장음표시 사용
131쪽
1 hine est quod videmus nonnullos lapides atri coloris trahere lineas candidas , eo quod eorum pori tincti sunt atro colore sumi,a quo concoctus est lapis, & postea coactione lapidis per minutissimos illos poros expressus:
quamobrem ater videtur esse lapis; cum tamen sui natura & interius sit candidus. Is color conspicitur; cum comminutis poris in linea protracta, si artes tantum & ramenta lapidis sunt. Contra alia obtinctura nissa uico- oris videntur esse: cum tamen minimae particulae, ex quibus constituta sunt, colorem atrum habeant. Non dissimili ratione ea, quae arte tinguntur, ingrediente ac subeunte colore intra poros propinquos adeo &sic implicitos, ut interualla non persentiantur,tincturam capiunt; quae in mul-13 tis adeo est tenax, ut dilui non queant. Haec colorum genera , innum raeque species artificio a pictoribus temperantur & commiscentur; interdum alij aliis euidentioribus superponuntur, adeo ut infinitos fere faciant colorum modos . Natura quoque in animalium villis, in plantis, earumque fructibus & ssoribus ita commiscet de digerit, ut omnes praestantiori ingenioliraeditos summa admiratio capiat oblectatioque non mediocris, cum so-ertiatn naturae in illis contemplantur. videtur aciem natura tum materia varia, tum digestione diuersia in efficiendis tot coloribus. Sed color villorum in animalibus plerunque sequitur naturam eorum pellis: nam plerunque fiunt pili intra poros cutis. In fructibus vero & ssoribus plantarum multum faciunt solis radij, qui admixti coloribus plantarum pro copia de C qualitate nutrimenti, & natura plantarum pulcherrimos variosque colores effiagunt. Hinc est quod pleruinque in animalibus colores virides, punicei, lutei, innumeri que alij conspiciuntur ;qui passim sunt in soliis, fructi bus , & floribus plantarum. Quod si quae aues, ut pauones, columbae, galli hisce coloribus sunt pictae, cum plumae excute exeunt , utique eis non sunt insectae coloribus, sed postea illustratae radiis solis dc lumine aeris, quem inbibunt, quae idoneam naturam habent coloribus illis pinguntur. Sed de coloribus plantarum & animalium sigillatim tractare non est instituti huius a nobis operis ; sed ad eam pbilosophiae partem pertinet, quae tractat de animalibus & plantis. Nobis hactenus dixisse sit fatis; siicque
deo bene iuuante ad calcem instituti a nobis operis peruenimus, Nam MD de elementis , quatenus mundum constituunt, itemque quatcnus mixta conficiunt, tractationem peregimus: itemque de eorum mixtione& qualitatibus mixtionem facientibus: necnon de qualitatibus mixtionem consequentibus quibus vel apta vel inepta fiunt mixta ad passionem quampiam recipiendam. Adiunximus breuem tractatum de complexionibus, quae mixtionem sequuntur,quibus tum agunt, tum etiam patiuntur mixta corpora. Postremo tractauimus de saporibus, odoribus & coloribus; quae communia quaedam accidentia fiunt mixtorum sere omnium: & quibus
mixta immutare sensus possunt; ubi constitit pressitque gradum nostrum hoc opusculum:quemadmodum in fronte statim lectoribus proposuerat.
134쪽
136쪽
EVERENDE pater. cumsuperioribus mensitus Ga-star Perus inus monachus, ac theologus praeclarus tuas mihi literas attulit , simul cum epistola , quam strifera ad Murcum eAntonium Flaminium iuuenem elegantissimum ac nolistudiosumIm vero Obseruantissimum quibus a me petebas, ut compendium illud Primae Philo .
