장음표시 사용
391쪽
patrem latim, ad conseruanda uina imbecillia & aquosa,ne quoque acesceren i, stoebe copiosa, calida,apud domum calidissimam uasa plena uino cooperiebat,&assecutus fuit id quod sperabat,& subdit:porro herba que apud nos nascitur fruticosa,admodum est calida acris,& odoratu quippiam refipiens. Vocant ipsam incolae colymba dem, non ulli stoeben, ad uini conseruationem aptissimam,& caetera. Libro quoq; de Foetuum formatione, di ben herbam, iecor assimilanquum dicat,ipsa propria hepatis substantia,de qua antea dixi,in orbem circumnascitur, & media fissuraru spatia ad similitudinem stoebes herbae explet,atq; ita quidem exortus ex inferiore uena, in simis huius uisceris partibus fiunt. Haec Gal. In quibus stoeben herbam iecori similem facit, at quae illa hodie sit,ignoratur: In Graecia tame,uulgarem herbam esse, Graecus quidam medicus mihi retulit. Multi uero stoebe, scabiosam esse dixerunt, sed falso, quia scabiosa aculeata herba no est, imo folia erucae multi diuisa,ac subhirsuta habet,flores uero c*ruleos,albicantes: itemscabiosa nascitur in capis, & siccis locis: ebe uero in aquosis,ut liquido constet,scabiosam non esse stoeben. Proinde Pandectarius, in hac,ut in aliis saepe solet, hallucinatur, credens utique stoeben scabiosam esse. Sed nos Mattheum istum Syluaticum, cu suis erroribus missum facimus,& ad scabiosae facultates accedamus, quae ita habent: Scabiem & psoram curat, non decoctum uel solum aqua ebibita, sed etiam unguentis eius succus mixtus, qua de causa purgat,& abscessus rumpit, ac carbunculos curat. De stoebes uero uiribus,ita tradit Galen. libro octauo,de Multatibus simpl. medic ment. Fructus eius & folia astringunt citra mordacitatem, desiccantque in tertio fere incipiente ordine, quare decoctum eorum iniicitur dysenteticis, auribusque pure fluentibus,quod etiam magna uulnera glutinat, prahcipue cum uino atro & austero. Valenter enim desiccat omnes praeter nati iram humiditates et folia uiridia illita erumpentem sanguinem supprimmunt,suffusionibusque oculorum ex ictu medentur.
C A V LE tantum, clymenosa seponaria uitigari, disserie uidetur,
quia clymeno,caulis fabaceus quadrangulus inest; Saponariae uero rotundus, ac nodosus, utrique tamen eadem sunt folia plantaginis: caeterum, innienum mulierculae Lusitaniae,apud quas, prae caeteris nationibus, Romanorum uoceS seruatas inuenio,sua uoce, sexafriguam, uel saxifragam appellant, unde in mentem uenit, quod non ab re esset, herba ha quadratum
392쪽
caulem habente,quam nos elymenum dicimus, seponariae uerae loco uti 'quia uera saponaria saxifragia dici potest, quia calculos uesicae frangit, &eos cum urina pellit:imo Mathiolus Senensis, uir mea sententia, in re herbaria ueluti caeteris medicinae partibus, iis instructus, pro uera saponaria, NA p sanc quadrangulum caulem habentem recipit:& eam clymenum esse di- re cit, De qua Galenus, nullam libris Simpli mentionem fecit,ueluti nec Paulus:Plinius tamen libro vigesimo quinto, capite septimo hanc a rege Cly γη,1M, , mendunde & nomen traxit,inuentam contendit, cui, quae periclymeno m debebantur,non sine errore tribuit.
