Ioachimi Hopperi Phrisii iureconsulti De iuris arte libri tres. Eiusdem, Iuris ciuilis, siue ad Pandectas libri sex priores

431쪽

AD PANDE. IVR. CIVI. LIB. V. 4 is

cooptionem mulieris in familiam, potestatem, tutelam,& dignitate mariti: tum verb in priuatorum sacrorum, quae quisq; familiaria ac domestica habere solebat,a qui bus & Lar familiaris dicebatur, δί cum sacris haereditas,& in sacris patris commoratio, locietatem. Et quidem cura uniuersa hominis beatitudo ac vita hisce tribus contineatur, bonis scilicet corporis , fortunae, ac ani mi : recte Modestinus , volens ostendere , nuptias nihil aliud esse, quam arctissmam quandam viri dc sceminae

coniunctionem , per omnes hosce tres gradus , ordine progreditur. Sed quoniam nonnulla sunt, quae antecedunt nuptias, nonnulla quae constituunt, nonnulla quae conseruant, nonnulla denique quae dissoluunt, e re

est, ut de singulis dispiciamus.Nam pr cedunt, sponsalia,

constitu ut autem, tum certi ritus Se cerimoni et, tum verbdotes, conseruant donationum hinc inde prohibitiones, distrahunt diuortia& repudia. Desponsalibus sieait Florentinus. Sponsalia sunt mentio de repromisi tofuturarum nuptiarum . Vlpianus. Sponsalia autem dicta sunt a spondendo , nam moris fuit veteribus, stipulari & spondere sibi uxores futuras, unde & sponsi sponsaeque appellatio nata est. Plautus in Aulularia. Megadorus. Quid i nune etiam mihi despondes si iaml Euesio. Illis legibus cum illa dote, quam dixi tibi. Megadorus. Sponden ergo ' Euclio . Spondeo, istud dij

bene Vertant. Megadorus. Ita faxint. Enimuero hodie sufficit nudus consensus ad constituenda lponsalia, constatque Rabsenti ablentem de spoderi polle, hoc quotidie fieri. Paulus. In sponsalibus nihil interest utrum testatio interponatur , an aliis sine scriptura spondeat. Vlpianus . In sponsalibus constituendis parui refert, lier se & coram , an per internuntium, vel per episto-am , an per aliud hoc factum est , de serE plerumque conditiones, interpositis personis, expediuntur. .Sponsalia sicut nuptiae, consensu contrahentium s

unt, dc ideo sicut nuptijs,ita sponsalibus filiam familias

432쪽

consentire oportet, sed ea quae patris voluntati non repungnat,consentire intelligitur. Tune autem solum disesen tiendi a patre licentia filiae conceditur, si indignia moribus vel turpem sponsum pater ei eligat. nec est in sponsalibus aetas contrahentium definita, ut in nupti; s. Post consti tuta sponsalia , saepe iustae ac necessariae caulae, non solum annum vel biennium, sed etiam triennium dc quadriennium, & ulterius trahunt sponsalia,veluti valetudo sponsi sponsque, aut capitalia crimina, aut longio tes peregrinationes, quq ex necellitate fiunt. Dissoluuntur autem sponsalia , remissio nuncio, non per tutores adolescentis vel puellae, nec per patrem, qui filium filiamve in potestate non habet, sed per ipsum sponsum aut sponsam. In potestate manente filia , pater nuncium remit-DE Rr Tu tere potest, Sc disio luere sponsalia. Ritus nuptiarum N V P T IA; varijs in rebus cernuntur, secundum Platonem dc veteres R VM Ieges Romuli ac duodecim tabularum: verum iure nouo Romanorum,partim etias contrahentium spectatur,partim voluntas eorum quorum in potestate degunt con

trahentes, partim deductio ipsa in domum, cuius & Comici subinde mentionem faciunt,partim denique cogna tio , affinitas, & ordo eorum qui matrimonio copulantur. Quantum ad aetatem pertinet, id olim moris eis: solebat, ut queadmodum etiam apud Platone est no tam anni, quam ipsa corpora inspicerentur: sed cum id verecundiae suorum temporum non satis conuenire iudicarent po steriores prudentes, ita statuerunt, ut secundum ea quae communiter accidunt, masculi po st expletu qua tumdecimum annum puberes, Reminae post duodecimuviri potentes habeantur. Minorem autem duodecim annis nuptam , tunc legit timam uxorem sore, cum apud virum duodecim annos implesset. De consensu tam con trahentium, quam aliorum, sic ait Paulus: Nuptiae con

silere non possunt, nisi consentiant omnes, id est, qui coeunt, quoruq; in potestate sunt: quod tame sic accipe, primum ut uxorem ducere cogi filiusfamilias no ponit , det inde

