장음표시 사용
61쪽
de pretio couentio emptionem M venditionem : Alia , m x quq naturam quidem efficiendi non habent sed sile qui- P π μς bus tamen effici non potest , quet adminiculantes dicun-inr, vires, sue qua nulla est emptio': Denique, Ali sunt n r. hee ε Hovltimae, sine lunamq, vltra quas nihil amplius queri po- ff. de contrub. test, ut cum dicimus: salus populi, suprema lex esto: Aliae ,Secundaris quς ad alias supra se politas reserri possunt, cuiusmodi sunt onines, quae non sunt ultimet. Nunc abeo ad ipsam dillinctionem principiorum naturalium. Nam eorum quaedam ab ipso trahuntur uniuerso, quῆdam vero ab homine, qui imago quaedam est, Sc quasi compendium uniuersi. Triplex serme eli ille usus, sex ponam e nim rem obscuram populariter & illuminate, in quem totius mundi contemplatio suggerit. Primus est , ut quo leonsilio M ordine, seminator, sator, & parens,lc, Vt ita
dicam, educator, & altor ille mundi Deus , ex sua mente l. . .... a cac diuinitate mundum genuit: eodem quoque modo M ς emplo nos putemus, has societates nostras Sc urbes,
a sapientibus viris tanquam minoribus quibusdam dijs,
constitutas ac fundatas esse. Nam quis, qvςlo est omnium hominum, qui, si tam certos coeli motus , tam ratos asstrorum ordines & traiectiones, tamque omnia intersis conexa Sc apta videat, non intelligat diuinitus omnia
regi & gubernari φ Quis est, qui si aeris vim & naturam
adspiciat, quo modo vel terram imbribus augeat, vel annuas frigorum Sc calor u varietates faciat, si maris pulchritudinem dc speciem , amoenitates orarum litto Tum genera animalium,partim fluitantium partim sub meriorum, partim ad saxa natiuis testi nhaerentium, animaduertat: non videat omnia illa quae supra sunt Z
subter , formam quandam bene constitutae Reipublicae prae se ferre ' Quis denique est, qui, si terram ipsam in media mundi sede locatam, & undique in sese suis nutibus conglobatam, vestitam floribus , herbis, arboribus, frugibus,intueatur,si fontium gelidas perenni tates, perlucidos amnium liquores riparum vestitus viridissimos,
62쪽
c. ius naturaleas verbu colus ctι o. 1. distin.
speluncarum concauas altitudines, saxorum asperitates, impendentiu montiu altitudines, immensitates campo rum, recoditas auri & argenti venas, si varia generabestia ru, vel cicuru,vel sera ru,volucru lapsus atq; cantus, poeudu pastus attedat, quis,in qua,est hominii ta sinpidus Miners, qui, si in tantarer u omni u magnificentia, constantiam Sc ordine inspiciat, no existimet ipsoru quoq; hominum, quoru causa omnia sunt facta,Respublicas,& ciuitatum ac populoru societates , certa quadam ratione conluctas &cossatas esset Enimuero quemadmodu uni uersunt hoc, partim a diuina mente, partim a necessitate profectum est: ita Respub. quoq; partim pietatis ac iustitiae colende gratia, partim usu & humanis necessitatibus exigetibus,coaluit'. Ac ad iustitia quide tuendam pertinet principes, sacerdotes, sapientes, qui tota ciuitate suis imperijs teperant ac moderatur,n5 aliter atq; mundi animus,qui ex ipsius Dei substantia decerptus,vita ac motu, Ous cucta regu tur,a diuina mete accepit. Ad necessitate
vero P refertatur matrimonia reru ac uistiones i& earuae ultro citro ue commutationes. Na queadmodum per
ortus & interitus vicissitudines, conseruatur haec uniuersitas, & in eode quasi statu perseuerat: ita in Republica per honorum, rerum,Sc personaro mutationes,dando& accipiendo factas, quoddam quali simulachrum aeternitatis inducitur. Vt interim illud omittamus, quod ab ipsis brutis animalibus, medendi, venandi, nauigandi, belli gerendi, colendae denique Reipublicet artes & eas plures, quae ue ad omnes vitae partes usui nobis esse pons unt,arripuimus. Atque hic primus est rerum naturalium usus,quem in Mosaicis de Platonicis libris de Repu- sublica saepe licet animaduertere. Secundus est i ut ip-a naturales, ad commoditates nostras ciuilem aliquem usum adiungamus: nam praeter hoc quod eX animali spirabilique mundi natura, vitam nostram hau ximus , quodque ex ijs quae terret foetu quotidie prosunduntur , victum, cultum, & habitationem, quae landa-
