장음표시 사용
291쪽
18o AMATI Lv SIT ANI co MMENT. Enarratio. t S. Gh h liha VERNA herba haec est,atque ob id, quod apparentibus hirundin, A bus,e terra erumpit, hirundinaria appellatur. Humi enim serpit herba ista, passim obuia,folio hederaceo, paruo tame,fine caule,flore luteo,que Dioscorides siluit,nam radices,illi paruae insunt, tritici granis per quam similes, albae,inter quas capillares nonnullae comperiuntur, parum tamen acutae si, Pore; nam in alio loco,acres reperiri non dubitarent,ut de Aro quos GPlenus dixit libro secundo,de Facultatibus alimentorum,& nos proprio vpite meminimus. Proinde dotes huic chelidonio minori tributas, in nostro non reperiri crediderim,quum acredinem illam propriam,qua potissimum operatur,amissam habeat. vi de eo ita dixit Galenus,ubi supra,chelidoniuminus,quum maiori sit acrius, celeriter cutem exulcerat, unguesq; scabros eiicit,succus eius per nares purgat. Haec itaq; siccat,& calfacit,in quarto latipiente ordine: At chelidonium malui in tertio. ' i esti, De Othostra. O . .
oth nna.' o T E O N N A quid sit non satis inter priscos costat; Paulus tame illis adhaerere uidetur,qui creduliothonam succum maioris chelidonii e .
De reos otide. Graece res seta: Latine,m fit Apines,auricula muru.
Mdios diis PRIMA haec myos otis,id est auricula muris,quarto libro,alsines diis. est quare cum Marcello Virgilio,quum hic de ea semel factum suetit,
non en de ea iterimi agendum,dicendum reor, quum utrobiq, eadem est historia,& medicina,sequens tamen myos otis altera est.
HOC secundum auriculae muris genus primo in Flandria uidimus,3 M precipue in oppido Beueres dicto,in uniuersum herbula,cuius folium auri
Auid his muris respondet,unde merito nomen contraRit. Caeterum Auicennam co
mun fuse admodum loqui,ut qui herbas quatuor,helxinem,alsinem,myosolida, di magallidem,
292쪽
& anagallidem, natura & figura, multum disserentes, sub Auriculae muris nomine confundit,serrarienses primo patefecerunt. Huius porro tempesraturam ac dotes breuissime attingit Galenus, lib. septimo de Facultatibus simplicium medicamentorum dicens: Myosotis desiccat secundo ordine; caeterum nullam euidentem caliditatem possidet.
Enarratio I 82. NIHIL nuncisatide notius, qua infectores Ianarum maxime utum cae tur, adeo ut sine illa, nihil in tingendis pannis proficere possint, quae glastum, & hodie guadum uulgo dicitur, cuius Galli, serendi maximam curam habent, & ex ea maximum faciunt quaestum , veluti imsulares, regi Lusitaniae parentes: de cuius uiribus Galenus libro sexto de Facultatibus simplicium medicamentorum, ita tradit: Isatis domest, ca, qua quidem utuntur tinctores, facultatis est ualenter exiccantis, nondum tamen mordentis: est enim simul amara &astringens, proinde magna uulnera corporum durorum glutinat, & sanguinis profluuio laborantibus partibus utiliter illinitur , tumores laxos mirifice digerit, fi mul ac reprimit, & aduersus omnia maligna ulcera mirabiliter resistit, At totis sylvestris, manifeste iam acre quiddam, tum gustu, tum actio ne praefert, proinde quam domestica magis desiccans, ualentius etiam putredinibus obsistit , ad caetera iam comprehensa deterior , hactenus tua ista Galenus. Caeterum, ex succo iselidis Indicum confici, suo dicemus lo- isendo sico: Plinium quoque errasse, qui ilatim, inter lactucae genera computam Dia est.
De Telephio. orae, rari N Latine , telaebium , portulaca flue e
293쪽
I si tertium pedi genu vermiculam herba: Dulgo, ti viri
micular Enarratio I 8 3Thre lauis. TELEPHIVM non est crassula maior, ut multi rentur, qui, crassula maior , faba inuersa dicta , frigida est ;Telephium veto' cili. dum . Proinde telephium , sylvestrem portulacam , siue tettium sedum apud Dioscoridem esse , pro firmo crediis derim, de quo sermo illic habendus est, At fatabam crassam inter sedi quoque genera reponi debere , & illa quidem frigida , non inepte quis dixerit., Finis libri Secundi.
