장음표시 사용
361쪽
3so AMATI LV SITA NI ' co MMENT nus. Nam sicca bechii talia acriora sunt, quam ut phlegmonis conueniat. Haec Galenus. Ad radices uero tussilaginis maturae & completae, inchoan, te hieme, lana quaedam reperitur, ex qua cocta, ignis fomentum, esca dicta paratur, quae celerrime, tacto ilice lapide cum ferro,accenditur,ct eam Gebmani passim in nundinis uendunt.
sanice, artemis: Italice , artemisia: Gallice , de sermoiste Germanice, bo fuset.
Secunda tellular artemisia. Graece, mi3ltuna Ati obvas: Latine, tenuior artemisia, illa
tricaria: His anice, madricaria: Italice, amarella: Gallice, de te argoute: Germanice, resterrassim metiram
' s ARTEMISIA ab Artemisia, uxore Mausoli regis, quae sibi hanc
Muta ista herbam uendicauit,dicta est,& est duplex. Altera,latifolia hortensis, odote acutosapore uero amaro: Altera uero matricaria dicta tenuitalia,a Graecis Mathiolus leptophyllos appellata,nec enim in eam imus sententiam, quod matricaria 'r-- haec parthenium sit,ut Mathiolus contra omnes fere grauissimos medicos contendit,quum re uera, tenuitalia artemisia, uulgaris matricaria est, nam parthenium brusiaculu,herba foetida camomillesimilis est, ut suo dicemus loco .Galenus tamen de artemisia ita libro sexto Simplicium tradit: D, plex est,utraq; tamen calfacit secundo ordine utenso autem primo, aut se. cundo remisso desiccat, estq. tenuium partium, unde calculis renum, ute riq; tamentationibus haud mediocriter congruunt. Haec Galenus. Caeterii sequens capulicui titulus est,de tenuitalia artemisia,ut alienum, & in multis codicibus non repertum praetermittimuS.
GRAECORVM ambrosia, recentiorum tanacetum est, de qua
362쪽
IN DIOS CORID. LIB. TtRTIUM. 3 si
Galenus breuissime ita libro sexto Simplicium locutus fui cillita uim habet
H AE C superiorum,species quaeda est odorifera; quam uniuersi Ge, ''tur. mani inferiores,prope diem diui Ioannis colligunt,eamq; inter uestes suas panni pretiosissimas, quibus maxime abundant, interponunt,quam Galenus tacuit, sed Paulus libro suo septimo ita de ea dixit botrys, quam alii ambrosiam, alii artemisiam dicunt, planta est insigniter odorata. Haec cum uino pota, subrecta ceruicem spirantibus quos orthopnoicos appellant
PLINI US libro vigesimo sexto, capite undecimo, Geranii tria seu Geranii aeeit genera, quorum ultimum, apud Dioscoridem primum descriptum ge em ranium est, quod anemonis folia habet, & inter ea, obIongas quasdam acus, ciconiae, aut gruis rostro persimiles, unde herba nomen accepit: nam radicem rotundam possidet, & illam quidem albam: secundum uero genus geranii Plinii, idem est, cum secundo, a Dioscoride descripto, folio maluae, sed minori, & acubus quoque illis insignitum, quod multi pedem columbinu appellant, herbam duorum cubitorum,quam nonnulli, sedesalla amomum quoque uocant, cuius alteram nouimus speciem,a multis ductam momordicam, reliquam uero dictam robemanam, siue robertam, quam Ruellius, non sine errore Mirrhida apud Dioscoridem esse credidit, quum Mirrhis, longe alia est herba, ut quarto libro latius dicemUS. Ad- Roberitana: uertendum tamen est, quod primum genus geranti, apud Plinium deli, raberraneatum, nostratum acus muschata est, quia inter se, cum foliis,tum odore, ' rM &sapore conueniunt, ideo enim acus muscata dicta herba, quia praeter quod acus illas,gruis rostrum, referentes habeat, moschi odorem ex foliis
exspirat, unde moschata potius q muschara dicenda herba est, q quoq falso Ruellius primum genus geranti apud Dioscoridem putauit, quia ultra
363쪽
3si AMATI LusITAN Irco MMENT. quod soliis non conueniant, radice quoque disserunt; Nam primum gera nium Dioscoridis radicem habet rotundam: acus itero moschata,ea caret, ut eas inter se differre, certum sit. Quare, ut nostram sententiam tandem interponamus, dicimus, quod primum geranium plinii nostratum est, hetba acus moschata dicta; primum uero geranium Dioscoridis, ultimum est Plinii, herba ubiq; uulgaris ; sed secundum geranium Dioscoridis, secundum quoq; est Plini herba pes columbinus iam ab Herbariis dicta, cuius duae species sunt,altera dicta robertiana herba,altera uero momordica.Vulnerariae omnes isti herbae sunt, suarum decoctum, & puluis, contra intestibnalem rupturam in potu multum prodest; De quibus omnibus Galenus libris Simplicium, nullam facit mentionem; Paulus tamen libro septimo suae medicinae, breuissime ad Dioscoridis mentem ita dixit: Geranium id quod foliis respondet anemonae, radicem habet esculentam quie cum uino denarii modo pota , uteri inflationes dissoluit, altera geranti species ad medicinam inutilis est.
