장음표시 사용
131쪽
dubitationem habent, illa autem nemo unquam admiserit. Est autem propositio dialectica, interrogatio probabilis, vel omnibus vel plurimis vel sapstutibus: π his om libus au plurimis aut mIximr natis, S quae non inopinabilis. Ponet enimali uis rudi lietiue is vid tur, mada multorum opinionibus nan sit contraris n.' Sunt autem propositiones diaboZic e, quae probabilibus furit similia eis rontraria his que vident probabilis, secundum contradictionem proposita, om, que opini nesecundu artes iam inuentas. Nam si hoc probabile,
eandem cientiam esse contrariorum:etiam illa eundem usum esse contrarioru probabile videbitur. Etsi unam numero strammaticΞ esse tibiarum etiam arte unam ese: si plures grammaticaselures etia artes esse tibiaru . Haec enim similiam cognatasunt omnia. Items contraria probabilibus secundum contradictionem proposita, probabilia apparent. Si senim hoc probabile sit,amicis ese benefaciendum: illud etiam
non malefaciendum, probabile. V autem contrarium amicis malefaciendum sicaldum contradictionem autem non esse male fac dum.Similiter autem si amicis benefacere oportet, inimicis non oportet. V vero m hoc secundum cou- tradictitonem contrariorum. Contraria enim est, Inimicis est benefaciendum. Eadem est ratio caeterorum. Probabile autem msecundum similitudinem videtur,contrarium de con. trario. Vt si amicis benefaciendum, inimicis etiam male: VLderi vero possent contraria, amicis benefaciendum, inimicis male. Virum autem vere ita res habeat necne, deinceps cum de contrariis disperemin, docebimus. Hoc autem per θicuum est,opiniones omnes quaesecundum artes sunt,dialecticas pro.
p ositiones esse. Ponere autem ea litat, quae videntur his qui in
132쪽
LIBER. I. 7ssissem probati: veluti in re medica, quae medico: in rege manca, qua geometrae. Similiter autem min aliis.
I si evr antea eapite. 4. genera dialecticarum quaestionum cis essent quatuor Irimaria propos . quaedam illis adiiciebantur ad eadεmque reuocabanturr sicoe loeo pri i opibus differentiis propositionum probabilium, quae superiore de . sin initione iant comprehenis: aliae adiiciuntur quae quodammodo non a se, sed a comparatione cum aliis probabilitatem habent.
Quaestio autem dialectica, est θeculatio aut ad elici nem msugam aut ad veritatem cognitionemque pertinens, idque vel persee,vel ut adiumentum asserens ad aliquid aliud eiusmodi de qua aut neutra in parte opinantur, aut contrarie plerique apientibus, auisapientes plerisque,aut utrique inter se. Sunt enim quaestiones quaedi quasscire utile ad persequendum quid G d clinandum, cuius generis haec egmtrum voluptas lonum est, necneralia ad cognscendum solum: ut virum mudussit aetermo, nec ne i liae perie quidem ad neu trum horum: habent tamen suam quandam ad illa utilitatem .sulta enim ιnt, quae propter se non volumus cognsere,nisi aliorum ea s, ut per ea alia cognoseamus. Sunt etiam quaestiones, de quibus ratiocinationes contrariae sunt . Vtrum
