장음표시 사용
901쪽
cibus suis non contemnuntur, id insuper etiam pro lucro aestimant , si aequatos cum illis sustinent labores, & quemadmo
dum Onosander argute concludit conssiciens aliquis duce initare attrectanda omnium principem in sinandum esse animaduem iis , eessare erubescit, imperatisque non parere veretur: nec iam ut fertius aut imperio bitus, sed commilitoni is inflar ad opus quoque prouocatus accedit . Nec alia de causa praestantissimiRoman rum exercituum imperatores, Marius, Cato , Caesar , Seuerus, Adrianus, alijque duces tot praecellentibus victorijsillustres ad nos perennarunt, nisi quod in oculis, &conspectu militum, in fossa, vel aggere iaciendo opcram praestaban in vili grabato, &pellibus agebant ; eodem cum gregariis pane vescebantur, nihil denique unquam imperatoria maiestatis in conuictu, nihil delitiarum, & mollitiei in cultu ostentabant, nec si aliquo eundum seret, ite huc dicebant, sed venite commilitones, ut Caesari praesertim in more suisse traditum est . Atque ut exterorum pari ter exemplis id confirmem, quis Germanorum prudentiani non suspiciat, apud quos reterente Tacito, Reges ex nobilitate di res ex virtute muntur, O duces exemplo 'φius quam imperio, si
Irompti,s conspicui, flante aciem agant admiratione prae tricii imbal etiam,Deus bone, lualis,& qiam peritus imperator nonnes psum exemplo praebuit in obsidione Sagunti , tam in conficie missis,admouendisque ad moenia machinis, quam in adeundis locis: ubi periculum maius versabatur , ac postea. etiam in superandis: alpibus glacie, nitieque horridis , & tot in locis Italiae, quibus
bellum maximi memorabile omniu quarunquagestasiit intulit. Sedne recentiorum ilhcum commςmoratione,quos inerre quoque in exemplum possem longior.euadat oratio,Vnum tantum . laudare volla Pompeium C muum,qui supraquam purpuratum
Senatorem decebat , generoso militarique animo praeditus, cinia, pro Caesarianis arma mouisset, & vn, cum Lanoto Frusinonis moenia, quae L nigris talorum cohortibus strenue sortiterque defendebantur, nec quicquam prospere tentasset,reducendi tandem exercitus consilium ita proposui, ut primus etiam eius ex quendi munus susciperer, nam maioraipse tormentas sitiet hi meris, & lacertis impellebat, & omnia praestabat etiam operae V,
902쪽
citauit, ut secum exercitu, & impedimentis quanquam hoste propinquo ,&instantibus Rentio, atque Vitellio pugnacissimis ducibus, in pacatum,tutumque locum reciperet.adeo verum est illud quod dixit Virgilius, Orgetpraesentia Turni. Sed nollem pro- ες O s, pterea imperatorem militis ossicia gerere, n& se,vitamque suam in aperta conijcere pericula , nisi grauior aliqua causa ipsum ad hoc impellat, & qualem habuit Caesar, cum bis sua praesentii
exercitus fugam represiit, primitin quidem contra Morinos, deinde aduersus Pompei libcros, cum de summa rerum ageretur, alioqui temere fecisse dicuntur Pelopidas, M. Marcellus Vasto Fuxaeus, ac plerique alii, quorum occasus incredibile semper attulit rebus bellicis detrimentum . Multoque minus illi conuenit, cum Caracalla Imperatore Romano obire munera abiecta, parumque in se dignitatis habentia, cuiusmodi suntcurrere cunia, militibus, non vestes, non arma mutare,non se corpusque decenter curare , cum hostibus singulari certamine congredi,aut simi
lia facere, quasi victoria in his laboribus posita sit, non potius in alijs honestioribus, ct quae maiorem habeant cum militaris disciplinae recta administratione, & Imperatoris dignitate conuenientiam . .