sopbiae, quod composueram dum in Histania pro repub. nonra legatione fungerer apud Carolum Caesarem, tili
transcribendum, ac mittendum cArarem,adeo eram ani
mo con ematus ex acerbissimo obitu Augustini Pisauri, mi mihi vix satis ipse conflarem. Etenim quidnam magis molestu mihi accidere potuisset: aut quamnam tanta iactura acerem,m cum eo infortuniis essem potuerit' Nec mea tantum causa mihi dolendum eo caseu essesciebam: eterum Giam amicorum omnium,acpraecipue nostrae ciuitatis. e miseram ego amicissimu hominem, a quo - hementi me me diligi noueram. cuiusque multa praeclara ossicia in me collata pluriamum dignitatem no ram auxerant. cuius mel confiuetudinesela I iucunda mihi vita videntur,inin bonis artibus virtutumque omnium genere adeo me proficere senti bam , ut cogitationes omnes meae intuerseque viuenri ratio ex eo homine penderent: cum quo tum bonarum artium studia,tum ciuilis curae, ac priuata negotia,cessationes aue mihi comunes erant: cuius denique amicitia mihi ipsi alta esse videbar. Haec mi-D N priuata doloris ratio. at publica quam ingens,quam pene intolerabitus ciuem amisimus animi adeo excelsi ut nihil rerum mortalium admiraretur,honores hoste vulgi, quos tantoperesuEpicimus, diuitias quas tam magno studio colimus, magistratus quos misere ambimus,uitam denique ipsam mortale desticeret,nihiliquefacienda esse exi-simaret. interdum irridebat,modo misericordia prosiquebatur vulgi'ina. Econtra adeo pietatem erga Deum optimum maximu colebat: adeo patriae boni studiosius erati reique chrissiana, ac religioni tantum addictus: honestatis veis, qua virtutis quouis genere continetur, tam magnus admirator, ut nihil aliud animo versaret: de nulla alia re libentius audiret, verbάue faceret. Quid dicam de illius hominis modosia, quem omnium modectissimum, hacque laude prae aliis praecipue dignum omnes existimabit Erat in eo praeterea prudentiasingularis, comitas vero tam magna,ian- Ih
137쪽
taque assabilitas; eti iudicio omnia delitiae huius nostrae riuitatis haberetur,atque etia Eore omnium praedicaretur. Quid dicam de uteris Zquid descientiam peritia triusque
linguae peritisiimus erat; ingenium vero ta acre,ram sibi connians, iudicium adeo graue ibi nullά altu libentius consuleremus ,si quis nodus in bieris incidisset. at liciorum
omnium erga amicos,ac cosanguineos tam ingenspudium,tantaque edulitas i ut non solum rerum comodorumqueseorum obliuisceretur,verumnia bona valetudine acetitam denique negligeret; ne viti UScio etnqua defuisse videri posset. cui rei dum studet,
per orauissimos aestatis aestus,in febre eam incidit, qua die extremsi clausit. Haru reta memoria,ac propterea inges moeror eo tepore penitus animo insederant, quo Venetiis ad me perlatae tuae illae literae fuero. RM enim tacesseram, ut amoenitate caeli istius, rustiacisque detitiis, quibus mirifice oblectari soleo, eam aegritudine lenirem salte, si penitus Fex a mmo amouere non possim . qua de re minime Talui tibi tunssiti facere, cui maxim; cupiebam. verum cu paulatim aliquantusanimu eo dolore leuatilem, alia cura
conssim metem Fubjt. Nam inflabat tepus eundi ad praefesturam Brixiensem qui magistratus pridem cum adhuc in Hispania essem mihi fuerat a Senatu demaκΛ-tus: ramsupellestile omne instruxeram, condus Limque naue onerauera, ciιm scibito in febrem incidi, qua multos dies laboraui :sed tarim febre liberatus, adeo eram macie cofecitas. adiaq; valetudine parumfrma , ut mcdicor si ac cognatoru amicFrumque copho coactus surram ei magistratui, quamuis honestissmo, renotare. Cum primsi vero melius me habere coepi public sique occupationibus vacuus in otio esse statim in mente menit occasione mihi praealtam esse eius rei agendae, quam pride posticitus illi eram me
facturum simulque tibi, qui cuperes has nostras lucubrationes iidere, σmihi, qui eas Gqualesiumque essent tibi recognsedas castiganda que mitteresummopere desiderare, hae ina vera factui satis. Itaq; in manus hoc opusicut umes,relegi, paulque immutaris tibi transcribendum curam: in quo multi delicatioris stomacti in re literaria, quam nos simus, reprehedentfortas quod omne ornatil orationis, omnemque eloque-tiaestiendore neglexerimus: imo quod pius et uerimus o nominibus G die di figuris quae latinae linguae nosint, sed potius ex media barbarie sumptae videantur Quibus illud restoden si resemus, in primi β; ingenue fatenta, nos quide eloquetia studia a tiri se: ne vero penitus latum inde hauserimus quantsi is vellint ut omittam publicas m priuatas occupationes praeclario studia philosephiae inquatum humanς tum diuinae impedimento nobi fuisse: indeque nos auocaste a uisplendore ad que 'ti.