63쪽
menta lunt Reipublicae, nobis paramus: quis non inistelligit anniuersarias istas , & menstruas, aliasque siderum conuersiones hoc nobis pr bere, ut certa & stata tempora commerciorum, iudiciorum, festorum, comi intiorum, & aliarum rerum omnium habeamus,si ne quibus quide temporibus,certo certius est, nihil in tota vita ciuili, nihil in omnibus negotiis hominum, constituti& designati esse posse. Qua caula factum est, ut Hesio dus,horis & diebus, primam Reipublicae consormatio
nem,& iusiniae,pacis,ac cocordi et proῆenerationem attribuerit. Tertium M vltimum. Quod a rerum naturalium cognitione, ad vitam ciuilem permanat, in eo consistit, ut principia quet dam ex iis ducantur, quibus res ciuiles dirigi possint. Namquhd primum Physici de eodem & altero,ex quibus nitidi animus fabricatus est,disputant: quodque cum ijs finiti M infiniti, teporis & qter,
nitatis, unius M plurium mentionem coniungui: cui du
biu est, quin id nobis desiliendi & diuidendi vias tradat
quin modum & rationem contineat. Qua inter substantiam &. adminiculantia in contractibus u. inter similia Τί dissimilia i coenatis , inter perpetua dc temptaratala obli pationibus' inter unum M olura in stipulationibus , i latex pessibi Ita&impossibisa in v rebus : inter vera Rina in omnibus nego i in iustingui po ii typrae te rea, quod in altera parte Philiologi et traditur Ueortu Manteritu ,de variis coeli Sc aeris tempestatibus,de fruticu & animalium naturis, de agri colendi serendique ratione : quis non videt in ijs maximarum rerum ciuilium principia quaedam & seminaria, quae prima naturae dicuntur, latere φ Nam quis tandem lanae mentis potest negare, quin tractatus de ancillarum M animalium sce tu , de coniunctione maris Sc foemina: Υ , de frigidis & maleficiatis , de ijs qui in ' utero degunt, de agnoscendo& exhibendo h partu , de postumis , de morbis rerum & viiijs, de alluvionibus ς, de mistionibus , de im- Ilantationibus , de inaedificationibus , de vi maiore dc caeli
64쪽
stium dolus fraus achinatio iussus. mandatum Imperilist pro sibitio, taciturnitas &. alia infinita V. Tertiisum d quesne noriae,in qua cernitur diligentia, negli-zentia vi Or. socordia celeritas mora. praemeditatio incogitantia,cum nonnullis alijs de quibus pallim imulta occurrunt η': qua I ideo bene cogitata, dc in promptu debet habere legumlator quoniam pertinent per omnia fere Iuris capita. Et prae ter alia multa, conficiunt etiam nobilissmum illum de dolo,culpa, & casu sortuito,iractatum. Nam quae voluntatis vitio fiunt. proprie cadunt indoli Sc fraudis rationem: quς vel intellectus vel me-mqma iri culpam ubi ii de latam subinde leuem l leui iasmam incidunt quae neq; dolo neque culpa contrahuntur partim fortuito casui, partim fato adscribi solent . Illud etiam ad hanc animi partem reserendum, qu bd omnes actiones hominum,uel in dando vel facie lao con-sllunt 4. Item quod orationis Sc sermonis non minima est habenda ratio. Nam praeter hoc, qu id de alternati uis,de conditionalibus ' de ijs quae sub modo concipiuntur g,de cauillationibus', ,de balijs permultis, quorum frequentissima incurrit mentio , in iure tractatur : quis est qui ignoret, verborum Sc rerum significationes, tam late in omni iure patEre,ut meri id illis tertia ciuilis sapientiae pars, a Fabio Quintiliano sit attributa ' Nego quemquam exacte de rebus disserere, & earum obscuras intelligentia se nudare posse, nisi ipsorum quoque verborum rationesti significatione), vires denique,c usus omnes tenetu . Nego quemquam verum mali ut i iiudicare posse, item quid quaque rem sequatur, quid cuique contrarium sit, videre : nisi qui Dialecticorum ut ita dicam officinas frequentarit, & in eorum spatijs multo tempore fuerit exagitatus . Nego denique quemquam oratione perpetua tenere populum, id in omnes partes flectere posse, nisi qui motus omnes animorum Perdidicerit, & quibus verborum siexEus, nunc huc nunc illuc detorqueri possint, cognorit. Hoc ergo de rationa- E li ani-
cum similibu ad istum tractat: m pertinens tibvs.