Graece voetsMM: Latme, Paphalium, romentum, coetum cuius, centumcularis herba: Hispanice, hier golandrina, hier ua tomento: Italice, o herba: Germanice,rhu rasit.
chis=ba G N Aphalion, centum culus, uel centum cularis, aut tomentum hesiabam dicitur folia habens tenuia, alba, & mollia, imo tota ipsa herba, albicat , α ,-.is, mollicula est,& ea de causa, uice tomenti,a multis usurpatur, quae ab Ancoiuin h. ba. nitanis herba Tigi appellatur, & ea pro restauranda intestinati ruptura, ct Herba g constringenda aluo, ac glutinandis recetibus uulneribus,chirurgici passim utuntur, quam Plinius quoq; libro vigesimoseptimo,capite decimosita describit,quum dicat: gnaphalion, alii chamaeZelon uocant, cuius foliis albis mollibusq; pro tomento utuntur, sane & similia sunt,datur in itino austero ad clysenteriam,ventris solutiones,mensesq; mulierum sistit, infunditur autem tenasmo,illinitur & putrescentibus ulcerum. Caeterum Hispani, Lusitam praecipue hanc herbam hirundinum uocant, an forsan quia ea hirundines sitos exornant nidos.
364쪽
TYPHA genus quoddam frumenti dicitur ; At Epha , iuncus qui- Dphβ'dam leuis,lacubus & paludibus familiaris in altum crescens,& enodis est,in cuius summitate pappus quida densus apparet, quem pueri, manu carpen tes, per aerem tanquam passerculos mittant,& illum Itali, magam surdam appellant,ea de causa, uia si contigerit in aurem cadere surdastrum hominem reddit: caeterum e radicibus typhae, folia enascuntur,quibus sedilia muliebria & puerilia texuntur non minusq; phialae, & oenophora uestiuntur, de qua nullam quod equidem obseruauerim, mentionem Galenus aut ipsius simia Paulus fecere:infimae tamen plebis homines,in nonnullis locis, suas culcitras typha interius albescethuice gossipii,aut lanae implent. Medetur enim panicula illa,sive pappus,ambustis praesertim si adipe excipia tur.
De Circaea, Graece , D Ucat 'Latine , circaea
Qv AE nam circaea hodie sit herba, ignoratur,quae ideo circaea dicitur, ei=ea. hi quia Circe famosissima incantatrix,ea multoties adueneficia sua utebatur, ba. de qua Plinius ad Dioscoridis mentem libro vigesimo septimo, capite Oetauo,sic inquit; Circaea, strychno sativo similis est, flore nigro, pusillo,paruo semine,ut milli,nascente in quibusdam corniculis,radice semipedali,triplici ferme,aut quadruplici,alba,odorata,gustus calidi, nascitur in apricis saxis, diluitur in uino, bibiturq; ad dolorem uuluae & uitia, macerari oportet in sextariis tribus quadrantem radicis tuta per noctem & diem,Trahit eadem potio secundas semine, lac minuit in uino aut mulsa aqua Pota. In iis enim . . . ultimis uerbis Plinius Dioscoridi contradicit,quum dicat, lac circaeam msinuere, nam Dioscorides potius circaeam lac prouocare tradit, cui Galenus Di c. idi. quoque libro septimo de Facultatibus. simplicium medicamentorum fauet, dicens; Dioscorides ait. radicem eius ex uino dulci potam, secundas purgare,est enim boni odoris,ct calfactoria: semen autem eius in sorbitione exhibitum,ad lactis generationem conducit.
Graecae, ut aesis et Latine, instantia ,silipendula a fraga iubea: Hispanice pendola: Italice stipendola: Gallice sis
lipendula: Germanice , rotNembreth.
OENANTHE multorum consensu, recentiorum silipendula est. FI pendula Est quos altera oenanthe tutis sylvestris flos,de qua suo loco plura. est.