294쪽
1N DIOS CORIDIS A NAZARBE ILIBRUM TERTIUM ENARRATIONES DOCTORIS AMATI LUSIT ANIME DICI PRAESTANTISSIMI.
Enarratio capitis primi. X II S medicinis,agaricum est,quibus passim, Amatricum.
magno Cim aegrotantium iuvamento utimur,no
enim radix est agaricum, tametsi Galenus illud radicem appellet, fungus autem potius dicendus est, qui ad radices multarum diuersertim arboru, nascitur, non quidem ita albus aut politus, ut in officinis cernitur, sed cortice potius quo da coopertus,quo ueterinarii mutomedici dicti, pleruq; utuntur, ex eo clysteres pro irritandis iumentoruficibus parantes: optimus hodie ex Aphrica assertur, eg Allobrogibus u ro non ita bonus asportatur,quo uniuersa Gallia ac Italia utuntur. Foemina agaricus,primatum obtiner,modo ut inquit Melae,fit habens quinque do- APHA b..tes,prima quarum est,sit leuissecunda, fit albus; tertia uelociter frangibilis; mnoM.quarta,porosus; quinta rarus.Nam agaricus foemina, a Dioscoride desertis Pius,intus rectas pectinum modo uenas,& diuisiones habens, proculdubio pessimus iudicandus est, qua de re,in isto textu, mendam esse, aliquando Lum suspicatus, quum quae masculo pessimo debentur, Dioscorides foemiis nae,agarico optimo tribuit, sed utcunque res se habeat,ut bonus dicatur agaricus,albissimus sit oportet,leuissimus, & minime lignoscis: talis proculdubio erit, absque lineis percurrentibus, quas in malo saepe conspicimus, &optimus dicendus erit, quem Democritus familiae medicamen solebat ap- his seu, pellare,quia in omni tempore,& omni aetate tuto dari possit. Agaricus,cam medicamenlidus in primo gradu est,& siccus insecudo,& ut tradit Gai .lib. .de Facult. simpl.med. Agarici radix,primo quidem gustu dulcis, sed paulo post sub- Aga re in amara apparet,acrimoniaeq; S astrictionis leviculae quandam speciem tem perat a. poris spacio inducit,estq; consistentia laxa;quare composita haec radix est, ex substantia aerea & terrea a calore extenuata: Minimu autem habet essentiae aque*,hac ratione &digerendi uim possidet,& crassitudinem incidendi,
295쪽
18 AMATI Lus ITA II co MMsNT. tum anstactus uiscerum expurganduIccirco regio morbo laborates ex ob. structione iecinoris, nec no morbo comitiali obnoXios sanat,tu rigores petcircuitus recurretes,ex crassis uiscidisq; humoribus ortos,exterminatiuuat
di morsos a bestiis frigore laedentibus, aut copunctos,tu latis in assecta padite imposituitum intro in corpus assumptu,pondere drachmae unius,cum ui Aganci uia no diluto. Est etiam & purgatorium,in iis aute Gai .uerbis, adnotandum du ' ximus,quod in agarico sapor amarus comperitur,quo mediante (etsi a tota
substantia) pituitae purgatorius agaricus sit,biliosos quoq; & serosos educit
humores,prster quas dotes,reperitur quoq; in eo,ut tradit Gal.& experiebria ipsa indicat,acrimonia pauca, & uix post longu lepus perceptibilis, qua
crassa incidit, At quia acrimonia ista ut diximus, pauca est,parum incidere potest,ideo sapientissime,medici,huius agarici facultates inuestigantes, qua ex illo pastillos parant, Eingiber, uel cinnamomum, aut cassiam, cum sale gema, ct oxymelite, illi adiungunt, ut acrimonia parua, a natura illi data, praedictis acribus medicamentis fortior euadat, & consequenter potentius crassa incidat, & educat. Sed unum est,in iis pastillis, siue trochiscis admo. Dendum, quod pharmacopolae omnes, illos paratos in suis habent pyxid, bus,ut quum a medicis descriptum sit, Ex trochiscorum de Agatico, illico
