장음표시 사용
211쪽
appellationes. In voluntarijs, sunt pacta, transactiones, cum quibus cohaerent,quq s spe incurrunt, calumniae: restitutiones in integrum: celsiones : alienationes mutandi iudicii causa. Sed tractemus breuiter de singulis. Locidisserentia facit,ut alia dicantur ordinaria, alia extraordinaria . Ordinaria expediuntur pro tribunali, vel alijsi ur, g a Iu, l0ςi ,Vbi pra tor, salua maiestate imperi; sui, saluoq; mo-siit. Iur. re maiorum ius dicere potest'. Extraordinaria,cogno- I. a equiequa scuntur Obiter & de plano,sine ulla figura & strepitu h iude plano '. dicit. Nam quq non sunt contentiosae iurisdictionis, sed
eos procres voluntariae qualis est manumisso: quouis loco,imo eti- ἰ ἐ' am in transitu ,veluti cum pretior aut praeses in balneum vel theatrum procedit, recte exercentur. Temporum ratio efficit, ut dies utiles , ab inutilibus & seriatis distinguantur. Nam messium vindemiarumque tempore, exempli gratia,aduersarium ad iudicium venire, nemo cogere poteti: quia scilicet occupati homines circa rem rusticam, in forum venire compellendi non sunt. Sportulae,' sunt pecuniae, quq pro iudicio, viatoribus numerantur: sic dicteta sportulis, quibus recipi solenta quemadmodum ficus, aerarium principis, a fiscellis. Dilationes , sunt induci siue prorogationes temporis, ad dandum aliquid vel faciendum concesset, vel a lege,vel a iudice,vel a parte aduersa. Α lege, veluti dilatio triginta dierum qui iusti dicuntur, & aeris consessis dari solent. A iudice, veluta cum secudum eius arbitrium aliquid temporis,vel huic, vel illi irrogatur. A parte veluti cum vel in iudicio, vel extra iudicium sic conuenitur.Citationes, sunt vocationes in ius,cum videlicet,vel iuris experiundi,de quo pauth post: vel alicuius expedi edi causa,quis vocatur. Et quidem per legitimas citationes, peruenitur ad perempto-IA,speremptos rium edictum hoc ordine ς: ut primo quis petat, post ab-s biba m sentiam aduersaris,edictum primum: mox alteria per interuallum no minus decem dieru:& tertita, quibus propositis, tunc peremptorium impetret, quod inde hoc nomen sumpsit, quod perimeret disceptationem, hoc est, ultra
212쪽
vltra non pateretur aduersarium tergiversari. Cautionis verbum generale est: porrigitur enim ad omnem securiistatem, quam quis praestat in iudicio per satisdationem, quae nihil est aliud , quam adimpletio desiderij eius , qui nobilcum litigat, ut eum securum faciamus, vel pridij s&predibus sui antiquo more loquar) id est, pignoribus& sponsoribus siue vadibus datis, vel iuramento praesti-to , vel nuda promissione. Idque siue quaeratur de iudicio sistendo, siue de iudicato soluendo, siue de alijs consimilibus prς stationibus,tam a parte actoris & rei, quam eorum, qui illorum nomine vel agunt vel defendunt. Nam est & quoddam genus actionis, quod ex sponso dicitur: quod quidem fiebat , interposita stipulatione certae pecunie , quam perderet is, qui sponsione coram iudice vinceretur. Cuius quidem iudicij dc Homerus ipse meminit:ex quo constat, antiquissimum esse, M apud
veteres Graecos no miniis, quam Romanos usurpatum.