Porro quia labores ipsi perse molesti sunt, citissim)que Π0n ν, ita tamodo corpus, sed etiam animum frangunt, praesemni ubi cum risui periculis coniungiitur, fortitudine opus est qua omnes molestiae, m aerumnae, mala aduersa quae hominibus in vita contingunt, TaM et magno, constantique animo perferuntur. Vnde sermonis ordo postularet ; vide hac in praesentia dicerem, nisi omnia iam agendo de Tyrone essem complexus, quae ad virtutem istius nominis, S cuius propriu est versari circa terribilia pertinere videbantur. Et certe quemadmodum illic agebam de militibus, quorum vita singulis momentis in confinio mortis posita est, non potui quoque non de illa virtute tractare, qMe hos ab omni metu, & terro re liberos praestare solet; Nunc vero quod mihi l Duce sermo est, cuius varium, di multiplex ossicium, non una tantum Diti- :
tudinis virtus explere potest, ni si altiori quodam gradu, ac velut in floribus suis, & eo quod magis eximium habet,spectata ; hinc est quod de magnanimitate uonnulla breuiter nunc delibanda sunt, quae sortitudo quaedam est generalis,seu mauis sortitudinis
903쪽
ipsius sublimitas, & praestantia, ornamentumque quod maiorem eam essiciat, & ampliorem, aut si vim, naturamque eius virtutis ex voce graeca interpraetari licet Q se με qua sidu- cum propriam esse dixerim, nihil a Virgilio discedam,suum pasAeneid. i. sim Aeneam sociosque Heroas ita appellante sublimemque res ad dera caeli
Magnanimum Aeneam.& rursus libro quarto Georgicon defunctaque corpora vita
unde quem in milite gradum sibi vendicat sortitudo, eundem
magnanimitati apud ducem concedimus, eamque ita describimus, ut virtus sit quae sicut nomen ipsum indicat, magnitudine animi , ct excelsitate quadam cui ta quae vulgi opinione sunt praeclara parui ducens,illud tantum quod honestum est, ac decorum sectetur, ita ut eius consequendi studio nihil arduum, & dissicile non tentet, nec ullum recuset quantumuis sormidabile subire periculum. At vero licet illud omne quod in singulis virtutibus magnum est magnanimi esse videatur, & quod plerisque fluminibus maximis usuuenit, ut complures simul amnes consuant ad illorum magnitudinem costituendam,illud etiam magnanimitati accidalicuius pulchritudo velut ex singularium virtutum dotibus efforescit, quia tamen constitutum debet esse magnanimo, quo in opere, quoue in sacinore potissimum magnitudinem ostendat suam, nullum certe praestantius imperator eligere potest, animi constantia,&sortitudine in i s omnibus, quae magna quidem,ac se digna duxerit, inter bellorum , quibus administrandis praeficiatur, varios euentus, ct pericula. Quamobrem fortunam prosperam, &aduersam pari vultu excipiet, nusquam, aut vicitoria elatus, aut fractus calamitate, minas etiam, terrores, & qui
quid ab hoste solet in hostem excogitari sub iugum mittet, omnia denique quae facienda sun nudacter saciet , nec se ab eo,quod honestum &necessarium iudicarit,non si fractus illabatur orbis, dimoueri patietur, nempe hac animi constantia,' sortitudine . ἡ . Ponu , ct Vagus Hercules innixus arces attigit uncasHac te merentem Bacche pateri Aere Tagres, indocili iugum
904쪽
Gllo trabentes: hac Quirinus Martis equis Acheronta fugit. . ab ea denique ipsa virtute tanquam ex equo Troiano prodierunt illa sortia pectora, quae refulserunt in ornamentum suarum aeque ac posteriorum aetatum , Romana praesertim intelligo, de quibus iverum olim oraculum Mutius protulerat, ct facere, O patifortia dis i. tib i. 'Romanum es. Et amabo quam erat alti spiritus,obsessa ab Annibale Roma,agrum castris Punicis occupatum sub hasta vendere quam virilis animi, Pyrrho,cum grandibus victor praeliis, & pe agrata Itallia trigesimo pene lapide Romam prospiceret, hoc plenum animi responsum dedisse Pyrrhus Italia cum cons excedi' pluraretis,into, ubi excesserit de pacesi volet agito, ni excesserit arma, ct viros, ς' O aciem expectato. Neque desituros ab incoeptose etiam excentos Leuinospugna vicisset: en animi isti, en verba sunt, non contra Pyrrhum,sed contra sortunam, & pene dixerim coelum dimica tium , prosecto lubet hic Horatianum illud usurpare Ude lib. . Non Hidrasti cor resimior
Vinci dolentem crevit in Herculem.
