장음표시 사용
321쪽
io AMATI LUSITANI co MMεNT. semus, a scarlea minime abesse nouimus. Caeterum de bacchari, Galenus, quod equidem teneam, in libris Simplicium nullam sacit metionem. Paulus tamen ita de ea loquitur libro septimo suae medicinae: Baccharis odo, rata est herba similis cinnamomst,coronaria & acris, huius radicis decoctumeatus obstructos aperit,urinam & meses citat folia ipsius quu sint altrim gentia fluxionibus opitulantur.
TAM nota & uulgaris ruta est,ut ex ea,quum rem obuiam, & omu, bus manifestani indicare uolumus, prouerbium usurpetur, dicendo iruta notior est, quae domestica, siue satiua ,& sylvestris reperitur: Saliua nostadeo ingrata gustui est, imo eam uniuersa Italia,inter herbas acetariu componentes, miscet. Sylvestris uero sua sponte nascitur,similis omnino domesticae ; sed sapore & odore grauior,& consequenter uiribus potentior. Sed animaduerte,quod sui uestris haec ruta longe alia est,ab hac subsequenti sy, uestri ruta, quam,harmel,siue armata Graeci uocant, ut inferius sequenti chpite dicemus, potens enim ruta est contra uenena, ut ex Plinio elicitur libhro octauo suae naturalis historiae capite decim onono, S ualida contra fascinationes,ut ab Aristotele libro Problematum desumitur, cuius tempera. mentum, lenus libro octauo de Facultatibus simplicium medicamentorum,ita prosequitur: Peganon,id est ruta,agrestis quidem, in quarto ordi, ne excalfacit; domestica uero in tertio. Est autem non solum gustu acri, sed amaro: ex quo sane, digerere, incidereq; cratas & lentos humores potest,atque mouere urinas,quin & tenuium est partium, flatum; extinguit, quare ad inflationes competit, ac Veneris appetentiam inhibet , digeritque
armel, cara bili ultramarini: Dulgo gam id ultramarim
CONSULTO praetermisimus,liuius capitis magnam partem,quuilla supposititia huic capiti sit,& ex duobus aliis capitibus decerpta, uideli cer, eX capite de hyperico,& astyro, ut cuiq; conferenti manifestum erit, imo nonnulli extant codices, tam Graeci quam Latin in quibus caput ita incipiti vocat di aliqui agrestem rutam,& caetera, ut merito & nos ex iis
322쪽
dem quoq; uerbis,capitis initium fecerimus. Haec enim ruta sylvestris, lon ge alia est ab ea sylvestri ruta,quam capite superiori descripsimus,quu syl-
uestris ruta superioris capitis, ut diximus uulgatissima sit: haec uero Capa- Harmel r'dociae,& Asiae,particularis,qua harmel, siue armel aut armata Graeci uocantunde sedissime,Matthaeus uere Syluaticus,& alii Luminarii dic Lerrant,croe et . .uia dentes,quod Harmet,cum litera H, scripta,significat semen cicutae,cum A semis. uero rutam, res pro culdubio absurda,&aueritate multum aliena, quum siue cum H, siue cum A, scribatur liteta, semper Harmel uel armel, ruta
istam sylvestrem significat,ut ex Avicenna,& Serapione deprehedi quoq; potest Animaduertant igitur deinceps pharmacopolae, quum pillulas foetidas,& aggregativas componunt,ne illis pro harmel,semen cicutae adiiciat, quum uenenosum & mortiferum sit , sed potius immisceant semen rutaesuluestris .Sed unde error iste ortus fuerit ut pro semine rutae sylvestris, semen cicutae acceperint, nunc dicam. Na Averrois libro quinto sui coli ctorii ita inquit; Armel uel alliarmel, id est cicuta,calida est,& sicca, in te tio ordine,crassos & uiscidos, ac