ad eas,nulla interposita mora, confugiant,parum alioqui animaduertentes medici,in iis trochiscis, uires agarici deperditas esse, quia siccitate acquisita, subtiliores particulae,quibus opus perfici soletiaeuanuerunmanentibus crassis,& terrestribus: & ea de causa, medici prudentiores,& qui rerum curam habent, nunquam agari eum nisi nouiter in pasta paratum aegrotii praebent, scientes trochiscatu illum uires suas omnino amisisse. Proinde caueant Modici deinceps,ne suis aegrotantibus trochiscatum istum praebeant agaricum, imo pharmacopolas, ut ab ista abstineant coposition moneant, quit prindentius multo facient , si quoties agarico uti opus fuerit, de nouo ut dix, mus conficiant,& in pastam redigant, Sic enim melius operabitur, imo in pasta, eo modo quo pitularu massa, redigitur, longiori tempore, quam forma trochisco tu seruabitur, nec ita celeriter suas amittet uires. Soluit autem
agaricus,pituitam,ac bilem crassam, uiscidosq;& crassos humores, Verum, L - agarici in internis inflammationibus obesse,Silanus quidam commentariis super s.lib. Rasis, regi Almasori dicato,c5tendit, de qua re Nicolus Floretinus,ac Matthaeus de Gradis consulendi sunt, nunc uero re tetigisse sufficit.
296쪽
IN DIosco RID. LIB. TtRTIvM 18s Enarratio secundi capitis.
A N C O N A M ueni nobile apud Italiam emporium, ad quod om- bat,sin
ne genus hominum mercatorum, totius orientalis plagae conssuit,eo consi cum lio,ut ab illis,si quae sunt medicamenta a nostris desiderata, quae ex Oriente afferri solent,haberem; nam quum hodie nullus extat princeps qui pro il- Iis ueris cognoscendis sollicitus sit,aut qui medicis suis, modum aliquem inquirendi cum impensis constituat,ut olim Alexander Magnus praeceptori suo Aristoteli summo philosopho opes ingentes ad haec inquirenda nat re secreta assatim largiebatur:Decreui,non ut principibus placerem,aut ex illis stipendium aliquod sperarem, sed magis ut animo satisfacerem ac posteritati prodessem quoad fieri posset, rerum occultarum, & de quibus authores hodie maximas habent contentiones,certam asserrem notitiam;quo factum est, ut res uotis non infeliciter successerit, ut in rhapontico iudicare
quis poterit, quod ad me aduectu fuit, in maxima quidem copia, & id G rardus Caroli Quinti Imperatoris,apud Solymanum Turcarum Imper rem doctissimus orator, propriis manibus, in regione Ponti eradicauerat. Est enim uir ille doctissimus,& uariarum linguarum peritissimus,ac medicamentorum simplietum diligentissimus inuestigator, qui hoc tempore, primo radicem istam in lucem traxit, digitalis longitudinis & crassitudinis, fungosam leuem, coloris exterioris subnigri, sub quo luteus alter
uidetur,nam intus ea fracta, eiusdem cernitur coloris, quo uulgare rhabarbarum,praecipue immaturum, insignitur, quam si dentibus tractaueris, i bia,& sputum,crocei coloris reddi certum est,porro saporis mixti est, communis fere aut uulgati rhabarbati ex se sapore reddens: Nam tota ista radix,styptica est,ut experientia compertum habeo: illius enim drachmarum duarum pondus saepe dedi,&nullus bibentium egessit, imo potius eorum uentres constricti magis fuere. Proinde rhaponticum hoc Graecorum, dimuersum a uulgari rhabarbaro esse non solum figura, sed uiribus ipsis,certissimum est. um autem haec literis mandaremus, huius radicis Poticae partem,ad Antonium Musam Brasauolam uirum doctissimum,misimus,ueluti ad Aniuei pienses, ut inde singularis doctrinae uir, Ludovicus Nunius Lia..t .,
Santarenesis Lusitanus,in Hispaniam ad amicos transmittat Eam uero ho Nuniuae.
