장음표시 사용
421쪽
PHNum. Puli caris herba, Messe er
to AMATI Lusi TANI co MMlNT. tra hyoscvami uenenum perbelle ut solet,disserit: & Galenus octauo libro de Facult.simpl. medicitia de illius uiribus tradit:Cui semen atrum est, insaniam ac soporem inducit,cui uero mediocriter flauum, propinquam ei ob. tinet facul talem ;utrique tamen fugiendi sunt,ut deleterii & inutiles, at cui semen & flos est candidus, nitate idoneus existit, ex tertio quodammo do refrigerantium ordine.
FRE VENS & officinis uulgaris,pulicaris herba est sic dicti, quia
semen pulicibus aequale habeat,quod omnes psyllium uocant,& eX eo mucilagines in frigidantes parant; de quo Gat. lib. de Facult.simpl.medic. ita dixit,psyllium semen habet admodum utile,ex secundo refrigerantium ordine:in desiccando uero & huniectando,mediu quodam modo est & sym- . metrum .Haec Gai ex quibus satis patet,quam perperam Mesue,de uiribus psyllii sentiat,quum dixerit,psyllium quoad partes exteriores frigidum esse, quoad internas uero calidas & comburentes,in quarto gradu, quum reuera psyllium secundum se totum frigidum sit,& ita frigidum, ut illud imter medicamenta sua frigiditate internecantia medici collocare non dubitent,ut apud Dioscoridem,ut ceteros sileam medicos hoc affirmantes, idi l
SOLANUM officinis solatrum dicitur, quod olim in cibum ubniebat,& in hortis inter herbas esui aptas serebatur,unde solanum horrein se,siue solanum esculentum appellabatur:hodie uero ubique sub nulla olitoris lege nascitur,& uagatur quod semen emittit paruum,rotundum, pri mo uiride,postea uero indisserenter rubrum uel nigrum sit. Huius uero herbae succo,ubi opus est simul & constringere & refrigerare,frequentissi
422쪽
IN VI os CORID. LIB. Qv ART V M. grame utimur,&merito, quia Galenus libro octavo, de Facultatibus simpli cium medicament. de eo ita tradit: Solanum esculentum quidem a strinagit, refrigeratque in secundo ordine. Recentiores uero , quia strumas so tantini hoc resoluere animaduertunt illi partes heterogeneas , ac quoque subtiles tribuunt
De Solatio uesicaris. Graece, --: Latine 'alicacassu, solanum vesicarium , a astengi: uulgo rabica uoce a ahengi: GaDae aga naudes: Germanice, iude utim , oder Acthn.
S E C V N D A species solatii,halicacabum hoc est quod Arabes corrupta uoce, aikakengi uocant. Dicitur quoque planta haec uesicaria,quia eius rubrum fructum,in uesicis, siue folliculis contentum habet, magnitudine cerasi, de quo ita tradit Gai .libro octauo de Facultatibus simpl.med.At eorum quae esui non sunt,unum quidem dicitur Alicacabum, fructum habens rubrum iacino uuae persimilem: & subdit: Alica cabum igitur, fructuin fert ciendae urinae idoneum,compluribusque facultatibus quae ad i
cubuesicam,& renes accommodantubmiscetur.
Graece , s,Mox umesis, : Latine, poliqum Jmniferum, uel somni ficu soluetru omniferum, vel dormitorium: Hispaniisce, erva mora maior flatro somnifero: Italae filatro magi glare, herba belladona: Gallice,morete ques dormis.
Enarratio. c. RARO uerum solanum somniferum reperitur, & ut ipse uerum fatear id semel hucusque tantum uidi,ad ripas Belgici maris, folio cotonet arboris,flore rubente,cuius semen crocei coloris in siliculis paruis occlud batur,quod uero officinc solatrum somniferum uocant,disserens ab hoc, de quo agimus e nam neque croceum semen producit, neque in siliquis occlusum,imo potius nigrum auelanarum magnitudine, merito tamen semplasiarii & uulgares medici,hoc quoque somniferum appellant solatrum, quia easdem fere cum Dioscoridis somnifero solano vires habet, & eius semina egregie urinam prouocant,di potentissime renes expurgant, ac so
solabimisi,mas resoluit. Halicata
423쪽
furiosum. idem Dorycnit, Lunari s ber alacobur Mani liua
G AMATI Lusi TANI co MMINT. innum conciliant,& ut tradit Galenus citato loco, solani uero hypnotiti, somni conciliatiui dicti ,radicis cortex,si cum uino bibatur,somnum accensit,drachmae pondere sumptus,existens succo papaueris similis, nisi quod imbecillior,utpote tertii refrigerantium ordinis,quum ille sit quarti: huius solani semen urinam ciendi uim habet: si plus tamen duodecim corymbis hauseris, dementiam asciscet.