Sed quam nobilis indolis,hoc per Scipionem suum ad AntiochuRςgem scripsisse ξ animos eosdem in omnifortunagesimus rim f Liuius eicque , neque eos secunda res extulerunt, neque aduersa minuerunt, Min 'ita tibi labor iste meus acceptus sit, Ludovice Comes, ut nihil his verbis altius, nihil nobilius excogitari potest, ct quod melius r praesentet magnanimitatis ipsius vina,maiestatemque hi s augustis pectoribus tanquam in propria sede collocatam. Quanquam sit in Μithridatis res gestas attente respicias, videbis quoque non minus hanc virtutem sub Barbaro paludamento latuisse, eumque Regem Ponti, nihil omnino reliqui secisse, quo magnum suum, atque inuictum animum nullis aduersae sortunae casibus deiectu, prostratumque suisse ostenderet, nam post tot praelia, in quibus aduerso Marte pugnauerat; post tot regnorum iacturam, quam a victore Romano pertulerat , post Scytharum non modo desectionem, sed perfidiam qua filias, quas illis in uxores tradiderat, ad Pompeium deduxerunt ; nihil tamen adhuc ignauum animo agitans,per Barbaras nationes in Galliam proficisti decreuit,qua
sciebat Romano nomini infestissimam, ut iunctis socialibus co- pijs, Italiam inuaderent, quod equidem praestitisset, ni suoruin
905쪽
undique praeuentus insiliis, veneno tandem ac gladio, se illorum proditionibus subduxisset, omnia primum expertus more angulum ,qui obtrito capite postremum cauda minantur. Enimuero licet magnanimitas ipsa nunquam illustrius quam in praedictis exemplis spectari possit,magna tamen eius vis elucet in plerisque ducibus, qui quod istud sibi honori, aut Reipublicae utilitati
suturum existimant, vel se urbibus includunt obses iis, easque ad extremum usque spiritum defendunt, ut in Agria urbe Hungariae memorabili exemplo contigit sub annum Domini MDLXII. cimi Mahomete Bassa milites ad deditionem inuitante, praesidiariorum dux seretrum intra duas lanceas nigro panno velatum moenibus imponi iussit, quo Turcis signiscaret, si urbe
potiri vellent, mortuos prius milites omnes efferri oportere et
vel classe incendio consumpta, equis occisis, pontibus reuulsis, disiecitisque portis,& muris arcium, suis militibus pugnadi neces
sitatem impostulat. quod certe quia magnam induce voluntateni signi ficat,eius quod tunc iudicatur commodius, etiam cum certissimo suo,& militum discrimine iaciendi,iniquum videri pollet
non etiam iacinus istud praeclarum ad eam virtutem referre,quae sola homines incitare solet,ut ne quidem vitae parcat,dummodo eam aliorum saluti, & necessitatibus honeste impendere possint.. Tertio loco a nobis ea virtus, seu potius animi facultas pone-- ia in batur, quae indoiria nomen, quo eam Tullius appellat, videtur a se quasi ab induendo duxisse, eo quod sit quidam velut habitus,vsu, exercitationeque ipsa, ac diu multumque experiundo indutus , cuius proprium est excogitare in susceptis negotijs verum moduordinemque ea perficiendi,ita quidem, ut in quibus alij caligant aut intepescunt, ipsi, Sincalescantabunde, ac perspiciant acute , & explicent se iacile,ac nouas ineant rationes, noua consilia, nouas etiam vias ingrediantur, siue damnis resarciendis, siue seipsis a summa aliqua dissicultate explicandis, aut hostibus inii dendis, tundendis, diripiendisve : ut sortasse quis non imperitecam definire,possit, acumen ingenii dexteritatem rebus applicas, easque cura, ct labore adhibitis perficiens, cuius desectu cur iingenium quantum libet excellens, & virtutes etiam sublimes tanquam suo sale, S proprio lepore destituta iaceant, nec venutatis , ac gratiae, vel micam consequamur hinc est, quod obst
906쪽
