장음표시 사용
171쪽
corruptionis alterius rei per accidens: idcirco etiam mali & priuationis per Eaccidens causa est . Malum igitur non opponitur bono, ut natura quasdam, sed ut priuatio; quae tame non existeret iussi in bono esset & bono cuipiam adiuncta. Verum cum in operatione cuiuspiam desectus, & priuatio huiuLmodi fuerit, id proprie peccatum dici solet. Vnde etiam natura peccare dicitur, cum monstrum generatur. sin vero ea actio agentis rationalis fuerit, iam non tantum peccatum, sed etiam culpa est. inde habitus ac disipositi nes ad huiusmodi operationes vel rectas vel pravas,dicuntur virtutes ac vitia : Ac iam inter bona malaque huiusce ordinis incipit apparere contrari tas,ut malum non tantum boni priuatio sit, sed etiam bono cotrarium. Citerum quonia de bono & malo generi morum proprio non est primae phi- Flosophiae speculari, sed illius doctrinae,quae moralis seu ciuilis dici solet: idcirco haec in praesentia missa faciamus, dicamusque quamuis malum proprie sumptum no sit quicumque desectus boni,sed priuatio, id est defectus boni, quod alioquinaturae illi deberetur: tamen latius si rationem mali extendamus ; quicunque boni desectus poterit dici malum. atque hoc pacto
nullum ens praeter primum erit immune a malo; sicuti etiam nullum ens a primo immune est multitudinis non entis,& falsi,ut supra ostendimus. Ac sicuti non ens purum immixtum enti, id est,in quo nihil omnino sit entis,de ea multitudo,quae omnino sit expers cuiuscunque unitatis, de falsum,in quo
nihil ulla in parte sit veri, non tantum existere non possunt, sed neque etiam intelligi: ita malum illud, quod omni ex parte sit boni expers, non tantum G existere suapte vi poteri sed neque percipi mente poterit. Haec fere prodita sunt ab antiquioribus philosophis tanquam enti aequalia. Avicena post prisDcos excellens autor, quatuor nisce adgit, rem id aliquid. Sed quoniam res
dicitur tanquam quae esse ratum habeat ; de aliquid veluti non aliud quid a seipso, sed sibi indiuisum, ideo res attinens quoddam, agnatumque enti via detur aliquid vero uni nam non esse aliud quid a seipso si quis dixerit, dicet utique illud esse a se ipsy indiuisium,quod est unum esse. Quamobrem cum fatis superius tractatum a nobis sit tum de ente tum de uno, non est quod praeterea vel de re vel de aliquo quidpiam sit addendum. Verum quoniam praecipua entis diuisio deductioque est per actum & potentiam, Operaepre- cium erit, maximeque ad primam philosophiam accommodatum,Vt pauca quaedam perstringamus de utroque horum. Nam si plurimum vellem in ea re immorari, de qua Aristoteles summus philosophus accurate luculei terque disseruit in nono libro Primae philosophiae; ineptus merito haberi possiem. Potentia proprie sumpta duplex est, activa inquam & passiva. actuita potentia est principium agendi in alterum, inquantum alterum . pote tia vero passiua est principium, quo quodpiam potest ab altero pati,inquam
tum alterum. Non dicimus transmutandi, ut Aristoteles, ne pressus accipere potentiam videamur: eam scilicet, quae est in rebus moestibus. hic etenim etiam actionem de passionem latis sine capimus, non eam pressam quae non est absque alteratione . Potentia vero activa, quae est agendi principium,
172쪽
A cipium, primo quidem duplex est, rationalis scilicet& irrationalis: irrationalis potentia est tantum ad unum, ut puta potentia calefaciendi in igne α Egefaciendi in aqua. Rationalis vero potentia eadem est contrariorum, quoniam eadem etiam est ratio contrariorum, eademque scientia. idcirco huiusmodi rationalis potentia cum simul agere contraria nequeant, ex se vero sit indeterminata ad contraria,in actum non prodit, nisi per electionem definiatur ad alterutrum. Passiua vero potentia, quae est principium patiendi, quaedam quae magis proprie etiam potentia esse&dici consiueuit, ea est quae actum excludit. Alia vero potentia est, quae actum