Enarratio. IT, DIFFICULTER haec reperitur herba,proinde de ea nihil qui quam dicam; nonnulli tamen argitarum,& herbariorum affirmant, apud montem sancti Angeli prope Apuliam, qui latine Garganus uocatur, rem periri.Ita enim ob oculos,eam Dioscorides ponit,& suis coloribus depingit, ut non difficile esset,eam inter plures alias herbas dignoscere, & deilla ita tradit Galenus lib. Simplicium, inquiens ; At tertium solanum quod ad
insaniam adigat,omnes manicum nominant, & ad medicationes intra cor pus inutile est; nam si quatuor eius drachmae offerantur,mortem inserent; si pauciores,insaniam; una certe innoxie sumitur,nihil tamen utile praestat. At foris corpori illitum ulcera maligna persanat s uerum ad talia, radicis cortex praefertur,desiccans secundo ordine iam completo, aut tertio inci pientes secundo autem incipiente refrigerans.
Graece, hi m: Latine , dor nium, lunaris herba Maaria herba ella terrae : Hic anice, ut erre de actis: Italce, lunaria herba : Gallice, lunamia herba.
CHIMICI & ii qui profitentur ex Mercurio argentum conflare,
hanc cotidie inquirunt herbam, & eam lunarem sine lunariam appellant, quia eius folliculus rotundus m quo semina conduntur, nochamo tempore ad radios Lunae aperitur,& ita splendescere uidetur,ut eam lucente ststam e longinquo dixerit,quamincolae sic uidentes, & diabolum putantes aufugiunt.Ea enim chimici argentum uiuum Mercurium dictum, fixum stabileque reddunt, & striges ueneficia parant,ac daemones irritant. Fabis certe Iacchus Mauilius fabam inuersam, quam Lunariam herbam
424쪽
IN DI OS e ORI P. E IB. v A RT v M. i 3 appellat,apud Dioscoridem,solanum somnificum esse dixit; Nam ut Eutinus Cordus notat,historia omnino repugnat.Ceterum,Galenus libro sexto, de Fac .simpli .med .sub Dorycnidio,ita de ista herba inquit ;Dorycnidion aquea excellit frigiditate,quamobrem, pauculum quidem, soporem conciliat, plusculum uero sumptum,perimit
De Mandragora. Graece, : Latine, mandragora, pomum terre Are,pomu caninum, Circe: IH panice,mandracola dierua illa lichia madragora: Gallice nandragore: Germamice,a M.
