장음표시 사용
161쪽
male utatur p. Iam dominus parat sine eausa seruum suisum occidere, dubitatur,virum ne huic potiti an illi regulae,st acquiescendum. Ad electionem in generibus saciendam, certum est. primas partes, honestati: secundas naturae: tertias,utilitati: quartas, pulchro cedere. Si in
eum quis sorte deductus sit locum,ut vel religio prodenda sit,uel capitis periculum subeunduin nemo est qui ambigit, quin relisionum sanctitas potius coseruari debeat quam vita. Si vita pariter & pecunia sic in dubium veniat,ut unius amissione facta,altera salua esse possit: quis no videt, malle quempiam omnibus fortunis suis exui, quam vita spoliarii Sic etiam si in mari, aut eorum si iactura facienda , quae ad ornatum M delectationem sunt quaesita: aut eorum, quae ad vitam sustinendam conse uandamque sunt necellaria : nullus non intelligit,illa potius, quam istaeijci oportere. Potest plane feri nonnunquam, ut vel natura honestatem vel utilitas honestatem
Pariter & naturam, vel pulchrum omnia tria simul ad se rapiat. Quid enim si agatur de re summe necessaria, ecpopularis alicuius honesti ratio amittenda: quidi nonne latius est,eo loci, utilitati potius interuire,quam ' honestati l insolentius per vicos discursare inhonestum: shominis tuendi S conseruandi causa, id facias, an erit qui id probro ducet ' Omnes homines secundum naturam sunt liberi : improbanda ne igitur seruitus,quq maximo totius humani generis bono est constituta' Unusquisquet rerum suarum liber est administrator & dominus: estne igitur dam nada illa lex quae propter publicum ornatum,
neue ruinis deformetur ciuitas, prohibet, ut ne qui aedificia tua sponte non restituturus diruat i nullo modo. Sequitur enim pulchrum honestas, dc utilitas nonnunquam,& natura,licet alioqui regulariter, tanta sunt pondera & momenta honestatis,ut omnia ex altera par- re collocata ne minimi quidem momenti instar habeat. Iam quantum attinet ad electionem ex ijs, quae sub eo-dςm genere contenta dissidere inter se & contendere vi-
162쪽
dentur:vna cautio est,ut ex pluribus honestis, illud quod
magis diuturnum est,ae tua sponte conflans, reliquis anteponatur. Nam cum omnis boni & honesti caput Deus sit,consentaneum est,ut in deliberado vincat illud, quod ei maxim sit cognatum & affine, quodque proxime ad naturam accedit diuinam '. Post deinde verb sequutur t res humanae, primo quidem, publicae : secundo priuatae, ex quibus summum sibi locum vendicant parentes,quibus postea succedunt amici, ciues, socii, dc sic deinceps. Si utilium inter se conflictus est, illud maxime sumςΠ . it dum & probandum est, quod causam habet maxim fad ι. Rhod.
necessariam . Nam fons omnium eorum, quae requiri- dei .i quismus, quibusque utimur in vita, est necessitas naturae ad
cuius expletionem pergunt dc diriguntur omnia. Cum de rebus naturalibus eii disceptatio quanto quid ad sub sunt iam eius quo de agitur accedit propius, tanto magis secundum natura esse dicitur. Non enim tam ex iis, quae soris apparent, metienda res est, quam ex ijs, quae ii abditissimis & intimis cuiusq; recestibus sunt collocata. Sed in hoc argumento diligenter eli circunspiciendum, ut ea, qui facti sunt natura ,distinguantur ab ijs, quae sunt
iuris: nam ea res tantas habet oportunitates, ut nihil credam toto iure ciuili exstare, quod maiorem usum de utilitatem dele praebeat. Eorum,quae voluptatis Sc ornatus gratia parantur, non ea maxime probanda sunt,quq sensus feriunt,& eos iucunditate aliqua persundunt: sed quet animum prςcipue pascunt,&ipsam mentem Voluptate simul de utilitate deliniunt. Atque ex his regulis pendent, quae vulgb in iure dicuntur : Semper in obscuris, quod minimum est,sequendum esse : Quoties dubia est interpretatio libertatis, secundum libertatem esse reis spondendum: semper in dubijs benigniora praeserenda: In ambiguis pro dotibus respondere melius esse : In omnibus quidem, maxime tamen in iure, esse spectandam
aequitatem: Fauorabiliores esse reos,quam actores: Pro
niores nos esse ad abloluendum, quam ad condemnan-
163쪽
dum : In obscuris inspici solere, quod verisimilius ea. au t quod plerumque fieri 1 olet.
