장음표시 사용
341쪽
sso AMATI Lv SIT ANI COMMgNm no aequalis est, alba & grati odoris, quo uero nomine herba ista apud in spanos appelletur, Christophoro oro scio medico probatissimo, & olim apud Salmanti censes, condiscipulo nostro, inquirendum committimus, nos uero ut qui ab hinc decem & octo annis, sponte ab Hispania discessimus, non sic in omnibus herbarum nomina tenere possumus,huius tibmen uires, prosecutus est Galenus, libro octauo de Facultatibus simpl.m dicam.ad istum modum dicens; Fructus eius acris & incidens est , itaq; ad asthma & comitialem morbum, aptum est medicamen, prodest disturci.ni; At radix ultra iam dicta, fistularum callos tollit, si sit circumrasa , floris succus, ad diuturniora aurium ulcera conueniens reponitur.
Graece, ': Latine, ferula: Hispanice, canat se: Italice , 'rola: Gallice, ferula.
Nascitur Ferula in regionibus calidis, potissimum in insulis Canariae, Portiagallia, ac uniuersa Hispania, non nisi procere, & nodose, lanceae alis titudine , quam Hispani, a similitudine quam cum cannis in altitudine habet, cannam, & loco ferulae, corrupte frescham, dicunt. Eam igitur can. nam ferulam appellant, cuius pliires uidentur species, sed duae praecipue, altera lanceae altitudine,altera uero humilis, anetho persimilem habens umbellam , quibus polia foeniculi modo insunt. In Apulia porro, procere quoq; ferul am nasci,certum est, ex qua interim dum uiret,pastores, medi. tutium oui uitello persimile,ut audio, extrahunt, ac sub cineribus coctum, pipere non iniucundo sapore, pro irritanda uenere mandunt, de qua Gale. nus libro oe auo de Facultatibus simpl. medica. ita inquit: Narthis, id est ferula eius semen calfacit, & tenuat, medulla autem astrictionis est partices si unde haemoptoicis, & coeliacis conuenit.
De Peucedatio. Graece, etsi Aon: Latine , peucedarum, foeniculumporcunum: Hispanice , beruatum: Italice, peucedano.
, Peucedanum, omnium consensu, officinarum foeniculu porcinum est, herba coma spissa, ac subtili semiculi modo crescens,quod uero descriptioni omni ex parte non respondeat, id in causa est,quia in Sardinia, ac Samos thrace,& Arcadia, laudatissimum crescens Dioscorides magis quam nostrum describere uidetur; cuius uires, ac temperaturam Galenus ita libro octauo tam saepe repetito describit, dicens: succus eius admodum excal,
342쪽
cit, ct digerit, estq; tenuium & incidentium partium, quare omnibus ne uorum affectibus creditur opitulari,ium morbis in pulmone & thorace ex crassitudine humorum ortis. Nec uero intra corpus sumptus duntaxat, sed olfactu etiam prodest, ad haec saepe foratorum dentium dolores,cauiditan impositus, protinus mitigauit, quin etiam induratos lienes iuuat, ad quae omnia, licet etiam uti radice, quae & squamas celerrime ab ossibus detrahit , & arida illita ulceribus contumacibus remedium est optimum, minus quidem quam succus excalfaciens, nempe in secundo ordine iam completo, desiccans uero in tertio incipiente.
De Melanthio. Graece, MAodiui: Latme , melasithium , nigella , sto, aliud piper: Hi panice , alipium , axenuet Italice , nigella Ortee luna et Gallae, Gelle orietilla.
