장음표시 사용
301쪽
probareusetanae prostetur iccirco Fastos Eudoxiamve Metonis vetustio- Erum Astrologorum in octauis tradetium,sequi, quod hi publicis sacrificus
essent aptati,& notior illa vetus agricolis concepta opinio.itaque C lari vel maxime fu optandum,ut Lunae cum sole congressus eo anno in Brumale solstitium incideret, ne scilicet quς natura indiscreta sunt distraherentur,vdique annus naturalis,& ciuilis,eiusque primus mensis ab eode principio repeterentur. Sed aliter cadente,n5 putauit prorsus sibi esse a more maiorum,& sacrificiorum temporibus recedendum. Erat enim vetus Romanoru comsiuetudo ut satis me puto in meo libello ex Ouidio, Simplicio,& aliis bonis authoribus docuisseὶ ut abrumali solstitio annu inchoarent. Primum vero mensem,hoc est Ianuarium,a noua Luna, quae proxime Brumam sequere- Ftur: Februarium,a secunda,lc caeteros eode modo: ut Haebraei mensem prismum,a noua Luna post AEqinoctium vernum, quod eis erat initium anui, & Athenienses ii noua Luna post solstitium aestiuum,unde principium anni capiebant: quo fieri necesse erat etiam in maxima sacerdotum fide, ac diligentia, ut uota semper in octauu post Brumam diem,aut alio certo numero Calendae Ianuari j,sed plerunque citius, aut tardius pro varietate temporis Lunae silentis inciderent. Cum igitur accidisset eo anno,quo noua ratio
est a Caesare instituta ut viij post Brumam die esset noua Luna: quo die superiore consiuetudine Ianuarius hoc anno erat inchoandust itidem sibi Cm 1ar faciendum ob eam, quam dixi causam,putauit: quae ut illi pontifici Maximo propter vanet religionis iam abolitos fastos grauis est visa, sic apud no- Gstiae religionis Antistites nullius debet esse poderis, cu nihil faciat ad Christianorum Fastos:aut si quid facit, leue incommodum maxima commodistate pensetur: ut obstare non debeat,quo minus in correctione anni, Cale dae Ianuarii ad anni naturale principium, & diem Christi natalem, & haec omnia ad brumale solstitium reuocentur,plana,luculenta,& plena dignit tis ratione inita:quae nec a summa veteris Romanorum instituti abhorreat. de sit piae christianorum consuetudini a natali Christi, quem natum constat in ipsa Bruma,caput anni repetentium aptissima sublata quorundam occassione. De quo quid sentias,erit humanitatis tuae, & mihi gratissimum,n r scribas. Nam si tibi probabileis causas,cur illud dierum, ex quacunque certe parum,aut nihil ad nos pertinente causa interiectorum, interuallum multifariam importunum tolli debeat, attulisse videbonpoterit fortasse non imutiliter libellus edi, paucis mutatis de spacij teporis interiecti causa, de qua nobis fuit adhuc,nec erit amplius dissensio. Sequar enim te quocunque dixtas,hac in parte,modo ipse mihi in summa cauta ne refrageris. Vale.