enim Fc, annesicus sit,dubitatio est:propterea quod in utran-quepartem rationes proἴabiles suppetant.Sunt de quibus, quia magnae m arduae sunt,statuere nil possumus, rati diffisile es propter quid explicare, ut Virum mundus aternus est, necne id enim incidere potest in di*utationem. Ac propositio quidem Quaestio sint ut dictu es exposita. Positio au. te, sintentia est inopinabili alicuius eoru , qui in Philosophia clarisiunt, elut non posse contradici, ut dicit Antisthenes: Vet,
Moucri omniafecundum Heraclitu vel unii esse Ens,quem admodum ait Me v. Alam curare quae quiuis contra a
133쪽
liorum opiniones asserat, amentia est. Aut de quibus ration m habemus opinionibus contrariam,vi Non omne ens,aut natum esse, aut aeternum, quemadmodum Sophistae aiunt. Uusicum enim existentem, Grammaticum esse: nec tamen natum nec aeternum esse. Id enim etsi alicui non videatur,videbitur tamen: quia rationem habet probabilem. quidem positio etiam quaestio,nonastem quaestio omnis positior quandoquidem nonnullae quaestiones uni eis modi, de quobus neu tram in partem opinamur. Positionem autem ele quaestionem
manifestum. Necesse enim ex iis quae disia iunt, aut plero ue a rapientibus,aut viro que a sinuicem circa positionem disiidere: quippe cum positio sententia sit inopinabilis. Nuue autem omnes fere dialectistiorum quaestiones positiones voca tu rised nihil refert quo nomine utamur. Neque enim haec ita distinximus, quasi nominasingulis dare velimus sed ut ne ignoraremus quae sit eorum distinfiis. Nec vero omnem quaestionem omnemve positionem stectare debemus, sed de
qua dubitet aliquis eoru,qui ratione egent,no parva, aut sino. Nam dubitantes,sut,necne dij colendi, mamadi parentes, egent poena qui vero sitne alba nix necne, sensi. Nec ea etiam quorum vicina est demonstratis,aut nimium remota qu nia
t a nullam dubitationem habent, haec maiorem, quam ferat
t D Quirio haee Dialecticae questiqnis,dum ex enumeratione partium, indiis eat nullam e Te quaestionem philosophieam quet dialectiea non sit: sed in his tractan dis dialecticu, x philosophus argumentis & hne disterent. Philosophi enim argumenta ex propriis rerum causis petita,ad scientiam referentur dialectici vero erue communia Sc opinione contenta.
a Sici Mirie AT quaestiones plerasque philosophice explicari non posse, nuta earum causa nondum est eognita per quam de veritate possit apodictich statui: ideo. lue in ilii, tractandi, philosopho Dialecticε id est ex communibus eme agendum. teque Aristoteles pleruque in phy sici .ri in Meteoris, dicamus, inquit, dubiiaa. tes ex communibus, quod est dialectice. . A
134쪽
His autem expositis, deinceps quot sint 'ecies orationum dialesticarum, dicendum est. Est autem una, Inductio: altera,Ratiocinatio. Ac ratiocinatio quidsit,iam diximus. Insidiis autem est, ex rebus singulis ad viuiuer sprogresso ditis gubernator peritus est optimus, itemque aurea: in quaque etiam re quicunque peritus est optimus. Inductio autem verisimilior,apertiorque est, oesecundumsensum notior, pluribus communis. Ratiocinatio autem magis urget m aduersus eos qui contra dicunt, est Parior. Ac genera quidem de quibus ex quib' orationes,sint ut prius diximus posita.