non excludit ; id est,quae esse nequit absque actu suo cui subiicitur: & ideo potens tia& sit & dicatur. Prioris ordinis potentia passiva eadem est contrariorum : non enim carere actu unius contrarij potest, nisi perficiatur ab altero comparique contrario : & idcirco eadem est quae ab utroque contrariorum, quamuis non simul potest perfici. Contraria namque, ut supra diximus, conueniunt in eodem genere atque in eodem subiecto. non tamen inficias tuerim, hanc potentiam,quae contrariorum est,magis propensam natura esse, potiusque habere id contrarium ex duobus quod se habet ut habitus, & persectius est, quam alterum quod vel imperfectius est, vel ut priuatio se habeat. At illa potentia quae actum non excludit, sed subiicitur actui proprio, ab eoque perficitur; eadem non est contrariorum; quia eorum alterum tantum sibi adsciuit ut proprium : ac huiusimodi potentia in-C uenittir in corporibus coelestibus; necnon etiam in substantiis illis, quas proprietatibus quibuslam natura insignivit, ut puta ignem caliditate & aquam humiditate . quocirca Aristoteles in Praesicamentis cum dixisset illorum esse aliquid medium, quorum non est necessarium alterum inesse susceptibili, subdit, nisi si qua eorum alterum natura sibi praescribat . In hisce tamen ubi vera est contrarietas, quamuis eadem substantia completa, ut puta ignis vel aqua, non sit susceptiua contrariorum; materia tamen ex qua constant huiusmodi substantiae, eadem susceptiua est contrariorum. Tot igitur sunt potentiae species,quibus illud commune est ut sint quaedam inchoationes actus ac persectionis: quamobrem inchoatio & potentia ad impersectionem, seu ad priuationem & corruptionem a nobis potetia non
D dicetur,sed impotentia. Nam quemadmodum illud, quod non potest quapiam persectione perfici, impotens & est & dicitur ; ita etiam illud, quod potest imperfici seu perfectione quapiam priuari, impotens est, ac per impotentiam imbecillitatemque, non autem per potentiam, dicitur posse incommodum illud pati. econtra resistere ac repugnare corrumpenti impe ficientsue est ex potentia. Vt ergo diximus, vera potentia est quaedam actus inchoatio, diuersa tamen ratione inchoatio actus intelligitur in potentia passu a & in activa. Nam passiva potentia inchoatio quaedam est actus, qui pertinet ad id in quo est potentia, immo qui persectio est illius
'otentiae. At is actus, cuius inchoatio est potentia activa, non est pe tectio agentis aut potentiae activae, sed patientis ac passiuae potentiae. α
173쪽
ideo potentia pastiua impersectione quandam significat in eo in quo est,cu- tius actus proprius perfectio est. At potetia activa nulla dicit impersectione
in agente,immo ex persectione est.Non enim est inchoatio actus seu persectionis agentis in agenteque,sed est inchoatio effectus agetis.Nam effectus omnis antequam fiat,sicuti est in potentia patietis, ita quoque est in virtute agentis. & idcirco in utroque inchoatione quandam habet. Sed diuersa est haec inchoatio,quia in patiente est imperfectio capax persectionis in agente vero est perfectio & virtus agentis. Verutamen potentia haec agetis, qua duximus inchoatione estectus, tanquam quae effectum cotineat,triplici modo se habere potest ad effectum. Nam vel continet effectum secundu eam rationem, secundum qua effectus producitur ac existit; ut ignis qui ignem ge- pnerat.vel effectus continetur in potentia agentis, non eade ratione qua in se
est. hoc vero adhuc duplici ratione accidere potest; nam vel imperfectiori modo cotinetur effectus in agente quam ipse in se est , vel modo & ratione perfectiori. Exemptu prioris,sicuti senae in quo est vis productiva animalis vel platae seu serra in qua est vis factiva scant. Posterioris modi exemplit,ut in sole est vis platae productrix,& in corporibus coelestibus vis est horti instari orsi generabilium effectiva: non quod in eoru potentia sit forma platet aut cuiuspia generabilis secundu eandem ratione, qua est in plata aut in quopia