p E RICL T M EN OS, omnium doctorum hominum uoto, Ma Periclymetti silvia est,quia omni ex parte inter se maxime respondent, quam quo-- que nonnulli caprifolium appellant, sed re uera non sine errore: quum ca prifolii nomen pyxacanthae Dioscoridis magis conueniat: Sed huius erros iis Matthius Syluaticus author fuit, que subiicere satius est. Caeterum ex periclymeni siue matris sylvae succo,optimum confici solet cerotum capitale, quod medici & chirurgici iuniores miris extollunt laudibus . Ar Ioa i,disia, Anes de Vigo,non aspernendus chirurgus hac herba m,crurium ulceribus, Vigo errant multum ualere scriptum reliquit,qui remedium hoc, a Galeno lib. Oct uo accepisse fatetur, sed sua pace bona dixerim, non sine menda, quum apud Galenum,hoc non reperiatur, ut ex suis uerbis percipitur,quae ita habent:Fructus eius & folia adeo uehementer incidunt & calfaciunt,ut si diutius bibantur urinam sanguinolentam efficiant, principio tantum urinam mouetia, ris cum oleo illita etiam excalfaciunt.Iuuant & lienosos,& diseficulter spirantes,competens mensura est,drachmae unius cum uino,desi
cat etia semen' ut quidam tradui si liberalius bibatur, sterilitate inducit.
De Tribula. Graece, pMs: Latine , tribulus: N pallice , abradios: 'abrothos pinus: Italice , tribolo: Gallice,triboli.
393쪽
De Tribulo aquatico . Graece, sed stud; i, Latine, Tribulus aquaticus: Hospanice, abro os dethagoa: Italice , tribolo aquatico , octagne det aqua: Gallice,
missilia NORUNT terrestrem tribulum, qui excalciati in pratis secus qu- terrestris, mina,&in domorum aleis uagantur. Humi enim serpit herba haec, cuius folia minuta portulacae figura sunt,inter quae spinae tribuli dictae magnit dine ciceris nascuntur.Cuitis alteram speciem Theophrastus libro sexto, Tisbula, de Historia Plantarum,capite quinto,secit. Est praeter terrestrem tribulu, rumaracm, alter aquaticus,ob id quod in aquis tam dulcibus, quam maritimis naschtur,dictus,qui supernatat& triangularis magnitudine castaneae apparet: qua de causa, Mantua ni & Ferrarienses,imo omnes fere Longobardi, tribulos istos,castaneas aquaticas appellant,uel p otius forsan: ob id quod castanearum saporem in gustu referant,ex quibus quoque peregrini suas coronas parant,ut collo suspensis melius hypocrisim suam ostentent. Nam venetiis apud Riuum altum tribuli ii venduntur,& marini dicuntur. Nascuntur enim,ut stpe uidimus in lacubus prope Clodium portu De quibus Galenus libro octauo de Factil. sim p .medicamen.ita inquit 1Tribolus, humida essentia modice frigida,& sicca non mediocriter,caeterum similiter frigida constat: Vnde contra phlegmonarum generationes, & contra omnes influxus congruit:porro terrestris ipsius fructus, quum tenuium sit
Partium,potui renum calculos conterit.
De Saxifraga, Graece, si emi, Latine , Saxifraga , saxifragia: Husaque, Italice,rompeiam axifragia herba: Gallice, saxifraga: Germanice, maurauremo Nemraureli.
s hue .g, T A M et si saxifraga, uerbum Latinu quam Graecum potius referre uideatur ; cuius caula,caput hoc multi cum Marcello adiectitium Dioscoridi esse putarunt; nihilominus tamen uerum S germanum esse attestatiir quod in omnibus Dioscoridis exemplaribus reperiatur. Quae tamen hodie faxiseaga Dioscoridis sit,multi non assequuntur, quum illius uice, herba quadam inter saxa plerunque nascente utantur, quae pimpinetis similis uidetur, Sed in hoc differunt,quia pimpinella habet pilos ; Saxifragia uero illos non habet,unde notum euadit, quod recentioru saxifragia, apud Dio
394쪽
IN DIOS CORI P. LIB. PARTUM. 383 scoridem non est saxifraga, quia Dioscoridis saxifraga epithymo potius, 3axi quam pimpinelle similis est. Revera tamen, Dioscoridis saxifraga, epithumo omnino respondens in Italia conspicitur, qua in minuendo renum & s uescae calculo,ac lotio euocando,non infelici successu operamusiceterum de empetro alibi caput habetur.