N V N QV A M quod equidem meminerim, in Hispania mandra. Maiaret'goram vidi; in Italia uero frequens est herba,praecipue Ferrarie,ubi nullus 'sere extat hortulus,in quo mandragora non reperiatur. In coenobio enim carthusianorum,apud quod,unusquisque monachus suum proprium &particularem hortulum habet ta felicissime erescit,ut nullus extet, qui nohac decoretur herba:crescit autem folio lapathi,lato, oblongo,per terram strato,ad cuius radices poma quinque uel sex numero nascuntur, magnitudine parui pilae,coloris interdum uirescunt herbacei ; quum uero ad maturitatem perueniunt,lutei saturi efficiuntur; nascuntur autem,ut obiter hoc attingamus,poma haec pediculis semi dodrantalis altitudinis, ita apposite, ut unumquodque pomorum,homuntionem quendam, absque brachiis repr sentare uideatur: a de causa,Pythagoras,mandragoram anthropo- ' 'morphon,id est figura hominis,appellavit. Quem secutus Columella,ma dragoram in suo Horto,semihominem dixit,cui signatae causae, altera admeimus uulgarem; Quia mandragora, radicem in duas fibras, ueluti duo crura,divisam habet,unde quoque semihomo appellatur.Haec etiam Ciris ce dicebatur,quia ea ad amatoria & ueneficia, Circe famosissima incant tres passim utebatur,& de ea,in Pentateucho imitur,qua Hebraei,dudaim,
sua lingua uocant. Ex huius uero radice, uinum mandragorite parandum
Dioscorides,& medici suadenhquod plerianque propinant iis quibus secare aut membru aliquod urere uolunt,mirificae enim stupefacit. Iustu erit hic enarrare tyrannide ac imposturam nugivenduloru ac impostoru homim,qui homunculos quosda,ex radicibus cannaru sculptos,mulieribus steis. rilibus,& non parturientibus,loco mandragoreinciparuo uendunt pretio,iculput enim hominis effigie,in cannaram dixi radice ita apposite&sollerter,ut ubi opus est appareat capiti ut in barba, capite,&pectine,Granae tritici quaeda affingant,quae cu radice simul terra obruta, plures,tenues, ac
capillis similes radices emittuhac inde tota ipsa radix,figura homuni ue
425쪽
i AMATI LUSITANI co MMENT. repraesentat,quam h terra non nisi obturatis auribus eradicati posse, uel ca
nis caudae adalligatam,alta mente nugantur. Vendunt autem unam uel alteram harum radicem,triginta,nonnunquam uero quadraginta aureis et
catis. Pereant igitur balatrones ii falsarii,quos ut Italia uniuersa fert,ita tota Hispania eos fugat,& non permittit imperitum iiulgus imposturis ci cum ueniri. Tertia uero species mandragorae, Morion dicitiir quae procul dubio melongena non est,ut nonnulli opinati sunt. Est enim melongena uel mele3ana, fructus ubique familiaris,quem aliqui berengenam uel bet genam,alii uero Cupidinis pomum, uel insanum pomum appellant,quo inter cucurbitas,& melones seritur, & uictui no aspernendum obsqnium esset,nisi tristes ac atrabiliarios gigneret humores, ut Avicennam adnotasse legimus. Huius porro altera species in Italia cernitur, pomum gignens luteum,quam ego morion esse dixissem,quia cum mandragora, magnam cufigura,tum uiribus habet similitudinem; de quibus Galenus libro septimo de Facult.simpl.medicamentorum,ita tradit: Refrigerat terno excessu madragora,von nihil tamen pomis caloris atque humiditatis inest,unde soporem conciliant. Radicis cortex non tantum refrigerat,sed etia siccat, quod eo includitur imbecillimum est.
Graece, atauri, Latine , aconitum interficiens
Olles , pardos , acolistum interficiens pantheras: Hispani,ce, centessa dierua: Lusitanice, bugalbos hierua, sterua de bais De Ieros: Italice , aconito : Gallice , aconico Germa me ,
