quae jaeculari litteratura itisoriam, ist nisticam scenam dii punginit . Quod se comoediae, tragoediae Delerum, O libid/num astrices, cruentae, O lascivae , impiae,
prodigae nullius rei aut atrocis , aut
vitis commemoratio melior es c. Plura alia principia , quae tamen ad recensita Tevocantur, afferre ex Tertulliano, alii Lque Patribus possem ; sed nonnulla paullo infra adjiciam . Nune praestat , quae opponuntur, sub examen inducere. VII. Ob)iciunt duo repraesentationum Genera in Antiquorum Theatris di itin- suenda esse: alterum, quod eloquio a ollum i alterum , quod gestu oculos demulcebat. Primum in comoediis, tragoediis , Atellaniique , quae honestae erant Oblectationes, peragendis versabatur. Secundum gesticulationibus, posituris , co Porum motibus , saltationibus , sonitus Inter, di cantiones gelia referebat . Ge-
iliculatores , JHimi , Pantomimi appellabantur . Haec, non illa spectacula .re Ohai l e Patres consendunt. Ceterum concludunt, quia pauci ingenii acumine'
rerumque penetratione ornati reperiuniatur, qui varios vocabulorum significatus teneant f idcirco homines pii , 5 relisio se in eum prolapsi sunt erroram, ut crederent , omnes theatrales scenas proscriptas esse. verum , ut mea praefert opinio, nec prosunda penetratione, nec acri
ingenio opus ilihic est ; sed quiiquis vel
levioris armaturae colligere Valet, Patres Sanctos utrumque repraesentationis genus detestatos esse . Idque evidenter constat
ex solis recensitis principiis. Ultro sat mur, vehementius invectos fuisse Patres in Qrdidi1simas Alinorum, & Ρantomimorum, Actiones , foedissimamque Μer
tricuistrum nuditatem , in adulteria, in masculorum concubitus , in fornicationem . uid inde P Propterea ne non improbarunt interiores Voluptates , cogitationes praVag, tactus impudicos , Olcula obscena Propterea ne non improbarunt vel ipsum in haec prolabendi periculum PUIΙΙ. At ne parum universalis , minuique praecita videatur responsio , ex ipsis Patribus diluere objectionem lubet. Nec enim nova oppositio is haec; sed in
omnium Poetarum , doluptatisque amatorum ore temper fuit . Cum enim homines ardentissimo voluptatum , gaudiorum, atque oblectationum desiderio assiciantur , vires , conatuique omnes ex runt , ut licitum evincant, honestumque quod impotenter cupiunt, N. appetunt. Audiamus Tertullianum ipsum, qui omnia, quae nunc pro Comoediarum honestate afferri iubtiliter iolent , acutissime sibi opponit , eademque diluit. Quam fa-piens inquit c. II. arffumentatrix sibi videtur ignorantia humana , praesertim cum
aliquid eiusmodi de gaudiis , 5 fructibus
faeculi metuit amittere . Porro ad obteinetionem his verbis reipondet c. 27. Sint
dulcia licet, grata , licia, etiam honesta quaeuam. An non est ipsa-met ob)ectioi Audi respontum. Nemo venenum temperat felle, elleboro ; se conditis pulmentis, is bene saporatis, plurimum dulcibus id mali iniicit . Ita aiabolus Iethale, quod conficit , rebμ Do i grati simis, acceptissmis imbuti . Omnia illic seu fortia , seu honesia, seu
46쪽
canora, seu subtilia, proinde habe , ae ssilliridia mellis de cauuncula Tenenato 2 nee tanti gulam facias voluptatis, quouinii periculum.1X. Satis superque haec forent pro Objectae dissicultatis resolutione . Verum ut magis veritas splendeat , & rimae omnes ad perfugium occludantur, alios cavillosi technas recensere juvat , quibus Voluptatum amatores vel ipso Tertulliani tempore velum honestatis comoediis praetendere contendebant . Sint, inquiebant
illi , Spectacula impudica , immodestae
comoediae s nos probe honesteque eisdem fruimur. Respondet Tertullianus c. I 4.