lentos incidit humores,& ob eam uim,urbnas mouet,& menses subducit, ex quibus uerbis, satis claru est quod ha, Auemii lamel cicuta sit, quibus nos facillime respondemus, quod textus ille Aueres rois corruptus est,quum loco rutae, cicutae scriptum sit,& quod uerum sit patet, quia cicuta frigida est,& somnisera,& textus inquit,prout Galenus libro septimo de Facultatibus simpl.medic. capite moly . Harmel tenuiu est partium, & calida tertio ordine, unde crassos humores & lentos dissecat, ac digerit,& urinam mouet. Ex quibus uerbis satis cinat,quod Harmel Auerrois, sit ruta sylvestris,sive moly Galeni, quam quoq; harmolan Galenus S Graeci,appellant,unde satis claret,quod typographi, uel correctoris incuria factum sit ut pro ruta,cicuta scriptum fit,quia uerba subsequentia, temperaturam attestantia,rutae respondent,&non cicu tae:quia ut dixi mus; cicinia mortifera est,& quarto ordine frigida: non uero calida:, ut harmola est,
quemadmodum ex libro septimo de Facultatibus fimpl. me dic. comprehenditur,ubi Galenus,ultimo capite praedicti libri,ita inquit.Mob hoc quidam uocant,peganon agrion,hoc est rutam sylvestrem, nonulli harmolan,
Syri besasian,sicut Cappadoces Molyr quia radicem habeat nigram, & florem lacteum,uis eius tenuium partium est, & calida tertio ordine, unde dc crassos humores ac lentos dissecat, & digerit, ac urinam mouet. Caeterum quae herba haec sic pauci norunt, nos tamen post longam inuestigationem, eam inuenisse credimus, quae proculdubio, non alia est: quam herba quaedam, hodie in Italiam & Galliam, ex alieno orbe adcecta, flores similes ca- et 'o blryophyllis producens,quandoq; mellei coloris, nonnunquam uero, lutei, mmm aut crocet,lacteiu quos uniuersa Italia ultramarinos caryophyllos appel 'l at, nam ab ima rassice plures uirgas & longas herba ista emittit,in quarum hac est.
323쪽
summitatibus , capitula siue flores dicti caryophyllis perquam similli
i MOLY ut fertur, a Mercurio deo inuenta herba est, inca lationibus ' & ueneficiis accommodata, ut ex Homero, decima Odysseae rapsodia ,st Ouidio in Transformationibus colligitur, no minum; a Plinio capite uigesimoquinto libri quart quae bulbosa & nigra radice ornatur,ut ouidius loco citato dixit,ad istum modum; Moly uocant superi, nigra radice retentiussore uero quandoq; albo,quandoq; uero rubro ornari, ex Homero, tuae etiam Graecis medicis,colligitur. Nam Homerus flore albo moly depinxit,& Ouidius illi subscribens dixit, Pacifer huic florem dederat Cyllenius albbum .Haec uero hodie,non habetur,nec quae sit dignoscitur: non desunt thmen aliqui herbarum inuestigatores, qui eam in agro Neapolitano absci contendant.
Graece, mini: Latine, pallax peraclem , Pallaces Hera
γ,his. v PANAX heracleon,siue panaces Herculeon, ab Hercule illius inueneulabis. tore,sic dicta herba,in monte Gargano, sancti Angeli dicto, apud Apuliam nascitur,quae in multis Italiae hortis quoque conspicitur,folio ficulneo,sue Opσρη- platani, ex qua liquor, opoponax dictus extrahitur. Cuius uires Melae hirum' ' exacte prosecutus fuit, quanquam, non recte ibidem dicat, panacem istum solio ferulae insigniri.
De Anace . clepiade. Graece, missἀ Armorum : Latine, Pallax coclepias.
P A NA C E S asclepion,hodie non uidetur,illius tamen inuentorem Aesculapium fuisse audio.