Iusiurandum nihil est aliud, quam affirmatio religiosa , introductum litium expediendarum causa:&est vel voluntarium , vel iudiciale, vel necessarium. Voluntarium , quod pars parti extra iudicium desert. Iudiciale, quod pars parti in iudicio. Necessarium quod iudex parti propter legitimet probationis penuriam imponit. Et quidem initio litis solet iuramentum prestari, quod calumni dicitur: quo iuratur a partibus, se non vexandi aduersarij , sed ipsius veritatis defendendae causa, in iudicio experiri. Atque est quidem vetustissimum quoddam actionis genus, quo iusto sacramento, inter se contendere partes dicebantur. Nam is qui petebat, inquit, Varro Sc qui inficiebatur de aliis rebus,utrique quingen- , tos ris,ad pontem deponebant: de alijs item rebus,cer- , tum alium legitimum numerum assum. Qui iudicio vi- , cerat, suum sacramentum a sacro, id est, ponte auferebat, , victi ad aerarium redibant. Edere, est copiam eius quod , exhibendum est, facere: ut cum ante ingressium litis, rationes aduertario nostro,vel alia instrumenta edimus, Ve videli-
213쪽
videlicet apud se deliberare possit, utrum cedere velit,an contendere. Et fiunt sermo editiones, sine die & consule, ne quid forte, ijs editis, fraudis excogitetur. Nam qu durationes cum die & consule edi debent, inde contingit, quod accepta Sc data non aliter possunt apparere, nis cies& consul fuerit editus. Impetrationes actionum 4febant olim a collegio pontificum,penes quos potestas erat,vel concedendet vel abnuendet actionis: ne videlicet quis ad litigandum temere prosiliret. Et quoties quidem potestatem experiundi concedebant, pr scribebant simul ecformulas quasdam, quibus actio contineretur, & secunctum quas iudicium agitaretur: quet quidem ratio litigandi propter captiones ς, hodie sublata est. Plane quod aliarum quarundam rerum, quq in iudicio occurrere possunt, fiunt impetrationes: & hodie frequentatur, & obtinet in ijs, quod dicitur: Quod quisque iuris in alium statuerit,uel obtinuerit, ipse eodem iure utatur. Quod quidem edictum,summam habet squitatem,cum nemo merito possit aspernari,idem ius sibi dici, quod ipse alijs dixit, vel dici effecit. Postulare, est desiderium suum, vel amici sui, in iure, apud eum qui iurisdictioni pretest, exponere, vel alterius desiderio contradicere. Et sunt tres ordines eorum,qui postillare non possunt. Quidam in totum prohibetur: quidam pro se permittuntur,sed non pro alijs: quidam prose&pro certis dun taxat personis, non pro omnibus, de quisus non est opus hic latius eX- ponere. Probatio nihil est aliud, quam rei dubiet per argumenta demonstratio , incumbens semper ei, qui ait, non qui negat.Diuiditur vero,in plenam sue perfectam,& minus plenam, siue imperfectam. Plena sit, per testes fide dignos,ad minus duos . Item per eius, cit quo agiturcosessione,quet ipsius rei iudicatet instar obtinet. Ite per legitima instrumeta,tum publica,tu priuata.Nam in exercendis litibus,eade vis est instrumentoru & testiu .Prq terea, per ipsius rei evidentia, cum videlicet vulgo notu Amanifestarium est id , quo de quetritur. Adlige, per prae sumptionem, famam, iusiurandum, antiqua inna, sigil-
214쪽
ta , communem opinionem, tormenta, subtiles interrogationes, &aliis quibusdam modis, quae accurate quidem describi non pollunt, sed religioni plerumque &pr udentiae iudicis committuntur. Imperfecta probatio, ple runque ibi et ex attestatione unius, & collocatione literarum, exque fuga rei conuenti, Sc signis aliquot oriri. Exceptio dicta eli, quasi quaeda exclutio, quae interstoni- solet actioni cuiusq; rei au excludedum id, quod in intentionem condemnationemque deductum est. Sed est earum, alia dilatoria , alia declinatoria, alia peremptoria. Dilatoria, quae contra personam actoris, vel procuratoris eius, proponitur. Declinatoria, perquam iudex re pudiatur. Peremptoria, quae rem ipsam dc intentionem omnem perimit. Positio, qua nunc utimur, est breuis quaedam verborum formula, mentem proponentis continens, ad veritatem eliciendam,& eum qui ponit, ab onere probandi liberandum, proposita. Nam quet sua sponte cofitetur reus,ea nihil est opus,ut vel testibus amplius, vel in strii mentis adstruan tur. In terlocutio, est rei alicuius incidetis,antequa ad ipsam causam pueniatur, definitio. Et dissert qui de hactenus a decreto,ut interlocutio magis ad iurisdictione,decretu vero ad imperiti reseratur M. Ap pellatio, est a minori iudice ad superiore prouocatio, ex - cogitata,ad errorem iudicantium corrigendum, M ad veritatem & rem bene iudicatam confirmandam. Pactum,