433쪽

inde, ut qui liberos quos in potestate habent iniuria

prohibuerint uxorem ducere vel nubere,vel qui dotem dare noluerint: ex constitutione diuorum Seueri MAntonini,per proconsules pret sidesque prouinciarum,coagantur in matrimonium collocare dc dotare. De in domum deductione, Pomponius. Mulierem absenti per literas eius vel per nuntium posse nubere placet, si indomum eius deduceretur, eam verb quae abellet, ex literis vel nuncio suo duci a marito non posse , deductione enim opus esse in mariti, non in uxoris domum, quasi in domicilium matrimonij. De consanguineis, amnibu', senatoribus, prouinciarum rectoribus, tutoribus,& aliis similibus, ac eorum nuptijs, principio sic habet Paulus. Iure gentium in cellum committit, qui ex gradu ascendentium vel descendentium uxorem duxerit. mi verbvel ex latere venientium eam uxorem duxerit, quam Vestatur , vel affinem quam impeditur, siquide in palam fecerit,leuius,si clam h qc comiserit,grauius puniatur,cuius diuersitatis illa ratio est circa matrimonium quod ex latere non bene contrahitur, qu hd palam delinquentes veerrantes maiori poena excusantur, clam committentes ut contumaces plectuntur. Iterum Paulus libro primo ad legem Iuliam & Papiam,de maritandis ordinibus. Lege Iulia ita cauetur. Quicunque senator est, quiue filius nepos proneposue ex filio vel ex filia natus cuius e rum est erit: ne quis eorum sponsam uxoremue sciens dolo malo habeto libertinam, aut eam quae ipsa,cuiusue pater materue artem ludicram facit sective, neue senato iris filia neptisue ex filio proneptisue ex nepote filio nato nata, libertino, elue qui ipse cuiusue pater materue arte Iudicra saeit, feci tue sponsa nuptaue scies dolo malo ello, neue quis eorum sciens dolo malo sponsam uxoremue

eam habeto . Idem Paulus . Si quis officium in aliqua rouincia administrat inde oriundam, vel ibi domicium habentem uxore ducere non potest,quamuis sponare non prohibeatur , ita scilicet ut si post ossicium de

s posi

434쪽

Iositum noluerit mulier nuptias contrahere, liceat ei

oc facere, arris tantummodo redditis quas acceperit.

Veterem autem spontam in prouincia quam quis adminii trat, uxorem ducere potest, dc dos data non si caduca. Marcianus : Qtii in prouincia officium aliquod ge- erit, prohibetur etiam consentire filio suo uxorem ducenti, quamuis filias suas collocare, Sc dotem conlii tuere non prohibetur. Paulus : Non est matrimonium , si tutor vel curator pupillam suam intra vicesimum quintum

annum non desponsatam a patre, neque testamento destinatam ducat uxorem, vel eam filio suo iungat, quo facto,uterque infamatur, dc pro dignitate pupille extra ordinem coercetur. Et ratio quidem generalis est, secundum Modestinum, quia semper in coniunctionibus non

solum quid liceat considerandum est , sed & quid honestum sit. Dos est,quae marito ab uxore datur,ducto nomine a donando secundum Festum Pompeium: est enim causa eius perpetua,& cum voto eius qui dat ita contrahitur, ut semper apud maritum sit, censeturq; Reipublici interesse, mulieres dotes suas saluas habere propter quas nubere pol snt. Plane dotis appellatio sinquit Vlpianus) non resertur ad ea matrimonia, quae consistere non possunt, neq; enim dos sine matrimonio esse potest.& ubicunque matrimonis nomen non est, nee dos est:sed dotis caula data accipere debemus ea quq in dotem dantur. Caeterum si res dentur in ea quae craeci dicunt, quaeq; Galli Peculium appellant,qu stum est,an statim efficiantur mariti' Et est verius , si se dentur , ut eius sant,effici mariti & cum distractum suerit matrimonium , vendicari non oportere, sed condici, nec dotis actione peti,ut diuus Marcus Imperator, cum patre rescripsit. Enimuero de tota dotium causa , quantum ad Platonem pertinet, scio equidein illi unam tantum ciuitatem Sc rempublica insormanti, aliter quam nostris latoribus circa dotes placuisse. Verba enim eius in quinto dc sexto de legibus sic habent. Nemini aut dare dotes,

