장음표시 사용
181쪽
4N DE VEPITATE CERπg. aevidenti principio nititur. Cons. Heiaecc. Log. ex Cesto autem falsum illud dici potorat , quod sensi . ni indubiae. , vel evidenti principio, repugnat. . 4o1. Requi ad merisatem dicimus ea . quae praedicatum subjecto tribuendum determinatur.
Ex N. M. gr. Ad immortalitatem animarum ire
stinctarem, anima status praeteriti memoriam conservet L Ouocirca si nosti , animam, holminis rationalem pus mortem nois destrui sed perseverare , eamque simul in statu idearum' diuinctarum versari , itemque memorim siti statusque praeteriti conservare i omnia adesse nosti, quae ad hoc requiruntur, ut amnia hominis rationaeis sit immortalis β. 4o3. Ex quo patet, quod qui omnia requisita asueritatem adesse novk: veritatem certo cognoscat o
Demonstr. Si quis omnIa requisita ad 'veritatem adesse cognoscat, is novit, omnia ea adesse, per quae praedicatum, subjecto competens determinatur. Qui vero novit, omnia ea adesse, per quae praedicatum, subjecto erit,uelidum, determinatur, perspicit 'tationem determinantem , ex qua intelligi potest ; cur praedicatum competat su esto . Is autem , qui distincte perspicit rationem, quae essicit, ut praedicatum con veniat subjecto , certo novit veritatem s. 348. . Ergo qui omnia requisita ad veritatem adesse novit, ille veritatem certo novit, ExempI. Ex. gr. ad hane veritatem anima est iis.
Mortalis, requiruntur haec tria: indestructibilitas, β perseverantia in statu idearum distinει- eum , τ memoria & recordatio status pristini , &collatio status praesentis clim statu praeterito . Qui itaque novit, haec omnia r uisita in anima humana post mortem corporis adesse , is certo novit , animam esse immortalem . Ex his intelligis , recte nos. afirmasse, β. 34ς. 4lli veritatem esse certam, qui novis rationem sussicientem cur subiecto conveniat
182쪽
DE U Exi A TE CERTA. 72- praedicatum Requisita enim M visitatem omnia do. Levminant dc tisiciunt, ut praedicatum conveniat suta se sto , edeoque rationem 'constituunt. suilicientem . ex qua intelligi popae . cur praedicatum tribuatur
- . Colligitur hinc, vi oppositorum quaedani eantum requisita constituere rationem insuffcientem , ςur indica n subjecto sit tribuendum. Ex. gr. qui hovit , animam quidem, obsimpscitatem suam, ex sua natura di principio inte nο, esse indestrinibilem, ignorat autam, num an, ma in statu idearem distinctarum versetur item . num memoriam sutus 'sui praeteriti conservet, is albqua Motum requisita ad immortalitatem animae agno-icit, atque adeo rationem quidem, sita suffieientem . novit, cur anima dicatur immorietuis . Ex his nunς opinor, . intelliget quis e , quid sit veritas probabilis. De qua eacponet caput *quens.
emadmodum, Menos vos esse vel de Meritate. , vel de falsitate propositiovis cujusdam , dixi.
- mus , cum convenientiam. aut .disconvenientiam praedicati cum subjecto tam distincte perspici, mus ut nulla opposita semido locum obtineat 343 si cum omnia requisita ad veritatem adesse novimusi β. 4o ita contra propositio illa nobis est probabilis, in. qua praedicatum sit ecto tribuitur. Gb quae dam tantum requisita veritatis, adeoque ub rationem insuffcientem. Ut adeo.audicare probabiliter d, camus, cum a. quibusdam ad ventatem requisitis, iisve a nonnullis. circumstantiis, ad rei existentiam, cq
183쪽
vat i) ingenium excellens & alacre , set dbeendi cupiditatem, L 3 in laborem indefectum, sublidiorum ad studia tractanda copiam , t 3 fidelem insti
tutionem , atque. Ob has circumstantias , iudicat , hunc puerum sore aliquando virum eruditum , Mevaturum esse ornamentum Teipublieae litterariae is probabiliter judicat . Aliqua enim tantum requisit . ad veritatem novit . Nescit nim , num ingenii vi ror, morbo vel alio casu secile corrumpendus , continuo sit permani urus; nescit praeterea, num adole-icens , in vitia flecti eereus 3ilitentiam si continuaturus. Aristoteles quondam vocavit illud, ouod videtur omnibus, vel pluribus, vel septentior:-hus. Quam vero notionem probabilitatis esse rejiciendam, coram commonstrabo.