est duorum pluriumue in idem placitum Sc consensus, dictum a pactione, unde & pacis nomen appellatum est. Transactio, est quasi de re dubia, & lite incerta, neque finita,aliquo dato & retento,conuentio. Na qui paciscitur
non petere,donationis causa, rem certam & indubitatam
liberalitate te mittit. Transactio, non est natura sui liberalis. Restitutio integri, est omissae causae, rescisso eo per quod laesi simus in antiquit statum redintegratio ac repositio. Et irrogatur quidem ijs qui in captione inciderunt, vel metu, vel calliditate, vel aetate, vel absentia, vel pernatus mutationem,Vel denique per iustum errorem. Ceta. sio est
215쪽
sio est, cum quis actiones sibi competentes mandat alis: sue quidem res , secundum Anastasi constitutionem gua sponte tu specta est, & improbata . In omni autem cessione,directa actio manet apud cedentem , licEt utilis ad eum, in quem fit cessio,transseratur. Alienatio iudicii mutandi causa, tunc fieri dicitur, cum quis alienado rem, alium nobis aduersarium, suo loco,data opera,& in si audem nostram , substituit. Nam tanti nobis in factum actione tenentur , quanti nostra intersit, alium nos aduersarium non habuisse. Itaque si alterius prouinciet holminem,aut potentiorem nobis aduersarium opposuerit, tenebitur, quonia potentioribus pares esse no postumus.
DE PROCESSU IUDICII CIVILIS. V N C reliquum est, ut de ipso proces
su iudiciali, paucula quedam reseramus: solet enim apud veteres Romanos, non certus aliquis Sc descriptus,sed incertus& liber eius esse cursus: idque cum prae tores, non ex perpetuis edictis, sed ex annalibus,& pro cuiusque voluntate ac iudicio constitutis,in iure versarentur. Sed cum eρ res non boni plerunque exepli videretur, exstitit Cornelius,ut inquit Asconius, qui etsi no aperte repugnantibus, multis tamen inuitis, legem ferret, ut praetores ex perpetuis suis edictis ius dicerent: quq res,gratiam ambitiosis praetoribus, qui varie ius dicere solebant, sustulit. Solet autem alia atque alia esse ratio ciuilium causarum , alia criminalium, alia praetoriarum & extraordinariarum, de quibus singulis expedi deum est.Ciuilis iudicii diis sunt in totum partes: litis contestatio', quantum ad litigantes: & sententia, quantum ad ipsum iudice,pertinet. Quq pr terra sunt in iudicijs alia , vel sunt praeparatoria siue priora, vel posteriora, vel media,de quibus etiam videbimus,s de principibus duabus partibus prius explicuerimus. Litis ergo
216쪽
contestatio,quomodo his nostris temporibus fieri debeat, satis diserte relatum est,ex Iustiniano h,his sermὁ ver bbis. Offeratur ei, qui vocatur ad iudicium, libellus, & f sit μ' exinde praebitis sportulis, data fideiussione, viginti dierum gaudeat inducijs quibus deliberet, ced ine,an contendat : atque iudicine alium adsociari petat, an recusee eum: nisi sit is, quem ipse, alio recusato, iam petierit. Deniq;, praesens interrogetur,an hoc tempus litis transi ierit,quod non mox ex ipsius responsione, sed etiam libelli subscriptione manifestatur, quam in initio facere debet. Litis ergo contestatio contra hoc priuilegium habita, pro nihilo ducenda est. Planὸ apud antiquos triplex serme reperitur ratio, qua in litem veteres consen- tire,ac communi consensu descendere solebant. Subinis de enim sponsione facta , subinde sacramento deposito, . subinde nuda testatione habita, iudicem sibi vel disceptatorem eligebanti. In sponsionibus:& sacramentis, Debant pignorum & pecuniarum depositiones,quae par- , tim victori, partim ipsi iudici & aerario applicarentur.
De his scribit ad nunc modum Homerus. in satis Actillis.
