Ioachimi Hopperi Phrisii iureconsulti De iuris arte libri tres. Eiusdem, Iuris ciuilis, siue ad Pandectas libri sex priores

421쪽

, , Verba autem Acidilium se dicunt: Qui mancipia vendunt, certiores faciant emptores, quid morbi viiij uecuique sit, quis fugit uus errόuest, noxave solutus non ,, sit, eademque omnia 'im ea mancipia venibunt palam recto pronuncianto. Quod si mancipium aduersus ea ve

nisset

ueniret

et, sue uersus quod dictum permissumve fuerit iret, sui sieri quoia eius praestari oportere dicetur i

, , ptori omnibusque ad quos ea res pertinet, iudicium da- , , bimus, ut id mancipium redhibeatur, si quid autem post , , venditionem, traditionemque, deterius emptoris opera, familiae procuratori lue eius, factum erit: siue quid ex eo post venditione natu acquil tu fuerit, si quid aliud in ve-ditone ei accesierit, siue quid ex ea re fructus peruenerit ad emptorem, ut ea omnia restituat: item si quas acceiasiones ipse praestiteriti ut recipiat. Item si quod mancipium capitalem fraudem ad miterit, mortis consciscendae sibi causa quid fecerit, inue harenam depugnadi causa ad bestias intromissus fuerit,ea omnia in veditione pro- nunc tanto . Ex his enim causis iudicium dabimus: hoe

amplius, si quis aduersus ea sciens dolo malo vendidit lese dicetur, iudicium dabimus. Item aediles aiunt: Qni

is iumenta vendunt, palam recte dicunto, quid in quoque is eorum morbi vitinue sit, uti quae optime ornata venis dedi causa fuerint: ita emptoribus tradetur is quid ita foctu non erit,de ornametis restituendis, iumeti sue orna- mentorum nomine redhibendis in diebus sexaginta, , , morbi autem Vitijue causa in emptis factedis in sex men, , sibus, vel quo minoris cum venirent fuerint, in anno iu- is dicium dabimus. Si iumenta paria simul venierint, de ,, alterum in ea causa fuerit, ut redhiberi debeat, iudicium is dabimus, quo utrumque redhibeatur. Quae de iumenis torum sanitate diximus, de caetero quoq; pecore omni, , venditores faciunto . Deinde aiunt Aῖdiles: Ne quis, , canem,Verrem,Vel minorem aprum,lupum,ursum, pana, , theram,leonem,aliudve quod noceret animal, siue solutari fiat siue alligata, ut cotineri vinculis quo minus damnuinferant,

422쪽

AD PANDE.IVR. CIVI. LIB. IIII. 4is

inserant, non possint: qua vulgo iter fiet, ita habuisse ve- ςlit, ut cuiquam nocere damnum ue dare possit. Si ad- νε uersus ea factum erit, & homo liber ex ea re perierit,so- ς Iidi ducenti, si nocitum homini libero esse dicetur, kς quanti bonum aequum iudici videbitur condemnetur: οcaeterarum rerum quanti damnum datum factumue sit, σε dupli. Super euictione rei venditae, vel simpla solet promitti, vel dupla . Simpla est quae communi nomine stipulatio euictionis dicitur,de qua quidem Vlpianus habet in hunc modum. Sive tota res euincatur,siue elua pars. habet regressum emptor in venditorem. Sed cum ars euincitur, siquidem pro indiviso euincatur , regreseum habet pro quantitate euictaepartis. Quod si certua

locus sit euictus, non pro indiuilo portio fundi, pro bonitate loci erit regressius. Quid enim si quod fuit in agro preciosissimum hoc euictum est : aut quod fuit in agro vilissimum i &stimabitur loci qualitas,& sic erit

regressus. Iulianus . Venditor hominis emptori praestare debet, quanti eius interest hominem venditoris fuisse. Quare siue paritis ancillae, siue haereditas quam seruus iussu emptoris adierit euicta suerit: agi exempto potest , dc sicut obligatus est venditor , ut praestet habere licere hominem quem vendidit: ita ea quoque Pias Ier stum acquiri potuerunt praestari debent emptori veabeat. De stipulatione duplae sic ait Vlpianus : Emptori duplum promitti a venditore oportet , nisi aliud conuenit, non tamen ut satisdetur, nisi specialiter id a- etiam proponatur, ut repromittatur. Quod autem diximus duplam promitti oportere, sic erit accipi edum, ut non ex omni re id accipiamus , sed de ijs rebus, quae preciosiores essent, si margarita forte aut ornameta preciosa,vel vestis serica vel quid aliud non conteptibile venierit. Committi autem dicitur, inquit Pomponius,duplae stipulatio. tunc cum res restituta est petitori,vel damnatus est in litis aestimatione,vel polsessor ab emptore