Nam , s qui modese , probe Spectaculis 1 ruitur pro dianitatis, vel aetatis,
vel etiam naturae suae conditione, non tam n immobilis animi es sne tacita spiritus passiione . Nemo ad voluptatem vera isne adjectu , nemo adfectum sne cassibus tuis patitur. Ipse casus incitamenta funi fectus. Quod si quis obfirmate pernegare vellet, se nec passionem aliquam , nec adfectum, neque adfectus consequutiones, casUS nempe, animaeque ruinam, Deque Voluptatem ullam in Theatris experiri ; hunc alia via aggreditur Tertullianus, reumque stultitiae damnat, quod eo conveniat, ubi nihil saporis percipiat nihil commodi. Ceterum, se cessat a G' Hus, nulla vi voluptus; es reus iam
ille vcuitatis , eo conveniens , ubi nihilso eqNitur. X. Tria alia principia , quae Tertullianus adhibet adversus Spuffacula , brevi inae perstringam. Primum. Fingam , te nnllo adfectu, nulla prorsus tangi Voluptate : reus nihilominus crimmis es , quod aliis peccantibus adsis, conni VeaS, tuaque praeientia veluti adjutrices porrigas manus. Nobis inquit Tertullianus
cap. 74. fatis non es , si ipsi nihil lais faciamus , ni talia facientibus non
conferamAr. Sι furem . . . VidebaS, cou-cArrebas ctim eo . Utinam ne tu faeculo
quidem cum illis moraremur : sed tamen in faecularibus separamur, quia faeculum Dei es , saecularia autem diaboli. Secundum . Poetae in suis comoediis , tragoediis, & tragicomoediis vix quidquam simplicis veritatis absque falsitatis mixtura efferunt. Grandia portenta, miracula , sabulosa inventa , eaque omnia, si ve Uera , sive falsa, confingunt, quae admitalionem excitare , mentem animumque defigere, spiritum commovere posse exi stimant: atque iis fucis, & figmentis de libuta propinant , illarumque figurarum , troporum, digre monumque coloribus deo pingunt, quibus possint sensim, & delicate omnium appetitum turbam ciere , affectum , amorem , iram , indignati nem, prout Varia refert reprmentatio , concitare. Quid de actoribus dicam , qui Poetarum commenta populo elaborato artificio referunt ; qui nunc amorem , mudo iram, nunc lacrymas, modo laetitiam , nunc spem , nunc desperationem vafre si mesant , & ementiuntur . Licitano Christianis haec Θ quibus iermo simplex, & ingenuus sit oportet, praecipiente Christo e Sit autem sermo veser : es , esto non , non : Matth. 3. V. 37. Hoc quoque argumento utitur Tertullianus , latius Augustiuus , ut infra patebit , ad improbanda Spectacula. Innuit enim Tertullianus c. 23. Jam vero ipsum opus perfouatum, quaero, au Deo placeat , qui omnem similitudinem Exod. ZO. υetat feri : quanto magis imaginis fuae 8 Non mmat falsum auctor veritatis ς adulterium
es apud illum , quod fingitur . Proinde
vocem sexus, aetates mentientem , amores, iras , gemitus , lacrFmas ads erantem ,
non probabit , qui omnem hypocrisim damnat . Haec poeticam artem non absolute , sed in hunc adhibita finem , hisque mendaciis pollutam, damnant.