Enarratio go. Acqniti PRIMA haec aconiti species pardalianches dicta, in multis reperiturm locis cuius radices nigras ad rubedinem declinates,luporum uenatores pueblice vendunt,& illis lupos interficiunt: Sed non ea de causa luparia dicenda herba haec est, quum sequens uere luparia denominetur,& radices non quidem ad ruborem inclinatas,sed potius nigerrimas habet,qus minui potenter Iupos interficiunt, quam huius de quo agimus aconito. Carnibus enim radices utriusqu e aconiti mixtae,lupos interficiunt; Sed ut dixi, primi huius aconiti radices potentius eos interimunt. Ex utrisque quoque Staxo,uenatores conditum parant,quo sagittas suas inficiunt,& toxicum ap*.-huis pellant,quia Graeci sagittas telaque sua, toxeumata uocant, Aconitu hoc unde dicia Pardalianches,quia pardos,leones interimat,dicitur; cui folia aspera cucumeris asinini foliis simillima insunt, de quo Plinius cum Dioscoride, itali,
426쪽
bro vigesimo septimo,capite tertio dixit; Aconitum folia habet cyclami
ni,aut cucumeris non plura quatuor ab radice leniter hirsutas radicem modicam cammaro similem marino,quare quidam cammaron appellauere; alii lycoctonon ex ea quam diximus causa; arida radix incuruatur paululum scorpionum modo,quare & scorpion aliqui appellauere: Nec defuere qui myoctonon appellare malint,quoniam procul dce longinquo odore mures necat. Nascitur in nudis cautibus, quas aconas uocant,& ideo aconitum aliqui dixere,nullo iuxta,ne puluerem quidem nutriente, & cintera.Ex quibus satis clare patet, quam perperam Leonarius Fuchsius in sum, , suo Herbario, pro primo hoc aconito herbam Paris depinxerit, nam prim errat.mum hoc aconitum,praestantissimum ut dixi uenenum est, ut eo inun- Herba papetis muliebribus genitalibus,eadem die mortem inferat; Herba uero Paris, tantum abest ut uenenum dicatur,ut potius contra quo duis uenenu singulare sit antidotum,ut author ille qui additiones quasdam Pandectis adiecit, inquit,qui quoque contra fatuitates & insanias ualere,commendat. Quibus nos addimus,quod herba Paris,unicum tantum emittit caulem,& illu quidem rotundum,duorum cubitorum altitudinis,in cuius medio folia quatuor,sanguineo stutici similia, & in crucem disposita sunt, in summo uero, alia quatuor quoque uidentur parua,oblonga, in quorum medio fructus purpureus,rotundu acino uuarum paruo similis, uinosus, albo quodam paruo semine plenus,cernitur. Nam radix capillosa inter album & luteum colo rem est,in qua scorpionis caudq figura non cernitur,nec alabastri spledor aliquis,quae duo inaconito reperiri Dioscorides tradit.Caeterv Theophrastus libro nono,de Causis plantaru,capite decimo sexto,inquit: olim aconitum ita componi, ut certis occidere temporibus possit, uidelicet bimestri,trimestri,semestri,anno completo,nonullum etiam biennio, quod nos hodie quoque fieri a nonnullis percipimus.
terum aconitum, herba lupos interficiens,luparia herba: Hispame, erua dei Abado , mala labo dierua , dierua de balbes ros:
Italice, herba luparia, herba de la volpe : Gallice varia herba: Germanice, livolsuurret.
TRIA huius aconiti genera facit Dioscorides, quorum duorum histo D .cto.
rias non legimus,unde credere est,ut plerique doctissimi uiri credunt, tex- noo. tum istum corruptum & diminutum esse,quum in eo, territ tantum POM
427쪽
hic fici aconiti historia legatur,quod passim solio platani multis diuiso sncisio
ris cernitur:Catile uero silicis, flore luteo,et illo ampliore,quem ranuculust iram siue batrachion producit. Hanc uero herbam, lupariam communes appel--- lant, ob id quod eius radices ut capite superiori diximus, lupos potissimuinterficiant. Alterum uero genus uulgare quoque cernitur, folia stricta digitalis longitudinis haberis,ad summum pro parte septem. Tertium uero
in monte Anconitano uidimus,folium rutae simile habens,ceteris uenen Taxatur sius,ac pestilentius. Caeterum,adeo segniter,& frigide in examinandis sim, ''m plicibus medicamentis Avicenna se gessit,ut illum in hac materia praeterire consultius esset,quod no aliunde euidentius percipi potest, quam in aconito herba, quam multoties cum cicuta confundit, aliquando uero cum tomisse. ., Alco,nonnunquam autem cum napello,ut abunde Ferrarienses indicatui, uerum . ac post eos Leonardus Fuchsius Germanus, qui quoque mea sententia reprehensione digni sunt,credentes utique aconitum Graecorum sapud Alli,cennam napellum esse, quum re uera multum inter se disserant: quod no,