alio generato,nec secundum ratione inferiore, ut in instrumeto,sed quoniainsit secundum eminentia& excellentiam quanda. Quo in loco illud no est praetereundit, agentia illa,in quibus est effectus forma,seu secundnm eande cratione, seu secutidum inseriore ratione,esse veluti instrumenta quaedam,&indigere ad actione quaeque sua, superioris agentis fomento,cuius ratio est, primo quatum ad illa agentia, in quibus effectus est secundit inferiore modum:quia ex nihilo nihil fit:idcirco nihil potest actione sua pertingere ad id quod est persectius se. Quamobrem si effectus in quopia fuerit secundum
rationem inferiore,impossibile est id agens virtute propria pertingere ad euestectum producendum;sed indiget superiori agente,in quo essectus pers et tori modo sit,cuius posterius hoc agens veluti instrumentum sit. At ag tis, in quo effectus sit secundu eandem rationem, illa est conditio,vi esse noqueat effectus causa, pr terquam dum sit,seu in fieri, non autem in esse; eo quod non est causa formae illius per se, id est inquantum talis forma est: sic si enim sivi ipsius esset causa. indiget ergo superiori agete,quod sit causa per se illius formae. Etenim cu effici queat,causam habeat necesse est. Aliter etiam eandem ratione formemus, Omne in quo aliqua perfectio existit secudum participatione, indiget ut foueatur ab aliquo, in quo forma illa persecte s cundum se totam exista id est coplete & non participatione quadam. leautem agens opus est, ut contineat formam illam eminentiori modo & ratiotie potiori iam enim ideae repudiatae sent. Ecce quonam pacto colligitur illud agens, in quo est forma effectus secundum eandem rationem,indigere superiori quodam agente a quo foueatur;eo inquam in quo serma effectus non sit secundum participationem, sed secundum eminetiam. Satis iam a bitror
174쪽
A biiror expositum esse quonam pacto diuersa ratione inchoatio actus sit inpotentia pastiua x in potentia activa. sed quonia ratio de definitio potetiae sumitur ab actu,ut persectius intelligatur ea,quae dicta sunt de potetia pauca quaeda de actu subiicienda sunt his,quae de potentia tractata fiunt. Ac somnis persectione dicit.perfectio vero multiplex est nam quςda sunt pers ctiones quae coplent substantiam per se existentem. ac eiusmodi perfectiones dicuntur formae seu actus substantiales, a quibus substantia esse habet. quaeda vero perfectiones adueni ut substantiae iam existenti: & hae,actus a cidentales nuncupantur: hi vero quida perfecti sunt, quida imperfecti, id est, semper admixti potentiae. persecti,ut albedo,nigredo figura,ac huiusinodi. B imperfecti, Ut motus te tempus: nunqua enim horu actus perfectus est, sed semper potentiae admixtus. quare si quis omne ab eis potentiam auferat,auferet etiam proculdubio queuis actum ut omnibus constat. Ex actibus illis qui persecti sunt, quidam secundum esse de secundum specie sunt impers ctiores substantia,sicuti accidentia per accidens de proprietates quae substatiam quampiam consequuntur: Nonnulli vero actus qui itidem accidentia sunt, quamuis secundum esse imperfectiores existant substantia, cuius fiunt actus; tame ratione propriae speciei persectiores sunt substatia illa cuius sunt actus. huius odi sunt operationes de habitus perfectivi substantiarum, ut scientia de intelligere intellectui coparata: quae quoniam accidetia sunt,vimque imperfectius etia esse habebunt quam substantia,utpote quae per se extu C stit. Attamen secundit rationem propriae speciei sunt substantia persectiora, quia sunt quaedam pateticipationes naturq ssubstantiaeque longe superioris ac potioris intellectu; in qua natura utique substantiae sunt.at in natura inseriori, a modo propriae speciei degenerat, atque accidentia fiui, participationecque sunt naturae longe praestantioris, per quae intellectus quodam modo attingit ea,quae ipso praestantiora eminentioraque existunt. Actus vero si co- paretur ad potentiam, prior est de dissinitione de natura & perfectione,necnon etia tempore, i potentia teporaria fuerit,non aeterna. Quod actuspers ctior sit potentia, perspicuu est nam potentia est inchoatio actus,actus vero Persectio potentiae. Quod etia natura prior sit actus,mamsestu est; nam perfectu natura prius est imperfecto: imperfectu etenim tum dicitur, clim exi-