die quoque Monachi, qui Mesues Antidotarium enarrarunt,habent,ueluti alii plures doctissimi uiui Romae agentes. Quapropter,de isto rhapontico nihil amplius agendum decrevimus, modo Discoridem nc in praesenti intelligendum monuerimus,eo modo quo Manardus olim interpretatus est, L pnit rcirca uerbum hoc,Datur agarico similiter,in fingulis praedictis morbis eodepondere,in iisdem linitoribus, & caetera, non autem Dioscorides per haec uerba,staponticum purgatorium,ut agaricum intelligit, ut multi sella imberpretantur,sed inquit,potius:Dosis rhapontici in praedictis morbis, eade
297쪽
186 AMATI LusITANI COMMENT. est,qua agaricus conceditur,tuto enim rhaponticum hoc dysentericis cohRheon Ga. ceditur. De quo Galenus libro octauo de Facultatibus simpl.medic. subiera , rheo & rha sermonem habet dicens: Quiddam habet terrestre frigidum, ceu indicio est astrictio; adiuncta est illi tamen quaedam caliditas.Siquidem si mandatur plusculum iubacre conspicitur: est etiam aeriae cuiusdam substantiae subtilis particeps, quod indicat laxitas, leuitasq;: quare conuulsis, ruptis, orthopnoeaeq; prodest,sic quoq; litientia & lichenas cum aceto illi, tum persanat.Astructionis ratione,sanguinem expuentibus, coeliacis & dyMepygissi senteticis confert.Libro quoq; de Antidotis,ita de eo tradit: Rheon quoq; 'U'- ipsum adulteratur,quado quidem statim in regionibus ubi gignitur, recens
nonnulli capientes ipsum,decoquunt,donec totum cremorem reddat,que
postea cremorem,ubi accuratius percoxerint ceu purum, atq; ab aquae missura alienum, ad nos transmittunt, sicuti & rheon ipsum liccatum, tanquam neque id prius cocturam fuerit expertum . Cognoscetur tamen facile dolus, nam eiusmodi rheon, nec densam compactam uel substantiam possidet,ut quod integrum est,sed rarius apparet,astrictionem s aut obstu ram,aut plane nullam gustanti exhibet,quam tamen rheon uigens, ualidis Abhis simam possidet.Haec uero Galeni uerba, Melae suo tribuit rhabarbaro, detur rheo, qu o nunc paUlulum disserere,non ab re erit. Est igitur RHA BARBAR V M uulgare,Medicamentum benedictum,& sanctum dictum. Radixta sita ' e Scythia prope Persiam,hodie aduecta,figura orbicularis,psidere adsit,
Rhabarba. mum unius librae: quae quanto grauior, ac ponderosior fuerit, eo melior rem. erit. Calidum enim & siccum rhabarbarum hoc est,& ut Mesue placet, in secundo gradu,quod natura sua bilem purgat,deinde pituitam,imo ut sub dii inibi Melae,maior eius proprietas est,mundificare & confortare hepar.& st omachum,& conferre doloribus pungitivis eorum,& clarificare sanguinem,& auferre oppilationes,& morbos quorum mater est obstructio,sicut hydropem & iisteritiam,& splenis crassitiem,& febres oppilationum,& fi-M thbdis, milia.Super quibus uerbis adnotandum est, quod quando Medicus decredandi uetit,meatuum obstructiones aperire ac uias obclusas reserare,tunc rhabarb*rhβη - bati infusum offerre aegrotantibus melius est: quando uero simul aperire, & roborar tunc rhabarbari substantiam dare samus est consiliu: sua enim, istati , ' Pricitate laXam Particulam costringit,ac roborat. Vnde Arnaldus Vilis villais,uis lanouanus, reprehensione dignu est, qui ob stypticitatem insitam inabat. nus errat. baro ipso praegnantibus interdicebat,ignorans alioqui uir doctus,& practi- cus insignis,nullam rhabarbaro inesse partem praestantiorem, ob quam tuto utero gerentibus dari possit,hac styptichob quam quoq;,di pueris,ct shnibus,aestate,& hyeme,frequenter, absq; noxa ulla,datur: totum enim rham