217쪽
Quae per testationem fiebat, nullis intercedetibus pecunijs, sed testibus tantum ad hoc conuocatisic rogatis, constituebatur, unde contestationis nomen ab initio collatum fuisse certum est . Et quidem quantum ad n strorum temporum usum attinet, non est in obscuro, nostram hodie cotellati onem, ex illis apud antiqvos tribus modis Sc rationibus coaluisse. Nam in sacra meti locum, successit iuramentum, quod calumniae vocamus. In sponsonis,ipsa nominatim conuentio, quae contractus instar
instu, Dyxii sti . In depositionis denique hoc,quia victus victorii. . desecia xj condςmnatur in expensas. Festus Pompeius contesta- .ri dicit esse,cum uterq; reus dicit, testes estote. Et contestari litem,cum duo aut plures aduersarij, ordinato iudicio dicunt, testes estote. in sen tentiis prosered is, veterum mos erat, ut missis iudicibus in consilium ad sententiam dicendam,quando scilicet allegatis argumetis omnibus, orator dixistet,dixi: ut inquam unusquisq; iudicum, ceratam tabellam, cera legitima haberet, & siquidem maiores essent causae,uniuersi iudices,in cistam tabulas,eErue insculptas literas habentes,vel absolutionis,vel conem nationis,vel ampliationis simul coiiij cerent: si verbleuiores essent caulae, ut singuli suam sententiam de tabula pronuntiarent. Nam si absoluendus esset reus, moris erat,vi statim absolueretur: si damnandus, statim danaretur. Si causa non esset idonea ad damnationem, absoluidi, tamen non posset,ut amplius nuntiaretur. Et est quidem
,, absoluere su eadmodum resere Asconiusa quod per qualitatem lici tum esse monstratur : cui simile est, expedire, ,, quod definitione soluatur: & trahere,quod quidem est,
quod aut confiteri non timeat,aut negatione concludat. ,, Condemnare est poenam pro delicto imponere. Na diua- ,, dere sententia,eil cum aliquis indicenda sententia, duasi, pluresue partes coplectitur, etsi non omnςs eae exhibe-
218쪽
tur. postulat ut diuidatur,id est de singulis reseratur. Am repliare est sententia differre,aut quia res nondum satis li- requet,aut quia cora sistendi testes sunt,& cum illis comit ιι tendi,aut quia de crimine ipso vel de poenet modo delibe Graretur. Et no abest loge ab ampliatione,co redinatio, Gnisi q, ampliatio sit in incertam: coperendinatio,in certa cealiqua diem Iudici3 prorogatio. onia tame ea res satis
obscura est & inuoluta sub ijcia de ampliationis & coperendinationis differetia,verba ipsiusAsconii Pediani,quet quia pr ter id quod propositu est an super alia quaeda,no
abhorrentia ab hoc proposito,cotinent: no est alienu,ut a nobis hoc loco recitetur. Ante legem Glaucia de coperendinatione, inquid aut statim sentetia dicebatur, si abi μsoluedus esset reus, aut amplius proniiciabatur,si videre- etur esse danandus .cu dixistent iudices no liquet,hoc est, obscura causa est. Itaq; ea pars laterposita dilatione,dic obat,in cuius peroratione videbatur obscuritas. Compe- rendinatio vero, utriusq; partis recitatio est. Alii sic ad- tnotant: Comperendinatio m secunda actio. Item com scperendinatio est ab utrisq; litigatoribus inuicem sibi de- ιε nunciatio, in perendinum diem.Namq; cum in rem ali- quam agerent litigatores M poena se sacrameti peterent,
poscebant iudicem , qui dabatur post trigesimum diem: Gruo dato, deindὶ inter se in perendinum diem .ne ad tuis coicium venirent, denuciabant, quis cum esset ventum, antequam causa ageretur, quas per indicem rem expo- nebant, quod ipsum dicebatur causae coniectio,quasi cau De suae in breue coactio. Alii sic: inter comperendina- tionem & ampliationem hoc interest, quod comperen- ς
dinatio ex una tantu re dabatur clim causam iudex non
intelligeret. Et omnino si videbatur iudicibus bona cau- sa absoluebat reu : si mala,non statim danabant,sed hae
excusatione parcebat: nam clim condemnandi nota eL
set C: litera absoluendi A ampliandi signum M L dabant quo significabat, no liquere: undὲ ampliatio nascebatur. Haec ergo veterv in serendis sententiis ratio.Quid autem
219쪽