SchoL Clar. Rudigerus. qui In doctrina de probabilitate egregias aΠert meditationes, omnibusque parumam praeripit, probabilitatem generatim .vocat ratiocinationem , qua ex plurium sensitorium convenientia
in suppositione seu hypothesi quadam, sEnsui immed a. te. haud obvia , concludimus certitudine omni excepticipe haud majore. Conf. de Se esu veri falsi . Lib. II1. Cap. I. ro. Convenientia autem plurium lentionum in hypothesi quadam in eo' consistit', quod
potis r sit veluti principium, & nlures illae sen
siones, tamquam enctus ex sua causa, & conclusiones inae explicantiu . . 'pothesis enim est propositio , ouan ideo pro vera adsu mimus, qdia propri tales cc emetus rei inde commode explicantur . SI-ve bpothesis est, secundum ' Volsum sumntio eorum quae elle demonstrari' nondum potest , isnquam en lent, rationis. reddendae gratia. Fx. pro si quili Μ cicorum hanc pi opiationem assumere anima Iecsive, Orpb eqIere in corpus, corruae effecti ere in animam , quia phaenomerraa humauo ita conamode possent explicari; tunc haec sumtio propositionum , quae nondum d monstrari
184쪽
DE U Exi TATE PROBA s L .l ΕΤ monstrari possent , diceretur hypotheus o sie ex. gr. Copernicani assumunt haoc propositioneῶ.: terra mo etetur tunc haec proposivo dicitur pothesis C pernieana , quia inde .sension: & phaenomena , m xime in corporibus caelestibus commodissime explicari possunt. Quae hypothesis est probabilist , si nurula sensionum & phaenomenorum ipsi repug t , sed
cum ea optime convenit . St. vero aliqua phaenomena repugnant plane, tum hypti hesis est salis . fg. 4o6. Ex definitione 4os. .suppeditata patet: 1. Hoc probabiliorem esse propositionem, quo plura νequil fa ad veritatem adsunt , ob quae prae atum stiriecto tribuitur' . . res vi ii I. Omne probabile esse debere quoque possibile. iCum enim in omni. probabilitate . quaestio se de exitantia rei os. ); omnis autem . existentia supponat possibilitatem per princip. metapis. ) : mani- fessum .est , omne probabile d re quoque era pos
III. Non omne autem id , quod est , ibile , esse re
habile ἀtidem hinc discis . Crum enam a posse ad existentiam nulla sit consequentia per prisc. metaphf. ici priuebabilitate autem rei hipponatur phaenomeni xxitantia os. : palam est , illud , quod merepόssibile 'est, uon esse statim probabile. Propositiones has illustrabimus exemplis. Exempl. E. gr. s in Titio , adolescentulo, .obsorva s discendi cupiditatem, fidelem item institutionem, ingenium excellens, subsidiorum, copiam i tum probabilius est, Titium fore doctum, quam cum tantum in ipso observas discendi cupiditatem , nullam autem ingenii dexteritatem , nulla subsidia . nullamque institutionem . Haec ad primam propositionem . Non omne id , quod est ponitate , esse ' probabile , hoc ex Gemplo distas. . Possibile e. gr. est , te MaiiQra IOCO. nummos aureos accipere ab amico Ca-jo; non enim involvit contradictionein Sed .non est probabile , quia nondum . circumstantiae quaedam
185쪽
314 Da UERrTA E PROBAB rLI. Me phaenomena apparent , ob quae iudicare queas p
ie esse accepturum a Calo I io. nummo aureos .