mum contuendύ a natura homines progenitos esse nullus sanae mentis ambigat. Erat Hetiam alia disti cultas: nam auctore latinu nullsi habemus rui de hisce rebusscripseriti, a quo vocabula fuere potuerim, mori que dicendi mutuare, qui huic disciplinae pro- prssint: in aliena vero lingua nostis tutum mihi videbatur ,siper me vocabula gerem magis ayta, quibus uterer ; quin potius temerarij hominis es arbitrabar idst rare nedum tetare. Ea ratio p terea me plurima mouit, quod cῖm de rebus perquam arduis eminentissmi que tra Alaturus essem, quae attentissimi etia lectoris metem neduillecebris eloquentiae, aut verborύιnuolucris,circuitionibusque occupati facile effugere flente valde υ rebar ne si paulo ornatior esse velle, fere magis ob curus atque ea quς suapte natura disi lima obscur imaquefiunt, facerem oratione eloquutionisis genere
abstrusiora, tar qua in lutam promi ν possint. Grauissimus reii audior in Toteles id m
138쪽
A MEm mihiperfudebat: qui inquit in eo opusculo,quodpraeclarissimum nobis reliquit
de arte poetica,non oportere, si quando poetasententia qua pia grauiori mi voluerit ea in parte adhibere orationis illedorem: na lectorfacile abduci potuerit a grauitates n-υη Le illius percipienda ad sylendore eum,ornatumque orationis quo primo statim co- gressu detinitus, occupatu iue ad interioremsensium peruenire minime poterit. Quid
quod parens eloquentiae Cicero in tertio libro de Finibus perhibet,esi loci philosophiae
ab usiores tractantur,conjectari elegatiora vocabula te eque ornate dicere, puerile
quoddam studia esse: eterum perspicue ac dilucide dicere, id demum esse ricti O intelligetis viri. His ergo rationibus adductiti neque dum essem in Hispania, ac inter publicus occupationesPaussimas, me quadoque cyerrem ad quae pridem ex philosophiae B fontibus hauseram, literarum monumetis mandandae ut animiι curis molesti que haeratione leuare ecreare que neque nunc,cum magis otiosius essem, nunqua mahi hane
operum adsumedam esse decreui; Tt opustulum hoc nostru elegantiusfecerem, illumve in eo orationis fucsi adbibere. Vtrum in eo tantum elaborandil mihi esse duxi, ut quatum possem, ac compediy modus pateretur ee picue dicerem de rebus hisce eminenti amisim quaesirapte natura obsecurae nobissint,aciemque mentis facile efuerat. resine magna ratione hancpotissimu philosophiaepartem quamuis altissimam selegimus ac listeris mandatam esse censiuimus, Nam si probe no ii, quamuis omnes philo phiae pamtes, ae loci animaι hominis mirifice perficiant; caeterniue quibustumque artibus,aeso tunarum copiis longe antecellant multis tamen partiueus diuina cientia seu prima philosophias sapientia appellare malueris, philosophiae partibus aliis praeferenda e hae
C in eius praecipue functione homini Ioelicitas constitueri: qua imbutus diuina quoda- modo vita aemulari potest atque attingere. Quapropter in nussa philosophiae parte emplicata maius studiiι impendi oportere reor, quam in hae longe omnisi praefantissima. At, ut veritatu maiore ratione habeam, quam pudoris, nullus plut ophiae locus ieiunius ab Aristotele tractatus est nullibi plura desiderantur, quam in prima Philoohia. Nee tamen propterea reprehendendum arbitror totius philosophiae parentem, eterum iustis de causis opinor parciore eiίfuisse in hac parte explicata: quas in hoc loco asserre fortasse non sit opus. Ideo Δοῦ plurima animaduertissem in Platonis monumentis,antiquiorumq; philos ursi decretis, quae huius scietiae essent; nonnultaque Vidua cogitatione harsi reril mihi equutus esse Uderer, quae alios fortasse praeteriissent, statui meo repretiilfactum uniuersa. quae ad hanescientia pertinentwrdine quoda acherii D distribuere in uni que copendium colligerem , ut alij doctiores planius explicare,diffisii que tractare possent, quae ego succincti tantum attigissem. Dedi igitur opera, me hoc opustulo id conficerem. Primum vero depraestatia huius dis In ride sue auditore eius idoneo mihi dicendia esse visum egomni'ue explicui, quae ossicere possint viro sapientiaestudiose. me praefereda praemonstrandaque censet, quae mihi ridebatur pertinere ad peritia huius displinae, atqueFientia antecedere. In sicundo vero ac tertio
lumine iamscientia aggressus de ente, de uno,ite de very,ac bono,necnon de actu Spoletia, ea collegi quae maxime ad rem facere existimavi, m quae dissiciliora esse arbitratus sum. In quarto postmodi; acces adprimu rerum omnium principisi; eque tan-rum de eo attigi, quae rationis naturali lumine nobis coperta esse poterant, omissis illis, quae are ione hominibίrique diuino excedentisHque numine afflatis tradita per ma-
139쪽