hodie obseruandu st,satὶs eleganter ac breuiter explicaed r. h. c.desem Imperatorq in hic verba. Hac lege perpetua credimus ortent. exbπῶς, dinandu,ut iudices, quos cognolcedi dc pronuntiadi
cessitas tenet,no subitas sed deliberatione habita poli ne-n tu,sententias ponderatas, sibi ante forment &datas, statim in libellum secuta fidelitate conserant: scriptasq; ex libello partibus ierant. Sed nec sit 'sposthae copia corrigendi,vel mutadi,exceptis tam viris eminenti itimis praefectis praetorio, q alijs illustrem administrationem gerentibus, caeterisq; illustribus iudicibus, quibus licentia conceditur etiam per officium suum, & eos qui ministerium suum ijs accommodant, lentetias definitivas recitare. Sed haec de duabus praecipuis partibus iudiciorum,litis contestatione scilicet,& sententia. Iam eaque vocavim priora ,sive τα.*ρ ωτα in citatione, siue invocatione in ius potissimumc5sistunt. Eius hodie ratiosmplex est &plana, ut quae vel per ipsum iudicem, vel
per alteram partem litigarium,vel per viatore aliquem, tum literis scriptis,tum viva voce expediatur. Sed li eli, ut primo edicto citatus non veniat, comparatum est, ut alio secundo,quod monitorium dicitur,euocetur, quod quidem iterum si spernat, subijcitur tertium, quod peremptorium nominant, in qu' cominatur is qui edictum edit,etiam absente diuersa parte, cogniturum se ac pronunciaturum. Apud veteres duplex est via prodi ta, qua in ius a litigatoribus veniri solet. Subindὸ conueniebat inter partes de die,quo vel ad praetore, aut iudicium, in actionibus in personam, Sc comperedinationibus: vel in rem praesente,in vindicationibus Veniretur. Exstatq, ad eam re lex duodecim tabularii: s I sT ATVs D IE sSIT CV Μ Hos TE, VENIT O. Subindὰ vero,& quidem utplurimum , deducebat aduersarium suum in vis actor ipse, sed id fiebat duobus ferme modis. Si erum vilis esset & humilis ac sordidet conditionis ille, cu quo res esset, rapiebatur obtorto collo,si se i pote duci no patere
tur,id nulla facta antestatione. Sic enim respodet apud C
220쪽
DE IURII ARTE, LIBE R III. aes
Plautum in Persa , Saturio parasitus Dorpalo Ienoni:
Tu ne ego causa carni sex cuiquam mortali libero. aures atteram , qui hic commercaris ciues homines liberos' quasi vero eos, qui intestabiles sunt, non oporteat anteis stati,id est,vocatis testibus,& auricula tacta, hoc memoria tenere iustis, in ius ducere. Si vero cum alio aliquo res
esset,qui nec improbus nec intestabilis haberetur,is si re- Iuctaretur, manu prehensus ducebatur: sin minus, sequi actorem suum ad forum iubebatur, facta tamen prius an- testatione , si eam forte reus peteret. Nam si antestatus reus non esset,& manu et actor iniecisset inuito, iniuriae reus constitui poterat. Et ideo priusquam eum abduceret, rogabat eum actor, ecquid ante stari vellet, sc enim verbu LICET apud Plautu dc Horati si interpretamur &siquidem responderet,velle se, an testatione facta, ducebatur,vel sequi cogebatur. Si verb nihil opus esse diceret, sponte sua in ius ambulabat. Si denique penitus recusaret,etiam inuitus rapiebatur, nisi forte vel praedem locupletem sue vadem ac sponsorem daret vel legibus e solutus priui legi oue munitus esset. Nam apud Caium libro t. ad edictum praetoris urbani, exstate lilmnum hodie titulus: DE Z IIs RVI NERVE s Ε'VANTVR, NERVE DUCANTUR. Et hoc quidem priuilegio uti videtur miles ille apud Plautum in Curculio - .ne, qui in ius vocatus δί an antestari velit interrogatus, respondet nolle se, nec in ius ambulare, nec anteitationem ullam admittere. Sic igitur sit praeparatio iudici , antequam ad litis contestationem perueniatur.Cui pret-terea accedit editio i iastrumentorum,impetratio formularum , exhibitio actionis, qua quis experiri velit, cum nonnullis ali j s. Lite contestata priusquam iudex pronuntiet: partim hoc agunt litigatores, quemadmodum suum quis'; ius disceptatori, adductis prudentum consultis Scdecretis, comprobet: partim, ut ea quae in facto versantur, tum legitimorum instrumetorum, tum vero testium