Instrumenta autem quibus magnam ratiocinationum copiam parabimus, sunt quatuor. Vnum quidem propositiones eligere secundum quot modis quicque dicatur,posse distin guere. tertium disterentias inuenire:quartum autem similitudinis ins=ectio. 'Sunt autem quandammodo tria horumero, positiones .Licet enim ex unoquoque eorum propositionem ducere t expetendum esse,uel quod honestum, vel quod iucundum, vel quod utile. Et hoc inicinensem mssentiam inter esse,quodsiientia amissa rursim comparari potest lenon pctest. Et dem rationem habere salubre ad sanitatem, firmiter constituens adfirmam constitutionem. Atqui prima propositis e i ex iis quae multis moris dicuntur,secunda e differentia, tertia ex ditudine. Propositiones igitur eligendae sunt, quot modis in propositione est explicatu, ut vel omnium opiniones in promptu habeamus, vel plurimorum,uel apim
tam . atque horum vel omnium,uel plurimorum, vel claris. 4mdirum, vel contrariis probabilibu secundum contradictio-
135쪽
nem, quaecunque opiniones secundum artes sunt. Hoeetiam utile, in iis eligendis non olum probabiles sumere, sed illis etiamsimilet,ut eundem sensim es contrariorum, quoniam ossentia. Itemque nos cernere recipientes nou emit tentes . Etenim, in caeterisse stibus re similiter halere. Audi. mus enim recipientes,non emιttentes rogustamus ac odores
percipimus eodem modo. Quod idemst in caeteris. Ea etiam quae in omnibus vel plurimis,seumenda sunt ut principia positiones apparentes. Ponunt enim qui non 'vident in aliquo nonsis esse.Delebius etiam adhibendus exscripti sermonibus, sed dscriptiones furiendae de quoque genere siparatim constia tuendo,ueluti de bono aut de animalis ac de om ni bono, initio fasti a quaestione naturae. Notandae etiam sunt omnium sententiae,ut quod Empedocles dixit, quatuor esse corporum elementa . Ponetur enim quod dictum ab aliquo claro. Sunt autem, ut rudi quadamforma complectamur, pro 'o Pio num m quaestionum 'ecies tres. Quaedam enim propositiones fiunt moralis,aliae naturales aliae logicae. Morales huiusmodi, Sitneparentibus potius parendum, an legibus, si dia
repent 'Logicae autem vi, Virum eadem ars contrarioruan non. Naturales,ut et tru mun sit aeternus, necne' E
dem est rasio quaestionum. Desingulis vero ex pr ictis qua lia sint, definire non est facite: tamen diligentia nobis adhi-bonda est,ut industione requenti,dinunquodque cognossa minfecundum exempla quae enumerat urit, 'eculando. ' Secundum philosophiam quidem, ad veritatem circa haec versandum est: Dialectice autem, ad opinionem. Sumendae sunt autem quam maxime uniuersae omnes propositiones, m ex a multo endae, ut opposivorum eandem essescitntiam.
136쪽
deinde contrariorum, tum relatorum. Eodemque modo hae
ur .m diuidendae quo ad diuidipossunt: dit, boni mali, albi nigri, frigidi m calidi: idemque in caetera faciendum est. εAc de propositione quidem tu multa dicta sunt.
1 QV et vox haee mihi esse videntur Dialectiei praeexercitamenta quaedam. Vt indicet Arist. f iturum Dialecticum ad consequendam facultatem disserendide quacunque quaestione proposita, debere sua studia ita instituere. H res obseruatione dignas ad unum ex his quatuor capitibus reuoeet. sic enim tandem eis locupletatas magna vatietate 8c copia rerum obseruatarum,vix poterit ulla quaestio incidere, ad quam illustrandum non possit commodὸ ex his depromi aliquid. Deetercitatione autem in rerum similitudinibus & dissimilitudinibus eoiligendisi eus est nobilis apud Galenum lib. s. de decretis Hi p. & Plat. x inon Capite. s. dictum est, quaestiones omnes posse sortasse ad unam reis uocari. sed commoditatem doctiinae earum distinctionem postulare: Idem in hi quatuor exercitationis Dialecticae capitibus obseruadam. I mo singula haee adhue in suis partes erunt subdiuidenda, ut in eis rerum obseruatarum varietate loeuplatatis, confusio vitari possit. Uelut exempli gratia, eaput primum de delectu pro positionum, subdiuidendum in alia accomodata his gradibus qui in probabilium definitione antea sunt distincti. 3 Hic loeus indieat quo modo Arist. Dialectici nomine uti soleat. Nempe ut significat popularem artificem in eis omnibus opinione contentum .in quibus phi. Iosophus persectam scientiam quaerit. unde in iuperioribus philosopbit partibur. cum non potest accurate per causam de aliqua quaestione statuere, eseere solet se Dialectice de ea disputare.