scens Avicenna,de utroque a conito uerbum fecit,uocans utique unu stra-A dip ani, gulatore Adip .id est animalis,ita apud Hispanos dicti, ac medii inter uubmai trum ' pem, & lupum, quod gregatim incedit, & leones comitatur, ob id quod
hisiuis ' ex preda a leonibus derelicta comedit. Repetitur enim in Aphtica animal hoc Hispaniae contermina, de quo alibi,Deo opt. maximo fauente plura aiah i. dicemus. Alterum uero aconitum strangulatorem leonis pardi signat. At alibi de napello,tanquam ab aconito herba diuersa,caput praefixit, ut iure dicendum sit, napellum longe ab aconito disserentem esse. Accedunt ad haec, quod Theophrastus,libro nono de Plantarum historia,aconiti foliu,&fructum nihil penitus nocere, sed in radice tantum uim mortiferam hambere tradat:Cui subscribunt omnes recentiores,qui de Antidotis contra uenena scripserunt,ut Rasius, Aloharanius, Cociliator, Guainerius& plures Napellus alii.Sed quia quae non sit herba napellus, diximus; nunc quae sit, dicamus, heress, ut liquido constet,napellum ab aconito disserentem esse . Est igitur napebius apud Auicennam descriptus,herba folia habens artemisiae maiori simi,
lia; flores uero purpurascentes,qui interdum aperti non sunt, cucullati apoparent,& mortuorum capitibus similes; quasi uolens natura per eos, hedi hae mortiferam uim hominibus itidicare,ut ab ea abstineret, ut in aliis plinribus quoque herbis cernimus.Nam postquam aperti flores isti sunt,galiaepsis floribus similes evadui, sed maiores,qui cauli bi cubitali haerent,in quo paruae quaedam siliculae quoque uidentur,in quibus semen nigrum admoedum minutum occluditur, Huius radi reti similis est, non uero scorpion aut cirris marinarum squillaru in; ut liquido constet, inter napellum &Naphlluae. aconitum disserentiam non mediocrem esse. Est item apud Auicenna,
Measii, impellus Moysis dictus,quem murem quendam esse ad radices napelli nam
428쪽
I.N I BIo dic RID. LIB. TviARTV M. I scentem dicit & qui in imiuersum, Antidotum contra omne genus ueneni,&potissimum napellisiit,quem multi celebres uiri uiderunt, &tanquam rem pretiosissimam,ac unicum contra quodvis genus ueneni remediu seruant,quo factum est,ut mulieres Hispaniae, huius animalculi pedes, pro ammuleto,contra fascinationes,& epilepsiam, puerulis suis,collo suspendant. Advertat tame bonus lector,quod apud Plinium libro vigesimo septimo, capite tertio,aconitiim alterum,myoc onon id est mures interficiens appellari memini: at bac significatione diis us,ue forsan in errorem labatur, credens utique napellum Moysis,aconitu quod mures interimit, sit. Ex na-pello autem,compositio quaedam alberZachali ab Axabibus dicta paratur, Agh quae(ut tradit Avicenna, capite de napello; ebibita,uitiliginem albam cuis relaucom. rat.Proinde qui Avicennam hac in partevellicant,digni stini reprehensio-phnon enim Aincenna,ehibitum napellum uitiliginem albam, aut ut ille inquit,albaras curare tradit, Sed potius inquit, quod ex napello composiaetio albergachali dicta n certa ebibita dofi,albaras delet & curat, ut nouam bellunensis correctionem consulere est. Demum de a conito ac illius uitibus,ita tradit Galenus libro sexto,de Facul simpl .medic. monitum pardalianches,putrefacientis & deletoriae facultatis existit,quare in cibo poti
que iugiendum,& subdit ; Aconitum lycoctonum,similis praedicto est facultatis,sed peculiariter lupos interficit,ut illud pardos.
V B I QV E uulgaris cicuta est,sed alibi frigidior, & uenenosior, Cicuta.