illud est . Sint Spectacula , quae propugnas , licita , & honesta quod tamen falsum omnino est.) Nihil praeter eastitatem, pudorem, verecundiam, scelerum detestationem, amoremque virtutis red
leant. Non ob id licet Christianis illveire . Quoniam superest adhuc innocentiae seu castitatis offendiculum . Quodnam ἐest congressus hominum & mulierum , quae Spectacula, & Theatra amant, ceu
opportunam una conveniendi occasionem . Illuc passim concedunt, non tam Ut commenta poetica audiant, comoedosque resinpiciant, quam ut in mutuam coeant 1Osietatem : quisque illic Poeta , & Actor;& quaeque Poetria, & Actrix . Nonne experientia constat , in vestium splendore, in vultus pigmentis, in colloquiis aulegoricis Theatrorum spectatores comoe dis simillimos esse P Anne isthic describam mulierum artificia , quibus , ani mam ad Theatrum pergant, caput suum,
47쪽
speculum considentes , vexant, capillos contorquent, nec ferro, nee igni parcentes, ut crinitae, cincinnata: , & cristatae appareant, pulVerem serunt, odores, &unguenta adjiciunt : vultum si pulchronativo colore ordatum habent, qua diliugentia naturam adjuvant, si deformem , qua arte, quibus fucis, & pigmentis Dei imaginem polluentes non immutant, falsam & illudentem ementientes pulchritudinemὶ Quid de universo corporis O natu i Quid de muliebri Virorum cultu dicam Quoniam adeo esseminati tandem evaserunt ut femellis nec in vestium vanitate, nec in odorum fragrantia quidquam cedant. Hoc ergo pomparum , Vanitatumque exquisio apparatu ad Theatrum incedunt; una con Ueniunt, oculis ludunt , gestu , &. lingua loquuntur : dulcissima amicitiarum foedera ineunti OVentque tenerrimis colloquiis, quibus libidinum scintillas excitant , concludit Tertullianus c. 23. Immo tu ΟΜΝΙ Spe-dtaculo nullum magis SCANDALUM oc curi et, quam ipse ille mulierum , Dirorum accuratior cultus, ipsa cousensio :
fa tu favoribas aut eons ratio, aut di seusio luter se de commercio scintillas libidinum conflabellant . Nemo denique iuvet aculo ineundo prius cogitat, uis υ deri, videre. In omni mulierum , &uirorum conversatione extra ipsa Theatra, & Spectacula, haec omnia contingere possunt, tu inquis & ego aio , reapse plerumque contingere, si conversatio frequens sit, & familiaris . Sed quid inde λ Istud ego argumentum in medium protuli, ut evincerem , Tertullianum Spa Etacula omnia detestari non ob id tantum , quod confictis Numinibus dicata sint , quod idololatriam sapiant , quod Mimorum & Pantomimorum gesticulationibus inquinentur ; sed potissimum ob cetera , & potiora momenta , quae descripsimus. Quin nec Tertullianus, nec Ceteri Patres aeque exprobrant Christianis idololatriam , vel periculum in eamdem Prolabendi, ac exaggerant crimina impudicitiae , libidinum , omniumque Virtutum contaminationem. Ex his omnibus Temtullianus colligit conclusionem , quae Christianae professionis summa eli , nempe Christianorum oblectationes, delicias, &1pectacula esse sanctitatem vitae, integritatem morum , carnis conflictationem ,
Ie unia, lacrymas, cilicia , delictorum poenitentiam, Voluptatum, & ipsus Μηndi contemptum: soli Vero Deo, ceu nG-strae felicitatis centro , adhaerere , & ipsius extremum adventum commeditari . Frae coenae inquit a cap. 28. usque ad
finem serae nuptiae nondum sunt : non pusumus cum illis discumbere , quia nec illi nobiscum. Vicibus disposita res e s ,
nunc illi Diantur, nos confictamur. Sal culum tuquit Joan. Ire gaudebit, Vos tristes eritis. Lugeamus ergo , dum Ethnici gaudent, ut quum lugere coeperiut , gaudeamus , ne pariter nunc gaudentes, tu quoque pariter lugeamus . Delicatus es
Chrissiaue , in saeculo voluptatem concupiscis, immo nimium uultus , si hoc
exi imas voluptatem. Item eap. 29. id enim iucundius , quam Dei Patris , O
Domini reconciliatio, quam Teritatis re Uetatio , quam errorum rectauitio , quam tau torum retro criminum Denta ' Quae maior
Uoluptas , quam fassidium voluptatis ,
quam faeculi totius contemptus, qAan U ra libertas, quam conscientia lut 'gra . . .