barbarum in substantia exhibitum,optime educit, & multo melius ac securius quam eius infusum,uel dilutum dictum nam astrictione sua, quae pura
298쪽
INAEDIOS CORID. LIB. TERTIVMgationem non impedit, uiscera sortificat,& ea roborat; quo fit, extenuatis& debilibus,tim; qui uiscus aliquod debile habent,in substantia ipsum dare,
melius fit.Comperiuntur autem in rhabarbaro, tres nobiles facultates, qua- Hire, Dorum una,acrimonia est,qua crassa incidit,extenuat,subtiliat, & ad deiectione cultates. Praeparat, ad quam facuItatem iuuandam, neoterici, tanquam rhabarbaro opem ferentes,spicam nardum illi adiungebant, credentes rhebarbari acrimoniam,spicaenardi acrimonia,intendi & adiuuari, quorum ratiocinatio licet optima sit,in hoc tamen claudicat, quod licet ueram spicam habeamus, ut uere habemus,qua multos carere diximus,in ea tamen,uel Galeno teste, libro de Facult.simplicium,adeo pauca,& memoratu indigna comperitur acrimonia,ut certum sit,ea parum aut nihil adiuuari posse. Quare pruden via . tius medici ii fecissent,si loco nardi spicae,cinnamomum, ut cassiam illi ad- , T. luis iunxissent,pro qua complenda operatione,optimo profecto coissilio, me- genda non dici in illius infusione,parum uini albi generosi, & aromatici infundere so- est,
Ient . Qui uero rhabarbarum ustum dysentericis propinant, miro detinen- Dabar, tur errore ,quum tantum abest,ut ustum rhabarbarum constringat, ut po- rum tius ulcerata intestina magis rodat,& fluxum augeat. Mordacitatem enim,& acredinem quandam ab igne cotrahit, quam Aristoteles empyreuma appellat;qua mediante,corrodens ac mordicans efficitur,praesertim si ia5 laueturmam Galeno authore libro citato,capite chalcitidis, ut sexcentos alios Iocos ex libris de Compositione medicamelorum taceam,usta omnia si sa- Ua omnia uentur,moderatiora redduntur, minum; mordacia. Mea igitur sentetia,rha se 've'thrbarbarum si dysentericis dari debet,Graecorum rhabarbarum siue rhaponticum dictum,esse debet, nam comune & uulgare rhabarbarum,non quide Rhabarba. istum aut tostum,offerri debet,sed potius eius substatia a subtilioribus par rum quom ficulis denudata,quas in aqua plantagini uel rosacea,prius tune pista, & φ : . per diem mersa,amittit,fic enim rhabarbari substantia tuto dari potest. Te is enim Deus est,nos plures Lusitanos, fluxu laborantes, uidisse, quibus rhabarbarum assum,tanquam rem praecipuam medici dabant,quorum plures,e uita illico dicesserunt.Nam quum uirtus eXpultriX tribus de causis, ad virtuae eae, expellendum prouocatur,multo pondere,multa mole,&rofione; fit inde, pultrix qui ut excoriata intestina, rhabarbari assi rosione, magis corrodantur, ac ulcerentur,& consequenter diem suum obeant aegrotantes. Est uero Rhabar , sibo barum alterum, hortis familiare,folia habens ampla,longa, enulae campam prouoceanae similia,cuius radix non infeliciter quoq; soluit, quod Fuchfius, nescio tWr, quo augurio ductus inter rumicis genera collocavit.
De Gratiana Graece, Aetlach: Latine, gentiana: P spanice agentiasta:
299쪽
Italice, gratiana: Gallice , gentiane: Gemallice, retriat,
Gentium. NOTISSIMA officini Gentiana herba est, a Gentio Illyricotures qui eam in bello inuenerit,sic dicta. De qua Galenus exacte dixit libio sexto de Facultatibus simplicium medicamentorum, hoc modo: Ili ius herbae radix, multum est efficax, quum opus est extenuatione, purgatione, abstersione,obstructionis liberatione: nec mirum si haec possit,quuti impense sit amara.
