장음표시 사용
151쪽
mundo, neque in ornamentis est. Mutuum est, cum non eadem mecies redditur,quemadmodum in commodato
di deposito :sed idem genus. Iam vero illud sciendum est, definitionum in iure, alias esse sistennes, alias simplices, alias medias. Solennes sunt, quae tum rei naturam det substantiam explicant, tum usum eius Sc effectum, tum denique ciuilem εuthoritatem, qua publicἡ probatae, Scin urbem quasi receptae sunt. Sie cum dicitur: tutela ε est vis ac potestas in capite libero: explicatur eius natura: elim sub ijcitur: ad tuendum eum qui per aetatem se defendere nequit, declaratur usus Sc utilitas : cum tandem additur: iure ciuili data ac permissa: significatur approbatio ciuilis. Totidem partes sunt in desinitione obligationis,quae est Iuris vinculum , quo quis necessitate adstringitur, alicuius rei soluendae, secundum nostrae ciuitatis iura . Contingit Verb nonnunquam, ut non aper-tE, sed abscondite, omnes ille partes ponantur. Simplices definitiones sunt, quae nudam tantum rei naturam exponunt: veluti: Ingenuus est, qui statim ut natus est, liber est : Libertini sunt, qui ex iusta seruitute manumissi sunt. Manumissio est datio libertatis- Mediae denique, quae ex utraque simul iunctae sunt ac composiatae, ut, testamentum est voluntatis nostrae iusta sententia , de eo quod quis post mortem fieri velit. Nuptior sunt, maris & foeminet coniunctio, consortium omnis vitet , diuini & humani iuris communicatio. Actio nihil aliud est, quam ius persequendi in iudicio, quod sibi
debetur. H qc ergo de definitione. Diuisio nihil est aliud, quam unius in plura deductio : ut cum adoptionem aliam dicimus iussu principis fieri,aliam perminii magistratus. Libertinorum alios esse dedi titios, alios Latinos, alios ciues Romanos. Fit autem diuisio tribus ser- me modis. Vno, cum genus in species tribuitur: Nam quod tutela diuiditur, in testamentariam, legitimam, A dativam: Stipulatio in Iudicialem, Praetoriam, Communem, & Conuentionalem: Testamentum , in scriptum
152쪽
ptum & nuncupatiuum mon pertinet ali δ quam ad illum modum, cui diuisionis nomen peculiariter est collatum. Altero,cu totum in partes dissecatur,quq partitio dicitur. Nam dominij partes sunt, proprietas, v suffructus, super scies: Stipulationis, interrogatio ,responso:Legis, procemium,constitutio, sanctio. Tertio, quum id quod unum est distinguitur in gradus . Sic enim, capitis diminutio alia est maxima, alia media, alia minima: Sic seruorum,
alij sunt primi actus, alij infimi alij medij. Sic munerum
publicorum, alia sunt cum dignitate, alia sine dignitate, alia media. Loci diuisionum plane sunt ijdem cum Iocia definitionum. Nam quemadmodum earum, alie ducuntur ab internis, alit ab externis locis: ita etiam diuisionum, quqdam petuntur ab ijs,quet in substantia rei h
rent, aut circa eam versantur , quaedam ab ijs, quet cognata sunt,& applicita. Sane cum nonnunquam usu veniat,ut una facta diuisione alterum membru,in alia iterum duo insignia membra abeat: stpe fit, ut breuitatis gratia, ex duabus diuisionibus,una fiat. Ita enim acci- apiendum est , quod Iureconsultus' Vlpianus dicit: Con liuentionum tres sunt species: aut enim ex publica causa itfiunt: aut ex priuata. Priuata, aut legitima, aut iurissen- ιι tium. Nec est quod imperitiae Consulti hoc adscribas, equemadmodum nonnulli faciunt: quoniam idem Sca- pud Ciceronem, M. Varronem, Platonem, Aristotelam, ac alios idoneos author es licet inuenire . De nominibus multum quaeritur apud veteres, ex arbitri 6 ne nostro pendeant, quod Aristoteles censuit: an vero ex cuiusque rei natura, quod Plato. Et certὲ Iustinianus existimauit ' decere, ut nomina sint conuenientia rebus, equod & verum est. Nam naturaliter in condendis nominibus ad hoc propensi sumus , ut rei naturam quam proxime; quoad eius fieri potest, exprimamuscSic enim testamentum dicitur, quasi testatio L men- s
tis: Possellio, quas pedum S positio : Tutor, quasi testor, cum alijssimilibus. Et si quaeras, Cur igitur