Hae Voluptates, haec Spectacula Chri lauarum , fausta , perpetua, gratuita . . . Item cap. 3O. Quale autem vetitaculum tu pro-x mo es aut entus Domini iam iudubitati, tum superbi, iam triumphantis ὶ Quae itala exultatio Augelorum, quae gluria re sum gentium Sanflorum Quale Noe tum exinde ius brum 8 Qualis Civitas noUa JerA- falem 2 At enim supersunt alia spectacula , ille ultimus, perpetuus iud cii dies ille nationibus iusperatus , ille derifus , cum tauta oculi vetusas , cla tot eius
natiUitates uno igne haurientur . Quae tuu
Spectaculi latitudo Z Quid υideam Ubi
gaudeam , ubi exultem , o flans tot ac tantos Reges, qui tu Caelum recepti uuu .ria bautur , cum ipso Jot e , ipsis fuiste libus in imis teuebris congemiscentes titem Praesides, persequutores Dominici fam. guinis, saevioribus, quam ipsi contra Chri-jDauos faer temni , summis insultantibus liquescentes 2 Praeterea Supientes illos Phia linophos coram discipulis suis una conflagrantibus erubescentes , quibus nihil ad Deum pertinere fuat dicebaut, quibuy an Lm IS atit uuilas, aut nou in priuina compora re ituras ad mabaut P Etiam Poetas non ad Rhadam authi, nec ad Minois
sed ad inopinuti Chrsi Tribunal palpitautes ἰ tunc magis Tragoedi audiendi , magis scilicet υocales in sua proprio co lamitate . Tuuc Histiones cognosce'di 1 B et lutio,
48쪽
Uriores multo per ignem : tune spe Gandus
aurua in fam Mea rota totus rubens: tunc
araici conumplandi non in omninis , sed in iane iaculati e nis quod ne tunc quidem illos velim visos , ut qui malim
ad eos potius conspe lum insatiabilem conferre . Ni in mintim defaeviertint . Hic
es ille dicam fabri, aut quaestuam A
lius , Sabbati destructor , Samarites , damonium habens . Hic es , quem a Judaredemi is , hic es ille arundine , lmphis diverberatus, nutamentis decoratus , felle , aceto potatus . Hic es , quem clam discentes subripuerunt , ut resurrexissse dicatur , Nei hortulanus detraxit , ue Iactucae suae fre entia commeantium tu derentur . Ut talia spectes, ut talibus Oxultes, Dis tibi Praetor, atii Consul, aut suaestor, aut Sacerdos de sua liberalitate praestabitὶ Et tamen haec iam quodamn o
do habemus per ridem , spiritu imagina in
te repraesentata. Ceterum . qualia illa sunt, quae nec oculus Vidit, nec auris audivit, nee in cor holminis ascenderunt λ Credo
riuo utraque cavea , s omni Radio
scribere volui quoniam haec sunt sacra pri
sca rutra aetatum monumenta, R d quae o
culos convertere ς haec sunt Christianae Religionis principia , ad quae animum intendere debent quicumque de moribus disputare gestiunt Christianorum Qui vero haec tota mentis indagine commmditari non est assuetus , eaque alta memoria reposita non habet, latis difficile, quid Evangelicae integritati congruat , quidve repugnet , decernet . Porro ut nanc divinam scientiam altequamur, pra ter ingenii acumen , mentis vastitatem , Vimque penetrandi, & omnia ad vivum resecandi, jugibus precibus , atque caelesti illustratione opus est. TertullianuS Omnia Spectacula mundana e X terminare , minime vero tantum de superstitione , de Idololatria , aliisque criminibus purgare conatus est. Et Spectacula , & The ira caelestium arcanorum Christianis aperuit , ut illuc omnes cogitatus ibos diritagant. Conferas nunc velim Spectacula , uae Tertullianus Dei servis contemplana proponit, cum tragoediis , & como
diis illis , quas modestiores Comoedi peragere hodi dum solent. Deinde collige,
tantum ne invicem discrepent, quantum
lux a tenebris ' XIII. Tatianus S. Iustini Martyris Audidior in oratione qnae in operum S. Justini calce extat , ait , quod Histrio sit
praeclararum aflionum calfimniator, adulterii promε tor , insanae avaritiae commendator , cinaedorum doctor , condemnandorum