quam in Hispania aut stilia repetitur: cuius succo olim Socrates, summus philosophus iniuste mortuus fuit; homini enim cicuta uenenum est, pecu it 'pei uero & sturno pabulum,de qua Galenus libro septimo, de Facult. simpli.medicamen .ita breuiter dixit: ConMyn, id est,cicuta,quod extreme sa- . ne restigeret,omnes norunt. Haec Galenus. Ego uero quandoque cicutae radicem gustaris,eam ualenter linguam rodere, ac urere deprehendi, qua de causa illam calidam esse,in dubium trahebam,& nisi procul dubio uniuersae antiquitati contradixissem,illam calidam omnino asseuerarem : De qua Mersi Ain quoque Dioscorides libro sexto,capite undecimo,sermonem habet,& ea si inter uenena connumerat,cuius efficacissimum remedium,meraci,ac geneta
429쪽
De Tara arbore Graece, ' Latine, similax arbor , taxus arbor: Hispanice, rem arbore: Italice, naso, ta se i Gallice, is
Enarratio 83. SMI LAX, taxus arbor dicta,non solum muniuersa Hispania, seil etiam maxima Italiae parte crescit,abieti cum figura, tum foliis simillima humilior tamen aliquantulo abiete est,rubras ferens baccas, illis similes, quas agrifolium gerit. venefica enim arbor haec est,cui folia perpetuo herent, de qua Virgilius cecinit,dicens; Sic tua Cyrneas fugiant examina ibuos. A taxo enim toxicum deductum est,ut in aconito diximus.Caeteruae adeo pestilens & mortifera arbor haec est,ut eius umbra subter dormiet tes enecet; hodie uero ex huius arboris ligno, ad antiquitatis imitationeae arcusPunicei fere coloris parantur,quod quoque ad scrinia, mensas, tabulas,& subsellia usurpatur,de qua ut ab ea fugiamus tantum scribitur: res, runt tamen nonnulli, innoxiam fieri, si in ipsam arborem, clauus aereus adigatur
Graece, et uviqi : Latine, apocmon, brassica rus a, bra fit, canina Hispanice, hauas de perros Lusitanice, crura mores de quati: Ita ice, lupini canisti .
REPERITUR herba haec apud Hispanos frequenter, quae si, quas quasdam fabis uel potius lupinis magnis similes emittit, quo sit, sua
uoce,lnpinos caninos uel fabas caninas,herbam istam appellent, quae omnino uenenosa est,& ea populus maxime fugit, & timet. De qm Galenus libro sexto de Facillia. simplicium medicamentorum, ita tradit .canibus iuxta & hominibus est uenenum, herba grauiter olens, ob idque uelidi' menter calida,non tamen proportione desiccat, itaque illita admodum ebgerentis est facultatis. O
430쪽
Enarratio. 8 pNASCIT VR ad ripas fluuiorum nerion, perpulchras seren8 ro- Nervulsis,quas Apuleius in asinum uersus,ueras rosas putauit, sed ultimo diue fas dignouit:planta enim fruticosa haec est,tauri talia habens,& illa quidem amarissima,ex cuius uirgis,pueri in Hispania aclides, id est tela quaedam,
acutis ferris ornata parant,quae in tauros eiaculantur.Caeterum,huius plan:
tae ligno,iactis aquis amaris, Moyses dulces reddidit,ud crediit Hebraei. &de illius uitibus,ita tradit Galenus libro octauo.de Fadul.simpl.medicamelorum:Nerion rhododaphne, foris quidem illitus is frutex,digerendi uim obtinet; at si intra corpus sumatur, virulentus homini & plerisque pecudibus est.
F V.N GORVM plures sunt specie ex quibus,boleti in pratis pie '
tuaque principio Aprilis nascentes,primas obtinent,quos ego cum cael ris tanquam noxios, ac pessimi & frigidi nutrimenti reiiciendos consul eis rem,ut curatione quadam Centuriae primae Curationum mearum abunde dixi.Caeterum,tantus est hominum hodie luxus gulositasve, ut pro habendis quotidie fungis,lapides quosdam excogitarint, quos in cellis uinariis, summa cura seruant,& eos terra cooperiunt,super quos, singulis octo uel decem diebus,fungi nascuntur,de quorum natura,ac malignitate tradit Galenus hibro secundo,de Facult.alimentorum,capite sexagesimo nono,& libro de attenuate dieta, capite nono,ubi omnium olerum,pessimos esse fungos tradit.Libro uero septimo de Fac.fimpl.medic .ita quoque de illis disserit; Fungus,inquiens,frigida humidaque admodu planta est,quare proxime ad enecantem facultatem accedit. Et sane inter eos sunt, qui interficiant,maxime qui ex natura mixtam habent qualitatem putrilaginosam, a quibus Galeni uerbis,tu addas,quales suilli fungi dicti sunt,qui maxime ue suilli
De Colchico ephemero Graece, GAxim ut Mem Latine, micti v bemerast, hemeram uenenosium, lethale ephemerum , hermodactilus, Mer,