bere tibi rooo. nummos 'aureos.. 3 promisisse . sancte , velle solvere hac hora summam debitam γtum nonnubiae apparent circum fantiam, ob quae judicare probabiliter queas , te esse accepturum hac hora amo. nummos aureos r Probabile itaque est , toaccepturum esse' summam pecuniae debitam , & quia
probabile est, est quoque possibile . Sollicite prose- isto to possibile debet a pt bili distingui , quia iiii
moralibus Mee differentia persaepe, mul vin nobis usum praestat. Sibi Mam, e. tr. speciem illam esse, dortemus in moralibus quae nititur. possibilibus ; illam autem agi raras esse rationalem quae nititur pro- habilibus. ig. 4o . Hactenus de primositu ne probabili . SyLIogismum dicimus illum probabilem, io quo es erutrae praemissaruin est propositio probabilis. Exempl. Exempl. gro Plabrip homines , qui se nudum conscientiam probabilem actiones . instituunt ,
Itque bonitatem vel pravitatem actionum ex . ra tionibus externis aestimand y sic saepenumero ratioci
2uidquid pastor , voluntatem rarisciens, is moram ἀπλerator, fuscipit, illud licitum es , - Atqui pastor saltationeri suscipit ,
Erre saltatio est licita. Sehoc Hie syllogismus est syllogismus probabilis , Oia. major propositio probiabilis. Hunc .syllogismum veteres vocabant syllogismum dialecticum . item topicum. Loci enim topici erant apud veteres argumentationum proba nitum quasi promi condi. De quibus quidem loeis topieis, quid existimandum ni , vidve , . vel philosopho , vel oratori prosit , sincere in ipsis lectionibus exponetur. β, 4sῖ. Discrimen. itaque , quod Inter demonstra suum sive apodiisticum syllogisimiai ; & syllog sarum oro
186쪽
DE UE hi TAYBPROBABIL c. ostprobabilem sive dialecticum , reperitur , non tu, Gnaa, sed in materia quaerendum. est.
Demonstri Cum demonstrationem sive syllogismum demonstrativum non hisi ingrediatur praemissae cer . tae & indubiae g. 386. γάρ syllogi inarum, autem probabile sive dialecticum ingrediantur , tamquam prae missae, propositiones probabiles o . in . praemi iasse autem constituant materiam syllogis morum 246. Fconsequens est , ut ratiocinationis demonstrativae dc probabilis discrimen sit in materia quaeren/um , n que adeo syllogismus demonskativus dialecticus sive probabilis dister iit nil principiis. . 4O6, Propositio , quae nobis probabiliter veraeit,. potest esse falsa Demon . Cum propositio illa nobis probabiliter . vera sit , in qua praedicatum tribuimus iubjecto ob quaedam ta axum ad veritatem requisita α 0b ratio nem insuffcientem os. - facile vides, . posse etiam Naedicatum illud, quod ob quaedam ad veritatem requisita, & ob rationem insuilicientem subj cto tribuitur , subjecto repugnare . Nondum enim rationes adiunt completas , quae essiciunt, ut praedi-eatum necessario competere debeat subjecto . Si itaque praedicatum , quod subjecto pb rationem insu&cientem Ii propositioi. probabili tribuitur , - potest etiam subjecto repugnare; tunc autem , cum lub 'do repugqad praedicatum , proposito dicitur falsa g. 33o patet. , propositionem 4 quae nobis pr labiliter veta est, posse esse Usam. Exe L Ex. gr. Rusticus judieat , saltationem es se Iicitam, quia pastor, discrimen bodi malique opti me sciens , saltat. . In hac propositicine : 1 Atatio, sticita, rusticus praedicatum to licitum est tribuit ob
rationem insuffcientem . Da enim sententiam fert:
Faltatio es licita , quia pastor saltat . Potest igitur propositio rustici saltatio es licita , quae ipsi probabiliter vera est , revera elle falsa . Hactenus de probabilitate in genere , Nunc ad species probabilitatis
187쪽
rvs DE VERrTATE PROBABIL . pertractvidas destandemus; attine hic d ictas Cei. Rudigeri meditationes secuti, probabilita.