I AE C uero a Chirone repertore dicta est, quae quoque hodie difi
324쪽
Enarratio LI Gusticum,appellat Gai libysticum. Nam alpibus Liguriae herba seu Uti, e miliaris est,nnde nomen traxit,quae quoq; hodie in Italiae hortis passim ui- Mailicum detur,imo eius semen,officinis totius Italie uulgatissimu iam est, sed aduertendum est,quod ligusticu hoc de quo agimus, non est liuisticum uulgare,s. herba scilicet apii figuram referens, quu hoc de quo agit Diosc.sertulaecam . . .. panae folia habeat,minime uero apii.De quo Gai.lib. .de Fac. simpl. med.ita inquit: libystici rades & semen ex genere excalfacientium sunt,adeo ut&menses cieant,& urinas prouocent flatusque extinguant.
De Arimata erratica. resemctvhuos stet ethc : Latme, Parilinaca erratica, baucia
alba: Hi nice, canaorias blanguis: Italice, Nili aqua: DIice, des pari clades: Gemallice anille .
Enarratio P A S Tisiacam praecipue sylvestrem Dioscorides describit,quia natura esstimarum potentior,& uiribus ualidior quam satiua est,cuius radix alba est,& in camupis passim crescit; satiuam tamen culinae deseruientem omnes habent: iis proxima tum figura sapore ac uiribus radix altera est, quae quandoq; sanguinei coloris, quandoque lute nonunquam uero nigri conspicitur,quam Hispani proprie canaoriam;Itali uero,carotam, appellant. Verum multi hodie falluntur,credentes pastinacam erraticam,daucum esse;Nam etsi uir, bus,& temperatura, herbae fere aequales sint, ut recte una alterius uice poni possit, herbae tamen differentes sunt, sed cum hoc quoque non ab re esset fateri,quod daucus uerus,pastinacae sylvestris quoddam sit genus: de quiabus suo loco,sermo habendus est. Cs erum,GaVib. g.de Facult.simpl. me- dic de staphilino id est, pastinaca, ita tradit:Satiua imbecillior; agrestis ad omnia potentior est. Urinas mensesque prouocat, abstergitque nonnihil, quum herba quidem tota,tum uel maxime semen & radix .
Enarratio s8. si em- QVOD officinae hodiernae siler montanum appellant, ut mea fert
325쪽
opinio, seseli Massiliense est, quia omni ex parte, inter se maxime respou. deant. Nascitur enim,in hoc Anconitano monte,soeniculi similitudine.
Enarratio sy, co. cI. RARO tres i ste seselios species,in officinis uidentur, quia ad nos non portantur, de quibus omnibus simul ita tradit Galenus, libro octauo desacultatibus simplicium medicamentorum, dicens: Adeo excalfacit tum rhdix,tum fructus, ut moueat urinas: est etiam tenuium partium, ut comitia libus morbis, & orthopnoeis competat; Caeterum seselim herbam a cervis inuentam esse, tradit Aristoteles lib. nono de Natura animalium,cap. qui to,dicens:Ferarum quadrupedum,cerua maxime prudentia praestare uide, tur, tum quia circa semitas pariat, quo scilicet beluae propter homines mirumnus accedunt,tum etiam quia cum peperit,inuolucrum primu exedi mox seselim herbam petiit, quam cum ederit,redit ad prolem.
SIS O N, in Syria exiguum nascens semen est, quod nec in Hispania nec Italia quod sciam crescit.
Enarratio c3. A N IS V M, tam herba quam semen, satis cognoscitur.De quo Gal. lib. c. de Fac .fimp .medic. ita inquit et Anisi semen calfacit,& siccat in tertio ordine,proinde utinam mouet ac digerit,flatusque uentris reprimit.
326쪽
ius Di os eo ius o. L I s. et i R T i v M. 3 r sEnarratio G . Κ ARVM, siue hareum, uocant pharmacopolae cami, semen sati S Ra,Mnotum,uetitositates dissoluens,quod bubulis carnibus iurulentis praesertim Lire m. cum brassica conditis dicatur, & illius uires Galenus libro septimo, de Facultatibus simplicium medicamentorum ita scribit: Cari semen calfacit,&exiccat, tertio quodammodo ordine, moderate acrem Possidens qualitate, itaque & flatus extinguit,& urinas ciet tum semen tum planta.