365쪽
De Cometa Graece, ni viqi: Latine constet pulicaria: Hispallice, atta, degua hierua: Italice, consteta.
OB o cui os maiorem & minorem conyEam habemus, quas hucusque Perpauci nouerunt.E st enim conyga minor,herba sarmentosa,ad summucubitali altitudine crescens, caule rotundo,& hirsuto, a quo plures ramuli prodeunt foliis acetota parue similibus,sed circinatis,resinosis,ac boni odoris,in quorum ramuloru summitatibus flos luteus,camo milli flori squalis, sed saporis acuti ad amaritudine tendentis uidetur; Maior uero conyEa duplo maior crescit,solio olius crasso,resinoq;: ex quo odor grauis non adeo iniucundiis oritur, in cuius summitate flos quoq; minori no absimilis nascitur. Crescut aute herbae istae ubiq; praesertim hic Anconae no procul a muro,quae mense Augusto florent, & de illis ita Galenus lib. . de Facultat,bus simpl. medicamentorum tradit et ConyEa & maior & minor adsmblis sunt, tum temperaturae, tum facultatis, gustu amarae & acres, lucule ter autem excalfaciunt, siue quis folia cum teneris ramulis parti infricet, liue ubi oleo incoxerit, eo utatur,siquidem rigores per circuitum redeuntes sanare tale oleum uidetur.Cosimilis qlioq; flores sunt facultatis, quos quidem nonnulli ex uino propinant, ad educendos menses, atque pellendum foetum. Est & tertium conyEae genus in locis humidioribus nascens utrissiliis graveolentius & imbecillius; at primae memoratae calfaciunt &s
peratura. cant in tertio ordine.
Graece, : Latme , fila Ire lilium, lilium pallodum: Hissanice, Irem amarisso di Italice, etsi aluaticosalo: Galilae, laga ne: Germanice, sten gere
uinis. .i H E M E Rocallis, lilium sylvestre est, pallidum florem habens,quod iata. aruis & incultis uineis nascitur, radice bulbosa ad Iuteum uergente, qua de causa Hispani lilium pallicum,aut luteum stilium appellant.Qui hemerocalim lilium convallium esse putarunt,omnino errant, de quo capite de ephemero plura legito: sed de hemerocallibita tradit Galenus libro sexto de Facultatibus simplicium medicamentorum: Hemero calles radicem habet iblii radici similem,& figura S uiribus: prodestq; ut illa, igni ambustis,nimiarum tum leuiter digerens,lum nonnihil astringens.
366쪽
IAM tolis leucosi dictu. .ece , λε/Diui: Latme , Leucoim , uiola alta , uiola via tronalis, orabice, petri r est Panice , aliis , violetas amaris
stas, violetas blanguas: Italice, uiola sala e Mancha: Gali sita herei: Germanice, vel util
VI o L AE quae leucoia Graecis dicuntur, ab Arabibus heiri appella et ' ''tur, cuius disserentiaesunt plures,aliae albae, a quibus potissimum leucoia di cuntur,aliae purpureae aliae uero luteae, quae caeteris primatum obtinent, &in muris,& ueteribus parietibus, frequentissime nascuntur. Haec uero omnes,tum qualitatibus,tum quoq; uiribus contrariae sunt violis nigris,serrugineis dictis, quae proprie & absoluta uoce, uiolae dicuntur, & ueris initio iuxta muros & sepes,& inter dumeta,non ingrato odore, purpureo colore nascuntur,frigidae natura,de quibus libro quarto, sermo habetur.Haec uero quibus de agimus, calidae sunt,& morbis muliebribus familiares,de quibus Galenus libro septimo Simpliciinita tradit: Leucoton extergit ac tenuium
est partium,plus tamen flores, ac praecipue qui sunt sicciores; hi quippe &
oculorum crassas cicatrices extenuant,praeterea menses,eorum decoctu mo
uet,secundas & partum emortuum elicit, bibitumq; facit abortum, maxime amarum quum sit; Quod si eius uires multa mistione aquae frangatur, erit contra phlegmonas,& difficilia ulcera commodum medicamen:semen etiam eiusdem est facultatis, radicem; similiter, nisi quod hae sunt crassioris essentisinterreaeq; magis, cum aceto tamen lienes induratos persanant. Hactenus Galenus.Caeterum scire licet,quod planta siue frutex purpureas uiolas ferens, quas Dioscorides in praesenti describit, post tertium aetatis an- Reiri purinum flores non simpliciter purpureos, sed albedine mixtos,ac emaculatos mittit,tam uisui gratos, ut cum caryophyllis, floribus comunibus certare, non solum pulchritudine,sed odoris suauitate uideantur. Quibus de causis, ab omnibus in fictilibus ad fenestras aluntur, & in omnium manibus se quentissime ueris tempore habentur.