302쪽
304쪽
AE PENVMERo animaduerti complures aduenas, prudentes homines, nec bonarii artium ignaros,quum primum Venetias venissent, atque am
plitudine eius urbis contemplati essent, tanta esse admiratione & veluti stupore quodam perculsos, ut nihil mirandum magis aut illustrius sic unquam, vidisse prae se ferrent, ac totius oris significatione ostenderent. Non tame omnes eiusdem rei capiebat admiratio. nam quibusdam mira quς lana res, ac prorsius incredibilis esse videbatur, tam magna mercium omnium copiam ex omnibus terrarum oris ac regionibus, perpetuo quodam ac constanti tenore,in hanc unam ciuitatem invehi indeque in longe diuersissimas gentes terra marique deduci. At alios detinebat urbis fiequentia,& omnium propemodum gentium conuentus,veluti commune Orbis emporium,una Veneta ciuitas esset. Nonnulli mirabantur magnitudinem imperi j,latamque & terra & mari ditionem: at plerique omnes poli tioris de acrioris ingeni j homines, hanc nouam situs urbis rationem adeo ad omnia opportunam,ut deorum immortalium potius, quam hominum opus atque inuentum fuisse arbitrarentur, & ob hanc potissimum causam Venetam urbem omnibus aliis prςstate,quq aut hoc tempore usquam geotium sint,aut unquam fuerint. Ac nimirum, si superiora perspexeris, etiam hac tempestate nonnullas urbes inuenire facile poteris, quascum hac nostra conseras;non paucas vero seculis retroactis, quae & imperi j magnitudine, & frequentia populi, rerumque omnium copia& magnificentia urbi Venetae longe praestitere. verum post hominum memoriam, nulla usquam gentium ciuitas extitit,quae tam opportuno,iam tuto situ,atque adeo superante omnium fidem, condita fuerit. Plerique in condenda urbe satis se fecisse arbitrati sunt, si locum delegissent, ad quem difficilis & incommodus
305쪽
hostibus accessus esset ad eam inuadendam atque obsidendam. inde euenit Evt complures ciuitates conditae sint, aut in editioribus & praeruptis, asperodissiciisq; accessu, aut palustribus demissisque locis. diuersa quadam ratione nonulli nihil praeserendisi cesseere commodo opportunoque si tui ad impo lada exportandἱq, omnia, line quibus suffcere ciuitas sibi nequeat, tum ad necessitate, tum ad molliore atq; elegantiorequenda vitae cultu. Qui vero viriq; rei studuerint, paucos admodu inuenias, pauciores vero qui id pr stiterint,nullos aute quos scia,qui omni ex parrie id fuerint assequuti. At Uenditiarii sit' diuino potius quod a cosilio,qua humana industria pr ter fide e
Iu omni u,qui ea ciuitate no Videre, cu ab omni impetu terra marsq; tutissimus est, i ctia aptissimus omni u ad cuiusque rei copia, siue ex marit siue ex Fcotinente ciuibus suggeranda,atque ad comercia omnis generis merciu, cuomnibus pene nationibus habeda. Na in recessu penetralique Adriatici pelagi est sita,unde qua mare attinet ad continente,magna aestuaria paduntur,
miro artificio naturae munita.Nam X i 1 millibus passuum a cotinente mare
incipit esse vados ut intra vadosia breuiaq; littus assii rgit veluti agger quida. Haec fluctibus impetuique marino obsistentia, uniuersam eam statione i teriore,longe lateque fusam adeo tuta reddiit, ut non tantu maris impetus, quum assiligit,valida tepestate actus, fractis fluctibus retrocedat,veru metia neq; nauibus aduentantibus liber aditus pateat. Quin potius opus est, nisi leues admodum fuerint, ut his in locis,ubi vadosum mare esse incipit,in anchoris consistanimactae deinde tranquilla tempestatem a peritisque guber- Gnatoribus, seu potius vadoru exploratoribus circumactς, angusta quada &implicata via,qua scilicet altior est unda, haec vero singulis iste diebus ςstumaris mutatur & variat tande ad urbe perueniat. Littus illud quod assurgit
post vada,sexaginta ferme millibus passuu ex teditur, atque interiora aestu ria concludit. Non ita tamen continuum est, ut non septem locis diruptum mari aditum ad internam stationem praebeat. Distat autem a cotinente sex millibus passuum. Hac ergo ratione Venetae urbis aestuaria hςc partim cottinente terra, partim littore ac vadis coclusa sunt;in quibus med ijs,ea regione quae Riuolatus dicta a maioribus, in hunc usque die nome seruauit. codita urbs suit Veneta quo tempore Hunni duce Attila tota oram Venetam, i