Enarratio cs. A N E T Η V M, satis nota est herba,quae hortos suo odore magnifi- Anethum.ce eTornat, & eius semen in continuo est usu. De qua Galenus libro sexto de Facultatibus simplicium medicamentorum, ita tradit: Adeo excalfacit anethum, ut habe dum sit aut secundi ordinis intensi,aut tertii remissi, exi cantis uero ordinis est secundi incipientis, aut primi finientis: itaque mersto in oleo decoctum digerit,dolorem seda omnum conciliat, crudos hinmores concoquit,ustum autem tertii ordinis, tum calfacientium, tum exiccantium fit:proinde ulceribus nimis humidis prodest, potissimum iis quae in pudendis consistunt:At quae in praeputio sunt inueterata,ea probe cicatrice inducitcaeterum,uiride humidius & minus calidum est, itaque magis concoquit,& somnum conciliat; sed minus discutit.
ce, cumis. Enarratio sc. CYMIN v M, semen vulgatissimum est, quod Hispanum Gai m-
nus saepe desiderat,& ex ordine tertio calfacientium facit.
327쪽
sic AMATI LusITANI co MMsNT. Enarratio c ACYM inum sylvestre, hodie in officinis, rusticum cuminu appellatur, de quo in generali, lib. . de Fac .simp .med .ita breuiter dixit; cymini sem calfacit in 'tertio ordine, urinam mouet,extinguitque flatus.
De Semine ammi dicto. Graece - : Latine, ammi emen ammeos, Omicum thiopicum: Hi O , ame .
Enarratio c8. AMMI cuius gignendi casus,ammeos est,seme albu,& exiguum est, quod origani sapore & odore habet, & nunc ex Alexandria assertur quod
amomu appellant,falso tamen,& corrupte,quum pro ammi,amomu pr Dunciant,nam amomum ut dixi, botruosum tanquam uua minuta est. Est
enim seme ammeos simile semini anisi,quod ut dixi nuc ex Alexandita ab ferri incipit,sub nomine amomi,& illud Ferrarieses, apud officina Nicolai Nicolutii a pinea,videre possunt,na Venetiis,in omnibus fere officinis, imhodie prostat. De quo Gai .lib. c. de Fac.simp .med .ita tradit. Eius semeest
admodum utile, quum enim sit subamaru & acre, constat ipsimi & diget, re' prouocare urinas,calfacit autem,resiccatq; in tertio ordine intenso.
Enarratio cy.CORI A ndrum,herba est comunis & Hispanit hortis familiarissima, quia ea illic omnes, tanquam stomacho,& capiti coueniente, ac aromatica, uiridi utuntur, unde mirari ipse satis non possum, quod praeter Hispanos,
caeterae quidem natione tanquam foetidam ac pessimi saporis,ab ea abhorreant,reiiciantiae illam,eius tantum sicco semine contentae, sed quum in hac re contemplor in mentem uenit, quod prisci,coriandri esum maxime uitae peran Limo illum inter uenena reponunt, ut ex Dioscoride,libro sexto, carpite nono percipitur, S multo magis ex Nicandro,in suis Alexipharmacis, ubi de Coriandro ita canit. di QDd si noxia quis biberit Coriandra repente Ablato exagitur sensustridenteque uoce Edit aeuta helaifuriosae iubila bacchae, . seu Strita iniecto quasi percitus angve Megaerae,
328쪽
IN DIosco RID. LIB. TERTIVM si contra hae ex dulci de premnia uina racemo,
ut madido spumans fudit vindemia prato,
Diluat infuso tamen haec maris sinda catino, Quin era inanitis Gallinae partulus ouis.