v T testatur Plinius,libro vigesimo,capite octauo,timonium beta est siluestris,quanquam Galenus,libro secundo de Facultatibus alimentora, nullam reperiri betam sylvestrem dicat, Reuera tamen, Limonium hodie uariis in locis reperitur,folio paruo betam referente,caule cubitali, & mamioli,subtili,simili corneolae,siue luteae dicte herbae,Sed semine omnino onusto,cui radix alba raphani similitudine inest.Caeterum, non sunt audiendi medici illi,qui contendunt Limonium apud Paulum Aeginetam,fructum uulgo simonem dictu esse,inest enim limonii herbae dictae semini uel fructui dicto,austeritas quaedam,ob quam limonem fructum esse falso opinati sunt; Vnde Galenus libro septimo de Facul.fimpl.medicamen. it quoque dixit Eius fructum, utpote acerbitri ex uino exhibent coeliacis, dysentericis, S hemoptoicis, iuuat & profluuium muliebre: Satis est Oxybaphi mensura.
cummum, herba trinstatis: P j panice, pee delirare, dierua, latrinidad, sterua: Italice , herba trinitatis: Gallice , herba du
IAM succincte ac breuiter de Lagopo loquutus est Dioscorides, ut tquae illa sit herba,difficile sit diuinare, ut tamen coniecturis asseqtii potui- herba.mus,lagopum,herbam illam,quam trinitatis appellant,esse, credendu est, Lagopus Quae ideo trinitatis herba dicitur,quia folia sua maculatain tres partes diuisa,& longis pediculis a radicibus ortis,adalligata habeat, in cuius cubitali cauliculo,ineunte uere , ceruleus quidam flos peruince similis nascitur: naradix huic multiplex est,subtilis & in nigrum rubiicans Caeterum haec herba trinitatis,pes leporis dicitur,quia eius folium in tres partes diuisimi poe
395쪽
ius errat . M attheus Saluaticus
38. AMATI LUSITANI co MM SNTdem leporis animalis referat: Quae aluum reprimit, uulnera consolidat, ac intestinati ruptur prodest, prsecipue si eius pulueris drachma in uino austero & styptico bibatur. Qus omnia, lagopo ex dilecto conuenire,certum est.Caeterum hanc Trinitatis herbam,otho Brumphelsius, extra omnem animaduersionis modum, inter hepaticas reposuit, qua ratione illi in haere nulla praestanda est fides. Item non minori errore comprehensus uide tur Matthsus Syluaticus,quu lagopum,caryophyllatam esse dixerit: quia lagopus in hortorum areis nascitur: caryophyllata uero in montibus longe a sepibus & uiis,quam multi quoque,sanam mundam,alii herbam benedictam appellant,Dicitur tiero caryophyliata,sive gariophyllata quia eius radix odor* caryophylli expliet: die, ut mea fert opinio a Plinio,Geum libro vigesimo sexto,capite septimo, appellatur, Datur enim iis qui ex auto cadunt: Huius radix in puluerem redacta, per se uel consolidae adiudicta,ac in uino pota,certo iuvamento,stomachum quoque roborat, ac fluxum omnem restringit,& solo odore spiritum recreat, calida enim&si ca est,ut eius attestatur sapor & odor. Porro delagopo,ita breuissime tradidit Galenus libro septimo de Faculti simpl. medicamen.Facultatis est desiccantis,adeo ut fluxus alui probe exiccet. Verum meminisse decet,esse alteram herbam trinitatis dictam,inter coronarias conumeratam , quam trinitatis appellant,quia in eius flor trinus reperitur color.