423쪽

conuentus absolutus est. Iam autem quia nonnunquam contingit, ut euiolonem minetur no tertius aliquis,sed ipIe venditori iure coparatulat et , ut emptori & haeredietus,exceptio quaedam cotra venditorem & eius haeredem accomodetur, qu et rei venditae ac traditae dicatur. Verba aute Vlpianiae ea exceptione hqc sunt: Marcellus scribit, si alienu fundum vendideris,M tuu postea factum petas. te exceptione re iste repellendu . Sed & si dominus

fundi haeres venditori ex illat, idem erit dicendu . Si quis

rem meam madato meo vendiderit, vendicati mihi rem vendita, nocebit hic exceptio, nisi probetur me madasse, ne traderetur,anteq precium soluatur. Devsuris&fructibus rerum debitarum, primum illud certa est, usuram

nihil aliud Latinis significare, quam ipsum usum licet secundum communem loquendi formam pro ususprecio accipiatur. Et quidem quemadmodum foenus proprie appellatur, naturalis terrae foetus, qua obrem Sc numorum foetus, foenus vocatur, ut inquit Felius, dc de ea re,leges faenebres: ita etiam usura dicta est tanquam quae sit merces ipsius usus pecuniae, quae haud aliter in pecunijs conducendis, ut saepe est apud Plautum , atq; in caeterarum rerum locatione interuenit. Horatius. Omnia conductis coemens obsonia nummis. Sed videamus causam& originem tum iplaru usurarii tum reliquarii accessionum. Nam crescit res debita duobus modis vel per se sua sponte,vel ratione personarii, quae aut obligatae sunt,aut crediderunt. Sua sponte res crescunt, veluti si vel fructus edat, vel augmetetur,ut per alluvione: vel melioretur vel Iuti si seruus artibus imbuatur. Vtru ergo hae accessiones una cum re principali debita, praestari debeant, nec ne, docet plenis lime Paulus Iurecosultus his verbis. Videamus generaliter quando in actione, quae est in personam, etia fructus veniat. Et quide si fundus ob re datus sit veluti dotis causa & renudiata sit affinitas:fructus quoq; re

stituedi sunt,utiq; ij q percepti sunt eo tepore quo spera'

batur

424쪽

AD PANDE. IVR. CIVI. LIB. IIII

batur assinitas. Sed & posteriores,si in rem mora fuerit,

ab illo,qui reddere debeat,omnimodo restitu edi sunt. Sed etsi her muliere steterit,quo minus nupti et co trahantur, magis est ut debeat fructus recipere. Ratio aute haec est quod ii sponsus no conueniebatur restituere fructus, licuerat ei negligere iundum. Ice si indebitu sui dii lotui, de repeto,fructus quoq; repetere debeo. Idemq; est, si mortis causa sundus fuerit donatus, & conualuerit qui donauit, atq; ita condictio nascatur. In Fauiana quoq; actione de Pauliana per quam, quae in fraudem creditorum alienata sunt reuocantur, fructus quoque restituuntur, nam Praetor id agit, ut perinde sint omnia,atq; si nihil aliena tum esset, quod non est iniquum.Nam &verbum Restituas. quod in hanc rem Praetor dixit, plenam habet fgniscationem, ut fructus quoq; restituantur. Et ideo chin resitui Praetor vult,veluti interdicto unde vi, etia Ductus sunt restituendi. Item s vi, metiosue causa, rem trada,non aliter mihi restituere videtur, i si fructus mihi restituat, nee mora mea mihi aliquid aufert. Si actione habeam ad id consequenda, quod meum non suit, veluti ex stipulatu fructus non consequar. etia si mora facta sit. Quod si acceptum est iudicium, Sabinus te Cassius ex aequitate, seu -ctus quoq; post acceptum iudicium praestandos putant, ut causa restituatur,quod puto recte dici. Ex causa etiam emptionis, fructus restituendi sunt, sed in secietatibus fructus communicandi sunt. Si possessionem naturalem reuocem proprietas mea manet. Videamns de fructibus. Et quidem in deposto & commodato , fructus quoq; praestandi sunt sicut diximus. In interdicto quoq; quod vi aut clam, magis est, ut omnis causa&s ructus restituantur. Ante matrimonium quoq, Ductus percepti, dotis fiant,& cum ea restitutatur. Eadem ratio est,in fructibus p dioru , ibanorii. Item si diuidere tecti sundum velim tu nolis,& colam,an fructus diuidi debeat post deductionem in dens arum' A puto diuidendos. In csteris

quoq; bonae dei iudicijs, fructus omnimodo prsstantur.