Enarratio 'o Falluntur, qui nigellam in segetibus nascentem, solio porraceo, semine Melanthic nigro, & rotundo, Graecorum melanthium esse putant, quum Graecorum melanthium,semen paruum sit, subnigrum, gustu aromaticum, cum qua damacuitate, ob quam Lusitani nostri semen hoc aliud piper appellant, quo mulieres frequentissime contra matricis, & stomachi uitia, maxime utuntur: hoc enim semen illud est, quod medici contra capitis destillatio, fies potissimum laudant, nec sic facile reperitur, quia non nisi satum ere. M Iduthia scat, aliud uero subcitrinum granum, in non dissimili planta nascitur. Abcum quod aliqui nigellam quoque appellant, sed nos ipsum potius inter carda momi genera libro primo numerauimus, nam in tritico repertam nigelelam pseudomelanthium, ad Hippocratis mentem appellare quis poterit, quam Itali sua uoce, gitione, uel ruosolam nominant, & eam Leonardus Q ra Fuchsius non sine errore , pro lotio depinxit, sed de melanthio ita Gale nus inquit libro septimo de Facult. simpli. medic. Melanthium, excalfacit
disiccat in tertio ordine, estque amarum, atque tenuium Partium, quare catarrhos sanat, in linteo admotum, atque assidue olfactum, flatus potum extinguit, lumbricos enecate non esum modo sed etiam foris applicitum, lepras, clauos, atque myrmecias exterit, orthopnoeam iuuat, &menses prouocat, in summa uero ubi sectione, extersione, desiccatione, excalfactione est opus, praestantissimum id remedium existit.
343쪽
Fer , liquor 'rellaeud , ossa odorisera, is illum, bestiam ibonum: Hispanice, menetom de bonicas: Italae, bellissim, tablice, betamo. Succis Silphij in Syria nascentis.
deus, liquor Ariacus, liquor Medicus: a se fouid ercis diaboli, uulgo, asse fetum
s; hsuis E X planta silphio,siue ipserpitio dicta, liquor pretiosissimus,& in ho-
serpitium nore maximo ab antiquis habitus, & hodie quoq; ita receptus et iisdem cirC, his A planta nominis colligebatur,cuius duae erant disserentiae. Nam Curenaicus: isuccus. & Libycus,tanquam odore praestans &svncerus,primas obtinebat: Syribsdi id, cus uero,tanquam odore uirosus ac foetidus,postremas.Hanc uero disserentiam apud Dioscoridem factam, inter laserpitium odoratum, & foetidum, . a. dnimaduertentes Arabes, sic postea eam operibus suis indiderunt, corru-Fhes pte tamen pro lasere, assam scribentes, & illius alteram odoriseram constifera,cituunt; altera uero foetidam: Odoriferam uero assam eam dicut,quam nosti , benγuinum appellamus: tidam uero, seruato nomine, assam foetidam, quam quoq ; multi, ob tetrum, & immensum quem habet istorem si h in cus diabolicum uocarunt. Caeterum authore Hippocrate libro quarto de ubi nouna, M orbis, non longe a principio, in Ionia & Peloponneso hodie Morea res r, gione dicta, silphium nunquam repertum fuit:fieri enim non potest, inquit ille,multis frustra iam id tentantibus,ut in Ionia,aut Peloponneso silphiiunnascatur ; At in Libya sua sponte nascitur, non enim est neq; in Ionia neq, in Peloponneso, eiusmodi humo liqui ipsum alere possit,& caetera,quae ad materiam nostram multum faciunt,a nobis an praesenti praetermissa. ut re A, -- Leptiis igitur canamus, silphium siue laserpiritum odoratum, nostrum est bellumum bela uinum,praecipite subnigrum cum quodam rubore, quod Lusitani no nigrum est, a boninas appellant ut capite de Myrrha copi e diximus; Nam uiro: rosum laserpitium, assa talida est, quod dc in Syria sagapeno & chalbane, aliis he gummis uariis adulteratur,& talidum euadit. Quod uero laserpitiuodoratum belatrinum esse dicam, hae me permovent rationes, quia bem Euinum satis odoriferum est lucidu,transparens,ad tuborem inclinans, gustui gratum,& quod si lauetur, o qilomodo albicatiquae omnia laserpitio conUenire certum est et hoc uero nonnulli ex recentioribus,ob dulcem que
habet saporem,dulcem assam appellarunt.At assam infidam, laserpitii spe
344쪽
esem esse,illius attestatur odor, modo quis naribus, eam per spatium admotam habeat: tunc enim,qui huius periculum fecerit,deprehendet,assam so fidam, odorem belEuitii non absimilem, dereliquisse. Affertur autem bel-guinum,ex Indiae uastissima regione,praecipue Sumatra insula, qua Taprobanam dicunt, ubi arborem ben Euinum ferentem incolae, lasarum appellant, ut Ludovicus Romanus testatur, & Lusitani nostri confirmant, de quo Galenus libro octauosde Facultatibus simpl.medi c.ita tradit: Silphii liquor calidissimus est,nec non folia,caulis,& radix, strenue etiam sunt calida, omnia tamen flatulentae magii essentiae sunt, ac proinde difficilia con- coctu,seris autem imposita corpori efficaciora,liquor precipue admodum trahentem facultatem possidens, attamen & excrescentias exterit, di quamdam liquandi uim possidet.