auctor: deinde , &Graecos, & hodiernos Theatrorum laudatores his Verbis reprehendit . Guid obsecro fit apud vos es regium , aut admiratione digntim λ obscoenais a naso resonante effutiunt , c, motibus indecentibus Mitantur, ει adulteriorum in scena Magiseres filiae , s filii ve- seri spectant. XIV. Minutius Felix in Octavio, Ter
tulliano coaevus. In ludis curulibus , quis nou horreat populi in se rixantis infamam,
in gladiato,ii homicidii s disciplinam P Iuscenicis etiam mi or furor, turpitudo prolixior . Nunc enervis histrio, amorim dum
priani, Lactantii, Saseiani, Chr octo mi , Clementis Alexaudriui , Basilii , Gregoriis metianetem , cdi Augusini fententia de Theatris, seu Spectaculis, e
Ι Ntequam istorum Patrum sensa ob oculos pono, duo praemittam fas est Primum , quod duplex Idololatriae genus Theologi distinguunt, alterum intellectus, voluntatis alterum . Idololatria intellectus creaturam pro Numine habet . illique religiosum cultum offert . Idololatria voluptatis , creaturam supra Verum Numen amat . Illa in mente , haec in affectu sita est Illam speculatricem, hanc practicam appellant . Quare hoc sacrilegum crimen nec a Christiano populo deletum omnino est ; sed thronum, seu sedem dumtaxat mutavit , &ab intellectu Ethnicorum in voluntatem Catholicorum plurium demigrasse conspicitur. Mundi pompas , Vanitates , oblectamenta, voluptates, quae in Verum Deum referri nequeunt, ad diabolum , & consequenter ad Idololatriam pertinere, Patres docent et quare his omnibus in baptismatis professione renune lavimus , de tamquam conficta Idola eiuravimus De
utraque Idololatria , & potissimum delecunda , Ρatreς loquuntur , dum spectacula improbant. Secundo animadve
49쪽
tendum , hac etiam aetate nos Theatra,& spectacula, quae peraglantur , detestari, non solum quod castitatem corrumpant, Verum etiam quod supers itionem,& Ιdololatriam sapiant. Quemadmodum enim recentiores , doctioresque poetae a cuiusque impudicitiae labe purgare moderna l e facula nequiverunt , ita neque ab omni Idol clatriae fuligine. Enim vero si origjriem illorum quaeram HS , unde eruemus ἰ An ex divinis institutionibus, en ex Evangelio, Apostolis, aut Patribusὶ Non lane aliunde , quam ab ipsis Ethnicis. De Ethniea ergo origine non
est ambigendum. Quid plura' Spectacula moderna utique nec in Deorum honorem , nec intentioue illis placendi celebran tur. At nonne Iovem, Mercurium, Apollinem, caeteraque Paganorum Numina in suis Comoediis , & Tragoediis invocant Poetae Christiani , protestatione adjecta , quod ita scribant, ne poesis frigeat ' Quid, si tempora spectes λ Nonne in bacchanaliis ista potissimum celebrantur In quo ergo haec ab Ethnicis dis crepant Z In intentione , & proposito , in quibusdam circumstantiis nimium foedis, & 1ordidis ὶ At , doctoribus nostris Poetis testibus, & re ipsa loquente, plures Christianorum comoediar sordidiorem olent impudicitiam, quam comoediae plurium Paganorum . Dic sodes a dum ejus . modi Spectacula celebrantur, cui Numini dicantur P Deo vero P Absit . Ergo Paganorum Numinibus . Quod namque nec dir gitur , nec dirigi in Deum Verum potest, necesse est ut ad falsa Numina, nempe ad diabolum, id pertineat, quaecumque sit operantis intentio. Omne siquidem agens, ut ajunt, propter finem agit: & quoties finis operis praVus est , bonus operantis haud eis e finis potest En quot titulis Idololatriam voluntatis 1 apiant vel haec ipsa theatra nostra, quorum honestatem propugnare quidam contendunt uamobrem non modo Patres adversus Ethnicorum , sed adversus q-que Christianorum Spectacula invehuntur ob id etiam , quod Ethnicae superstitionis,& Idololatriae faedis reliquiiS temerata sint . Et hanc rationem amplificant iis principiis, quae modo indicata sunt. Hinc
tamen minime infertur , nec nos , nec
Patres aliis titulis spectacula non det Bari. Quin fortius ea4em amoliri conamur , quod sint morum integritati , &evangelicae sanctitati exitialia, atque pestifera . His postis , ad Patrum a ced.