practicam deasque distincte exponemus. ' β. 4ro. Ad veritatem vel exI'rientiae ope,' vel per demonstrationem sive a priori pervenimus, β.3so. . . Cum Vero ipsi nec omnia e periri & a posteriori invenire possimus , neque etiam nexus omnium nostrorum assertorum cum suis primis principiis introspicere ; 'opus est . ut musta etiam . quae alii sunt experti, aut ab alsis Jeseruntur i. Credymus. q. 4r I. Ex quo vides ex finitudine intellectus . desuci Miginem fidei . Milosopbicae quae nihil
aliud est , quam assensus , propositioni datus ob testimonium alterius. v . 'β. χχ. Si itaque fides est assensus , quem promtationi cuidam praebemus ob' testimonis alterius f. II. : polyimum .est, rationem ἰ cur in Me quid pro vero habeamus , esse auctoritatiem personae har
s.' 4r3.' Cum vero personae narrantes, & όb ID rantiam dexteritatisque desectum possint, 'ec ob dialitiam velint nos saepenumero decipere , falsumque pro vero vi truderet requiritur , ut cautiones quaedam tradantur, doceaturque ,' quodnlim si protabi- Iiter verum , . quodnam probabiliter falsum in nariatione fictorum sive historiarum . Regulas igitur πω habili tu, Moricae percenseamus oportet. g. 4r . in omni itaque fide humana & probabiliatate adeo historica, attendas ad sequentes ciscumstantias I Ad testem , . sve personam . quae factum aliquod narrat II. Ad rem ipsam , quae resertur
di I. Ad modum narrandi. β, ars. Testium sive personarum narrantium non eadem est auctoritas. Adeoque ad hominum, factum narrantium, diversitatem: debet attendi. g. 4r6. Quod ad diversitatem temum attinet , d
vexillas illa eonspicitur r ratione intellectus, i α
188쪽
6Kone voluntatis, 3 ratione denique sensuum. q. 4et . Ratione intellectis alii sunt testes pruden. res & intelligentes , judicandique docte instructi , alii sunt simplices, vecordes, & de faece plebis.. 418. Ratiora moluntatis testes sunt vel neutrarum partium, ves uni parti magis obnoxii, υtix ocantur interessati , item sunt vel probi, vel improbi di mendac assileti. 6. 419. Satione denique sensuum testes sunt vel testes oculati . qui factum coram intuiti sunt , vel sunt testes auriti, qui, quidquid factum est, ab allis acceperuntis Atque, hi testes auriti vel sunt coaevi L e. eo tempore vixerunt , quo sectum evenit ;vel sunt recentiores , qui , quidquid narrant , R
Not. Hac diversitate taestium perstructa, nunc facLis inde scirmabuntur regulae & leges probabilitatis .historicae. g. 42o. Regulae autem & leges probabilitatis histori cae commodissime his comprehenduntur positionibus . I. Probabilius est testimonium viri prudentis , dc judicandi maturitate gaudentis , quam hominis simplicis & rudis , si ros narrantur , quae attentionem aliquam judiciunque requirunt.