153쪽
aliae atq; alii getes,easdem res diuersis nominibus noteeae desisnentῆ respondebo, id partim ex eo fieri,quod ab integritate pristina, ac vero germanoque iudicio sit re cessum : partim ex eo, quod in una & eadem re,alii hoc, alii illud intueantur, secundum quod, nomen ei attingar. Idem iundus, Sc vectigalis dicitur,ab eo quod peditur: ocemphi te uti carius, a causa propter quam in perpetuum elocatur. Eadem res, & pignus dicitur,ὶ pugno, quo traditur: & hypotheca,respectu principalis debiti,cuius loco ponitur. Plane, quemadmodu definiti oes & diuisoes ducuntur,vel ab interioribus locis,vel exterioribus: ita etiam nomina induntur,vel eorum intuitu, quae propiora sun t cuiusque naturae,vel eorum quae absunt longiuiah i .sii, Aia QM-Obligatio inuenit nomen suu , vinculo in quo sub- sub potia. e. stantiam habet '. Mutuum verb,ab eo, qubd de meo tua M. fiat: quod quide, non illi solum couenit, verum alijsetia' contractibus,ex quibus dominium transfertur. Atq; ex his quoq; perfacile est qstimare,quod tamen multos multum torquet,qualia tandem,& cuius ponderis assumenta duci possint a notatione nominis.Nam si prope accedit nomen ad substantiam,planum est,multum momenti Sc ponderis habere: si contra recedit longilis, parum. Verum de definitione,diuisione, dc nomine rei,deque locis,per quos indagantur,hactenus.
QUALE RUID sITV M autem quaerimus, quale quid si,nihil aliud videtur venire in quaestionem,
quam, bonum ne sit,an malum, an neutrum id, de quo agitur: prster illa tria, nihil video quod circa rerum qualitates -- a iureconsulto tractari posse. Sed quoniam horum ratio & supputatio initur, nunc simpliciter& per se, nunc vero comparatE: operiptetiu mihi facto
154쪽
rus videor, si breuiter & strictim prius exposuero, quae bona, qui mala, quae neutra fiat per se, & quomodo legis stator in iis vertari debeat: deinde quomodo inter sese, tacum alijs componantur. Bona dicimus,nonnunquam ea, quae ipsa rebus humanis conserunt, & utilitatem ex sese pariunt: nonnis quam vero tantum illa que malis depellendis & auertendis noxiis, suum nobis ministerium
ci officium exhibent. ae ipsa per se prosunt, aut utilia
sunt, aut honesta aut ex utrisque coniuncta pulchra. Vtilia vocamus ea , quae ad vitae conseruandae degendaeque rationem,&ad opes,copias, ac facultates pertinent. Naquod pupillus sbi potest stipulari,qubd acceptum petere,
quod donatum acquirere, quhd possessiones suas augere, non diminuere: id omne,propter utilitatem, vel ipso iureconsulto authore',comparatum est: cuius etiam gratia ,-- constitutum, ne ad Barbaros aurum deportetur: Vt cer- ... obt.'tus artificum dc medicorum numerus in ciuitate habeatur:vt ab ijs,qui suis rebus superesse non possunt,procuratores dentur: ut alia denique atque alia, quorum euideast utilitas, in Rempublicam infundantur. Horum, primoquet dam sunt necessaria, quq dam vero commoda.Necessaria dicuntur, sine quibus res, vel omnino salua esse non potest, vel admodum difficulter. Nam quod argentari , numulari ,trapezit , & si qui sunt alia genera foeneratorum, tollerantur in ciuitate ' quod concubinatus non B I. uod rivi res aufertur, quod in summa rerum indigentia,omnia in comune rediguntur :cui tande ali oportet imputarς qu m e Let. F. .s r. necessitati'cui ne Deus quidem reustere posse, vulgo cre- M s. ditur.Commoda sunt, quae rem augent,& meliorem sua
praesentia faciunt.Nam quod dotis causa semper' Sc ubi- d L FIMut. que praecipua est, ideo receptum est, quia Reipublicet in' ter est,dotes mulieribus conseruari: cum dotatas esse foeminas, ad sobolem procreandum, replendamque liberis ciuitatem, maxime sit necessariu. Quhd numus primum publice percussus est, ideo est introductu,quia cum no semper nec facile concurrebat,ut cum tu haberes, quod liro
155쪽
desiderarem, inuicem haberem, quod tu accipere velles, electa materia est, cuius publica ac perpetua aestimatio, difficultatibus permutationum , aequalitate quantitatis subueniret, eaque materia forma publica percussa, usum dominiumque non tam ex substantia praebet, quam ex