Graece, : Latine,ari Holochia,malum terrae,erbraticum malum: re Panice tu a bonomia: Italice,a Irologes,
Gallice delasar ille , Germanice,ho urtet, di oster ceu
Arist.li. D ICIT V R Aristolochia,quod in lati sic
AE R est,optima puerperis fit,nam remoratos menses,& haerentes secundas,a partu optime expellit,cuius duo uulgatissima genera simi,altera rotunda, altera uero toga s tertia uero clematitis,id est sarmentaria appellatur, hodie herbariis ignota.Praeter has Plinius libro vigesimoquint capite nono,altera, pistolochiam dictam describit, densis radicis capillamentis , iunci plenioris crassitudine, quam quidam polyrhiEon cognominant. Haec uero, a bonis herbariis ineunte uere conspicitur,folio tenero, diuiso, ranunculo persmbli,radice crassa,bulbosainferiori parte lata,intus uacua,colore lutea, sapore uero & odore persimili aristolochiae, unde Germani, ea pro aristolochia rotunda,hucusq; usurparunt. Delitescit enim herba ista in fine Maii,& noi apparet.Caeterum,calidae & siccae,in fine secundi gradus, aristolochiae sunt, ehia huiu, quibus Galenus ita prodit libro sexto de Facultatibus simplicium medira. camentorum: Radix eius est amara & subacris,sed & ex illis omnium subtilissima est,quae rotuda. Aliarum uero duarum, quae clematitis appellatur, fragrantior est,infirmior tamen . At longa,tenuitate quidem a rotunda uincitur; abstergendi tamen calfaciendiq; & ipsa potentiam obtinet minus tamen ci rotunda abstergens,& digerens, sed n5 minus calfaciens, imo solasan plus. Itaq; in quibus usus est modicae abstersionis, commodior est longa,urputatu ulceribus carne implendis, at in quibus crassum humorem ualidius extenuare oportet, illic usus est rotundae, proinde dolores acrata spiritu inductos, rotuda exactius persanat; extrahit spicula, putredines corrigit,ulcera sordida purgat,dentes di gingiuas splendidas facit, auxilio estasthmaticis
300쪽
IN DIosco RID. LIB. TERTIUM. 28'asthmaticis singultientibus, comitialibus, podagricisque, si cum aqua bibatur,tum ruptis,& commisis,ut si quod aliud medicamen idoneum est. Caehterum Melae, aristolochiam inter medicamenta aluum soluentia adnumerat,ut legenti manifestum erit.
Enarratio s-D E hac,nihil dicendum erat, quum officinis familiarissima sit, liquiritia dicta,nisi Pliniusin ea errasset,quum eam inter' spinosas herbas adnumeret,libro vigesimo secundo capite nono,dicens:& ipsa sine dubio,inter acutileatas est,foliis echinatis,pinguibus; tactuque guminosis,id quod antea,c pite decimoquinto,libri vigesimiprim quoque dixerat:quae sane uerba fabsa esse,Dioscorides testatur, & experimentum ipsum indicat, quum liquiritia non spinosa habet folia, sed lentisco potius similia,unde credendum est Plinium non aliunde in hac re errasse,quam quia legit,in codice aliquo Graeco, loco uocis sios lentiscum significantis, diis , id est asperum & spinosum: ex quo satis claret, Plinium glycyrrhi Zam nunquam uidisse. De qua Galenus prudentissime ita loquitur libro sexto, tam saepe a nobis allegato; similiter radici ipse succus,dulcis leuiterque astringens existit,proinde non modo asperae arteriae, sed uesicae etiam scabritiem lenire potest, idque te,
peraturae mediocritate: quare fuerit sane natura eius familiaris nostrae temperaturae;Caeterum,tepidam quadam caliditatem sortitur, porro quoniam temperie quoque esit humidum, id quod modice est dulce, iure sane etiam siti congruens medicamentum est , nimirum modice humidum,humanaq; natura frigidius. Dioscorides ait, arefactae radicis pollinem unguibus oc lorum mederi, ae
ra Centaurio majore Graece, Mum mn , Larille, centaurium maim, celi
taurea maior , aponti cum officinarum, rhe Onticum com mune: Hisanaee, rupontico: Italice, re ontico: Gallice,
CENTAVREA haec maior, absque ambagibus,&controuersia