II. Et quoniam Theatrorum Patroni S. Cypriani etiam auctoritatem secundo loco obtrudunt; idcirco post Tertulliani examen Sancti Martyris Cypriani doctrina expendenda est Inter opera S.Cypriani liber reperitur de Spectaculis , quem nonnisii Cypriani abjudicant , duabus innixi conj turis , quod nempe stilum Cypriani non redoleat , & quod ejusdem nulla sit apu4 Pontium men tio. Uerum tanquam genuinum Cypriani fetum defendunt dini Timi inri, Baronius , Pamelius , Sirmondus , Heral dus, Bellarminus, aliique, quibus subscribo, tum quod nihil Cypriani stylo similius, tum quod silentium Pontii l vis nimium est coniectura Uerum , ut ut sit , quid in praefato libro adversus
Theatra contineatur, dicu trendum est.
III. Sub initium libri Auctor invehiatur adversus Theatrorum patronos dehinsoresque his verbis r Nou defaut υitiorum assertores blandi , indulgentes patroni , qui praestant υitiis auctoritatem , squod est deterius , censuram Scripturarum c. sitim tu adoleationem crimiuum cou- vertunt , quasi sicut innocens spectaculo
rum ad remissionem auimi appetatur U luptas . Nam eo usque eumrυatus es
ecclesiasticae disciplime vigor, ita omni
lausucre Uitiorum praecipitatur tu peius , ut iam nou vitiis excusatio , sed auctoritas detur Placuit paucis vota nuuc inseruere . . Ilum enim maltim discilius extinguitur , quam quod faciles reditus habet, dum muttitodinis consensu riserritur , twationθ blanditur. Sic loquitur Cuprianus , cujus auctoritatem opponunt Theatrorum ad cati. IV. Instituit deinde acrem in Chri sitianos declamationem, qua eos a Spe- Etaculis avocet, propterea quod & iu-
perii itione, & idololatria insecta sint , & maxime quod in baptismatis Sacramento quarumcumqur comoediarum UO-luptatibus renunciari ut . Secum tautummodo unusquisque duiberet , cum per
sonam professiouis suae Aquatur ; nihil
Auquam indecorum geret e plus enim mu-
deris habebit constentia , quae nulli γαοι eri debebit, ni se Mi. Quid Scriptura interdixit Prohibuit enim spectari, qηod pro ibet geri. Omnia , inquam, isto Spe-
50쪽
ctaculorum gereera damnabit, quando Id 4olatriam sepulit, ludorum omnium matrem , unde haec Vanitatis, s levitatis monsera venerunt. Quod enim spectacu
cio Z certamen non consecrattim
mortuo P Quid inter haec Crisianus fideli, facit λ Si Idololatriam fugit, quid ,
iam sanctus si, i rebus criminosis voluptatem capit Z Quid contra Deum superstitiones probat, quaS amat , spectat Ceterum flaut omnia haec iuveου-ta daemoniorum esse, nun Dei. Impudenter in Ecclesia daemouia exorcidat , qu0rum voluptates in spectaculis laudat,
cum semel illi renunciaus, refci θ a st res omnis in baptismate, dum pol se Chrsum ad diaboli spactaculum υadit , Chri oranquam diabolo renunciat. Idololatria ,
ut iam dixi, ludorum omnium mater es; uae, ut ad se Chri iani fideles veniant, landitur illis per oculorum , aurium
- U. Hucusque Cyprianum arcendos demonstravit Christianos a Spectaculis, utpote superititione , & Idololatria infectis : nunc ad ea improbanda procedit , quod impudicitiae virus , quod libidinis pestem ingerant in oculos, immittant in