DE CIRCUNSTANTI IRE MONSTRATIS ijs, quae ad fi
ctiones,coniecturas,definitiones, & decisiones iurispertinent: reliquum est,ut de circunstanti js nonnihil secundu propositum ordinem disseramus. Est autem earum tanta vis ac potestas , ut subindὸ totam rei qualitatem immutent, subinde, intendant ves
remittant. Immutant autem,cum de bono malum faciunt,vel contra,de malo bonum. Ut hominem occidere, r. i. fides r. simpliciter nefas est': tyrannum, latronem, hostem ne-h I. minimess. de care, fas h. Liberalitatem exercere pulchrum: Dare vero re Par s- elim non oportet,vbi non oportet,cui non oportet, tur c Li. F. de eas De . Intendunt Verb vel remittunt,cum id q, bonum ma
Olfuri tumue est,uel maius vel minus faciunt. Depositum abnegare, malum: peius verbi si ex incend ij, rui nae, naufragijd I. r. M. merito, causa, depositum abnegetur 4. Legata relinquere pium: P, dis magis piu, si sacrosanctis ecclesjs, &. religiosis locis relin
i aut La .F. quatur. Sunt qautem circustantiae, numero septem, Cau sa,Persona,Locus Tempus,'ualitas Quantitas, Euentus.
Causa, ut in verberibus, quae impunita sunt, a magiitro. illata vel parente, quoniam emendationis, non iniuriae gratia videntur adhiberi: puniuntur, elim quis per iram ab extraneo pullatus et . Sed sunt quaedam causae que impellendi tantum hab*nt naturam,ut ira, odium, volutas castigandi:quidam, quet instrumeti loco sunt,ut gladius, sustis,telum, lapis: quaedam,ad quas tanquam ad fine respicitur,ut lucrum, libido,affectus. Et in his est regula: Malo fine proposito, reliqua omnia,elteraque etiam lauadata infici. Bono fine proposito , non consellim omnia fieri bona, quq ad illum finem tendunt: nam non es h
saciendu malu ut eueniat bonu. Pecthna spectatur dc eius
164쪽
qui secit,& eius qui passiis est. Aliter enim puniuntur ex ij idem facinoribus, serui, quam liberi: & aliter qui aliis
quid in dominum parentemue ausus est, quam qui in extraneum : in magistratum, quam in priuatum. In huius rei consideratione , qtatis quoque dc sexus ratio habe tur. Locus facit, ut idem,vel surtum,vel sacrilegium sit:& capite luendum , vel minore supplicio: . Nam alias priuatus est , alius publicus, alius sacer, alius prophanus, alius huic, alius illi rei destinatus. Tempus disceris nil emansorem . a fugitiuo: & effractorem vel furem diis urnum, a nocturno. Nam secundum quantitatem,aliud est longum aliud breue, aliud semel factum, aliud setpius repetitum. Secundum qualitatem, aliud nocturnum , aliud diurnum, aliud sestum , aliud profestum. Qualitarest cum factum vel atrocius vel leuius est:ve furta mani festa a non manifestis discerni solent: rixet, grassaturis: expilationes a furtis: a violentia, petulantia Qualitas discernit iurem, ab abigeis: nam qui unum sue surripuerit, ut fur coercebitur: qui gregem, ut ab eus. Praeterea deminimis L saepe etiam profitetur se non curare Praetor, cum alioqui maioribus diligentem curam adhibeat: idq; sue in contractibus, siue in delictis, sue in iudicijs loquamur. Euentus spectatur,ut a clementi stimo quoque factat quanquam non minus lex, eum qui occidendi nominis causa eum telo suerit, quam eum qui occiderit, puniat. Si filius patrem in ius vocaverit, vel iniquum quis his aduersus alium impetrauerit, non aliter multatur poena quinquaginta solidorum, quam si res euentum habeat g. Contingit autem subinde, ut eadem scelera in qui- ibusdam prouincijsgrauius plectantur: ut in Africa, meia fium incensores: in Misa , vitium : in AEgypto, aggerum perfossores: Vbi metalla sunt, adulteratores monetae. Nonnunquam euenit, ut aliquorum maleficiorum supplicia exacerbentur, quoties nimirum multis personis grassantibus, exemplo opus est. Restant asystat sue perplex icum quibua conlucta sunt, quae dicuntu
165쪽
indifferentia,quaeque reconditiorem iuris rationem ha bent & abditam.