D stit per deficientiam a perfecto. Qusd etiam dessinitione prior sit actus,nulli ambiguum esse potest: nam potentia neque definiri potest neque intelligi nisi per actum: actus vero non eget in sui dessinitione potentia. At quod tepore prior sit actus potentia temporatia, neminem latet: nam potentia illa non potuit deduci de non esse ad esse,nisi a quopiam quod actu esset. Caeterum in his,quae de potentia ad actum deducuntur, potentia tepore est prior actu illo,non autem actu absolute, quoniam effectus nullus de potentia adactum deducitur, nisi ab aliquo existente in actu. Quamquam longe plura dici possent de potentia de actu nihilominus compedio huic nostro ea, quae hactenus diximus, satis videri debent.
175쪽
.APIENΤIAM non circa partem quampiam en-
1 tis,ut caeteras scientias, sed circa ens ipsum versari, atque agere de primis principiis entium, quatenus Fῆ entia sunt, iam statim in exordio huius opusculi
.expo sta imus . necnon etiam ostendimus ens de enatibus dici, non eadem ratione, neque penitus di- rsa, sed ad eandem, quae primis entiumY nuei niati ob utramque igitur causam aggredi eda a no- bis tractatio est de primis principiis ent tu; ex qui-ybus deductum derivatumque est ipsum esse,in cratera omnia quae sunt. Primum vero omnium id breui ratione probandum est in principiis entium, cuiuscunque illa fuerint ordinis, non posse in infinitum procedi,sed ad quaedam principia deueniri,quae sint prima,& in quibbus sisti oporteat: quod certissimo argumento ita se habere conuincitur. GNam in unoquoque genere principiorum, in quo principia quaepiam fuerint priora; quaedam vero posteriora & veluti secunda principia, semper omnis vis posterioris dependet a priori causa in eo genere,illique innititur. exempli causa,in genere principi j essicientis,si duo agentia fuerint, alterum posterius, alterum prius; posterius agens semper innititur vi prioris: quae si cessaret,posterius utique agens nihil posset agere. sic serra nihil agit nisi adsit faber lignarius; neque plantae semen aut animalis absque vi coelestiu co porum. Eadem propemodum ratio est in genere causae materialis: materia namque secunda opus est ut primae inhaerescat; ex qua vim habeat, ut materia & esse,& dici queat. sic in finibus, medii etenim propter ultimu finem expetuntur.Non dissimilis modus est formae; omnes namque disseretiae su- Hperiores continentur in ultima differentia; atque ab ea complentur. quamobre uniuersali quadam ratione probatum satis videri potest, medias quas que causas veluti instrumenta quaedam esse priorum sui generis: instrumeta vero non agunt, neque vim ullam habent, si virtus primi agentis cessauerit. Ex his liquido,& luce clarius colligitur,infinita principia esse non posse; sed ad prima deueniri. nam in infinitis principiis nullum constitui primum
potest, sed omnia media sunt, ac veluti instrumenta: instrumentum vero Mgere quodpiam nequit virtute primi principii cessante. igitur ad prima deueniendum est,a quibus vis in posteriora defluat. Aristoteles in secundo libro Metaphysices rationes adducit, quibus sigillatim in unoquoque gene
176쪽
A re causi; id probet, quas in eo loco facile quilibet poterit intueri,ut omittam