signem Italiae prouinciam, quae histe aestuariis finitima est, igne ac caedibus Hdeuastabant. in qua calamitate Palatiij, Aquilei Opitergij,Concordiae atq; Altini, illustrium Venetiae urbium, ciues, qui & nobilitate, & diuitiis aliis
praestitere, primum se cum familiis recepere in nonnullas instulas, seu potius tumulos,qui in aestuariis hisce paululum e mari eminebant: ibidόmque op-l ida extruxere, in quibus tanquam in tutissimo portu turbulentissimam il-am Attilae tempestatem effugerent. eodem autem tempore in littore de quo supra meminimus nonnulla oppida condita fuere, eo conuenientibus eiusdem orae incolis, qui patrias item sedes reliquerant, ab Hunnis direptas, ac dirutas: tutumque locum qu sierat uxoribus, liberisque,atque
ut ita dicam diis penatibus. Postmodum Caroli Pipi iisque regu temporibus
306쪽
A bus communi consilio omnes in Muoaltum conuenere, veluti in locum omnium tutissimum, & maxime commodum. ita eo conuenientibus omnibus, quibus vexationem & deuastationem eam Italiae ab immani illa barbarorum illuvie illatam, effugere potuerunt, in eam magnitudinem quam nunc cernimus excreuerunt Venetiae. Vrbis igitur Venetae situm maxime tu tum esse liquere omnibus potest, vel ex ipsa ratione eius urbis constituendae, quum sibi homines illam condiderint, qui eam Italiae cladem trocissimam effugere: ibsque incolumes cum familiis in tantis calamitatibus perstitere . quin post ea tempora quod nulli unquam ciuitati legimus contigisseὶ a prima urbis origine ad haec usque tempora per mille fere acs centum annos integra semper ab hostili vi urbs Veneta perseuerauit,quum
tamen opulentissima ditistimaque auri argenisque ac rerum omnium ciuuitas ab extremis etiam orbis regionibus barbaros ad praedam potuerit in- .uitare. Quo sit , ut non male sentire existimem eos, qui una hac ratione Venetias caeteris ciuitatibus praestare censuere. Verum aliud quiddam est in hac ciuitate, quod longe omnium praestantissimum censuerim ego: m cumque omnes, qui ciuitatem, non tantum moenia ac domos esse putant, sed ciuium conuetum atque ordinem potissmu hoc sibi nomen vendicare existimat. ea est Reipublicae scilicet ratio & forma,ex qua beata vita hominibus cotingit. hoc ego reor esse eximium illud ac praeclarum, quo Venetiae maxime enitere,atque omnem antiquitatem superare videantur.nam &c si compertum est,nonnullas Respublicas extitisse,quet imperio,ditione, tum militiae disciplina ac bellorum gloria Reipublicae Venetae loge praestiterint, nulla tamen fuit, quae institutione ac legibus ad bene beateque vivendum idoneis, cum hac nostra conferri possit: quo effectum esse perspici inus, ut
neque adeo diuturna ulla unquam perstiterit. Quam rem cum mecum ipse considero,magnopere mirari soleo maiorum nostrorum sapientiam, industriam,excellentem animi virtutem,atque adeo incredibilem erga patriam charitatem. Fuere Athenis Lacedaemone ac Romae nonnulli ciues vitae probitate, atque in rem publicam insignes pietate viri: sed adeo pauci, ut multitudine obruti non multum rei patriae prosuerint. At maiores nostri, a quibus tam praeclaram Rempublicam accepimus, omnes ad unum D consensere in studio patriae firmandae, M amplificandae , nulla prope priuati commodi de honoris habita ratione . Huiuste rei coniecturam facere quiuis facile poterit, minime inquam ambitiosos fuisse Venetos homines, sed patriae commodo tantum studuisse: quod nulla, aut admodum pauca, antiquorum monumenta Venetiis extant, cum tamen domi forisque praeclare se gesserint, optimeque de Republica meriti fuerint: non sepulchra, non equestres aut pedestres statuae, non rostra nauium, aut vexilla ab hostibus direpta, ingentibus praeliis superatis. Unum ex innumeris gentilis mei Andreae Contarent Ducis exemplum adseram. Genuensi bello grauissimo ac longe omni u periculosissimo,cu dux hic nostrae Reipublicet praeesset,incredibili sapietia antasq; magnitudine singulari
307쪽
rem patriam seruauit,hostesque iam victores maxima clade illata prostigauit,omnόsque ad unum, aut trucidauit, aut captiuos secit. conseruata patria, re aucta confirmataque Republica diem extremum clausit . ac test