s YST AT A siue insolubilia sunt in quibus quicquid costituitur versi else, lutim reperitur falsum'. Et sunt eoru imprimis, alia deficietia alia qui ualetia alia mutila, alia apora sive ambigua. Deficientia sunt,
in quibus aliquid deell, veluti si quis scri
se bat in testameto,d itius filius, omittes verba, heres esto'. ' . - AEqui ualentia, in quibus squa causa duorum est, ut fe
pips , an pari turpitudine,& in duobus agentibus, uti possidetis. Mutila, in quibus ab altera tantum parte causa constat aut cognoscitur , veluti cum abest vel latitat aduer-d Dasis . iam sariusq. Apora, in quibus nullus inuenitur exitus, ve- iura de iure, luti si tibi dem landum Tusculanum, nisi eum Cato de--- dero , & Cato rursum, nisi eum tibi dedero ς. Sunt pret - ι. 'Titius. F. terea Aststatorum species het, Antilirephula. Achromos, ς-- .L Αdynatos , Aprepes, Anaeschyntos, Apythanos, Alogos , In circulum rediens, Praepostera. Anti strepitula est, cum actionem suam conuertunt litigantes, & neuter utitur sua sententia, sed aduertarij sui: ut cum socis ta suo. us de secij dolo conqueritur , 5c contra'. Achromos, quando color facti non inuenitur ,ut si quis pannum credat filiosa milias incertis nominibus, ut indὲ pecuniam confitiat: non enim miniis officit ei Macedonianum , g I sed Iur. 6. quam si pecuniam dedisset,propter g colorem quaestum. tia fLad Vet. Αdynatos, cum id proponitur, quod sit contra rerumh Lmercalem. C. naturet fidem, a qua quidem specie non longe abest. A- ia, in. pytha nos, cum id tractatur, quod minus sit verisimile. e Aprepes,ut eum suam quis allesat turpitudinem' ' An ae-scnIntos,ut cum res aliqua lesibus est improbata,cuiul-
166쪽
modi est aleae lusus i , & res meretricia, in iudicium deducitur. Alogos, ut cum eo iure , quod quis in alium stanuit,vel impetrauit,uti non vult . In circulum rediens, veluti cum qu ritur inter fiscum, mulierem, & primum creditorem,quis in pignore pretferri debeat. Praepostera,
ut si quis ita dicat: Si naui si ex Asia venerit, hodie darespondes ' Ad haec & smilia asyslata dissoluenda, prima via est,ut pro nullis habeatur, quasi nihil penitus sit actu, veluti cum hippoceta trum quis dari sibi stipulatus est η':
Altera ut in suo statu & loco relinquantur : veluti cum iudex cedit tribunali: cum pronunciat,non liquere: cum vost centum annos,sic enim ab Areopagitis semel lactum legimus, litigatores reuerti iubet.Tertia, ut reiectis inutilibus,utilia reseruentur. Sic enim obseruatur,in conditionibus impossibilibus,iniectis legatis aut institutionibus haeredum,cum pro non scriptis habentur '. Alia, ut ex motu & affectione iudicis negotiu definiatur: nam quod factum est, cum in obscurost, ex affectione cuiusque,capit interpretationem R. Alia, ut media via eligatur. Nam& Iustinianus ipse in manumissionibus a minoribus sa ciendis, decimum septimum annii tanq mediu, inter decimii quartu ac vicesimu elegitp. Alia,ut vel dissimulatioe, vel alio quouisn modo snis & exitus reperiatur, quod quide no tam potest locutione exprimi, q intellectu pro re nata perspici. Alia denique, ut sorte res dirimatur ': nam dc eius exstant, non pauca in toto passim iure Civili exempla. Sed hucusque de asystatis & perplexi s. Iam autem sunt alia quaedam. quae non intricata quidem sunt N insolubilia. sed indi iseretia. utpote, quae natura sui, nec in hanc nec in illam iuris partem sunt propensa, sed media : ita ut nihil omnino interst,hoc ne an illo modo constituantur. Quid enim is naturam consulas, resertivirum septem,an quinque,an decem testes in testamentis adhibeas ' Vt Him duos,an tres annos in usucapionibus prς- scribas y Vtrum in qu et stione de non numerata pecunia,
quinq; pQtius annos, quam quatuor elisas i Certe in hia
167쪽