quantitate, nec ultra merx utrumque est, sed alterum pretium vocatur. Sunt etiam utiliu alia externa, ut nobilitas,amicitis, facultates aberi,clientele,honores,quarum
subinde habetur ratio in tutelis, & honoribus deseredis, inque ineundis vectigalibus in alienationibus iudicij mutandi causa factis, in satisdationibus . Alia corporis,ut aetas, robur,forma,valetudo, quae quidem spectantur in tutorum & curatorum excusationibus, in seruorum emptionibus Sc veditionibus,in sacerdotibus, in vacationibus munerum Alia denique animi,ut artes,scientiet,dominae, mores, Virtutes,eloquentia,dexteritas, γε α ipsa quotidie veniunt in considerationem g, ut cum de testium fide h qu ritur, de legendis magistratibus, de arti scibus & alijs consimilibus.Quod autem preterea, qusdam publice utilia sunt,quidam priuatim, queda simpliciter,
qu et dam comparate,quidam directe. quedam per consequentiam:nihil attinet hoc loci prolixius disputare. Honesta sunt, quae ad bene beateque vivendum pertinent, idq; tam populariter, &ciuiliter,q diuiniore quadam Sc praecellentiore ratione. Qithd Senator eam uxorem havere no potest, quet libertin conditionis est,aut artem ludicram exercuit: quod nupti et propalam & publice contrahi debent: quod sponsam patris ducere dissuadetur: quod nemo testamento suo cauere potest, ut cineres in mare spargantur: propter solam publicam & poeularem quandam honestatem tuendam, est qu stum .Quod vigilantibus Sc non dormientibus iura subueniunt: quod is qui in acie mortuus est, per gloriam viuere creditur: quddpoenet sontibus, & bene merentibus praemia proponuntur: quod ea qui dolo malo,vel metu administrantur,cereis suppliciorum & tormentornm generibus adhibitis,
156쪽
vindicantur,ri nullo alio proficiscitur, quam ciuilis honestatis ratione. QuM religionem & pietate colere: quod
non solum manus & oculos, veru metiam cogitationes
domitas habere iubemur: quod extra ordinem ius reddimus iis, qui liberales & ingenuas artes Τ exercent: quod idiuinos honores adhibemus ad eos, qui vel rerum gestarum gloria, vel vitet morumque sanctimonia, vel diuina
rum & humanarum rerum scientia,caeteros antecedunt:
quam quiso aliam habet eausam Sc origine' quam excel-Ientis cuiusdam,& eximiae naturae rationem' Sed est honestum,aliud in ratione positum & intellectit taliud in moribus. In intellectu est, scientia, prudentia sapientia, solertia calliditas,de quibus etiam alias meminimus. In moribus vero, sortitudo, temperantia, iustitia, cum quibus colucta sunt, magnitudo animi, liberalitas, magnificem, obedietia pudor,verecundia,cum n6 nullis alijs. Et ψ totae tanta iunt priuilegiam militum, quod in desertores,e- mansores,transfugas grauissime animaduertitur: a prae- η'ceptis proculdubio sortitudinis manavit. Qtiemadmodum M. illud : quod adulteria,stupra, luxus, Poenis legum coercentur: quodque vi tet sobrietas & modestia laudatur, a temperantia : quod fures, raptores, praedones, falsarit, ultimis lupplicijs assiciuntur: quodque certi modi contrahendi commutadi & negotiandi praescribuntur: Elu-
sitia. Pulchrum est quod ad decus rerum ac ornameneum pertinet profici lcens nonnunqua ex utili, nonnunquam ex honello,nonnunquam ex utroque simul. Ex setili nascitur id quod ornatum qui de sutim habet sed cum eo cautiones suas& oportunitates. Ex honesto, quod simulachra qu dam Sc adumbrationes virtutum continet, licet decoris magis de solennitatis sit quam virtutis. Ex utroq; simul emergi t. quod utile pariter est,& honestum. Primi generis exempla sunt, in condendis testamentis,quq Vno contextu, leptem praec i se testibus adhibitis, Mad hoc rogatis celebrantur. Nam etsi solennitatis 5c cae-
temonii causa praecipue interueniunt: tamen possunt ad
157쪽