QV AE hodie crataeogonos sit, ignoratur.
367쪽
Enarratio. 13 P HANC Ruellius alteram persicariam esse credidit, quo uero ludicio,' '' alii iudicent. Est uero hodie herbula quaedam, unico tantum ornata se. unifolium lio,inde unitalium dicta,semen racemosum,serpentissimilitudinem feren rum ex qua oleum conficitur,pro glutinandis uulneribus accomodatissimum.
De Orcti. Graece,' : Latine , relliculas canis: ressallice, co pade perro,bstrua, sed corrupte, sat rioll.
o, si,. N ON solum duo haec genera testiculi canis in officinis habentur, sed Testiculus plura alia,inter quae, palma Christi herba reponi debet, sic ab herbaliis db---- eta,quia similitudinem in radice cum humana palma habet, quam quoque a. Avicenna,digitum citrinum appellat, cuius folia punctis quibusdam, ueli
gaevia, ti stigmatibus, decorantur. Verum Leonardus Fuchsius,in suo uastissimo errat, Helbario,hanc inter fatyriones reponit,ac depingit, quem quoq; imitari uideo, ratres Mesues Antidotarii enarratores, non sine errore tamen; quia satyriones, anica tantum nascuntur radice, & illa quidem bulbosa, pomi magnitudine ; non uero duabus, ut illi deliiniant: Re uera tamen ad errorem paruum connivendum fortasiis est, quum satyrionis loco, quodlibet g nus testiculi canis,accipi potest,quia easdem fere comunes uires obtineant, praesertim,ad uenerem irritandam, & pruritum libidinis excitandum, cal, dae enim & siccae radices digiti citrini sunt, & ut Avicennae placet, in secun do ordine At de testiculis eanis Galenus libro octauo de Facultatibus simplicium medic.ita tradit: orchis, id est testiculus canis, radici eius bulbola& geminae,uis inest humida, & calida, gustantibusq; dulciuscula. Caeterum
maior radix multam habere uidetur humiditatem excremetitiam, S ssatin lentam: quaproptet epota uenerem excitat; Minor uero,quum ad calidius S siccius vergat,tantum abest ut ad coitum stimulet, ut etiam cohibeat, &reprimat . Eduntur bulborum more, tostae , iub nomine ut diximus si tyrionum hodie.
368쪽
D E S I D E R A N T V R hodie ueri satyriones, unum tantum bub Sabrum. bum pro radice habentes, sic satyriones, a satyris salacibus animalibus dicti, quorum loco, testiculi canum herbae superiori capite descriptae suscipiuntur sic dictae, quia duos habeant bulbos canum testiculis similes. V
rum,cum Dioscorides dicat, in hoc textu. 1 r. Venerem saturionem st mulare,si quis manu tantum radices eius gestauerit,in mentem uenit herba illa, de qua Theophrastus dixit, libro nono de Causis plantarum, capite uigesimo,ad istum modum: Ad rem autem Venerea mirum in modum her Herba ueneba pollebar, quam Indus attulerat; non enim solum edentibus, sed etiam re . tangentibus tantum genitalibus uim dixere uehementem adeo fieri,ut quoties uellent coire, ualerent, & quidem qui usi fuerunt duodecies egisse dixerunt. Indum autem ipsum, qui uel magno,atque robusto corpore erat, septuagesies aliquando coluisse fatentem licuit audire, uerum emissionem seminis guttatim fuisse, demumq; in sanguinem deuenisse & caetera . Porto de satyrionibus ita meminit Galenus libro octavo, de Facultatibus simplicium medicamentorum et Satyriintriphyllon,humidum calidumq; est temperie, ob idque dulce, recrementitiam tamen & flatuosam humiditatem possidet, quocirca ad uenerem incitat.
De Orminis. Graece, ut i x: Latine, ominum , carim, clarea, ma
trisuluis , herba Sancti Ioannu, galli crina, asstricium , cenuetrum galli: Hi Anice, gallicrifilabierua: Italice, gallicrissa, herba di Sanglauanni: ilice, de a tutabone, vel oru et Germanice, sichariach.