trix IIa dici potest reliquarum omnium artium, & virtutum quibbus ab homine designatis natiuum colorem inducit, essi itque suo veluti nectare illas perfundens, ut id omne ad quod reseruntur feliciter cedat. Unde quicquid est quo quaelibet res potissimucensetur, id singulari quodam industriae motu, & prompto ac mine mirabiliter eminet, & cum solertia , astutia, sagacitas, cise cum spectio, perspicacitas, vafrities, versatilitas, per se cum in aliquo separatae reperiuntur plurimum possint, aestimandum, tibi relinquo Ludovice Comes, quid praestare debent cum simul omnes in industrijs hominibus coniunctae reperiuntur . Sane, ut perspicax Cicero, ingenij sui & cogitationis acumine, sumin que pervestigatione, maxime occulta Catilinae consilia nefarios que in nobilitatem, ac Rempublicam apparatus detexit, ut sagax illa apud Ovidium
Prima malum nutrix animopraesensit anili.
viversatilis hos, seu mauis uti epitheto, quod illi tribuit Π
ratius, plex,ad diuetias sese facile accommodabat actiones,tanquam si vertumnus esset:vtversutia insignes Crassus' ,D Onder, quaevis perpetiebantur,&dissimulabant, dum quod vellent consequeretur ut circumspectus Fabius singulas Annibalis molitiones, ct consilia metiebatur,ut quid esset sibi faciendum depraehenderet, ita valde probabile est hominem industrium, cui nul- Iam eiusmodi virtutum detrahimus, omnium in se complexum dotes, dissicilibus facilitatem afferre, obscura rimari, abdita detegere, ruitura sustentare, dubia stabilire, latura praesagire, &quicquid in alijs timemus ne parum prospere cedat, hoc ut inter manus suas optime succedat efiicere. Quare eius est potissimum virtutis rem militarem ordinare, ει maxime industrium ducem esse oportet, cui sepius in puncto temporis, &ex improuiso aduersarius excipiendus est, captandus locus, & occasiones cir cumspiciendae omnes, quando sui facultatem hostis praebeat, quando turmatim cum illo congrediendum , quando tota acies decertandum, quando veIitari agmine ciendus,quado mora stra
gendus , quando astu circumuenientius est , ut hic omittam qui ries iubila hec&inexpectata prudetii opus est, ut imperator praeoccupare possit imminentia hostium consilia,munitiora loca c et siris occupare, hostes ubi opus est imagine committendae punna:
907쪽
distinere, diuque ludificari, ac satigatos demum longi laboris aut vigiliae mor1, peracri repentinoque impetu invadere; frustrari etiam eos inani aliqua spe potiundae victoriae iniecta, rumoribus salsis terrere, oblato pinguiori stipendio ad desectionem sollicit, re ; occultis odijs inter se diuidere, bellum ubi non timetur insesere , explicare se ex insidijs,technis atque dolis arces intercipere,
nouos re rum euentus, & oblata casu flectere ad consiliu , ct omnia denique praestare quae quondam Annibali, Sertorio, spart co, Philippo Macedoni, & nostris temporibus Federico Festrio, Ssortiae, Piccino, Castriolo, Gattametatae inuicti nominis decus vimque i ingenij sic omnibus in prelijs spectata, tulersitur magno suis partibus adiumeto essent, & longe maximo hostibus terrori. Quod etiam de Turno dici haud iniuria potest, qui in summata, ciuium trepidatione non se deserit, sed solertis, ac valde init stri; ducis partes sustinens, timidos primum confirmat, deinde omnia prouidet, omnia disponit non impetu, sed arte, & consitio, nam & in campos equitatum effundit aptii finia, & Carili,
raeque fratris ductu firmat urbis aditum, tum coronam. prophgnatorum in muris disponit, ipse vero cum robore exercitus capit locum ad signa inserendanec id modo ed fauces occupat ad insidias ipso in saltu considens, unde Aeneam iuga summa superrantem excipiat incautum, de quibus omnibus praestat ipsus , Poetam Udire lin Volus amari Volscorum edice maniplis Duc ait, O Rutulos equites, Messapus in armis Et cum fratre Coras latis dissundite eampis . Para aditus urbi inmem turressique capessant.