In imo autem quotupliciter, tractandu est nonsolum quod
alio modo dicantur,sed danda etiam opera est, Pt eorum rationes asserantur: veluti non olum bonum alio modo dicitu
sitiam Ofortitudinem ilio miser constituens Ossalubritersed etiam ista, hoc ipso quod qualia quadam sunt: haec. beam causeam, quod effectiva, non quod qualia quidam. Eodemque modo in aliis. Virum autem multipliciter an unico
modo secunda speciem dicatur, ex his ψαtandum. Primum
quidem contrarium considerandum est,an multis modis di. catur laestreis iue reii nomine disicrepet. Sunt enim qu a, quae statim nominibus diuerssent: ut acuto in voce, contra'
137쪽
sium es raue: in magnitudine, obtusium. Presticuum est istitur id multis modis dici, quod acuto contrarium est. Quod si hae, etiam quod acutum est. Nam secundum utrumque
horum, unum alteri contrarιum est. Non enim idem acutumeris obtuse m graui contrarium: atqui ut ipse acutum est contrarium. Rusum graui in voce acutum, tu magnitudine leue, ita straue multis modis dicitur: quandoquidem etiam ea ius contrarium. Similiterque'pulchro in animali, turpe,
in domo autem, iuitium: sit, ut pulchrum sit homonymum. In eliuibusdam cum nomina nonsint varia,tamin aperta steriei distin fio est, ut in claro Gobseuro contingit. Vox enim elara mobsecura dicitur: itemiue color clarus m obsecurus. Non igitur nomine discrepant, cum tamen perqicua sit speciei distinctio. Non enim eodem modo color obsecurus m vox
obseura appellatur. Quod ex eis per i icipotest. Eorundem enim s=ecie idem est Uus: de eo aut m quod in dioce mincolore clarum est, non eodem sensi iudicamus: sed hoc a 'ectu, istud auditu. Itemque de eo quod acutu est S obtusiam myaporibus magnitudinibus sed hoc tactu, i u u stu. Ne
que enim haec nomistibus Ucrepant, neque ima infle, neque contrariae quippe cum obtusim utrique sit contrarium. Praeterea unine aliquid sit contrarium, alteri nihil omnino, t bibendi voluptati, contrarius dolostiendi. at ei quae in contem .plando diametron lateri incomparabilem Ust, nihil contrarium. Ita voluptzs multis modis dicitur. Itemque amare ut animi est,contrarium habet odisse: ut autem adactionem corporis refertur, nihil habet contrarium: ob eam cauom manifestum est amare esse homon mum. Item ex mediis, an horum sit medium, aliorum nihil: aut sitne utrιu se, nee ta-
138쪽
men idem medium, ut inter clarum mos curum in coloribusfuscum, in voce autem nihil. Nisi forte raucum: placet enim quibusdam, raucam vocem esse interiectam. Sunt itaque clarum uescurum homou .Praeterea sintne adiquo. rum plura media, aliorum unum: ut in claro ob uro. In coloribus enim plura media sunt . in voce unum raucum: Rursum in eo quod secundum contradictione opponitur, con siderandum an multis modis dicatur. Si enim hoc multis modis dicatur, huic oppositum multis modis dicetur. vi non cernere multis modis dicitur, uno, priuatum esse oculis, altero non fungi oculorum Uscio. Si autem illud multiplici- terra necesse est etiam cernere multipliciter dici. Vtriaue enim modo non cernendi, aliquid opponiturivii inon habere a ste
Ectum, habcre huic non fungio licio oculorum,eodem ungi. Etiam in iis quae secundum habitum m priuationem diruntur, idem stectandum est. Namsi unum multis modis dicatur,etiam alterum: υssentire multis modis dicatur, quia modo ad animum, modo ad corpus Pertineat, etiam multis modis dicetur carere ense,cum modo ad anImum,modo ad corpus transferatur. Haec autem opponi ut habitum O priuationem manifestu,quod animantia nata sint adsentiendum animo corpore. Praeterea casiu Aseruandi sunt. Si enim tuae multis modis dicatur iustum etiam multis modis dicetur .Secundu enim utrumque iustoru iustum est:visi iuste dicatur modo e uasententia iudicare odo ut oportet,