435쪽

aut accipere liceat: nam mulieribus contumeliosus sa stus minor erit,minor& viris humilis illiberalisque seruitus Qui paruerit, unum sane hoc aget praeclare: qui vero non paruerit, sed aut dederit, aut acceperit, quod quinquaginta drachmas excedat, vestimenti gratia: alius minam,alius tres semiminas,alius minas duas,& qui censum habet supremum, tantundem rursus persoluat aerario; & quicquid datum fuerit vel acceptum, Iovi atque Iunoni consecretur. Atque haec quidem consentiunt cum his, quae & Solon , ut est apud Pluta chum, de dotibus memoriae prodidit. Sed nostri legistatores, quoniam non uni alicui formae Reipublicae consulunt, sed uniuerso pen E mundo, qui varias Rerumpublicarum figuras comprehendit : recte sic se instituunt,

ut ad communem hominum .ut nunc est, naturam potius, quam unius populi instituta se accommodent,qua quidem causa sit, ut dotium causas non solum non repudia indas, verum quod amplius est, tanquam ad summam Reipublicae pertinentis, valde probandas duxerint. Constituta igitur dote, vel uniuersorum bonorum mulieris, nullis receptis, vel certae alicuius partis, primum hoc iuris est ut quamuis mulieris dos maneat, an bonis tamen mariti, pro oneribus matrimonii computetur, & fructus inde percepti, rationibus illius inserantur. Equidem quantum ad custodiam pertinet, periculum quide rerum dotalium pertinet ad mulierem, tanquam reapse dominam: sed dolum,culpam, α diligentiam agnoscit maritus, utpote cuius praeci

puὶ causa dos praestetur. Caeterum res quae numero, pondere ac mensura constant, etiam periculo eius

sint: quia in hoc dantur, ut eas maritus ad arbitrium sium distrahat, & quandoque soluto matrimonio, eiusdem generis & qualitatis , alias restituat , vel ipse, vel haeres eius. Et haec quidem ita obtinent,s nihil dictum nee conuentum sit, nam alioqui si qua pactio intercesserit , eius lex regulariter seruanda

r est, si

436쪽

est si modo non honestas , vel rei subiectae qualitas DE FVNPO & natura repugnet. De lege Iulia de fundo dotali, sic DOTALI, ait Caius libro undecimo ad aedictum prouinciale. Lex Iulia quae dotali praedio prospexit, ne id marito liceat obligare aut alienare, plenius interpretanda est, o

tiam de sponso idem iuris sit, quod de marito. Iulianus libro tertiodecimo Digestorum scribit, neque seruitutes fundo debitas, polle maritum amittere , neque ei alias imponere. Sed nec libertas seruitutis urbano praedio, dotali debitae competit: ne per hoc deterior conditio dotalis praedij fiat. Paulus. Fundus dotalis seruo levi gatus, ad legem Iuliam pertinet, Sc est quasi dotalis. Toties autem non potest alienari fundus , quoties mulieri actio de dote competit, aut omnimodo competi PE DONAη tura est . De donationibus inter virum & uxorem TiONi RV prohibitis,non solum Romani, verum etiam Graeci, in Rura , . quibus sunt Plato,& Plutarchus in Problematis ac So-XOREM. lone, meminerunt. dicitque Vlpianus: hoc io, non tam lege lata , quam moribus, squod quidem significat, naturale potius esse, quam ciuile, secundum Pomponi um , de ritu nuptiarum capite octauo in inductum esse. Quanquam oratione Antonini, laxatum aliouid est ex iuris risore. Verba autem Vlpiani ac Pauli de prohibita huiusmodi donatione, haec sunt: Moribus apud nos

receptum est, ne later virum dc uxorem donationes valerent. Hoc autem receptum est, ne mutuo amore in- uicem spoliarentur, donationibus non temperantes,sed

profusa erga se facilitate abutentes . nec esset eis studium, liberos potius educandi. Sextus xlius & illameauiam ad ijciebat, quia sepe futurum esset, ut discut rentur matrimonia, si non daret is qui posset, atque ea

ratione euenturum, ut venalia matrimonia essent.