425쪽

Si dos praelegata suerit,ante nuptias percepti fructus in

causam legati veniunt. Hucusque lutius Paulus. Respectu personarum crescit debitum , duobus iterum modis: nam vel spectamus id quod interes creditoris, pecuniam soli tam non este, vel moram debitoris , quae proculdubio poenam aliquam meretur. Atque ex hisce praecipue duobus, puto equidem constare omnes Usuras, quarum hic mentio habetur. Nam hae infliguntur partim ea causa , quod interest creditoris pecuniam in arca potius habere; quam apud debitorem : partim propter

moram non soluentium veluti si interpellati opportuno loco, non soluerint: partim denique propter naturalem rationem qua iubemur, quemadmodum inquitHesiodus, mutuum cum scenore restituere. Sed sunt foenoris & v Ω- rarum duet quodammodo species, quarum aliae sitiatia uorabiles,aliae odios . Fauorabiles sunt quae in bone dei contractibus ex mora debenturmam cum iudicio bon fidei disceptatur, arbitrio iudicis, viserarum modus ex more regionis ubi contractum est, constituitur. Odiosae sunt, conuentionales, in mutuis pecuniis, quae quidem turpes habentur,ut inquit Cato, tum quia per se contra

naturam sunt,nam id quod mihi n5 nocet, Malteri pro

dest. gratis facere teneo r non mercede tum verb quia hii qui eos exercent,improbi sere homines sunt&auari, qui tantum hoc agunt, ut ex alieno damno suum compendium quirant. Causa verb cur tolerentur, propter necessitatem est,ut ait Papinianus, leposti e . 3. nam ut & is qui eget, inueniat pecuniam comodatam: lcis qui abundat, pro periculo suo, dc eo quod interest, aliquod quasi

honorarium habeat: recte modus legibus constitutus est, ad quem usq; foenerari pecuniam sit concessum. Et quidem licet apud nonnullas .entes, quarum AElianus meminit, de in sacris literis usurae sint prohibitae : tame res ipsa semper, tam apud Asiaticos, qu iri apud Graecos,Romanos, ec alios docuit,non posse fieri,ut magnus mercatus &negotiatio sine usu mensarum argentariarum conseruetur.

426쪽

seruetur. Estque ha c de causa factum, cur Romani non prohibuerint quidem ab initio usuras, sed modum illis certum M sormam dederint , ut est apud Tacitu, libro quinto. A. ut legitii me quidem habeatur usurq na alioqui fur dupli,scenerator quadrupli punitur. secudum veteres) tum hoc necessariu est, ut modum non egrediantur , veluti ne quis unciario scenore amplius exerceat, . secundum ir. tab. quod hodie mutatum est, tum vero illud , ut solennibus stipulationibus interpositis promittantur: n am nisi hoc ita stat, verius est, non valere constitutionem usurarum. Plane quibusdam in contractibus etiam sine stipulatione,vsurae debentur, quemadmodum per stipulationem. Nam si dedero decem traiectitia , ut salua naui, sortem cum certis usuris recipiam: dicedum est, ait Paulus: pose me sortem cum usuris recipere. Vocatur autem traiectitia pecunia ea, quae trans mare periculo creditoris vehitur, qui quidem ob id potest sine nipulatione usuras maritimas siue nauticas legitii me pactici. quia non tam percipit eas ero usu precio, tuam pro susceptione periculi idque suest ιτε iis πλovet cum periculum suscipitur abitus tantum : sue α ας τε σπλsur, elim periculum suscipitur abitus de reditus simul, nam solent hisce duobus modis,veteres, nauticas, siue maritimas pecunias credere. : Nunc videamus de probationibus contractuu quet quidem incumbunt ei qui dicit,non ei qui negat nisi in exceptionibus iram in ijs verum est, reum partibus actoris fungi oportere,ipsum j exceptio- nem velut intentionem implere: item si praelii mptione aliqua subnixus sit actor, nam ea res efficit, ut probatio

contrariam reum conuentum transferatur. Extrahas

duas catlsas, regulariter receptum est, actoris esse iudici causam suam probare id est probam de rectam ostendere. Fit autem id multi x quidem dc variis modis a quibus de probationibus potius quam de probatione titulus factus est: sed ijs tamen potissimum duobus : vho quidem Perinstrumenta, altero vero per testes duos aut plures.