consimiliter ω iustum. Eodem etia modos lare dicitur
aut iliciens sanitatis,aut conseruans, aut significans: G lubriter aut effciendo aut conseruando aut signi cando dic tur. Itemque in caeteris, stidium multis modis dicitur'ca-
139쪽
us eius multis modis dicetur: oesicasus, etiam ipsum.' In-sticienda quoque Wnt genera secundum nomen Categoriarum, an eadem sint in omnibus. Si enim non eadem,constahomoumum esse quod dici tur. Vt bonum in cibo,id est quod est efficiens voluptatis in medicina, quod est Piens est valetudinis: in animo qualem significat, ut temperatum esse, ,el
fortem,vel iusti7.Similiter min homine. aliquoties quan do, ut in ocasione soni; Bonum enim dicitur,quod ex occasio. ne μὶ Pleruntue aute uantu,ut in mediocri dicitur enimo mediocre bonii. Quapropter bonii homonymi est. Item Harsi in corpore, color appestatur. invoce, tuad facile percipitur. Eodems modo acutil. neque enim similiter in omnibus id dicitur. vi vo* acuta est eaquaecitasicut placet iis qui modos m concentus in numeris consectantur: angulus autem acutus is est,qui minor est recto S machaera,cuius est acutus angulus. Videnda etia genera eorii aut eide nominis.bieIta6nt,virii diuersa nec eorum unusa altero.' ut ἔνος, animal vas. Eorum enim varia est ratio secundia nome. Na illud animal quale quid dicetum hoc autem divi quale quid.Sin vero eorum generum linum Jb altero sit n est necesse diuersati ese rationes, ut comi animal genus est, mavis. Cum igitur corusi
avem esse dicimus mammat i um quale quid e se dicimus.
Itaque de eo utrunquegenus enuntiatur. Itemque cum corusi animal penusterum bipes dicimus, aue eum esse a sermamus. Ita utrunque genus de coruo enuntiatur utriusque ratio. In iis autem generibus,quorum unumsib altero non contin tur,hoc non contingit. Neque enim cum vas dicimus,animal dicimus,neque cum animal,vas. Nec verosolum in proposito flectare debemus, ansim varia genera, quorum unum at
140쪽
tero non tontineatur: sed in contrario. Nam si contrarium multis modis dicatur, manifestu etia hoc in proposito. Vtiles etia definitione verbisiiuncti diligenter expendere: υ clari corporis, clarae vocis. Sublato enim eo quod proprium est,eadem relinqui debet definitio.quod in homoumis xt in modo dictis) non contingit. Nam istud quidem erit, corpus tali colore assectum: Hoc, ox quae facile intelligitur. Sublato igitur corpore m voce, non idem in utroque relinquitur. Oftqui deberet, si quidem synonymum erat clarum quod in utroque idem esse dicebatur. Plerumque m in ipsis risinitionibus homonymum quod consequens est, ignoratur. Quare stectanda etiam definitio est: visiquissignifatiui valitudinis m essectivum, esse dicat quod certo quodammodo ad valetudinem asse tum est, non erit plopter sisten dumsed exquirendum quis in utroque certus ille modus, i si hoc eo quod tantum sit, ut cibat Ianitatem, illud eo quod tale visignificet qualist habitus. 'ςterea an nequeant inter se conferrisecundu magis,uti xt similia ut vox clara, lara
vestis:acutus sapor, vox acuta. Haec enim ne militer clana vel acuta dicuntur,nec alterum altero magis tale. Homo Imum igitur acutum'clarum. Omne enim nonymum comparatur. Nam aut similiter dicetur, aut alterum magis. Quoniam autem diuersorumgenerum, quorum neutrum
ab altero continetur, diuerses cie disserentiae sunt ut animali, Ostenti sunt diuerse disserentiae ) videndum est in ea quae eidem nomini biecta sunt, disserentiae sint diue
rum generum, quorumvnum ab altero non contineatur ut
quod acutum est,uocismmagnitudinis. Vox enim a voce differt, quod acuta'. item magnitudo a magnitudine . Dasit