I. 4. f. de haec red. I i. g c. de donat. duae sub modo. li I. ea est.J de
65쪽
li animae parte , cui adiuncta est,tum actionis, tum ora tionis facultas. Illa pars animi, quae rationis & oratio-tionis est expers,bifariam diuiditur .Primo modo in eam i l. quod More. partem in qua exsistit iracundia = , quae secundum Peripa P. Greg. IMG teticos sortitudinis quasi cos dicitur, quaeq; ardore quodam elata , quibusdam nos quasi stimulis ad virtutem arripiendam impellit: & eam, in qua cupiditas inest & appetitus,tum procreadae & educandet iobolis, tum earum m ς iv Ni rerum quibus vita fouetur & sustentatur M. Plato has duas facultates subinde alis comparat, inter quas anima aequalibus utrinque ponderibus librata,pendeat: subinde bigis,quibus tanquam vehiculo quodam ad omnes
vitae iunctiones & munera, prouehatur. Aristoteles autem rationem pastori. iracundiam cani, cupiditatem o-uibus comparat. Altero modo fit diuisio, secundum numeru perturbationu, quae in hac parte animi, partim voluptatu illecebris, partim dolorum morsibus & quasi sacibus accenduntur . Sunt vero in uniuertum quatuor:
Nam ex duobus opinatis bonis , duo nastuntur: & ex duosui opinatis malis, alia duo. Ex bonis, libido dc Iaetitia, ut sit laetitia praesentium bonorum libido suturorum . Ex malis, metus Sc aegritudo: ut metus sit suturorum malorum, aegritudo praesentium. Iam aegritu dini subijcitur inuidentia, aemulatio, obtrectatio, mise- Dcordia, angor , luctiis, maeror, aerumna, lamentatio,
i dolor, solicitudo, molestia, amictatio , desperatio, & si
qua sunt de genere eodem. Sub metum subiecta sunt, pigritia, pira or, terror, timor, pavor,exanimatio conis turbatio, formido. Vpluptati, amor, cupiditas, malevolentia, delectatio , iactatio, petulantia , protervitas,
α similia : Libidini ira excandescentia, odium , ini- . . micitia , discoma indigentia, spes, desiderium, & alia' 2Υ. - huiusmodi. Atque his quidem omnibus tanquam mor- aus bis quibusdam M aegrotationibus , adhibent remedia o Gme legumlatores , cum de vi & ' metu , de petulantia, de
si τι, protetruit tς ', det libidinibus & voluptatibus edicunt,
66쪽
& virtus, ut est apud Platonem , constituta P . Nam quemadmodum medicus corporis, ita politicus animi viiijs adhibet medicinam . Verum haec de hominis animo. In corpore, subinde Bectamus aetatem , ut in nuptijs , tutelis, curationibus & vacationibus munerum, sacerdotijs, testimonijs dicundis , & alijs infinitis : subinde sexum r, ut in intercessionibus, in testibus vltimarum voluntatum , in gerendo magistratu, in potestate patria , in successionibus , in extis redationibus, in accusationibus,in postulando : subinde membrorum robur & integritatem , ut in milit ijs, in sacerdo i iis, in matrimonijs, in mancipijs seruorum, in caecorum testamentis , in surdorum & mutorum stipulationibus: subinde valetudinem , vel secundam, vel 'aduersam, ut in excusationibus tutorum & curatorum, invocationibus in Ius , in emptionibus mancipiorum , &alijs innumerabilibus. Externa bona posita sunt, vel in persenae dignitate , vel in rerum ubertate ac copia , velis anileorum & familiarium usu . Dignitatis vel contra sunt, aestimatio , authoritas , sama, fides , lavor populi, ignominia, infamia cum similibus, quorum dilinens ubique habetur ratio V, vel in publicis muneribus iubeundis, vel in serendis testimonijs, vel in postulando , vel in conscribendis ultimis voluntatibus. Diuitiarum vel contra, sunt abundantia, splendor, usus, census, paupereas. inopia , solitudo , de quibus tractatur in accusatione suspecti tutoris vel curatoris , in seruo testamento in fraudem creditorum manumisso, in excusationibus munerum . In amicitiis 6c contra spectantur familiares, clientes, patrona , serui, liberti, amici , socii, ciues, hostes , inimici, aduersarij, cum alijs eiusmodi , de Υ quibus, tum in negotijs alienis gerendis, tum in alienatione iudicij mutadi causa facta, tum inexcusationibus tutorii & cura torsi,dicitur. Sed iam puto