427쪽

ET AMIs, mulus. Quicunque a luco conuenitur, non ex mulce

sio S ro & exemplo alicuius scriptur sed ex authentico conueniendus est: ita, si contractus fides possit ostendi. Ceterum calumniosam scripturam vim inaudicio obtinere, non c5 uenit. Census Sc monum eta publica potiora testi bis 'Rix bus ecth Senatus cesuit. Testes sunt, quos veteres superstites ut author est Festus M antistites vocabat ,ducto vidus quorum fide; non vacillat. Adhiseri quoque testes possunt, non solum in criminalibus causis,sed etia inpecuniarijs litibus, scubi res postulat, &ii quibus non interdicitur testimonium, nec ulla lege a dicendo testimo nio eatus antur. Modestinus. In testibus autem fides,dignitas, mores, grauitas examinanda est,& ideo testes, qui aduersus fidem testationis suae vacillant,audi edi no sunt. Callistratus. Testium fides diligenter examinanda ea, ideo due in persona eorum diligenter exploranda erit conditio cuiusque,virum quis decurio an plebeius sit, Scan honestaret inculpatae vitae, an vero notatus quis de reprehensibilis, Maia locuples vel egens si,ut lucri causa quid facile admittat, vel an ei inimicus se aduersus quem testimonium fert,vel amicus ei sit pro quo testimonium dat. Nam si careat suspitione testimonium, vel propter personam a qua fertur, quod honesta sit:vel propter causam, quisa neq; tueri neque gratiae, neq; inimicitie causa sit,admittendus est. In pluribus testibus,quae argumenta d quem modum probandae cuique rei susticiant nullo certo modo satis definiri potest. Sicut non sempe i ta saepe sine publicis monumentis, cuiusque rei veritas d

Prebenditur, alias numerus testium aliis dignitas,& a thoib

428쪽

AD PANDE. IVR. CIVL LIB. IIII. Uxilioritas alias veluti consentiens fama,confirmat rei de qua quaeritur fidem. Si testes omnes eiusdem honestatis 5c existimationis sol, te negotii qualitas aut iudicis motus cum his concurrat: sequenda sunt omnia testimonia. Si vech ex his quidam eorum aliud dixerint, licet impari numero,credendum est,quod naturet negotii conuenit,tc quod inimicitiae aut gratiae suspicione caret:c5srmabiti iudex mota animi sui ex argumentis de testimoni siquet dc rei aptiora, sc vero proximiora esse coperit. Non enim ad multitudinem respici oportet, sed ad syncera testimonioru fidem di testimonia quibus potius luet veritatis assistit. PlanE quibusdam in contractibus hoc cotingit, ut non tam testes Sc testimonia sp*ctomz , ii ple Vi ipsorum contrahet tu in scientiam & ignoratiam vela- ac MORAN, ii si quis a non domino emat , si quis indebitum i inpru- τiAdes soluat, s impuberes qui sine tutore nihil scire intelliguntur,contrahant. Et quidem cum omnis ignorantia, vel sit facti, veluti si quis nestiat decessisseeu,cuius bonorum ei possessio desertur: vel iuris, veluti si sciat quidem .

defunctum esse cognatum,nesciat aut proximitatis nonem bonorum possessionem sibi deserri regula est, iuris quidem ignorantiam cuique nocere, nisi si minor quis sit, vel scemina,vel de dano vitando pugnas: facti veto ignorantiam non nocere, si non ei summa negligetia obijeiatur. Et ratio quidem est,quonia in omni parte error in iure no eodem loco quo facti ignorantia haberi debebit, , . cum ius finitum & possit esse δρ debeat facti aute interpretatio, plerumq; etia prudentissimos fallat. sed de rebus creditis, quae t im ordinarijsi in contractibus consstunt,tum extraordina riis tum verti in his quae accessionis vicem obtinent, haec breuiter dixisse sussiciat.