DIFFIGILE admodum est,medium herbam hodie dignoscere,
quum in Media nasci tantum credatur region ac id magis,quia quibus ornetur foliis non costet. In quibusdam enim exemplaribus,legimus,mediu lia selidis habere,in aliis uero iridisnitcunque tamen,ne ordinem peruertamus de eo Galenus,libro septimo de Faculta. simpl .medicamen. ita tradit :Radix quidem eius austera est,omnesque fluxiones cohibet, At semen tantum abest,ut id moliatur,ut etiam menses cieat,nimirum tenuium paratium quum sit,& facultate incidendi praeditum.
De Epim m. Graece ,-: Latme , epimedium, vindicta .
Q V A F haec sit herba,mihi albo coruo rarior est, iis tamen qu Dio scorides de ea tradidit', subscripsit Plinius,libro Digesimo septimo, capite nono:& ut de illius uiribus tradit Galenus,libro sint refrigerat modera
396쪽
I N DIo sc o R ID. LIB. v A R et v M. AE 3 8 sse,cum aquea humiditate,uberibus illitum,surrecta ea seruare potest, aiunt uero, si potu hauriatur,sterilitatem parere.
gladiolo deruire tospanes: Italice, monacuccie .
NASCITUR Gladiolus inter segetes ubique folio itidis, sed bre- si - '
uiori,angustiori,uenoso,& cultri modo in mucronem desinente, unde no inen traxisse uidetur.Caulem uero ex se cubitalem mittit, in quo purpuates flores,ordine bene dispositi uidentur,qui & si irinis figura similentur. breuiores tamen sunt,nam radices huic rotundae duae sunt,testiculorum cauis,dictis radicibus admodum similes, quarum una alteri subsidet. Plinius rum uero libro vigesimo quinto, capite undecimo,per Xiphium, aquaticu gla diolum intelligere uidetur,quia Xiphium,aquae accolam dixit, quum tammen Dioscorides, in aruis nasci tradat,de aquatica uero illa gladiolo, capite de acoro sermonem habuimus ; sed multo ampliore, capite suo proprio de Xytide: At de Xiphio ita meminit Galenus libro octavo, de Facultatibus simpl. medica. Xiphii radix maxime altera quae superior est, attrahit, digerit,desiccatqUe.
De Spargans lue Niphidio. Graece, mim i : Latine, Sparganium, Nipbidion tali foetida: Vulgo parsa foetida.
SPARG A N I siue Riphidion,officinarum spatula foetida est, ip Vos
quum inter se maxime conueniant,unde Mathiolum Senensem hic errare certum est,quia sparganium non esse spatulam foetidam colendit, & eo magis,quia in spatula foetida pitulas non comperiri in quibus semen claudatur dicat,quod falsissimum esse, qui spatulae foetidae mediocrem notitiam habent:norunt, proinde sparganium spatulam foetidam eta certum est,cuius succus hodie unguentis,contra scabiem &pseram miscetur, & merito quia ut inquit Galenus libro octauo dc Facul t.simpl. medicamen. Sparg vium desiccantis est facultatis.
397쪽
Ita ice , gladiolo dinor purpureo: Gallice , ladiolo dus a
purpureo: Germanice, es vel purpumeuschuueriliv.
d .lu, N A S C I T V R Xyris aquosis in locis,& hodie gladiolus purpurea,
turea est. a flore purpureo appellatur. A ltera autem gladiolus luteis floribus repet, si ' tur,cuius radix pro acoro a multis usurpatur,ut capite secundo, libri pri- ' mi diximus. De xyride uero Galenus ita tradit,libro octauinde Acul.smpli.medicamen .Xyris,tenuium partium,attractoriae,digerendi,& desiccandi facultatis est,cum radix, tum multo magis fructus, qui quidem se urbnam ciet,& lienes induratos sanare potest.