SAGA PEN V M officinarum Serapinum est, liquor scilicet serti' sagapen tacere et bae, ut Dioscoridi & Galeno placet, ut uero Mesue, ex arbore sevim oleandro simili deitillans gummi est,quod raro ad nos syncerum & puru '
ex Orientali plaga adfertur, quanquam ex Apulia nu nc licet minoris nominis adferri quoqi iesipiat.Caeteriim,Serapinum aluum subducere, Ar bes inuetiere,& ea de causa,ex illo catapotia,pro euacuandis crassis, uiscidis X A S tenacibus humoribu s ueluti & sero sis praeparant,unde Melae de illo ita due i. tradit ; sera pinum calidu est in tertio, siccu uero in secundo ordine :& subdit: solutione educit hum ores uiscosos, & phlegma grossum, & aquam cibtrinain,& eiu s proprietas est mundificare cerebrum & neruos,& adducere materias eorum,& conferre aegritudinibus eorum frigidis,& caetera. Gai nus libro de Antidotis, notas quibus uerum sagapenum ab adulterato &falso dignosci debet, describit; diuens breuiter uerum sagapenum, statim aqua rigatum soluitu r,quod non tale est eliquescit minime,& su bdit: Sci dum autem est, chalbani partem iri sagapenum degenerare,sicut etiam omtima casse a in cinnamomum, transit, & ut tradit libro octauo de Facultatis biis simplicium medicamentorum,Sagapenum liquor est calidus,& tenuiupartium,sicuti de alii liquores,sed abstersionem quandam obtinet,qua octies lorum cicatrices expurgat, extenuatq;: suffusionibus etiam & hebitudinibus oculorum quae a crassitie humorum proueniunt, non malu est medicamen.At Planta ex qua prouenibferulae assimilis,imbecilla est,& inutilis.
345쪽
V vLGARE & commune, officinis gumi euphorbium est, quod
Eu barbia. Iuba Mauritaniae rex in monte Athlante inuenit, &herbam arborescente,
unde effluit nomine sui medici, euphorbii dicti, & Antonii Musae sui se tris , medici Augusti Imperatoris, euphorbiam appellauit, quae ut placet Diostoridi ferulacea est, quaqua Plinius foliis achantinis potius ornari tra i. i. da non tamen sine textus menda,ut suspicor,quum loco,foliis narthici ilest ferulae, achantinis, scriptum fuit, sed quod ita Plinius emendandus sit Pintiano uiro doctissimo,& maximo Plinii instauratori, olim in bonis lite
pshi;huis iis apud Salmaticenses,praeceptori nostro, co inmittimus, non minusq; Io- uir doctiss anni Ferdinando,unico literarum ornameto, & apud Colimbricenses pu- blico bonarum literarum professori, discernenda permittimus. Melae tam Ausi,si, memtalia polii marini eam habere tradit,sed utcunq; res se habeat,uero euphorbio non caremus, quod ut tradit Melae, caetera omnia gummi gendi Eu horbii ra,calfaciendo & subtiliando excedit; calidum enim & siccum ut illi placet peperatur . la quarto gradu est, & calidius & iubtilius omni eo quod calfacit ex guin-mis,& est in eo uirtus adustionem faciens,& caetera. At Dioscorides,& Galenus,euphorbium,uim purgatoriam habere,non nouerunt et Paulus uero,
. - Aetius, ac Actuarius, maxime: de quo Actuarius libello suo, de Copost iis
p medicameli ita tradit et Pituita subducit,sed potentius aquam,est autem celerrimum,& maxime ignea ui flagrans,unde colicis, & aluum frigidiorem habentibus datur; caeteros uehementer conturbat, sitim maxime ciet, non nihil ex odoratis seminibus ei est comiscendum.Modustriobolaris ex aqua mulsa,praestat autem cum melle cocto in catapotia digerere, hactenus ille. A quo postea Arabes desumentes,ex euphorbio pitulas parare ceperunt, asciti morbo, id est aquosae hydropi,utiles. Porro recens euphorbium, Sunius anni, fortissimum est,& cuius drachmae tres, in potu hominem urendo interficiunt,quum uero sextum annum transcendit, uires in uniuersum amittit,& in totum elanguescit:unde Galenus haec sciens libro tertio de Copositione medicamentorum secundum gener ita de euphorbio tradit;Euphorbium sane cum principio bonum fuerit,& probe sit repositum etiam Rhph. bis anno tertio adhuc uim aliquam retinet, interim anno quarto: quinto auteis M. & sexto iam exolvitur: deinde procedente tempore in to tum: elanguescit, ct ut libro sexto de Facultatibus simpl. medicamentorum de eo quos tradit i uirentem & tenuium partium facultatem fortitur.