satis planum factum est, quomodo squod mihi tantum
67쪽
fuit propostum multa passim in iure oecurrunt,que sola rerum naturalium norma dirigi, & vel ex totius uniuersi, vel ipsius hominis natura peti debent. Quantum vero ad iplarum rerum, tum naturalium, tum rationa- Iium tractationem : nihil opus fuit nobis hoc loco ijs immorari: nam principijs eorum leuiter degustatis, Musu bene perfecteque percepto, nihil est facilius, quam totam porro re, ex ipsis, qui ex professo eam tractarunt,
authoribus, desumere. Illud antequam alio abeamus, omnino admonendum est: formas dc fisuras rerum publicarum, ad humanae naturae imitationem comparatas Sc exactas esse. Nam quemadmodum homo ex animo constat,eorpore,ac rebus externis .ita ciuitas, hominibus, aedificijs,& afris continetur. Et rursum,quemadmodum animus rationem , animositatem , & cupiditatem in se continet ita Reipublica, partim principes habet dc magistratus, in quibus sunt de sapientes δc sacerdotes: partim milites de defensores, qui nobiles sere vocari solent: partim opifices & agricolas , qui victum tacuitum suppeditant toti Reipublicae. Chrysippus fertur integros commentarios, de Reipublicae ad nominem collatione conscripsisse : sed nobis ista nunc lassiciunt.
R O XIM A sunt principia eXterna, quae non exiguam quoque iuris partem occupant, quaeque propriὸ prudentem& expertum hominem, & quem politi
cum vocamus, efficiunt. Nam cum di-r mise Nomii rri, rarae lumi tuum iacta-
68쪽
laris aduenit: debetque non ex mente hominia aut antismo , sed ex communibus vitet moribus , longo usu tatractatione colligi. Quoniam autem horum principiorum non est certus & descriptus numerus: nihil admodum necessarium habemus, in ijs compilandis, & inv- num locum congerendis, multum operet,studijque ponere. Illud tantum operaepretium videtur, ut viam quandam ti rationem ostendamus, qua & colligi notarique, ac ad usus ciuiles adiungi & accommodari possint. Et ideo qui in hilce recte ac ordine vertari velit: primum O
pus habet, 't originem, progressionem,&decursum te neat, tum totius antiquitatis &Iumanae vite. tum suae
in qua vivit, ciuitatis ac Reipublicae. Deinde verδ,ve ijs cognitis ac perceptis, usum quoque capiat, & annotatis varijs dictorum factorumque exemplis, solerter obseruet ac perquirat, quinam ea sint, quq communiter invita accidant, quῖque insint rebus & hominibus contagia, emortali genere sumpta, tum per educationem,
nutritionemve : tum per institutionem aut consuetudinem . Nam sane iis probe intellectis, non est in difficili dijudicare , quid si populis obtilieri possit, quid
non: quibus in rebus connivendum prudenti, & a summis illis&persessis naturaeIegi Sus nonnihil declinandum sit, necessitatis causa,in quibus non sit. Nam ad perfectam illam & primam tantum naturam respicere, Mad illius pretscriptu leges omnes conformare velle, monstri simile est, & vi nunc sunt homines , obtineri nullo pacto potest. Et plane quantum ad totius generis humani nistoriam attineis ut id breui admoneamus) ea, sic
describi potest,ut uno a primo ortu, ad comunem Omnium hominum interitum, sub Noali: & altero a Noah, rursum usque ad Civistum, tractu ac flexu comprehen datur : nam tot serme post Noah annorum spatijs Sccurriculis, relli tutum est genus humanum, per quatuor
quasi gradus, in Abrahamo, Mose, Dauide, ac Pontificibus , quibus respondent admirabiliter, quatuor monarchi et
69쪽
narchiae Assyriorum, Persarum , Graecorum, ac Roma norum : quot ante Noah corruerat, per quatuor quoque gradus ac ordines, primi scilicet peccati in Adamo, secundi in Caino, tertii in filijs Seth , qui tandem Scipsi coeperunt, relicta puriore religione, a qua &filii Dei