aureS, mentemque obscoenis repleant cogitationibus. Sed, ut de hιc Scenae inquinamento int)erecundo iam transitum faciam, pudet referre , quae dicuntur, pu-ket etiam accusare, quae fiunt, argume
torum Brophas , adulterorum fallacias , mulierem impudicitias , scuriles iocos , parastos fordidos , ipsos quoque Patresfamilias togatos, modo se idos, modo obscoenos .... Muid loquar comicas , inutiles curas, qMid illas magnas tragicae vocis insanias, quid nerTos cum clamore
commi fos VI. Ρlanum igitur est, non ob solum superstitionis, & idololatriae crimen, sed etiam ob impudicitiae, & libidinis flagitia , Cyprianum evincere , Religioni Christianae infesta esse Spectacula. Uerum habet, inquis. Sod illa Spectacula& Diis erant dicata, & nimium erant impudica. Audi Cyprianum , qui , ut hunc quoque cavillum retundat, subdit, Christianis abstinendum a spectaculis esse, etiamsi Diis dicata non essent, etiamsi crimen apertum libidinis non haberent : quoniam , quantumvis ab isi rum vitiorum monstris purgata conce-
dantur , adhuc vanitatem continent ,
quae Christi fidelibus minime licita est ,
Haec etiamsi non essendi simulacris dicata . adeAuda tamen O pectanda non essent Chri ianis fidelibus. Ausculta rationem. suoniam es non haberent crimen, h bent in se maximam, parum congrMeutem fidelibus vanitatem. Quid prellius , quid manifestius scribere poterat Cyprianus , ut perfugia quaeque occluderet 'Plurima quoque in Epistola ad Donatum comoediarum scelera, praeter superstitionem , & idololatriam recenset .
tiuae , inquit, pudica fortastse qd Spectaculum Matrona processerat, de spectaculo revertitur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quae probrorum fomeu-ta , quae alimenta vitiorum , h,serionicis
hsibus inquinari P . . . Quid non possit suadere , qui talis es P Moet et sensus ,
mulcet aderius, expugnat boni pectoris conmentiam fortiorem : nec deest probri blandientis auctoritas, ut auditu molliore pernicies hominibus obrepat'. Exprimunt impudicam Venerem, adulterum Martem , Jουem illum suum , n6u magis Regus , quam vitiis Princ 'm , in terreuos amois ras cum ipsis suis fulminibus ardentem , nunc in plumas uoris albescere, nune aureo imbre defuere , nune in puerorum pubescentium raptus miniuris aυibus proslire . Quaere iam nunc , an posset e se , qui spectat, integer, vel pudicus PVII. Tertio loco opponunt priscae Antiquitatis periti Lactantium , quem contendunt, ob solam Idololatriam interdicere Christianis spectaculorum frequentiam. Ut lector dijudicare queat , Verum , an falsum hoc sit, integrum Lactantii textum illius pculis subjicio . Non solum spectacula , quae agebant Mimi, Pantomimi , & Pantomimae ,
sed omnia spectaculorum genera recenset Lastantius, ac in eadem omnia tuas fert centuras. Lib. 6. Divin. Ins fit. cap. 2. In Scenis quoque nescio, au si corruptela υitio ior. Nam comicae fabuli desupris Virginum loquuntur, atit amoribus Meretricum : G quo magis sunt et quentes , qui sayitia illa fluxerunt , eo magis sententiam elegantia persuadent , facilius inhaerent audientium memoria versus numerosi, ornati. Ut vides , non de turpibus sordidisque, sed de comoediis sententiarum gravitate, & Versuum suavi harmonia, elegantibus Ver-