346쪽
Graece, M : Latine , cha banes, Galballum , galbanu: go, galbam,
V VLG Atissimum S tetri odoris galbanum est,quod chartilagino- Galballum sum ad ammoniaci similitudinem, desideratur; de quo Galenus libro octauo de Faculta tibus fimpi .medicamentorum ita dixit: succus est plantae ferulacrae, molliendi & digerendi uir calfacit enim ordine tertio incipiete, aut completo secundo, siccat uero secundo incipiente. De commata,
Graece, : Latine, ammoniacum, armoniacum: uul
PO TI V S Ammoniacum, quam Armoniacum, liquor iste appel- AMMohu landus est,quia ut tradit Dioscorides,in Libya, ad Ammonis Iouis temptu, cum. nascitur, unde & nomen trahere certum est: cuius duae species sunt: atteaera praestans,Thrausima dicta, thuri persimilis, qua olim antiqui pro para dis suffitibus utebatur,& ea de causa,Ammoniacum thvmiama,a Paulo & Ammovia Aetio pleri in q; appellatum comperimus. Altera uero species,phyrama dicitur,minus bona,harena & calculis permixta, quam dubio procul, comi ne nostrum Ammoniacum esse crederem. Iis uero Plinius libro duodecies mo,capite vigesimo tertio subscripsi,quum dicat. Ergo Aethiopiae subi cta Africa,Ammoniaci lachrymam stillat in harenis suis , inde etiam nomiane Hammonis oraculo iuxta quod signitur arbor, quam metopion uocat resinae modo aut gummi.Genera eius duo, Thrauston masculi thuris similitudine,quod maxime probatur; alterum pingue & resinosum, quod phyrama appellant: de quo Galenus libro sexto de Facultatibus simpl. medicamentorum ita tradit et Ammoniacum,cuiusdam ferulae est lachryma,im tensam emolliendi uim possidens, adeo ut articulorum tophos dissoluat,&lienes induratos sanet, & choeradas per halitum digerat.
SARCO COLLA lachryma, siue liquor densatus, officinis samb
347쪽
AMATI LvSIT ANI co MM SNT. lliaris est,qui ideo sarco colla dicitur,quia mirifice carnis v ulner agglutinet porro, ad ruborem inclinantem, & mannae thuris similem, cum quodam amarore gustatam, laudat Dioscorides: Plinius uero eam potius albam, s. .. .ra quam xubrnm eligit,ut libro decimo tertio , capite undecimo apud ipsum - . i. quia legere poterit.Tu uero pharmacopola,si optimam dignoscere cupis,ma. eam gustar quod si amaram inuenies, optimam esse dicas. Caeterum, sarc 3μrcorolla collam uim purgatoriam habere, Mauritanotum inuentum est, a ut ubi X dit Melae,solutione educit phlegma crudum, & humo rei crassos, ct pro proprie quod est in iuncturis & anchis,& m undificat cerebrum, & neruos,& pulmonem,& confert tussi, & asthmati,& est eR rebus conferentibus senibus,& proprie phlegmaticis,& caetera.Calida enim in secudo ordine est; Sicca uero in sine primi, & ut tradit Galenus lib. octauo Simplicium, mixtam uim habet,ex emplastica quadam substantia,& paucula amara, itaque citra morsum desiccat,ac proinde glutinare ulcera ualet.