ea qua dicit in octauo Physicorum de causa mouente, S in primo Post riorum de causa formati,quam explicat definitio. Cum ergo omnino repudiandus sit processus ad infinita,& ad prima principia deueniendum;utiquectiam cntium,quatenus cntia sunt,prima aliqua principia costituenda sunt. Verum quoniam tum intrinsecae causae principia appellantur, tum extrinse-.cae ut efficientes & fines si qua fuerint principia,causa ue seu intrinsecae seu ex trita lecaliquae pedeant ab aliis causis: ea nimirum principia prima entium neque csse neque dici iure poterunt. De primis ergo principiis entiu omis so interim an unu sint an plura primum scrutari conemur, quid non sint: s deinde vero pro tenuitate ingeni j nostri eo quo poterimus pacto tentabimus leui significatione innuere quid sint. Principium primum entium corpus esse non potest,multis de causis: nam corpus omne mobile est, motus vero generatio quaedam,qua de quodam no esse tenditur ad quoddam esse: a primo vero principio totius esse, maxime alienum est non esse. Amplius motus omnis actus est entis in potetia. Cum autem actus prior sit potentia qualibet,ut superius comprobatum est,primo enti potentia conueni
re non potest, quamobrem neque corpus esse. Praeterea omne mobile a mo
tore quodam mouetur, qui est prior & perfectior mobili: primum vero a nullo mouetur, neque ab ullo pendet: ergo primum principium non potest esse mobile,quare neque corpus. Amplius,omne corpus costat ex partibus, C quarum quaevis fallena per te sumpta secundum rem a toto distinguitur: dependet igitur quodlibet corpus ab aliis a se: primum vero principium non potest pendere ab alio a semam si dependeret ab alto,no esset primum: non ergo primum principium corpus esse poterit. Idem quoque probari potest rationibus sumptis ab uno: na quavis multitudine prius est viati,corpus autem omne maxime addictu est multitudini, multitudinemque pra cipue prae se fert igitur corpus primum locum in entibus nequaquam tenere potest. Minor proposito huius rationis adstruitur, ne quis dubitet; tum quia corpus omne multitudinem,immo infinitatem quandam partium habet: tum quia cum mobile sit de esse quopiam ad aliud tendit, eoque pacto quandam,Vt ita dixerim, essendi multitudinem secum defert. Quoa si ex D ratione boni rem hanc scrutatus fueris, idem proculdubio tibi liquebit. illud etenim quod continuo quodam tenore semper generatur, & nunquam est,ut inquit Plato in Timaeo, certe ex omni parte persectiam atque absolutum esse nequit: mobile autem omne,cuius ordinis est corpus, semper generatur quoniam ex una essendi dispositione ad aliam tendit , simulcas omnes minime possidere potest ergo mobile nullum perfecte atque absolute bonum potest esse. Item cum actus sit persectio potetiae, id quod aliquo pacto est in potentia, non potest esse omnino perfectum : sed omne corpus quia mobile est,est in potentia: motus nanque est actus entis in potentia gitur nullum corpus est absolute persectum. Amplius corpus omne constat ex partibus :partes autem habent esse deficiens, & esse in potentia:
177쪽
ergo ratione partium quamuis alia deessent, in quolibet corpore est poten- Εtiae quare nullum corpus est absolute bonum. Ex veri etiam natura idem colligitur. nam verum id est,quod est consorme suo principio. Primum e sto verum est id quod sibi ipsi tantum conforme est,& a nullo pendet: hoc enim modo erit prima radix & prima origo veritatis. Corpus autem nullurationibus iam expositis appare tale esse posse,ut sit omnino independens. neque igitur prima veritatis origo seu fons esse poterit. Ecce ergo quam luculenter probatum est primum entium principium corpus esse non posse. Nequit etiam fieri, ut primum principium entium sit forma aliqua corporea,seu materialis . nam huiusmodi forma duplex est, accidentalis inquam,& quae substantiam constituit. Exploratum cuicunque est primum entium Fprincipium nulla ratione fieri possie,ut sit accidentalis forma quoniam accidens omne posterius est substantia; primum vero principium est omnium primum. Amplius,accidens proprie non est,quia ipsum