. easbus omnibus nihil aliud opus est spectare, quam nudam Sc meram pri ne ipis siue legumlatoris voluntatem Q rauera, . 5 affectionemr. Is enim in his rebus solus dominatur, ut inquit Aristoteles,& imperat. Quanquam eam ipsam Iotestatem, non infrequenter ijs concedere solet,qui re-ua iudicandis praesident: cum in ijs quae explicari pos. h. v k sunt, roligionem suam : quae non possunt, assectionem, ν ' ' μἐ iubet interponere. Quod quidem etiam atque etiam nota.Nam non omnia legibus comprehendi & includi possunt: sed in quibusdam . mores serere oportet: in quibus - - dam ad boni alicuius viri, id est , iudicis arbitrium, rem reijcere. Praeter asyllata Sc indisserentia, sunt nonnulla alia, quet occulta poti sis & abscondita , quam vel intricata vel neutra dici possunt. Nam quod solennitatum an testamentis & emancipationibus , nullam admodum causam & rationem tenemus: quid lan hoc ad id quod Jsαπμ vel αNαφριορ appellatur, reseremus magis yan ad id , quod abstrusum & incognitum dicitur ' Planἡ non est dubium , quin nonnulla sint in iure, tum pontificali tum ciuili,qu obscuras quasdam intelligentias habeant, & ex ipsis vel naturae, vel morum, vel antiquitatis latebri erui debeant. Sed sunt, ea dusim omnino generum . inaedam sunt, qui nullo penitus humano ingenio , vel omnino indagari, vel etiam si indagata sint, explicari , & in vulgus prodi, possunt. Atque in his nihil restat aliud, quam ut Dei oraculum consulatur, & aduum solum, tanquam ad verum & persectum legumla-
. torem, recurratur. Et scin omni memoria, tum a Iudetis& Christianis, tum a Graecis, Romanis, & Barbaris,st-: pe factum legimus. Quaedam sunt,quq ab hominibus co
gi osci quidem & her ici possunt, sed non alijs, quam
uinis, vel secretioribus quibusdam, & a communii sensu remotioribus doctrinis, eruditis. Horum ratio tractatiot tribus constat in uniuersum rebus. Una est,ue abditi rerum naturae cognoscantur. Altera,vi quid mo-
os tactis stabilire possit, ec conseruare, intelligatur.
168쪽
Tertia , ut cuiusque sentis mysteria quaedam &secreta, quae vel fuerunt,uel sunt,uel futura sunt, perspiciantur. His enim tribus probe cognitis ic comprehensis, nihil est facilius, quam aut de abditis legum causis iudicare,
aut ea primum lege lata introducere,quae no aperta quadam & mani sella, quemadmodum nuptiae, testa menta, contractus, sed latenti & obscura ratione, quemadmodum sacrificia , conlecrationes, Sc diuinationum iura, constant. Est enim sic a summo rerum omnium opifice Deo procuratum, ut rerum omnium duplex sit assectior na, naturalis Sc ex his quatuor primis corporibus de sumpta,proficiens ad res dcvsus naturales: altera,diui paec a tempiternis illis ignibus prosecta,cuius vis ad ea tantum, quae diuina sunt, porrigitur: idque ita, siue de rebus loquamur, siue de moribus,sue de externis mysterijs antiquitatis Zc secretis. Cur adhibemus ad sacrificia floquor autem de sacrificiis veteris legis) tum vina, tum aquae oleiue adspersiones,tum sussitus&odores' an, quia
vinum non modo corpus, ut est apud Platonem, calfacie, quod est naturale: verum etiam animum inflamismat , dc ad diuinarum rerum contemplationem eri
nil de accendit, quod diuinum ' Cur interueniunt in 1acrificijs hymni, status, motus, flexus ' an , quia mira
uaedam ic latens vis inest,ad componendum ac regenum animum dc mores, in Musicorum cantibus' quibus mutatis, putat Plato, mutari ciuitatum status ' Cur denique nauem, anserem, cicadam,circunserimus in pom pia dc sacrificijs ' an, quia conseruanda est memoria an
eiquitatis alicuius Sc rei gest 'quemadmodum apud Romanos re Athenienses fieri solet, & Iudaeos, apud quos
plurima constat adumbrata fuisse, non modo pretieratarum rerum lcpr sentium , verum etiam futuri Christi, quem a multis seculis promissum expectabant' Ergo ex his tribus,naturis rerum scilicet, moribus hominum, Scsecretioribus gentis bene cognitis & perspectis, pendet omnium secretioru rerum tam humanaru ut emancipao tionu,