anchusa. ANCHVSAE omnes tres species norunt mulieres, quia rarit m. succo radicu rubro,suas fucent genas.Ornantur enim per uniuersum caulem flore purpureo ad albedinem inclinante,buglossae persimili: De qui bus Galenus libro sexto,de Facul .sim pl.medicamen .agiq& illis lycopsmadnumerat dicens: Anchusiae quatuor sunt species,Onoclea,quam uocast, radicem habet admodum refrigerantem,desiccantem,astringetem,&subrum amaram,corporibus condensandis S modice extenuandis idoneam, tum abstergendis quoque & abluendis biliosis S salsis succis; quare aurigini&lienosis est utilis. Praeterea cum polenta illita, iuuat erysipelata, & abster git non modo epota,sed etiam admota extrinsecus Proinde aceto macera. ta,uiri rigines relepras sanat: At folia ipsius herbe imbecilliora radicesunt, non tamen a resiccatione& astrictione aliena ; itaque profluuium sanant Um uino pota. Lycopso S nominata refrigerans etiam & siccans, similiter erysipelatis congruit, uerumtamen radicem quam onoclea magis astrin gentem sortitur . Onochilo cognominatae uis & calidior & medicamento, lsior inest ; quare eos qui a viperis morsi sunt,admodum iuuat , tum illita, tum suspensa tum est .F eliqua uero quae quarta est,& parua, caeteris est ca lidior,amarior di medicatior: ac proinde ad latos lumbricos idonea, oxy baphi mensura cum nasturcio & hyssopo Tota.
398쪽
Graece ,-l Latme , t comis , ficisse altera
s A L E N V S quum de anchusa egit, de lycopside quoque tanqua Me.hfit.
anchusiae altera specie,sermonem habuit,ut ex praecedente enarratione facile comprehendi potest. Ruellius tamen,aliorum iudicio, lycopsim eam es Ruellius eru herbam contendit, quam uulgares Italiae pharmacopo ls cynoglossam appellant; Sed re uera falso,quia inter se maxime disserunt, ut conferenti notum erit.Iis adde,quod Plinius noscennycopsim herbam disserentem a dicta cynoglossa ibro vigesimo septimo capite undecimo,seorsum de ea agit dicens: Lycopsis longioribus quam lactuca est foliis crassioribusque, caule longo, hirsutis, adnatis multis cubitalibus,flore paruo,purpureo: naascitur in campestribus,illinitur cum farina hordeacea, igni sacro,sudorem in febribus mouet,succo aquae calidae admixto. De praedicta uero cyno- glossa,libro vigesimo quinto,capite octavo, sermonem habuit, quum dicat: Inungitur & cynoglossos,caninas imitans linguas, topiariis operibus gratissima,aiuntque,quae tres thyrsos seminis emittat,eius radicem potam ex aqua ad tertianas prodesse,que quatuor,ad quartanas:Est alia similis ei, di quae ferat lappas minutas: eius radix pota ex aqua, ranis & serpentibus aduersatur: ut liquido constet,lycopsim alteram herbam a praedicta cyno glossa esse.