IOACHIMI

429쪽

AD PANDE. IVR. CIVI. LIB. v. 43a

maxime est idonea. Sed non erat omnium uxorum, apud Priscos Romanos, una ec eadem serma. Quaedam enim matressa miliarum dicebantur, quae videlicet in manum .conuenissent,quaedam tantummodo uxores, quae vel per confarreatione sebat,ut suo loco latius expositum est,uel per usurpationem. Pr terea in conciliandis, spondendis A contrahendis nuptiis,h c obseruabantur. Conuentae coditio, inquitFestus, dicebatur, cum primus sermo de nuptijs Sc earum coditione habebatur. Sponsalia conlii tue Dantur , sponsionibus, non tam inter coniuges futuros factis, quam inter eos,qui ipsas haberet in potet latemam id licet apud Plautii non uno loco animaauertere. Cce libit hasta caput nubentis comebatur, quae in corpora

gladiatoris stitisset,abiecti occisi ite, ut quemadmodum illa coniuncta fuerit cum corpore gladiatoris, sic ipsa cuviro sit, vel quia matron et Iunonis Curetis in tutela sint,quq ita appellabatur a serenda hasta, quet lingua Sabino-O curis dicitur, vel quod fortes viros genituras ominetur,vel quod nuptiali iure imperio viri sub ijcitur nubes, quia halia summa armorum lc imperii est. Ad haec cingulo noua nupta prΞcingebatur, quod vir inlecto solue bat, factum ex lana ovis, ut sicut illa in domum sublata coniuncta inter se sit,sic vir suus secum iunctus vinctusq; esset. Hunc herculaneo nodoque vinctum,vir soluit ominis gratia,ut sic ipse felix sit in suscipiendis liberis vesuit herculanus, qui septuaginta liberos habui e . PorrueCamelis virginibus supplicare nupturae solitae erant. Item Cinxit Iunonis nome sanctu habebatur innuptiis, quod initio coniugij,solutio erat cinguli, quo noua nupta erat cincta. Cumeram etiam vocabant vas quod

dam, quod opertum innuptijs serebant, in quo erant

nub is utensilia. quod & Camillum dicebant,eis quod .

sacrorum ministrum κα λορ appellabant. Iam vero

dii arreatio, genus erat sacrifici quod inter virum Se mulierem sebat, farreo libo adhibito. Pr terea facem in nuptiis in honorem Cereris pr serebant, aquaque sparg*batur

430쪽

batur noua nupta sue ut casta,puraque ad virum venire sue ut ignem atque aquam cum viro communicaret.

Item Nonarum, iduum, Caledarii dies nupt salieni habebantur, quoniam ij dies decreto pontiscum atri iudicati sunt,quod quotiescunque Romani duces, belli geredi gratia, his diebus supplicauerunt, male Rempublicam sestere. Ad haec patrum & matrum pueri tres adhibebantur in nuptijs, unus qui facem praeserret ex spina alba, quia noctu nubebant: duo qui nubentem tenebant . Denique pronubae adhibebantur nuptijs, quae semel nupserat causa auspici ,ut singulare perseueraret ma trimonium. Haec Festus Pompeius .Quae quidem ideo latius libuit hic inserere, ut ijs qui sequutur lucis inde aliquid accedere possit. Nam queadmodum hodieauret,ita olim ferret annuli solent a sposo ad sponsam quemadmodum author est Plinius missi tari. Quantum ad nostrum attinet insti tutum nos prius de ipsis nuptiis,& de his quet antecedunt ac consequuntur nuptias dicemus,post deinde vero de actionibus, quae post disso ita matrimonia competunt ocinterpo nuntur tracὶabimus.

DE NUPTII s. V P a I x a nubendo, quod propri s-

gnificat velo vel tego, nomen accere runt. Nam quia noua nupta, dum viro tradebatur, flammeo prae pudore caput obuoluebat: factum est, ut nubere ac-- cipiatur pro tradi viro. Lucanus. Non timidum nuptae leuiter tectura pudorem Lutea demisse sos velarunt flammea vultus . Definit autem nuptias

Modestinus his verbis. Nuptiae sunt coniunctio navis MDemin q,consortium omnis vitae,diuini & humani iuris communicatio. Quhil viri θί foeminae coniunctionem dicit: corporum copulationem ad prolem exuscitandam saniscat: quod omnia vitaecosortium: cunctarum fortuisnara, participatione :qJ diuini uai iuris coliatione si