Haec ratio 3c oratione Imperatoris nostri Antonini Auri gusti electa est, nam ita a it Maiores nostri inter virum ec uxorem , donationes prohibuerunt, amorem hon ,, stum solis animis. aestimantes, samae etiam coniuncto-

437쪽

AD PANDE. IVR. CIVI. LIB. v. . 43

rum consilentes, ne cocordia precio conciliari videre- tur , neue melior in paupertatem incideret, α deterior ditior feret. De eo autem quod renullum est ex hoc . . iuris rigore, iteru se ait ide Vlpianus. Cum hic status

esset donationum inter virum & uxorem, quem antet retulimus, Imperator noster Antoninus, ante excessum

Diui Seueri patris sui, oratione in Senatu habita, author fuit censendi, Fuluio Acimiliano, & Mummio Au

bino consulibus, ut aliquid relaxaretur ex iuris rigore. Nam ait oratio: fas esse eum quidem qui donauit pα- nitere : haeredem verb eripere, forsitan aduersus Iolun- tatem supremam eius qui donauit, durum & auarum secte. Et proinde si prior vita decesserit, qui donatum accepit, in irritum quidem deduci donationem, sed con .

tra,v is qui liberalitatem exercuit: ratam eam haberi,de tanquam ex supremae voluntatis elogio, confirmari. Dissoluuntur matrimonia , tribus potissimum modis, DE DIVOR morte,captiuitate,ac diuortio. Morte quidem, veluti si τHs er HL

alter coniugii ὁ vita decedat, p*rmittitur enim eosestim PVP ιι 'superstiti ad aliud matrimonium transire , si modo non intra annum luctus,qui iure veteri priscriptus ell,mulier nubat. Captiuitate,veluti si hostium potitus sit altereoniugii : nam seruitute mortalitati coparamus & ideo captiui uxor, inquit alibi Tryphoninus, tametsi max me velit, & in domo eius sit,non tamen est in matrimonio. Diuortio, veluti si alter alteri nuncium mittat. Nam diuortium,in uit Caius;vela diuersitate mentium dictum est,uel quia in diuersas partes eunt qui distrahunt matrimonium. Repudium a pudore tractum est secundum Festum, nam vix est ut line aliqua pudoris suggirulatione, tam arcta diuinaque coniunctio dirimatur. Quanquam inter diuortium ac repudium, hoc interesse dicat Paulus, quod repudiari etiam futurum matrimonium possit, non recte autem sponsa diuertisse dicatur. Verba aute in diuortiis & repudijs comprobata, quem

admodum & apud Comicos videre licet sunt haec: Res

438쪽

tuas tibi habeto , item haec : tuas res tibi agito . Item

in sponsalibus quoq; discutie dis, inquit Caius, placuit

renunciationem interuenire oportere, in qua re hqc ver ba probata sunt: Conditione tua non utar. Sive autem ipsi praesenti renuncietur, siue absenti, per eum in cuius potestate sit, vel quem ipse habeat in potestate, nihil interest o Paulus. Diuortium non est verum, iam quod animo perpetuam conlii tuendῖ distensionem, fiat. Itaque quicquid calore iracundiae vel fit vel dicitur, non prius ratum esse, quam perseuerantia apparuerit, iudici um ammi fuisse, ideoq; per calore misso repudio si breui reuersa est uxor, nec diuertisse videtur. Pr terea nullum diuortium ratum est, nisi septem ciuibus Romanis p beribus testibus adhibitis, praeter libertum eius qui diuortium facit. De diuortio patroni o libertae coniugum,

diu patronus eam uxorem esse volet. Atque haec quidem , secundum, posteriores leges Romanorum , quae uide&cu Mosaicis coueniunt,& Platonicis,& iis quaeuodecim tabularii vocantur. Nam quia peri spe contin git , ut vel alter coniugum sterilis sit, vel propter natu

x diuersit item no coueniat inter eos 5 ex minimis sq-pe stiuisculis maxima inter eos iurgia dc odia,queadmodum inquit apud plutarchia Paulus . Emilius,exoriantur: tolerandum putauerunt veteres illi legumlatores, ut alteri ab altero diuertere liceret. Quam tuam apud Romanos, tam inuidiosum nomen diuorti fuerit, ut ante uingentesimum vicesimum tertium annum ab urbe conita, nullum sit visum diuortium, sed ad I et Viriplaeae

potius sacellum, teste Valerio, accederetur. Verba autem Valeri j sunt haec: Quoties vero inter virum 5c uxorem aliquid iurgij intercesserat, in sacellum Deae Viri- placae,quod est in Palatio, veniebant, & ibi inuicem locuti quae voluerant, contentione animorum deposta, concordes reuerteban ius. Dea nomen hoc a placandis