E C HIS Graecis, Vipera Latinis est, quae ideo echis herba dicitur, quia semen, capitiuiperae simile ha bet, multis satis nota ,solio oblongo, T vita et stricto,aspero,buglosso uulgari simili, qua de causa multi sylvestrem bu' pubis glossum appellant:imo Otho Brumphelsius, pro sylvestri buglossa, gram Dia ruphice eam depingilique purpurascentes flores,ad ruborem tendentes,a medio cautis,uersus partem superiorem habet,in quibus,dulcedinem quanda pueri in Hispania sugentes,percipiunt,unde nomen herbae imposuerunt, quale in lemmate fiximus: Nam semen paruum est,nigrum viperino cr
399쪽
88 8 . . A SI A Tr LusIT AN I co MMENT.piti persimile,quod ueluti & radix nigricans,digitalis crassitudinis , uipera.rum morsibus,in potu succurrit. Janc uero Galenus siluit, libro suorsim Simpl.quaquam Paulus ad Dioscoridis intentionem,de ea mentionem fecerit. Verum, echion eadem est herba cu Alcibiadio,ut ex Dioscoride petrita. errat cipitur, quanquam Plinium hoc ignorasse satis claret,ut eius indicant ue ba,quae ita libro vigesimo septimo,capite quinto,habent: Alcibion qualis esset herba apud authores non reperi Sed radicem eius & folia trita ad set pentis morsus imponi & bibi iubent.Hactenus Plinius .Ex cuius uerbis satis percipitur, quod quia alcibium esset ignorasset,imo quod echion non esset alcibion, ex libro vigesimo quinto,capite nono, euidentissime comprehenditur, quum de echio ita dicat: Echios utriusque generis pulegio semitis,foliis coronata, drachmis duabus ex uini cyathis quatuor datur:item 'altera quq lanugine distinguitur spinosa,cui ct capitula viperi similia sunt
strum, o musi tu Ire, basilicum fluerire: Hi punice , alba b aqua montesina, alfabega D erire: Italice , basilicos utoco: Gallice , basilus uage: Germanice, uuitabasti u
- mas , NASCITVR Ocymas sum,basilicum dictum sylvestre, in segetibus plerianque, lio Ocymi ramulis quadratis,hirsutis,& illis quidem dodrantalibus,in quihus flores albi (filente Dioscoride nascuntur, quibus decidentibus,filiquae dentatae, hioscyamo persi miles, semine quodaiani, gro melanthio aequali plenae conspiciuntur. Quibus labiis admotis, pueri non tam Italiae quam totius Hispaniae sibilum edunt,& de eo Galenus ultimo capite libri octaui, de Facult.simplicium medicamentorum, ita dixit : Seme Ocymoidis,tenuiu est partiu,& citra morsum, cultatis desiccatorie,
De Erino me Echino. Graece , --: Lattine , erillorum, echinos, o mum aquatici
basilicum aquaticum: talpavice , alf aqua de Dagoa , b Iolico de thagoa: Italice, basilico aquatico: Gallice hastile aqua
Er non Enarratio gr. Echinis. QVI ex isto capite expungere contendunt haec uerba ac eo liquore
400쪽
IN:DI os coRI D. LIB. Qv ARTVM. 38 iabundam caulis & folia erini, omnino nunquam herbam istam se uidisse indicant,quae proculdubio in aquas rinis nascitur locis, plena non nisi is quoris lactei,& de ea Plin. lib.13.c. . ad istum modum dixit: Herba quoque quam Graeci erinon uocant, reddenda in hoc loco propter gentilitatem,palmo alta est,cauliculis quinis fere o cymi similitudine,ssos candidus, seme nigrum, paruum,tritum cum melle Attico oculorum epiphoris medetur ut cum duabus drachmis cum cyathis Atticis quatuor, manat lacte multo & dulci,herba perquam utilis aurium dolori nitri exiguo addito,solia resistunt uenenis. ec enim ultima uerba Dioscorides siluit, quum tamen Nicander,in sua theriaces compositione herbam hanc, utpote contra uenena ualentem miscuerit.Verum Gal.hanc non erinon, sed potius echinon appellat,nec mirum,quia in multis Dioscoridis exemplaribus, sic in lemmate, de echino legitur . de qua ille sexto de Facilitatibus simplicium medicamentorum tradit; echini herbae fructus,acerbus est, ac proinde rem pellentis & exiccatoriae facultatis, utuntur eo ad oculorum fluxiones,st aurium.
Graece, g Paens M Latine, numen Tarnei montis.
- APPRIME dubio procul de gramine Plinius disserit, cuius praeter Gramin. istas a Dioscoride citatas species, alias tres aculeati libro vigesimoquarto, capite decimonono,ad istum modum describit: Gramen ipsum est inter herbas uulgatissimum,geniculatis serpit internodiis,crebroque ab iis & ex cacumine nouas radices spargit, folia eius in reliquo orbe in exilitatem fastigiantur.In Parnasso tantum hederacea specie densius quam usquam is,