Exempl. Si e. gr. narrantur phaenomena naturae,
vel recensetur peculiaris aliqua & paradoxa viri eruditi opinio; tunc tutius credes Cajo, cujus dexteritas ct judicii ακριέ, α tibi jam perspecta est , quam Titio , qui cum sit homo obesse naris , nimiumque
simplex, ea cum attentione , qua debebat, phaen mena , in regno physico obvia , opinionemque viri alicujus eruditi. neutiquam considerasse praesumitur ΙΙ. Cum vero facta narrantur. quae non nisi usum sensuum , nee multam adeo attentionem requirunt
testimonium hominis plebeji & rudis eam4em mer .tur fidem, quam eruditi eriusdam dc prudentis viri; iquin immo nonnunquam majorem, si icilicet dc ai- sectus suspicio adiit, & partium studium metuitur. - aura. Log- Μ Ex
189쪽
,18 DE UERiTATE PROBABILI. Exempl. E. gr. Cum homo plebejus & simplex nauerat, Titium injs iliflixisse alapam; tune ipsus t imonium , ceteris paribus , eadem gaudet probabilitate , qua gauder Sempronii, tamquam hominis docti . narratio . Quin etiam , quia homo eruditus & pru dens, perspectis narrationis consequentiis, veritatem saepe retinet , in pIuribus casibus homini simplici , fabi consecutiones nescienti, a que factum fid Iiter narranti, tutius creditur. III. Tetti , quem partium studio occupatum esse ex nonnullis circumstantiis colligimus . parum fidei
haberi debere, ratio edocet; cum contra ea Viro, quem neutrarum partium esse ex narrationis circumstantiis concludimus, major sit habenda fides Not. Si vero scire vis , num testis studio' pa tum sit occupatus, & vel amori vel odio , aliquid
det attendas , oportet , ad complures πεμ σις,
ad patriam scilicet , religionem , sectam , famisam, Scis. Exemplo Si e. gr. ephemeridibus aut annalibus, ab hominae Gallicae nationis conscriptis , percipi f.Germanos a Gallis esse fugatos victoriamque Gallos reportasse,' tunc fallax adhuc est scripturis fides o Hinc itidem intelsigis . cujus fidei sint ea, . quae de Luth ro , ejusque ortu & obitu maxime reserunt o Plura
IV. Auctoritas testis oculati potior est testimonio testis auriti, illique semper tutius creditur,. quam huic. Schol: Ratio in promtu est . Quidquid enim quis per auditum dc famam. accepit , id plerumque est ejusmodi, ut veritatem multum abludat. Cnm enim Cajus narrat factum aliquod; Titio' tum Cajus de suo quid addere solet . Titius idem factum refert Sempronio atque itidem' de suo' quid immiscet :Sempronius Mest ii militer ut tandem factum non
videatur esse idem .. Fama enim crescit eunto . Quo fit, ut testis auritus eam fidem non mereatur, quam meretur testis oculatus
190쪽
Dt v ε iis f A rE Pgo L AB ILI. I79 v. SI qua tamen ii des nolinunquam tribuenda testi aurito : attendas , num testis auritus sit vir prudens; aut sit de ilace plebis. 4, in illud , tutius credes ; sin hoc, ius pectior est fides. VI. In testimonio , quod exhibet testis auritus , veI maxime inquiras , quoad ejusi fieri potest , in
auctorem primum narrationis , oc a quibus tandem.
incunabulis prosecta sit fama . Sic , solicite investigata historiae ultima origine , facile , cujus sit fidei testis auritus, perspieieS. VII. Quod testes coaevi narrant , probabilius judicatur , quam quod homines , qui multo post vix
VIII. Si idem, quod testis coaevus narrat, plures, eodemque modo iisdemque circumstantiis, narrant; tum nescio , an probabilitati testimonii, a coaevo lati ,
Schol. Hae sunt potiores regulae , quas oportet, ante oculos habeamus , si quidem in credendo minus voluerimus salti . Atque hae quidem , ut vides, spectant ad testem ipsum . Nunc quae cautiones, ra tione facti, sive rei narratae, obaervari debeant, stri- istim percensebimus. q. 41t. I. Si quod factum narratur , in quo cim cumstantiae occurrunt, sibi invicem repugnantes; tum
vero nulla adest probabilitas. J t. Quoties enim circumstantiae facti situ contradicunt , toties impossibilia ad eruntur . Cum vero omne probabile debeat esse possibile . w6. 4', intelligitur , ubi repugnantia sive coni ictio circumstantiarum locum, habet . ibi nullum locum habere possibilitatem, adeoque etiam nullam probabilitatem. II. Si faelam insolitum mirabile narratur; idem-4ue num probabiliter verum sit, nosse cupis , alte as ad sequentia: . κ Cum rem mirabilem uiscus testis narrat, non ades multum ipsi fidei habetur . potuit enim, quod