confractis fassam testis superinlice sipumam,
Quae uescens cepheussestruat di interit esca, Pisantes pueristructis ubi fraudibus illi Insidiandir aui,sic ut capiatur ab his, dum Albentem sequitur, non progida in aeqliora plimam. In iis enim carminibus Nicander coriandri uenenum, atque illius antidotudescribit,unde credendum est,emanasse,ut populus hanc herbam pro lienenosa habeat,ruputetue,illius tantu semine contentus. Sed reuera contrariueuenit, ia coriandrum, herba optimi est odoris, & saporis, grata stoma,cho,& capiti,ita ut inter medicamenta cordialia,digna sit adnumerari,& noab re,uniuersa Hispania, ea tam tape iniusculis, & conditis utitur, ex cuius esu, n ullus unquam,noxam aliquam percepit. Proinde crederem ipse, quuantiqui coriandrum uenenosum dicantino hoc domesticum intelligant coeriandru, sed magis herbulam quandam,cicutariam dictam, folio simile coriandro, quae in uniuersum frigida est, ut sua frigiditate interimat: uel aliter respondemus,quod prisci illi, de sylvestri intelligunt coriandro, non uero de domestico . Nec obstat quod Plinius lib. uigesimo,capite quoq; vigesimo,dicalicoriandrum sylvestre non reperiri,quia falsum hoc esse, nunc in Italia deprehendimus, quum coriandrum sylvestre coperiatur, quod sua sponte,nullo interueniente satore, in aruis & campis nascitur, & crescit, ut hic Ancone,non procul ab urbe conspicimus,unde quot annis,mulierculscolligentes,ad pharmacopolas,uendendum portant. v erum, ad coriandri temperaturam accedamus,in qua Galenus a Dioscoride discrepat:nam Hippocrates,ut primo illum adducamus libro secundo de Dieta, id est uictus ratione,ita de coriandro traditiCoriandrum, calidum est, & aluum sistit, &ructum acidum sedat,& somnum cociliat, si postremum edatur. Haec Hippocrates: Qui ut inibi uidet unde herba loquitur,non uero de ipsius tantu semine. Libro uero de Affectionibus,sive illius ipse sit author,siue Polybus, ita
quoq; de coriandro testatur: stomacho gratu est, & per alvu secedit,tu coctu tum crudum. Diosc. porro, ut uidetis, coriandru, refiigerandi uires habere ita tradit,ut siquis copiosiore usu eo utatur, non leui periculo mente tentabitur,ut de hoc coriandro uulgari loqui libro sexto uideatur. Sed hoc falsum esse Galenus indicat, quum coriandrum calidum es non uero frigidum,ut ex eius percipitur uerbis,quae ita habent libro septimo de Facultatibus umpi .med .Hanc herbam refrigeratoriam esse, Dioscorides prodidit,quod mista pani aut polentae,illitat erysipelas curet, quanquam certe
siluestre riperitur. Coriandri
329쪽
3i8 AMATI LvisITANIAEc OMMENT. exactu aliquod erysipelas, quod titiq; inflammatum est,& flauum,haud unquam a tali cataplasmate persanabitur, sed illud tantum quod restigeratum
iam fuerit.Coriandrum itaq; ex contrariis facultatibus constat,plurimu habenS essentiae amarae, quae tenuium partium est, ct terrena r Nec parum etiaaqueae humiditatis obtinet, quae tepentis est facultatis. His adiunctum est quoq; astrictionis pauxillum. Quod aut e longe a refrigeratione absit coriandrum, hinc constat, quod choeradas,sive strumas, cum lomento discutiat, i quod nullum refrigerantium medicamentorum facere est aptum. Haec Galenus. Quibus clare percipitur,ipsum contra Dioscoridem asseuerare,coria drum esse temperatura calidum, non uero frigidum. Sed re uera, concilia tio facilis ex Galeno desumitur,qui coriandrum, ex copositis facultatibus, non uero una latum frigida insigniri tradat. Componitur igitur corian tu ex partibus quibusdam calidis, quae in superficie habetur,&ea de causa strumas & duros tumores dissoluit,ut Galenus cotendit, caeterae uero corian ficentrales partes, terreae sunt & stypticae, natura frigidae, inter quas, aquea,- ,ha. qtloci, ut trata Galenui inuenxuntur: caeterum Avicenna, ne illum praetet- eam, cum Dioscoride contra Galenum agit,ut apud illum quis legere poterit libro secundo sui Canonis,capite centesimo quadragesimo.