mento cauit,ne eius sepulchro,quod ad hunc usque diem visitur iuxta templum diuo Stephano dicatum, ulla ducis insignia, vitave gentis nostrae affigerentur. ne nomen quidem ibi tam magni ducis inscriptu videas. qua eius modestia effectum est . ut viri celeberrimi illustrissim I que principis monumentum plerique ignorent. certissimum hoc reor argumentum esse, non ambitionis ventosaeque famae maiores nostros studiosos fuisse, sed patriae tantum bono,commvnsque utilitati consuluisse. hac ergo incredibili virtute animi,maiores nostri hanc Rempublicam instituere, qualem post hominum memoriam nullam extitisse, si quis hanc nostram cum celeberrimis
antiquiorum conferat,sicile animaduertat. quin adserere ausim,neque m
numentis insignium philosophorum,qui pro animi voto sermas Reipubli
cae effinxere, tam recte formatam atque effictam ullam contineri. Quamobrem putaui ego exteris hominibus rem minime ingratam atque inutilem
me facturum, si tam praeclarae Reipublicae institutionem literis mandarem, quum praesertim nullum his temporibus videam ex quamplurimis docti Dsimis viris,qui multum ingenio, eruditione rerum omniv,ac eloquentia valent,hanc rem literis illustrauisse. Cui licet nihil luminis ex oratione nostra afferri posse certo sciam, per se tamen est adeo illustris, ut non tantum sibi, veru metiam orationi alioquin tenui multum splendoris & dignitatis sit allatura. Quamobrem dum de hac nostra Republiea scribere instituerim, ut quilibet facile dignoscere queat,recte ne an perpera se habeat,hinc mihi potissimum exordium sumendum reor. Hominem scilicet a natura ciuile animal effectum esse, si tum vero nedum recte vivere, sed nec vivere posse: id quod quotidiana necessitas ae victus vestitusque ratio plane ostendit: acob eam causam,& a principio homines conuenisse in hanc ciuilem soci
tatem , ac deinde perseuerasse, ut bene beateque viuerent, hoc est, ut mutuo adiumento atque opera seminum hominis bonum assequerentur,quoad fieri potest donec mortalem hanc vitam degimus. Quamobrem etiam uniuersa ratio ciuilis institutionis eo pertinet, ut qua faciliori via id fieri queat, ciues faciat scelicis vitae compotes. At stelix beataque vita usu virtutis praecipue contineri a summis philosophis perhibetur,quod etiam probant certis limis rationibus, de argumentis euidentissimis. Verum usus vi tutis & in muneribus bellicis elucet, & in functionibus pacis. Atqui quamuis laus bellica, totaque militaris ratio tum necessaria sit ciuitatibus pro conseruanda libertate, ac finibus tuendis, tum etiam dignitatis & splendoris plurimum habeat; nihilominus respuit communis nominum sensus os scia bellica, squibus caedes ac mortalium detrimenta imprimis procur tur,)esse per se expetenda, atque ad ea caetera omnia ciuilia munera esse r ferenda. ac crudelis quidem ingeni j, vel potius ab humanitate abhorremtis hominis esset, optare praelia, caedes , incendia, hac duntaxat de causa,
308쪽
vi in te militari clarus sit adde etiam si libeat ut silmmi Imperatoris laudem consequatur. Ouare omnes philosophi insignioris notae in hanc sententiam. consensere,bellum propter pacem expetendum esse, omnemque functione virtutis militaris atque uniuersam laudem bellicam ad pacis ossicia esse referendam. Quamobrem is reipublicae institutor,qui laude dignus haberi,&ut dici solet,omne puctum tulisse videri vult,eam moderationem adhibeat,ac eum ordinem tueatur, ut ad virtutem accommodata tota reipublicae institutio videatur: atque ad pacis functiones magis quam ad bellica munia spectare existimetur,uellicis interim & militaribus non neglectis. Nam plerunque & finibus tuendis & propagandis dummodo id sine iniuria fiat ne. B cessaria est militaris virtus. Caeterum iis,quae diximus, constitutis, illud statim in controuersiam reuocari solet, eubernationi ciuitatis rectiusne unus, an pauci praesideant, an potius uniueria multitudo: qualem plerique essngunt statum illius,quae proprie respublica vocari debeat. mihi quidem egregie statutum,sapienterque dictum videri solet,hominum subernatione per
eram homini cuipiam demadari, sed diuinius aliquid esse oportere,cui ODcium istud incumbat: quod cognosci facilὸ potest ex pleruque generibus