appellabantur, cum posteritate Caini se miscere: quarti denique, in Gygantibus,ex fili js Dei & hominum pro creatis. De Romana historia eam enim nunc pis nostra propria recipimus in constat apud Romanos , primum unius dominatu imperium constitisse: phst deinde paucorum , id est, patrum : tertio, totius populi: quarto, iterum sub Christo, unius . Cuius quidem imis perium post quingentos annos translatum Bysantium, post alteros quingentos , ad Germanos , apud quos etiamnum resiaet, peruenit. De usu antiquitatis Sc historiae, primum illud certum est, quemadmodum in foro causas ς dicentibus, nefas est, nulla pr satione facta, iudici rem exponere: ita etiam inconueniens esse, leges populo ferentibus, omissis init ijs,atque origine non repetita, illotis manibus protinus ad leges ipsas accedere. Nam id demum allicit, & reddit faciles ad parendum subditos, si videant ea quae proponuntur, apud patres suos obseruata & a veteribus & Heroicis usque temporibus ducta esse. Praeterea, ipsi conditores Sc interpretes legum, mirum est, quantum per annorum Sctemporum replicationem adiuuentur. Si verba legum obsoletiora S enodanda, si causa Sc origo ' explicanda, si mutationis dc emendationis ratio 3 ineunda, si conciliatio legum inter se faciunda, nonne manifestum est, pleraque omnia ex historiarum & antiquitatum latebris
eruenda esse ' Nam quis est qui ignoret, quod de imperio dc iurisdictione tanta varietate lis putatur: quod de Postumorum institutione nihil intelligitur: quod stipulationum diuisiones latent: quod literarum oblisatio, quq sit, ignoretur: quod in toto denique ordine iudiciario, ne minimum quidem caput, satis percipitur:
70쪽
quis est inquam, qui ignoret, id nulla alia ex causa, quam. ex antiquitatis ignoratione proficisci l Non est profecto de nihilo, quod Aristoteles in Rhetoricis, post
Herodotum admonet: ei, qui Rempublicam moderaturus Zc tractaturus sit nunqua de manu hiltoria este deis fionenda. Nasi hominu mores & natura spectes cuisus eges proculdubio accommodari debent: hilloria docet, quae lit communis hominum inclinatio, qui mores barbararum , qui cultarum gentium, quid conueniat senibus, quid auolescentibus , quid pauperibus, quid diuitibus, quid nobilibus , quid ignobilibus , quid victoribus, quid victis, quid felicibus , quid desolatis , quid eccle asticis, quid profanis, quid filijs familias, qd ijs qui sui iuris sunt , quid masculis, quid foeminis, quid alijs denique omnibus hominib', cuiuscunq; tande loci, ordinis,& conditionis sint. Praeterea, si videre velis, quot & quae formae sint rerum publicarum, quibus rebus creicere soleant esui tales , quibus contra labi dc corruere , quq res bene soleant luccedere,quae res contra male, quid inficere & inquinare soleat populum, quid contra in ossicio retinere: si inquam, haec ερ similia .idere velis , sine quibus clarum est,nullas plane leges aut conscribi, aut conscriptas
intelligi posse: sola historia est, quq te docere , Sc ad omnes vitet usus,cautum M pro uiuum efficere possit. Ipsa res quotidie docet, quam misere in interpretando iure ciuilicet tiant illi, qui rerum humanarum historias nunquam in manus sumpserunt: quam turpiter jaPontificum talitatutionibus nastuc inentur , qui veterum Theologorum & sanctorum concilioru decreta nu- quana euoluerunt sacciunt igitur illa,quae dico ,externa sprincipia , quae ex communibus vitae usibus & moribus
diligenter in historia obseruatis decerpuntur , quaeque non tam ordine describi, & literis mandari, quam lon- fa tractatione colligi , A per manus tradi possunt. lam quod dicimus in emptione ac venditione alterum k io Gus , naturaliter alterum circunuenite : Eum qui tacet vide- .ι mi. si con-