sit, sed quoniam eo aliquod est affectum . Primum vero principium entium maxime proprie est. Item,ens posterius dicitur de accidente quam de substantia: at de primo principio,sicuti maxime, ita primo etiam dicitur; de aliis vero entibus per habitudinem ad primum. Certissmis ergo rationibus constat, euidentissimisque argumentis, primum principium non esse formam accidentalem. Sed neque natura sermae materialis,quae substantiam constituit,ac propte ea substantialis forma dici consueuit, primo principio couenire potest: se ma namque materialis a materia dependet, tanquam a causa in suo esse: sed Gprimum principium a nullo dependet: qui namque fieri posset ut esset primum Z igitur forma materialis minime omnium erit. Praeterea omnis forma
materialis habet esse incompletum; ac propterea non est per se,neque etiam definiri intelligive perfecte potest,nisi cu materia. At primo principio comvenit esse maxime omni u perfectissimum. igitur primum principium somma materialis esse non poterit. Amplius omnis serma materialis diuiditur, prout diuiditur etiam materia,in qua est, & a qua in esse dependet. at diuisibilitas repugnat primo, sicuti etiam multitudo;quoniam est maxime unu; de cuius ratione est indiuisio. Amplius, quaecunque forma materialis est
definitiva per materiam ad certum locum, certumque tepus: quamobrem actionem quoque definitam habet certoque loco,temporsve accommodatam: sed primi principit actio minime definita est; atque ad omnia pertinet. Ad haec,omnis forma materialis est mobilis,atque ad subiecti mutationem immutatur: Sed primum principium est omnino expers mutationis, ut superius demonstratum est. fieri ergo nullo modo potest, ut primum principium sit forma materialis. Est praeter istas ratio Aristotelis in octauo Physicorum . nam rationibus physicis fatis ei philosopho probatum esse videbatur,motum aeternum csse, atque continuum: ex quo colligi putabat virtutem mouentem no et se virtutem in corpor sed indivisibilem. virtus ita
que omnis diuisibilis tepore finito mouet,infinito autem minimo est enim virtcs quaecunque diuisibilis,quae item corporea est, in corpore finito: nequit
178쪽
A quit enim corpus aliquod inlinitum esse. virtus vero corporea sniti corporis est finitae aionis. nam eius pars,quia esse deficiens habet in minori tempore mouebit quam tota virtus .eo namque modo res quaevis agit quo est. crgo pars tempore finito mouebit. At tota virtus ea proportione, qua parte excedit,maiori quoque tempore mouebit. quamobrem colligitur eam etiafinito tempore moturam este, non autem infinito : nam infiniti ad finitum tempus quo pars mouet, nulla est proportio, nullaque comparatio; quam tamen esse opus est inter totum & partem. Sic ergo omnibus exploratum
esse potest primum principium entium,quod etiam cuius pie motus prima causa, primumque principium existit,virtutem corpoream seu diuisibilems esse non posse: in qua,ut superius tetigimus,totum cst post partes ac a partibus pendet a quibus etiam conflatum est, ac ad infinitatem materiae no entisque tendit. Sed ratione quoque satis efficaci conuincitur primam hanccntium causam neque etiam esse posse formam corporis abstractam a m teria incorpoream,atque indivisibilem: quales sunt animae corporum caelestium . Anima nanque omnis quoniam forma est corporis,proportionem
habet ad corpus illud, cuius est sorma: corpus autem omne diuisibile est. idcirco omnis anima vel est diuisibilis,ut eae quae materiales sunt: vel quandam sapiunt prae se seruntque diuisibilitatis naturam,ut eae quae sunt imm teriales de abstractae. qua de re Plato in Thimeo dicit animam constitutam esse ex indivisibili.& diuisibili, substantiaque, siue essentiam dicere malue- C ris:ac si diceret essentiam animae consistere inter ea quae penitus indivisibilia sunt, 5 ea,quae penitus sunt diuisibilia, corporea inquam:ac propterea virorumque naturam referre, ut indivisibili suo attingat ea quae indivisibilia sunt anim ue natura praestantiora:diuis ibili vero item suo attingat cor-yorea diuisibilia , quibus conuenire eam oportet , ut pote quae eorum sit