Caetera qMa iusso mecum manus inferat arma
Furtaparo belli. Caeterum utcunque virtus haec a natura ipsa hominibvsindat nisi tamen usus atque experientia accessirint, incrementum , nullum aut istud admodum mediocretardumque excipiet: vnd fit ut qui ingenio plurimum valent ac multa tulerunt seceruique,
agendo vicissim, S perpetiendo , quod in bellorum administratione veteranis tantum ducibus concessum est, ii longe prom prius quae agenda sunt peripiciant, vatiaque in rem, & tempus
iugerant consilia , maximis dissicultatibus superandis, quam
908쪽
noui tyrones, & Neoptolemi, qui triduum tantummodo in castris versati sunt ;'hincque Graeci ab assidua negotiorum tractatione, & qui abricando, ut aiunt fabrisimus, ς---λαν eun dixerunt, non solum qui publica negotia curaret, quae proprie dici συγ si Calubonus ostendit, sed etiam illum qui usum rerum magnum haberet, & industriam perficiendi quicquid semel instituisser, quem eadem de causa Tacitus negotijs, O rebus intentum dixit, &Liuius spectatae hominem virtutis prudentia, cuiuis odi ducem optimum vocari & esse debe re concludimus. Porro cum industria ipsa minime desidiosa sit, huius assiduae comites sunt diligentia, vigilantia, celeritas, quibus magnum quidem in rebus agendis consiliatur humanis imbecillitati praesidium ; in exercitu etenim gubernando, & bellorum administratione, quantum sint utiles, experientii facilius percipi quam verbis & oratione explicari potest. Diligentia si quidem Imperatoris in causa est, ut omnia copiose; & maturὰ suis legionibus suppetant; vigilantia ut securo cum interdiu, tum noctu
praesertim degant; Celeritas ut tempus frustra non terant, nec permittant occasionem cum se blandientem oneri, e manibus suis elabi, quod unum quanti semper esse debeat, apud copiarum duces momenti,satis hoc indicat, quod Politici scriptores nulla de re prolixius disserere consueuerint . quam de celerit te, cui uni tantum tribuunt, ut etiam Alexandrum Magnum asserant, non aliam ob causam tam multa exiguo tempore, &militum parua manu peregisse, quam quod nihil in diem sequentem disterret, perpetuoque symbolum illud in ore haberet MAν αἰαβαλλέν nihil disserre: eiusque exemplum sequutus Iulius Caesar quem celeritate hunc in modum Lucanus commendat In omnia'aeceps Nil actum credens cum quidsuperesset agendum,
parum etia absuit ab eius nominis fama ct imperij magnitudine; Quod idem Xerci cum minime persuasum esset, non dubitauit is quo commodius Platanum arborem contemplaretur, quae ad opacandum patulis erat mirisque dissusa comis, tot myriadibus hominum quos in Graeciam ductabat, imperare ut integrum diem
909쪽
diem conqu iescerent,frementibus ad tantam Regis mollitiem sitis ducibus, & ex illa, eum augurantibus exitum, quem postea vindex fatum eius incuriae &socordiae tribuendum censuit. Sed eadem vis quae stultis hominum mentibus imminet,non mitius egit cum raucione Fagiolano quem et Remini principatus fastigio, praecipitem dedit duabusque amplissimis ciuitatibus Luca & Pisis spoliauit, in poenam non acceleratae diligentiae, Ut tumultus qui in illis suboriri nunciabantur mature sedaret: adeo nempe veru est quod inquit Onosander repentinos impetus, quiq;
praeter opinionem desubito ingruunt, adue ariarum copias etiam praestantiores potioresque percellere: ar er tempus illis viris tuas circumspicere de LMque deliberare liceat,eas tandem fumptis animis despicere, ac etiam negligere, adeo res quaedam sibitis audacibusique incoeptae principiis, praesepe maiorem incutiun quam prolata terrorem. Uerum tamen quoties recurrunt mihi in mentem versus