E S T proculdubio Lorminum, ea herba quam hodie omnes commuis omini, m.1uoce galli cristam siue selaream, aut Sancti Ioannis herbam appellant,
369쪽
AMATI LusITANIAEc o MMENT. I quae hortensis & bluestris reperitur. Hortensis folia latiora & albidiota sunt, agrestis uero nigriora & strictiora, ex quibus Lusitani intinctus ad incitandum stomachum deiectum parant, utriusque tamen caulis, quaerangulus est, ct in reliquis Dioscoridis historiis apprime respondent. Eanc uero Plinius describens libro vigesimo secundo, capite ultimo, manifestissime errauit, quum loco horum uerborum: Horminum habet folia similia marrubio ; dixit porro confundens, ut saepe diximus i prasium, Sprassum. Aduertendum diximus tamen,quod Galenus in calce libri primi de Facultatibus alimentorum, alterum citat horminum, quod inter frumenti generi reponit, de primo uero,nullam penitus quod equidem ipse obseruauerim mentionem fecit; Paulus tamen, quae a Dioscoride de illo tradita sunt, breuiter sic descripsit, libro suo septimo, dicens: orminon marrubio specie si mile est, calidum,mediocriter siccum & abstergens, uenerem igitur stimulat, & oculorum crassities cum melle repurgat, tumores laxos discutit, se extrahit aculeos, sylvestre domestico est ualentius.
time , Jerua que ahoga las lentem.
. SE C midaca ciceris folia habet,flores luteos,& siliquas corniculorum figura inflexas, intra quas semen est ancipiti securi simile,& illud quidem amarissimum, ita ut triticum uel frugis quodvis aliud genus: in quod misceri contigerit,amarissimum quoque reddat, de qua Galenus libro sexto de Facultatibus simplicium medicamentorum ita dixit: huius semen amarum S subacerbum apparet, ob idque potum stomacho gratum existit, uisce ruinq; obstructiones expurgat,idem praestant totius fruticis germina.
NASCITVR Onosma plerunque inter rapunculos, sua sponte in aruis nascentes, ita illis similis, ut saepe interdum parua est, pro illis eme, cetur, postquam uero adulta est, & illi folia maiora facta,hirsuta aliquantulum apparent, quam nos Ferrariae in horto magnifici AEaioli, scholasticis indicauimus, humi enim serpit, nec aliud praeter folia emittit.
370쪽
adarguas dei mo, bcuderes des rio: Italice , nen bar bimecho: Gallice, Hanc de eam Germanice, Sesilumen me et .
De caetera n phiara. Graece, xvμo iam Latine , altera nymphaea, lutea nympppaea, ne phar luteum: Hispanice , Lusitanice, suos deI rio maristos, uel n amarisso: Italice , venupharsalla: Gallice,
se te de hau: Germanice, GNI Aillumen.
NYMPHAE A Graecorum,nenuptiar corrupte ab Arabibus apis uinclbar. pellatur, cuius album & luteum,in paludibus, lacubus, & aquarum stagnis
reperiuntur folio lato, amplo, super aqua natante, sed flore roseo,aliquando albo, quandoque uero luteo, eR quo aqua per campanam elicitur,& inter cordiales frigidas adnumeratur.Non minus quoque ex eo syrupus conscitur, febribus pestilentibus, & acutis conuenientissimus, ueluti, unguentum, quo cordis regio, loco epithematis cordialis, dum opus est, inungitur, & ut tradit Galenus libro octauo de Facultatibus simplicium medic mentorum; Tum radix eius, tum semen, desiccandi citra morsum uim habet, itaque uentris profluuia, semenq; immodice profluens sistit: At cui adest candida radix,ea & muliebri medetur profluuio, ex uino nigro & austero epota, utraque autem abstergendi quandam uim possidet, quare maeeratae quidem aqua, sanant alphos, liquida uero piceialopecias,ad haec tamen aptior est ea cuius radix est nigra.
E X herbis quae supra lapides nascuntur, Androsaces est, quam semel Androseres tantum uidi,& eam in musaeo suo mihi monstrauit Antonius Musa Brasa uola uir cum quouis doctissimo conferendus, quam ex Illyrico ad illum aduexerant, erat enim herbula tota candens super saxo nasces,capillis albissimis loco foliorum ornata, digitalis altitudinis,in summitatibus quorum, capitula quaedam ualde parua cernebantur, in quibus semen continebatur. Nam cirros illos, siue capillos gustu salsos, cum quodam amarore, tunc esse deprehendimus, de cuius uiribus ita Galenus tradit, libro sexto tam se pe citato: Amara di acris est herba, potest autem resiccata ebibitaque tum