animantium. gregem enim ovium ouis non regit, nec equorum aut boum
armentum bos equusve aliquis moderatur, sed animal quod da longe i gis
eximium tuetur, ac regit brutas animantes:homo inquam, qui quatum brutis antecellat,est omnibus compertissimum. Itaque non diuersa ratione ho-C minem moderari ac regere debet quippiam homine praestatius & diuini usi si ex animi sententia res successi ira sit. Sed cisim in mundanis rebus,quae sensu percipiuntur, inueniri minime possit melius ac praestatius homine,ac homo varium quoddam sit alii mal, & longe diuersis partibus constetrinferioribus quippe animi viribus cum belluis communionem habet, at supremis quodammodo deos immortales attingit: id recte inter homines gubernato. ris atque moderatoris locum tenere debet, quod est in homine diuinum .id vero omnium consensu est mens diuini tanquam splendoris radius quidam a natura insitus hominum animis. Non ergo satis reipublicae cosultum erit, si gubernatio homini committatur, quem brutae illae vires saepe perturbant, atque a recta semita reuocant rationis, sed menti purae ac motionum animi D experti, id munus deserendum est. Quamobrem diuino quodam consilio, cum alia ratione id fieri non posset,inuentis legibus hoc assequutum hum num genus videtur, ut menti tantum ac rationi nullis perturbationibus obnoxi hoc regendi hominum coetus officium demandatum sit. Quod sane deorum munus, nescio an nullo inferius existimari debeat, si quis accurate secu reputet legum commoda. Primo nanque in sanciendis,plurimi sapientes viri conueniunt,qui multarum rerum experientia docti, inuetis aliorum exemplίsque veterum collatis, tandem post diuturnam consultationem decernunt id quod optimum visum fuerit:neque odio tuc aut amicitia, aliave animi perturbatione a virtute deduci possunt,quum nullius priuati causa Mgatur in legibus constituendis, quod in serentibus iudiciis semper accidere ia Z iiij
309쪽
solet. Post vero leges sancitas,si quis cotra eas fecisse deprehendatur,easque Epoenas dederit,quas leges iusserint, iure nullum habere odio poterit. Proi
deque metuendum non erit, ne qua seditio aut simultas inter ciues contra .hatur, maxima & periculosis lima rerum publicarum labes. Contra plerumque eum hominum iudiciis non vi legum quispiam plectitur,discordiae inbmicitiaeque graues proueniunt. Nam fieri vix potest ut non male assecti in eum simus, qui nobis detrimentum attulerit, quo circa haud scio, an hominum generi a natura omni u parente nihil hac legum inuentione maius com cessum fuerit, quae etiam iure diis immortalibus fuit ab antiquitate cons
crata, quin quod magis mirum videatur, Aristoteles philosophorum facile princeps in eo libello, quem De mundo ad Alexandrum Macedonum re- Fgem scripsit, nil aliud reperit, cui similem Deum optimum faceret, praeter antiquam legem, in ciuitate recte instituta: ut id propemodum tam magni philosophi sententia sit Deus in hac rerum uniuersitate,quod antiqua lex in ciuili societate. Ac in libris in quibus de republica tractat legem inquit esse mentem sine appetitu: perinde ac si diceret mentem puram, lucidam, nullis affectuum morbis insectam, ex quibus effici illud, quod superius diximus maxime opportunum atque optimum esse, quilibet perspiciat homo etiam tardioris ingeni j, ut scilicet diuinius quippia homine coetus hominum moderetur ac regat. Quod si huic gubernationis muneri praeficiatur homo, quum rari admodum sint de prudentia de probitate praediti,isque plerunque
ob affectuum animi vim cum in iudicando errent, tum maxime a recta ani- Gmi sententia dimoueantur,non sine turbatione magna, ingenisque periculo res processura est. quod etiam si fieri posset,ut hominem inueniremus, adeo sapientem atque trobum,atque adeo propositi tenacem,ut nulla animi perturbatione ab ossicio reuocaretur: utique neque hac conditione optandus