nus accepimus. Etenim constanti Destatuera intra rationis limites me continere, em Eperi Que quantum lumen menti nostrae a natura inditum valeret ad cognitionem e cipiendam,stu potius eruendam de rebus eminentissimis maxime que remotis ab omni senseum vi. Digressi a prima rerum ca s,in quinto volumine generab quadam rati ne exposuimus, quoni pacto omnia entia a primo principio estruxerint, quoque modo causa prima entium causa esse existimanda sit. Deinde ad intelliam naturum exponendam accessimus. Insexto vero libro defendimus ad animas calestium corporum, ad natur que coelorum exponendam. Vniuersum demum tradiatum de inferioribus entibus sieptimus liber continet necnon etiam quid entiendum sit de naturis ,stu essentiis rerum, quae syecieigenerisse appellationem tabent. c tande, ne quid traelationide entibus, quatenus entia sunt, deesse videri posset, tetigimus tum entia rationis, Flum etiam artis opera,ac sigmenta , ut in non ente postremo omnium ac infimo sermo desineret. Hae uniuersi operis feries, in quo pictores imitati delineatione quadam videmur e=nxisse formam huius praeexcellenti mae scientiae; quam ali, doctiores magiaque ocisper ceret. Quamobrem nihil mihi optatius accidere potuisset quam ut tu id a me peteres, quod ego maxime cupiebam. nam cum recognosti castigar que hoc opusculum nostrnm summopere desideratam a viro, qui nos amaret, flummaq , erudi tionis est,tum magis adhuc atque magis cupiebam aliquefies nobis osserre, qui velletaepraestare posset,ut haec Vcluna aliariι omnium facile princeps, quam nos lineam iis quibusdam complexi sumus opera atque industria sea perfecita in publicil prodiser. Ouibus in rebus nullum puto magis votis nostrissatisfacere potuisse te uno; qui olim a prima iuuentute maxima mihi necesitudine coniunctus es a quo etiam tantsi amari Gme sentio, quantum nec optare ausim: m qui omnium bonarum artium sis peritissimus: sapientiam vero a eo colas, ut neglectis quibustumque fortuna bonis, ac corporis comoda in eius te arce collocaueris. indeque curas mortalium vanque studia destinctus quotidie, agita que ad Deum optimu precibus, ac iugi diuinam rerum medit tione animum punsiimum habeas, nulli perturbationi obnoxium, quae te avocet άμ-pientiae caltu aut officiat mentis tuae oculis, ne veritatis tenues rei emitas inues arevaleas,atque deprehendere. Dabis igitur operam primum, ut libellum hunc nostrum recognostas, edes ac quidnam de eo statuas me per literas certiorem facias. Deinde, ut uniuersam haescientiam Ommu praeclarissimam, quam nos vix attigimus, amplifices , atque compleas; nobRque bac retallatione restondeas in o scio. quam maxime etenim cupio hoc o cium, quantulumcunquesit se nobis tibi faeneratum M. Vale, ae Hme tu; obseruantisimum ama. et iis M. D. XX VI I. DI. Calen.Septemb.
140쪽
PRIMAE PHILOSOPHIAEC OMPENDIUM
RIMA Philosophia iure merito sapientiae ac diuinae scientiae nomen obtinuit: nam in unoquoque artis disciplinaeque genere is sapiens appellari soletiqui non partem aliquam artis nouerit; sed uniuersam eam tenea causasque eius generis non ignoret, quod arti illi si abiectu sit: ut sapiens me dieus ille & est.& habetur,non qui genus aliquod morbi curata idoneus fuerit; sed is, qui omnium aegritudi m remedia nouerit; carumque causas . atque accidentia uniuersa persipecta habuerit. Eadem iratione rapiens pictor binnem picturae modum ac gentis teneat opus cst; ii veru in pingendo sapiens existimari velit. Jdem in artibus quibuscunque licet intueri: pari ratione ergo ille etiam non in aliquo genere, sied abs tu te sapiens est habendus;qui non genus aliquod rerum tantum calleat, eiuLque causas nouerat,sed totius Entis peritus sit, stupremasq; eausas omnium, ac prima principia uniuersitatis rerum, quatenus homini fas fuerit, habeat LX plorata. Ac videri alicui: postet,hoc prestare non esse unius cuiusda sciet tiae; led plurium ut potius omnium. Nam una scientia unius tantum est generis; a quo,ut philossiphi dicunt, habet ut vita sit: plura ergo rerum genera, , quae Uniuerso stili non videntur ab una tantum scientia coprehcndi no Die velum'plurimarum artium opus esse. C terum non dissicille fuerit hae quaestionem di luere, de eadem respeculationem ad plures scientias pertinere 'γsleshcundum tamen diuFrsiam rationem,& ex aliis aliisque principiis: ' homine etanim medicus tracta ita quan um est sanitatis atque aegri, tu diuis capra Inem cui ilis philosophus agit de homine ea ratione, qua ad virtutem ii,struit pbtest.&pd ciuilem societatem institui. Itaque de Entibus agere secundum .propriam quidam rationem diuersorum generum ad particulares scientias ertinet. verum tractare de eutibus, quatenus entia sunt, primaque eorum principia sp ulari; a quibus osse in uniuersitatem rerum Meducitur,vniuakientiae ossicium Metus inquam,quam no iniuria sapien-la I iiij