forma. Praeterea omnis aninia, quia est actus corporis,non agit in exteriora, praeterquam utens corpore cuius est forma,tanquam instru mento actionis:& idcirco no agit nisi permotum. Omnis vero nutu simodi actio definita ac terminata est,neque se extendere potest ad omnia entia:ideo primu entium principium anima esse no potest. Uerum neque etiam est intellectus purus superior anima,is scilicet, qui secundum proprietatem ,& non eminentia D quadam dici debeat intellectus seu intelligentia inam secundum quandam eminentiam principium entium esse & dici intellectum insta ostendemus in eo etenim,qui proprie intellectus est,quamuis omnia sint, attamen definito determinatoque modo sunt; ratione scilicet intelligibili, eius quoque intellectus esse ad certam quandam naturam determinatum est,intelligetiae inquam seu intelligibilitatis, ut ita dicam. quamobrem in eo ipsum este est secundo in quandam essendi participationem. At id,quod est quadam essem di participatione, primum entium esse non potest: sed necesse est ut ab eo
pendeat, in quo sit esse persectum; quinimo quod sit ipsum esse per se ex
stens,non contractum ad quampiam naturam essentiamve. Praeterea omne
agens,in quo natura aliqua existit secundum participationem, non potest
179쪽
eandem naturam alteri impertiri,nisi foueatur a superiori agente,in quo e E 3 dem natura eminentiori modo fia erit.nam cum in ipso natura ea sit particia patione quadam, ipsum nequit esse cause per se illius naturae, sed a superiori agente,quod sit per se causa illius naturae, ueatur necesse est. Hoc experiamento ita esse comprehendimus in agentibus hisce inferioribus univocis: ignis namque ignem minime generaret, neque planta plantam, aut animal animal, nisi a corporibus coelestibus fouerentur;in quibus formae omnes hae inferiores de corruptibiles existunt eminentiori modo. Agens igitur, vi r uertamiir unde digressi semus, in quo est aliqua natura secundum participationem,non potest esse omnino primum,sed superiori indiget; in quo ea natura sit eminentius. si ergo in intellectu puro esse ipsum participatione F quadam est,intellectus utique primum principium entium esse non Poterit; immo is intellectus erit a primo,quod ipsum eo esse impertiit. Amplius ubi est diffinitio & contractio essendi, ibi est multitudo atque imperfectio: primum vero ut ostendimus,cuiusque imperfectionis est expers. Hactenus satis explicatum ac rationibus comprobatum esse videtur, quid non sit primum principium entium. Nunc vero tentandum nobis duco, idque vere
cude si quo modo pro ingenij nostri imbecillitate possumus attingere quidnam sit. Tentabimus hoc equide,ea praefatione tame,ut nobis id costet ,id quod ipsum in se est, effugere & superegredi omnem intelligentiam ac cuiuscunque cognitionem. Verum quoniam hominis stelicitas,ut philosophi Christiamque perhibent,in eius contemplatione praecipue sita est, ac huius Gprimae philosophi de qua agimus,negotium illud eximium est,ut de Deo notitiam tradat,esque cognitioni summam operam impendat, ut in exordio huiusce operis diximus; qua de re Theologiae etiam appellationem obtinuit,pauca haec libabimus. Illud igitur primo dicendum est,primum principium entium esse ipsum esse per se existens . ad nullamque naturam siue
essentiam contractum .hoc ratione comprobatur.Nam omnis natura, quae
pluribus conuenit secundum analogiam quandam, perfecte atque absolute inuenitur in primo,ratione cuius in caeteris quoque quae ad eam analogia pertinent ea natura inuenitur. at ens dicitur de entibus per analogiam, ut in secundo libro ostensium est. Ergo absolute conuenit primo enti,ac primaeentium causae,non autem ex contractione quadam. Amplius,illud cui natura quaepiam secundum participationem conuenit, dependet ab eo cui ea