confirmationem etiam & securitate,aliquo modo comissa rata videri: dc sunt eiusdem exempli, omnes actus pulici, qui neque diem, neque conditionem recipere possunt: ite actiones ordinari et,quet suis formulis,d verbo-xu proprietatibus,includi solent. Posterioris generis exempla sunt: quod mulier postulare no potest, q, per icos discurrere, Sc insanorum more deridenda loqui, turpe ducitur Sc' leue: quod sacerdotibus,nec venari,nec militariter vestiri, nec ludicras artes tractare conceditur,cuius etia generis sunt omnia illa, quae dicis causa, vel a magistratibus,vela potiscibus.nonnunq fieri consueuersit.Ad tertium genus pertinet: q, nuptias certis caeremonijsce Iebrari quod iudicem, pro tribunali sententia serentem, sedere,non stare':* leges certis ritibus sanciri oporteat: quo pertinent etia omnes illet caeremoni et ,quq sub exteriorum rerii inuolucris, mysteria quaedam codita tenent,&abscondita. Qtiae ob id in bonis numeratur,quod malum arceant & depellant, vel conseruant nos a noxijs ,
vel primunt ut,vel repelliit ea.Coseruare dictitur illa,quet bene constituti landatique rei, uti firmior sit & muniti-Or,prospicitat. Sic enim stipulationes sunt reperis, ut ea, quet alias legitime firmeq; debentur,arctiori quoda & srmiori vinculo contrahantur, sic chirographoru, pactorum, fidei utam obligationes sunt introductae: sic iurem pluribus alligamus actionibus sic ei, cui res aliqua legata
est, tres dam actiones, quo scilicet ultima volutas, promptius & facilius ad exitu perducaturp. Praemuniunt illa,quq impedentibus malis uti ne noceant,vel salte miratis officiant,obijciuntur. Ad illum enim usum sunt repertae substitutiones,fideicommissa,inuentaria,contestationes, eum similibus.Donatio etia causa mortis ideo fieri consueuit,l quis masis se vult habere, quam eum,cui donat: magisque eum cui donat,q haeredem'suum. Repelledi Mamouendi mali natura habent, quet malu,quod iam adest, Iu0dq; pr sens est,auserunt. Na quδd actiones Sc iudicia sunt constituta:se nocturnum furem occidere :quod vim
158쪽
vi repellere licet: quis tandem nescit a nullo alio prosectum esse, quam a naturali depellendi, arcendique mali cupiditate' Hactenus de bonis. De malis vero nihil est o - pus, ut pluribus verbis & susius agamus. Nam quὁd rerum alia sunt inutilia , alia inhonelia, alia turpia : Itemquὁd nonnulla vitio rationis contrahuntur,.nonnulla morum. Praeterea, quδd quaedam aduersus Deum comis mittuntur, quaedam aduersus communem hominum societatem. Ad haec, quod alia, vel sola perpetrantur atten- ratione , ut constuprationes ' virginum : alia factis ipsis, ut furta, rapinae: alia verbis, ut iniuriae. Porro, quod
nonnulla dicuntur attrocia, ut parricidia, crimina laesae maiestatis: nonnulla communia, ut homicidia , plagia, Peculatus: item, quod alia cogitata & praemeditata inieruntur , alia repentino quodam motu & calore : denique, quὁd subinde versutia, subinde vi, subinde negligentia, subinde consilio admittuntur: quod, inquam, Dore omnia sic se habent: partim ex ijs luculenter per-eipi hotest, quae de bonorum disserenti js & naturis explicuimus : nam contrariarum eadem est, ut vulgd dici solet, scientia: partim vero ex iis, quae de iustorum lciniustorum distinctionibus , latius a nobis in superioribus,& uberius sunt exposita. Illud fortὸ non est alienum admonere, reperiri quaedam, quae mala quidem rectὲ proprieque dici non possunt, sed quae damnum tamen
adferant, tanquam non bona . Sic enim communio talem hominum deserere,ic ad solitariam umbratilem que vitam confugere, tam est in vitio, quam violentas manus adferre. Sic intempestiuamV misericordiam exercere, tam cadit in reprehensionem, quam crudelitas
Sic multa sunt & prope innumerabilia in Republica, quae non tam ex eo quia mala sunt, quam quod non bona , pestem adserunt. Eorum, quae nec bona sunt nec mala, sed neutra , multae sunt & variae qualitates. Sed i lae fluunt, vel ex rebus ipsis, vel imponuntur ab hominibus. Ex rebus ipsis effluunt, quae ab earum
159쪽