Fnarratio . . 8-.- is. Glaucium Graecorum uocant factionis Mauritanicae medici memitham
'φ' ut ex Serapione deprehenditur, & ita esse res ipsa clamat, quum praeter quod uulgata in officinis memitha ex Sirya adseratur, in parte exteriori rubra est: in interiore uero, lutei est coloris, sapore amaro, & odo e tratro: quibus addimus, quod oculorum assectibus mirum in modum sub uenit, ut omni ex parte affirmandum sit, hanc memitham, cuius usus fita M is ita quens e glaucium esse. Qiuod uero memitha succus chelidonii non sit, aut cornuti papaueri s,explosum iam est, unde foede admodum Serapionis ii, terpres hallucinatus est quum succum chelidonii, memitham esse dixerit, quu re uera succus herbae Syracae sit,quae licet in Syria nascatur, apud Lovanienses quoque eam gigni nouimus Dioscoridis delineationi omnino res spondentem , de qua Galenus libro sexto de Facult. simplicium medicamen. dixit ita : Astringit cum quodam fast: dio , tum adeo insigniter retri gerat, ut solum saepe erysipelata, si ualentia non fuerint, curare possit, constat enim ex aquea terreaque substantia, utraque frigida.
Graece, vsvAs et : Latine, glutinum , igni glutinae , taurocolla : Hispanice, colla, Pudet: Dadice, colla de carenitio: Gallice , colla.
348쪽
AG LVtinum quod ex bubulo sit corio, notum est,Rhodiiim Dioscori Glutinum rides laudat: At nos Hispanum Salmaticense, apud pontem paratum non ' procul a domo Celestinae mulieris famosissimae,& de qua legitur in comoe ' ' dia Calisti & Melibeae, caeteris anteponimus. C aeterum huius Galenus quod sciam, in suis libris Simplicium, nullam fecit mentionem: illius latimen, quod ex farina paratur, pro libris agglutinandis meminit, libro septimo sic ad istum modum dicens: Gluten quod ad libros Pr eparant QN clinis . similagine&garo,emplasticae concoctoriaeq; facultatis eXistit. ii iam .
si Glutine pificium. Graece, : Lirine , Ichthocolla , pificium gluten: Hi Anice , colla depece: Italice , colla dipeste: Gallice, coliudvpost brum.
E T hoc quoque satis est notum, cuius quoque Paulus meminita Glut, eae
DE visco in praesenti ait Dioscorides, quo aucupes pro irretiendis v .auibus utuntur, nascitur autem pluribus in arboribus, praecipue quercu, unde uiscum quercinum per excellentiam est dictum: nascitur quoque sua per alias arbores, quorum acinis turdi uescuntur, ac postea in illis cacantes, inde uiscum enascitur,unde prouerbium hoc ortum est,turdus ipse sibi ma Prouerbia.lum cacat. Verum ex Syria uiscum quoque venetias in magna copia ase fertur,quod ex sebesten paratur,& a multis Damascenum uiscum appellatur, non minus quoque ex hibisci radicibus aqua maceratis uiscum confise
citur, unde Poeta, aues falIere hibisco dixit. Est autem hibiscum, bismalua, siue malua uiscum dictum. Sed hic adnotandum est, quod ligni uisci,in hioperibus artis medendi, longe plurimus est usus, ut Gentilis Fulginas,ac Iacobus de Partibus, in usum duxerunt, & ipsum ob praeclaras illi insitas ubres, lignum sanctae crucis appellarunt, credunt enim, ac persuasum sibi habent , contra epilepsiam, ac a poplexiam, & paratu sim, multum lignum hoc praestare, tum intus epotum, tum uero in collo appensum.Rursus me minimus, quum de Chamaeleone egimus, quod iRia, siue uiscum , ad radiis ces utriusq; Chamaeleonis nascens, isi aes est, ueneni quoddam genus,quod ne m.
349쪽
318 AMATI L v SI T ANI l co M Ms Ner. lDioscorides describit libro sexto huius uoluminis,capite vigesimo primo At Galenus de uisco, ita libro sexto de Facultatibus simplicium medica mentorum meminit: Ixos, id est uiscum, ex plurima aerea di aquea, pauiscissima terrena substantia constat, quare ex alto humores extrahit, eosque diffundit, & digerit, tempus autem ut calfiat postulat.
vestris , QPergula: Hi panice , presera: Italice , sermella:
Gallice grateron: Germanice Messimul.