169쪽
tic nu, adoptionum, di simillia, quam diuinarum ut sacrificiorum consecrationumd; definitio, no aliter atq; communium, ex naturalibus, diuinis, Sc externis, de quibus supra diximus principijs. Plane quaedam sunt,ut author est Plato, in Republica, quae non tam aperto vel Dei vel hominu iudicio consti tuuntur, cj vel fortuitu,vel tacito quod a astrors & naturae cursit. Nam q, ista gens ad illa, ista contra ad illa , propensa est naturaliter Sc procliuis, quod tam est manifestum, ut exemplorum lumine non egeat: cui tandem oportet alij imputare, quam naturae loci & astris ' ex quibus in genere recte possumus dicere, magnam ingeniorum Sc morum partem dependeret Et si ali naturales motus animorum, per longam deinde co- suetudinem confirmentur, Sc in leges abeant: non est dubium, quin illae leges, no tam hominum placitis &sciti , quam ex latentibus naturae ductibns, & syderum traiectionibus, introductae dici debeant. Sed de asystatis, indifferentibus, & ijs quae obscura causam habent,ia satis.
V M dhuc restare videtur,quodin gu
bernanda regendaque lesibus ciuitate, non modδ no exiguum, sed reuera summum& maximum dignitatis locii obtinet , cuiusque tanta vis est& authoritas, ut eius solius intuitu Sc respectit,leges omnes,sormam suam & modum accipiant,utq; perpetua quadam ic constanti ratione, iusticia,per res diuinas Sc humanas transsundatur. Hoc autem in nullo alio consistit, quam in finis ultimi,& rerum agendarum in Republica termini cognitione. Finis enim, cum primum omnium sit in mente ac ratione legumlatoris, tantam
vim habet & potestatem, ut omnia passim ad se rapiat,dccuncta, quae in ciuitate sanciuntur ad se referri A sibi patere compellat. Qtiae hactenus sunt exposita de ration qua
170쪽
qua fingere debeat legumlator, qua, de quaestione an sit,
quid sit,quale sit, respondere, qua in circunstantijs se a- systatis bene recteque versari: magna quidem sunt, tali aud scio an maxima : sed sunt tamen huiusmodi, ut per se considerari non possint, sed ad suum finem , tanquam
ad scopum, respicere ac collineare debeant. Finis vero, tiam coepi dicere, eius est naturae,ut nullo alio respiciens, in se tantum acquiescat, ic in omnibus porro alijs, quaa tota exstant Republica dominatum & imperium teneat: ita ut in eum solum omnia, tanquam ex diuersis itineri bus couenire,& musca quadam ratione conspirare oporteat. Plane si quid reperitur in legibus , quod cum viti mo fine non sit aptum & congrues, id tanquam alienum&spurium, sue potius supposititium, repudiari & penitus exstirpari debet.Tantundem obtinet etiam si ad pro. postum finem pergat quidem,sed non iusto legitimoque modo ac ratione. Quid enim si per scelus& flagitium. stabilire velis populum Sc Rempublicam 'Quid si per nefas
xem quaerere, quam in munitionem tuae ciuitatis, & amplificationem colloces' Oportet igitur in omnibus,tum ad expetendarum rerum snem contendere , tum iusto
legitimoque modo ac ratione . Nam si quis est forte le- gum vel lator,vel interpres,qui nullum omnino sibi sco pum praefixerit, ad quem cogitationum suarum cursum dirigat, non magis sibi in condendis scribendisque legibus constare, ac Reipublicae prode ise potest,quam in rectione gubernationeque nauis, ille, 'ui in medio semper mari iactatus, nullum sbi unquam h nem & portum, ad quem colendat,& in quem se recipiat,proponit. Si quis vero est, qui finem quidem Sc terminum apud animum suum meditatum lineat, sed nullis artibus & disciplinis sit paratus, quibus ea , suae ad eam rem necessaria sunt, conficiat Sc hiasat,quibuque in obscuris artificiose conis ij cere,in rebus ipsis, quaenam sint & quales, diiudicare de
earum obscuras intelligentias enudare sciatmon magὶs