natura inest eminentiori modo siue per essentiam: Sed primum principiumentium a nullo pendet:igitur esse participatum seu contractum ipsi conu ni re non potest. est igitur ipsum esse per se subsistens. Amplius, omne id in quo esse contractu in est, quandam multitudinem prae se fert, illius scilicet naturae cuius est atque ipsius esse, quod contractum definitumque est ad eam natura: multitudine vero quacunque prior est unitas: ideo necesse est ut hoc,in quo apparet multitudo, non sit omnium primum. Praeterea biest contractio, ibi non est absoluta arque omnibus modis completa persectio seu bonitas: imperfectum vero quodlibet a persecto pendet:dicitur
180쪽
A namque imperfectum secundum diminutionem persecti. ergo in primo principio entium nulla esse potest essendi contractio. Erit igitur ipsum esse per se existens,ad nullamque naturam contractum, sed omnem persectionem essendi in se continens. Post hoc id etiam: asserimus, primum rerum omnium principium esse ipsum unum atque ipsum bonum ipsumque verum.Cum aute dicimus primum principiu esse ipsum viati,utique no intel-gimus unu illud, quod est principiti numeri quodque ad genus quatitatis pertinet sed unum quod eandem naturam cum ente significat; quamuis secundum rationem ab ente distingatur, ut expositum fuit satis luculenter in secundo huius operis libro. Probatur hoc quod proposuimus ratione. Nams si primum principium est unum participatione quadam,non autem ipsium
Vnum, non esset primum.id enim quod alicuius naturae est particeps, semper indiget superiori natura, a qua contineatur ac seueatur, ac in qua demum ea natura cuius ipsum est particeps,eminenter contineatur. Ad haec si primum principium non esset ipsum unum, sed participatione unum, in eo utique videretur esse aliqua compositio ac multitudo; ex uno scilicet cuius est particeps, de ex sui ipsius natura: sed tum compositio tum multitu. do maxime aliena sunt a primo entium. ergo primum entium est ipsum unum. Praeterea nisi esset ipsum unum, utique neque etiam es et ipsum ens: infirmareque opus esset omnes eas rationes,quas paulo ante attulimus: unuci enim atque ens eandem naturam significant obtinentque, licet deficien- C ter de aegre eam utrunque eorum explicet. Illud igitur, de quo iam constat
quod est ipsum est procul ditio erit etiam ipsum unum. Item quicquid sit illud quod ipsum unum ex elicet,nimirum pertinet ad esse quodpiamtillud
vero de quo constat,quod sit ipsum esse,continet omnia, quae pertinent ad quemcunque essendi modum. in ipso ergo continetur etiam ipsum unum,
quicquid sit illud. Amplius, ut elegantissime disserit Boctius in aureo opusculo de Philosophica consolatione, siue sapientiam seu bonitatem siue potentiam dixeris,mancum quoddam ac deficies dixeris,nisi posueris ea omnia unum esse simplicissimum, omnisque copositionis expers. si ergo primum principium non esset ipsum unum simplicissimum, mancum quodpiam de deficiens in eo esset: quamobrem neque primum constitui illud D oportet. Est praeterea ipsum verum: nam si veritatis esset particeps, ob id propterea veritatis participatione esset verum,quoniam principio suo com forme esset, a quo penderet: sed primum a nullo pendet: non ergo veritatis
particeps est, sed est ipsa veritas ipsumque verum sibi namque ipsi est unum atque idem. Nec dissimili ratione est ipsium bonum: nam cum bonum, ut, supra diximus, habeat rationem appetibilis d quod appetitur ab omnibus Omniaque appetibilia cinera propterea appetuntur, quia quandam similitudinem illius gerul:ac demum id propter quod omnia appetuntur, ipsum vero nequaquam propter quidpiam aliud est certe ipsum appetibile, ideoque ipsum bonum. Ad haec si bonum sumatur prout perfectum est, de s eundum rationem perfecti;idem de primo principio adhuc magis consta-