esset pro legum principatu hominis dominatus, qui mortali fragilique natura praeditus, diutius eo munere fungi nequiret, quum leges aeternitatem ut ita dixerim)aequare possint. Ex his iam persuasum esse reor, summa in peri j commendanda esse legibus non homini:quam paucissima vero,quam do legibus comprehendi non possunt,hominis arbitrio permitteda. Verum necesse est, ut custos quispiam ac veluti vicarius & minister legibus constituatur,qui pro legis imperio rempublicam regat:& quoniam neque legibus comprehendi possunt omnia, tum quae in iudicium veniunt, tum quV c sultanda sunt, arbiter sit huiusmodi omnium. rursusque eadem controue sta redit, quae ex legum sanctione soluta esse alicui videri potuisset: an scilicet unus melius,an pauci, an potius multitudo tuendis legibus,& his diiudicandis ad quae satis esse leges non possitnt, praeferenda sit. Ac quamuis multorum sententia regius dominatus aliis habeatur praestantior,crediderim tamen ego,tametsi unius principatus, qui vere regiam dignitatem ac iure sibi vendicaret,si res per se consideretur optimus omnium est,nihilominus prinpter saepius in deteriorem partem labile ingenium hominis ac vitae breuitatem optimum omnium statum minime esse sub regio principatu, sed multitudi-
310쪽
titudinis gubernationem ciuili societati magis conuenire:Idque experientia rerum omnium magistra luculenter docet. Nam nullum regium principatu apud veteres extitisse unquam legimus, neque nostra tempestate conspeximus, qui non breui in tyrannidem lapsus sit. Contra plurimas respublicas multis seculis perdurasse ac pace & bello floruisse. Ac multitudo quidem omnis gubernationi per se inepta est, nisi in unum quodamodo coalescat: quandoquidem neque multitudo ulla esse queat, nisi unitate aliqua contineatur. Qua de re ciuilis quoque societas dissipabitur, quae unitate quadam constat,nisi quapiam ratione multitudo unum esciatur. Quo fit ut praeclarissimi philosoplai, qui de reipublicae institutione accurate scripserunt, tem-B perandam rempublicam censeant ex optimatium & populati statu,eo adhibito temperamento, ut incommoda uniuscuiusque gubernationis vitentur, commoda vero comparentur. Quocirca rempublicam Lacedaemoniorum
summopere laudant, in qua Reges, S: Ephori, de Senatus effecerint mixtionem quandam,Vt bene dignosci nequeat, sub quanam gubernationis sipecie fuerit ea respublica collocanda. Id tamen reprehendunt, quod duntaxat ad belli munera instituta fuerit, nulla interim habita ratione ossiciorum pacis, atque oti j,ex quo effectum esse ut respublica illa multis & clarissimis virtutibus insignis,ubi primum in otio esse coepit, in deterius lapsa sit,ac demum
corruerit. quod etiam Romanis accidisse eadem prope causa compertum est: nec id esse euenturum latuit praecipuos Romanos Senatores. ex quibus C Nasica censuit Carthaginem, tametsi Romani nominis aemulam,vel potius inimicam sempiternam, minime diruendam esse: ut semper Romanus hostem haberet cum quo agendii armis esset: ne inimico atque aemulo subisto ea respublica instituta ad bellum,iuuentusque in armis educata in sese amma conuerteret. Quod Nasicae consilium, quamuis a Senatu tunc repudi tum fuerit contraque eius sententiam decretum, reruti, tamen ipsarum euetus prudentissmii fuisse ostendit. nam euersa Carthagine continuo sere bella ciuilia exarsere, quibus tandem florentissima ac potentissima omni ii quae unquam fuerunt resipublica concidit, ac demum in Barbarorum praeda ces si opulentissma, seu potius rerum domina ciuitas. Sed ut aliquando ad institutum opus veniamus,maiores nostros qui Venetam rempublicam insti- D tuerunt, mira quadam sapientia atque egregia probitate praeditos fuisse apparet,qui nihil praetermiserint, quod ad rectam reipublicae institutione pertinere videretur. Primum namque ad usum muneraque virtutis instituere omnem vitam fiunctionemque suorum ciuium, semperque eis suere potiora studia pacis quam belli. Et in eam curam potissimum incubuere, ne qua ratione concordia ciuilis solui posset, non neglectis interea ossiciis bellicis, his inquam quae nostrae ciuitati maxime conuenirent. nam is est sebis situs, ut valde idoneus sit maritimae militi terrestri vero parisi aptus. Neque enim huic urbi aliquo pacto accommodari queunt, aut equitum turmae, aut peditum acies, ut ex his quae sita praede urbis situ a nobis accurate descripto di- imus, perspicue coiici potest. Eam vero in hac repub. moderatione ac tem-