439쪽

AD PANDE. IVR. CIVI. LIB. V. 43;

viris assecuta sertur, veneranda quidem,& nescio an preticipuis A exquisitis s.crifici s colenda: utpote quotidiana ac domesticet pacis custos in pari iugo charitatis, ipsa

sui appellatione, virorum maiestati debitum,ac foeminis reddens honorem. Conuiuium etia solenne maiores in stitueriit, idq; Charistia appellauerunt,cui praeter cognatos affines nemo interponebatur ut si qua inter necelsa rias personas querela esset orta apud lacra messe,& inter hilaritate animoru fautoribus Concordiae adhibitis tolleretur. Et quidem quod iure pontificali nostro, penitus

prohibitu est diuortium idq; secunda pr scriptione legis Diu in haud alia ratione factu eli ci quod haec de qua loquimur coitinctio maris Asterminet, natura sua perpetua est M aeternis diuinae voluntatis vinculis nam qui creauit homine ab initio, marem & foeminam creauit illos)colligata quodque diuortium postea costitutum non dictante natura , sed exigente necessitate inductum et t. Nec ad rem veris pertinet, quod sustinianus, qui te ipse Christiana religionem proselsus est, diuortium non improbauit, quemadmodum nec scenus quoq; sustulit, nec concubinatum: quae utique hodie ambo nostris legibus ac moribus prohibentur : quoniam nihil impedit,

ouo minus verae religionis nomen recte tueatur ea Re-

spublica , quae licet ad consuminatam illam Sc expletam persectionem non peruenerit,ic propter imbecil- . litatem humanet naturae in nonnullis deficiat, tamen i s est imbuta pretceptis, quibus pretcipua causa vera: pu-retque religionis , quae quidem per se exigua est, Afrano sinapis comparari solet, continetur. Quoniam aut dictum est hactenus de initiandis, contrahendis, conservandis, de diffodiendis matrimonijs, consequens ell, ut de iis actionibus, quae post dii tractum matrimonium exoriri; olent, di sera

mus.

440쪽

IOACH. HOPP. PHRI s. TVRE C. DE UXORIIS ACTIONIBUS

E M O RI AE traditum est inquit cellius) quingentis fere annis post Romam

condirem,nullas rei uxoris,neque actiones, neque cautiones in urbe Roma aut

in Latio suisse, quia prosectb nihil dessederabantur, nullis etiam tunc matrimo-'bus. Servius quoque Sulpitius in libro quem composuit de dotibus, tum primum cauti es rei uxoriae necelsarias elli vitas scriput, cum Sp. Carbilius cui Ruga cognomentum suit , vir nobilis, diuortium cum uxore fecit,anno urbis conditae quingentesimo vices mo tertio, M. Attilio, P. Valerio Consulibus. Atq;is Orbilius traditur, uxorem quam dimisit,egregie dilexistis, charissimamque morum eius gratia habuisse, Sciurisiurandi religionem animo atque amori praevertisse, quia iurare a censoribus coactus erat,vxorem se ii berorum quaerendorum gratia habiturum. Hactenus Aulus cellius in noctibusAtticis,de iiiiiijs ae incunabulis harum actionum uxoriarum. Diuiduntur autem, in duas pret ipue species,nam aliae quidem pertinet ad res aliet ad personas . Ad res pertinent, repetitio dotis, quae mulieri proprie competit,petitio impensarum in res dotales factarum, quae marito datur, dc actio rerum amotarum, quae vel huic, vel illi tribuitur.Ad personas pertinent , actio de agnoscendis vel alendis liberis: item de inspiciedo ventre custodiendodue partu,& de possessione ventris somine danda vel obtinenda. De repetiti ne dotis , haec sese quaeruntur,quando sat repetitio, perso LVτο quem, a quo, quarum rerum , A quando cesset. Et 'x kγpρ quantum quidem ad primum pertinet, gulariter, solu-ADΜotivm to matrimonio,solui dos mulieri debet. Sed si hondere, Pos PEτω numero, mensua contineatur dos, inquit Vlpianus li-τVR. bro