ApisHis.. E X iis herbis, quae primo occursu herbariis se offerunt,aparine est,hetaba sepibus & leguminibus familiaris: praecipue lentibus, plurimis serpens ramis, & illis quidem quadratis, hirsutis, uestibus facile haerentibus; in quarum medio, rotae quaedam, tanquam in calcaribus conspectae,ex rathust lis prodeunt, ueluti quom in rubea nasci videmus: unde multi, hanc hebbam , rubeam minorem, aut sylvestrem rubeam appellare non dubita, bant; quum tamen,re uera rubea minor, Isinge alia sit herba, radicem utpote rubram habens, qua aparinem carexe, certum est. Pandolphus autem coitavibi Collinutius aparinen,lapariam uocari scribit,& mercutialis foliis uestinc tendit,non sine ingenti tamen, ne dicam pudendo errore. Huius porro heribae succo, multi tanquam praestantissimo medicamine costringente utusur, & ut tradit Galenus libro sexto de Facultatibus simplicium medicament .modice extergit,& desiccat, habetq; nonnihil subtilium partium.
t si,u. V A RI A dealysso iudicia reseruntur. Nam Plinius lib.vigesimo Darito cap .undecimo, non procula subea differre alvssum contendit, rut eius, haec indicant uerba: Erythrodanus, idest rubea tinctorum,distat ab eo quialysson uocatur, foliis tantum, & ramis minoribus, quippe nomen accepit, quod a cane emorsos, rabiem sentire non Patitur ; potus ex aceto ab alligatusq; et ex quibus uerbis, satis constat, alysium apud Plinium, rubeae tinctorum herbam persimilem esse, sed re uera, Dioscoridis alysin, a rinhea multum abesse uidetur, quia exiguus frutex alysson est, folia habens
350쪽
circinata, secundum quae fructus exigui stini, duplicis clypeoli figura, in quibus semen est In lasituditiem se aequaliter explicans, quae omnia rubeae non conuenire, notius est, quam explicari possit. Ruellius uero, alyssium, sylvestrem canabem esse opinatur. Aetius quoque, sermone primo , suae medicinae , alystum aliam herbam a die is facit, quum dicat: Alysson aiunt essesideritim herbam appellatam , quae iuxta uias nascitur, ubique purpureum florem habens; & folia crassiora, nomen inuenit, eX eo quod commorsis a cane rarido mirabiliter succurrit .iNos uero, post tantam docto. rum hominum dissensionem, & longam de hac re inuestigationem,concludimus, quod Dioscoridis Alysson, eadem est herba, cum alysso a Plinio descripto s quae procul dubio alia non ex quam rubea minor dictamon tamen ea, quam uulgares rubeam minorem appellant,nam rationabilius aut dysson rubea minor appellari meret, quam uiligata herbula illa aparines similitudinem gerens, quum & si ambae radices rubras habeant: alysson ta menpraetet radicis ruborem, similitudinem in foliis magnam, cum foliis rubeae unctorum possidet,unde haec, rubea minor potius appellari debet: de qua Galenus libro sexto Simplicium ita tradit: Nuncupata est herba haec alysson, quod mirifice iuuet morsos a cane rabido, sed rabienti quoisque data saepe in totum sanauit, ob totius substantiae similitudinem ,siccat autem digeritque mediocriter: ac pr terra detergit nonnnihil, quaratione
Enarratio Iog. LONGE alia herba apud Ferrarienses asclepias monstratur, quam edera terrestris, non est igitur asclepias, hedera terrestris, ut multi falso putant: nec ilia altera foliis laurinis, sed acutioribus uestita, quam uiceton sicum uocant, ut Leonardus Auchfius in suo praegrandi vastoq; Herbario putavit: quo nomine uero, uera asclepias apud uulgares uocaretur , e piscare non ualui; qua de causa, proprio tantum nomine eam insignitam dimittimus, de qua Galenus libro sexto citato, breuissime ita dixit: Η ius nondum nos periculum fecimus.