HIER AC ION herba,ut placet Plinio libro vigesimo, capite sepiiis. . . ' m ubi lactucae uaria enumerat genera,ab accipitre suu nomen traxi quaeniam accipitres,eam scalpendo, & eius succum oculis admouendo, ab eis obscuritatem quum sentiunt,discutiant, quae quoque lactuca erratica uoca Hieracliti tur, uariis in locis obuia. Caeterum hieracites, apud Galenum,lapis quidari up - est, profluentem ex hemorrhoidibus sanguinem sistens, ut lib. nono de FP cultatibus simplicium medicamentorum legitur.
Graece, i stiuox t et ' : Latine , hier eum millus , lactuca erratica: Hi Dulce, myon de albo hierua.
μὴ . ,-- Η AE C uero,potius chondrillae similis est herba , quam maiori hieta- minus. ceo, quae Per terram tracta folia habet, ex quorum medio, tenellum cauli culum emittit,in cuius suprema parte,nonnunquam uero inferiori,tubercs Iuni quoddam concretum nascitur, & illud quidem tenerumsuccosum,&
330쪽
INT DIOS COR Ilo. Li3. TERTIVM 3idi gustui perquam gratum, quod ideo pueri Hispanit auidissitne comedunt, ct herbam testiculi galli appellant et quum enim ad ita tum herba ista uenit, tψ, lacte abundat, & ea de causa merito inter lactucas reponitur.
De pio satiuo. Graece , σίλι- M-i r Latice, apium hortese , apium suistium , Petro brumum uulgare : Hispanice , perexit: Lstans
SE LIN O N oriense, siue apium satiuum, nostrum uulgare petro se Sclinen pelinum est,cuius rami (testante Plinio) largis potionibus per iura innatant, di in condimentis peculiarem gratiam habent, quod hodie ita esse quoque percipimus, & ut tradit Galenus libro secundo de Facultatibus alimento, rum capite quinquagesimo secundo,urinasmouet,ad quod opus usitatissimum est nam ct suave est,& stomacho gratum. Nec haec tantum de herba ipsa,intelligas opus est,sed etiam de ipsius radice,ac semine. Calidum enim Tempe a. petroselinum hoc uulgare in secundo ordine est,& siccu in medio tertii, ut iura. meminit Galenus libro octauo de Facultatibus simplicium medicamentorum dicens: Adeo calidum est ut & urinam &menses ciear,flatus,quoq; digerit, & magis semen quam herba. Oreo lini & hippos elini similis uis existit: Verum hippofellitum imbecillius est: oreoselinum ualentius. Ap Haec Galenus. Caeterum, an apium hoc sit funebribus cibariis dicatum, Lavid,
quod ideo multi ab esu hominum explodebant, simul quia morbum cam catum. ducum eucitabat ignoratur: credere tamen est, longe aliud esse , utpote apium uulgare, Dioscoridis petroselinum,quod comestus caput tentat,&morbum caducu ininat:ita uero se rem habere, certis Simus sum, nec rationes quae ab Aegyptiis, & Hebreis desumi possunt hoc potissimum indican
tes,in medium afferre est necesse.
Enarratio. 3. P A L Vstre apium, petroselinum nostrum est,in aquis tamen nascens, ad omnia fere potens ad que hortense.Caueant tamen Hispani,ne herba il-