illi quos Ennius de Fabio Maximo protulit,
Vnus bomo nobis euuctando res/ituit rem, Non ponebat enim rumores ante tuum . Ergo magis magisque viri nunc gloria claret , quoties etiam obuersantur oculis argenteus nummus Titi cum
Delphino anoborae obuoluto argenteusque, S aeneus A ligusti literis hoc commune Praeceptum sapietiae reserentibus Festio lente exaratus; ac eiusdem Augusti alter etiam argenteus, in quo simulacrum expressit quadrati Termini cum per imp tofulmine: Certiusque ille in antiqua gemma exsculptus cuius poserior pars ex cochlea exis, aut in serpentem desinit, quae symbola fuerunt apud antiquos maturitatis rebus in omnibus cum celeritate copulandae: Tandemque cum apud Livium lego nihil magni. discriminis consilijs tam inimicum esse quam celeritatem ; apud Salustium autem video quod alius Maximum bonum in celeritare putabat, S unus idemque Poeta hac in quaestione decernendatam varius est , ut alibi dicat Tolle moras nocuissemper disserre paratis.
mox vero etiam subiungat 'Disor habent paruae commoda magna mora.
equidem nihil aliud possum in hoc vario & reciprocanti opinionum penitus inter se diuersarum aestu statuere, qua m non semper
910쪽
per cunctandum, nec semper sestinandum esse, sed pro rei
cuiusque natura, iam hoc, iam illo utendum consilio, ut quemadmodum , Deus mundum hunc ex orbium contrariis inter se conuersionibus, & ex siderum ac elementorum discrepantibus naturis, tum etiam ex animantium striplum que contraria vi ac potestate: coagmentatum mirabili concordia moderatur, sic Dux exercitum suum regat dissimilitudine is quadam tarditatis cum celeritate, motus cum quiete, sestia nationis cum mora, ut illis quando opus est simul perni, xtis, aut distinctis, hostium conatus qualescunque illi fuerint, seu mora frangendi, seu celeritate praeueniendi, occupare ac retundere possit. Nec opinione sua falsi sunt, quantum ego ex eventu valeo conijcere Romani um Fabiam Maximum, &M. Marcellum ad bellum Annibali inserendum coniunxerunt, nam cum hic praelij conserendi cupidissimus esset, ille hostem patientia frangere doctus: hic cominus hostem lacessere , illa impetus dumtaxat sustinere: hic acerrimus & audacissimus p git, ille moderatissimus cunctator; hic gladius, ille Roman xum clyyaeus esset appellatus; utriusque certe mixta velut in co- centu diuersis vocibus,virtute, impertu non modo ab imminem ti calamitate seruatum est, sed etiam longe lateque propagatum
hincque ductori illis placebat quemadmodum inquit Claudi
Non qui praecipiti traberet simul omnia casis, Sed qui maturo vel laeta, vel pera rerum D . consilio momenta gerens, nec trinibus impar, Nec Muccessu timidus satium que morandi Vincendi que modum mutatis nosset habenis. sed non idem caeteris nationibus, aeque ac Romanis, quos nat rapr duxerat ijs dotibus ornatos quas deuictus orbis adoraret concessum fuit, multae siquidem ita factae sunt ad alterutram ista rum propensionum,ut si has temporis ratio aut negotiorum co-ditio in contrariam impulerint ,quasi sineratae iaceant, nec quicquam praeclari hoc aduerso naturae suae conatu faciant: sic enim, Tacitus de quibusdam pronunciat Barbaris cunctatioseruilissa tim exequi regium videtur ; Sic Liuius de duabus praeclarissimis Graeciae nationibus, Arheniensum populumfama est, celerem, O