natura emergunt. Nam quia digito ecelum attingere impossibile ' est: quδd rerum langibilium, ut vini do o- IImras ἰFlzν, iei non est vitis, lalua manente β lubstantia: quod Stim ρμγ qqhil' elium aut Pamphilum promittere alternatiuu est: quM' PUEuc A in bus M negotiis,alia diuidua alia indiuidua: alia con-ι a: lsa tinua, ii interrupta:alia plura, alia unum quid: alia per-F. d. l. b I. Ttua, alia temporaria:alia corporea, alia incorporea :a-μνι. Ita conditionalia alia pura:alia si inplicia alia mixta:alia principalia alia accessoria: alia obi cura alia plana:alia deinnique alijs qualitatibus ac formis dillincta : non proficiscitur aliunae, quam ex diuersis naturae doribus, quibus ad unguem legillator interuire debet. Ab hominibus imponuntur ille qualitates, quae vel moribus introducuntur vel legibus. Nam quhd stipulationis ea est natura, ve eertis & conceptis verbis fieri debeat: quhd testamentorum tot sunt, dc tam anxiae obseruationes: quddusucapio
suis legibus adstringitur: quod actiones suis formulis Mproprietatibus ac figuris alligatitur: solis hominum & legi statorum voluntatibus iustis quidem illis, i natura tractis, sed voluntatibus tamen Sc iudicijs, est imputandum. Et quidem,cum illa quae bona sunt de salutaria imperentur, contra quet mala sunt Sc pestifera,vetentur:hee tamen neutra, nec in hanc nee in illam rationem cadunt.
Hoc tantu est quod in ijs agitur, ut quomodo secundum alias atque alias qualitates assecta sint, quasi cum authod i kιε ηὐλαα ritate exponatur. Ita genus dicimus non4 interire: In al- seret.pet. ternatiuis sufficere alterum adimpleri : debitorem spe- e.is attentati, ciei, interitu eius liberari: impossibilium nullam esse ob in NE. iuri ligationem: In stipulationibus, in quibus dies non poni-
- tur,pr senti die S deberi. Nihil enim in huiusmodi appa-
ς--πgibilium rei nee vetiti nee iussi:sed sola est& nuda,cum authori- VJ V-- tate eoniuncta expositio. In bonis vero ac malis, long - aliter-habet. cedam enim tam arcterr cipiuntur,vel . ''' omissa, poenis omnibus &supplici js vinci cetur:Qugdam se imperantur ut nulla quidem in eos,qui sectis fecerint, aperta p oena, sed tacita tamen in honestorum hominum consci-
160쪽
ton scientijs, statuatur : quaedam nee iubentur quidem, sed cohortationibus, tam publicὁ,quam priuatim factis, sit adentur he quaedam denique liberae cuiusque voluntati& iudicio relinquutur. Atque haec non est difficile aestimare, ex bonorum & utilium differen tijs, quemadmodum contra, quae prohibenda sisnt,ex malorum & inutiislium gradibus. Nam illorum, quaedam maximis propositis multis & poenis prohibentur: quaedam fieri quidem vetantur, sed tamen facta tenent, nec vindicantur i: quidam, uti ne sant,dissuadentur quaedam ,etsi non optima sint, tamen propter vitiosos nominum mores, pro in 'prio cuiusque liudio' permittuntur. In omnibus autem, ssue ea bona sint, siue mala siue neutra, id potissimum est spectandum, quod tum recta iustique ratio demonstrat, tum communis usus & tractatio,quae magistra est actionum humanarum,expostulat. Quoniam vero dictum est de qualitatibus simpliciter & per se inspectis: videndum, quomodo inter se componi & comparari debeant. Et quidem,subinde fit, ut ipsorum inter se generum si contentio : vicum tractatur, utilitatem ne potitas, an honestatem, naturamue sequi oporteat subinde verb , vi illo-irum,quae sub uno eodemque genere continentur: veluti cum ex duobus aut pluribus utilibus, quaeritur, utru utilius: ex duobus honestis virum honestius: ex duobus naturalibus: virum magis secundum naturam. Prioris collationis exemplum est huiusmodi. Si vino vendito,ce tus ad mensura faciendam dies praestitutus sit,& per emptorem fiat quo minus ad diem mensura peragatur: an permittendum sit venditori, vinum sine fraude etandere ' Ab una parte urget damnum venditoris ex mora, m&est regula:Non debere alteri per alterum iniquam conditionem inferri R. Ab altera versatur honestas, quia sci nlicet inhumanum videtur, tam euidenti emptorem damno multare. Posterioris generis exemplum est huius. modi: utile est Reipublicae, unumquemque rei suae moderatorem esse ac arbitrum ': utile quoque, ne quis re sua φ