장음표시 사용
351쪽
narum distributa,nam aut lites sunt de mercatura rebusque ad negociatores si spectantibus,vel de aedibus & fundis quae intra aestuaria fuerint aut de poLsessionibus & agris quae in cotinenti sunt,aut de quibusvis aliis contractibus
stipulationibusque: personae aute quae lites inter te conserunt,aut sunt ciues, aut exteri, iiq; aut alterutri inter se,aut alteri cu alteris experi utur: deniq, vel
cu pupillis res habetur,aut agut viduς sceminc post obitu mariti de dotibus recuperandis. ne ergo inter tot diuersorum generum iudicia turbatio esset, neue aliud alij impedimentum afferret, plura instituta fuere iudicum subsel-l ia: ita ut quantum fieri posset unusquisque pro ratione negocij & litis suos iudices cognosceret.quae enim lites ad aedes siue fundos intra fines Veneti, rum id est in aestuariis politos pertinent, hae omnes a iudicibus qui proprio Fiatum nominantur diiudicantur, quos etiam adeunt viduae ab haeredibus maritorii defunctorii,dotes repetere volentes. Hancque appellationem habuerunt quod maiores nostri ea latum ciuium siuorum propria existimaru quae in aestua riis sita essent,utpote quae ad alienos dominos non facile trans. ferri possent. Caetera vero in continenti existentia siue agri siue domus sui usent,ut quae facile inuitis dominis possent auferri niuriaeque magis exposita essent mobilia dici voluerunt. quod si de fundis continentis orae controuersia suerit, iudices procuratorum sunt adeudi. iisdem iudicibus cum pupillis qui adhuc tutores habent contenditur. qua ex re ipsi iudices nome obtinuerunt:nam apud Venetos curatores & tutores, & procuratores appellari co-sueuerunt. Si item lis de mercimoniis inciderit & ad mercaturam spectet, o subsellia iudicum adeuntur, qui ex ea re iudices seu consules mercatorum nominantur. hi maiori quodam compedio iudicant,quam alii forenses magistratus: quod ea ratione institutum est,ne longioribus litibus impedimen. iii moraue fieret negociis mercatorii, quae assidua quanda opera exigunt. At
si inter exteros homines lis fuerit,uel quispiam ciuili hospiti die dixerit, op' est ad eos iudices accedat,qui ab aduenis nome habet. Caeterae vero omnes causae contractus ac stipulati, ex quibus quispia ab alieno sibi aliquid deberi colendat, idque iudicio petat,iudicibus veniunt qui petitionu nucupantur: hi pque praetoris urbani vice geruLSut praeterea minimae quaeda,quibus diiudicandis praesecti sunt iudices mobiliu dicti. Est & pr ter hos magistratus alius, qui si quid inuenam fuerit aut olim reconditum aut nuper amissum, Hnum ad qrarium aut ad priuatum quepiam aut ad eu qui reperit, res ea pertineat decernit omnesque huiusmodi cotrouersias diiudicat. Expedita unia uersa iudiciorum ratione ad eos magistratus transeundum est,qui aerarii curam habent,qui bii sive pecuniaes,ublicae administratio commista est. Hi se rasse plures qua par sit alicui esse videbutur, cu pauciores uniuersς rei pecuniariae sati facere possent. Uerii hoc loco animaduertendu est patres nostios summam diligentia adhibuisse, ne in administradis pecuniis publicis aliqua fraus fieret.arbitrati enim sunt ex aerario veluti alimetu uniuersis reipublicet partib' suppeditari,quo deficiete seu imminuto deficere quoq; republicam
352쪽
A aut minui opus esse. Quocirca lege sanxeriit,ut si quis ciuis peculatus dis tus fuerit, perpetua ignominiae nota singulo quoque anno repetita inureretur. Maiori enim consilio coacto in concione ciuium omnium statuta die ab Advocatore omnes illo crimine damnati pronunciantur: ut qui tantum scelus ausissent, perpetuae ignominiae poenas luant. Sed ne ab instituto longius digrediamur,magistratus qui aerari j curam habent, duorum veluti generum sunt. Qua ratione publicae quoque pecuniae diuisaessent. nam vel ex publicis vel ex vectigalibus in aerarium coseruntur: vel interdum cum reditus reipublicae impensis videtur satisfacere no posse, a ciuibus pro cuiusque censu exiguntur. id quod no raro fieri necesse est, bellis, quibus ciuitas no-B stra frequenter vexati solet aut mari aut terra ingruetibus,vel cum Turcet in nostram ditionem irruunt,quorum impetum non sine maximo detrimento complures annos sustinuimus, acerbissimumque hoste in uniuersim rempublicam Christianam squientem continuimus,vel cum Principes Christi, ni quibus imperi j Veneti amplitudo quandoque ossicit, in perniciem no stram conspirant:quemadmodum anno ab hinc X V accidit,cum omnes scire Christiani principes inito inter se foedere in exitium impe in nostri conspirarunt. sed diis bene iuuantibus omnes eorum impetus sunt repressi, reoque pene collapsa in integrum restituta est. Duplex ergo cum si publicae pecuniae genus, duplices quoque magistratus ei rei siunt pnefecti. Quidam enim pecuniae ex censu ciuiu collatae praeficiuntur: alij vero reditibus & v c ctigalibus reipublicae. Vectigalia quidem exifiuntur ex iis quae exportantur ex urbe,aut in eam importantur. Quaedam vero ex civitatibus quae in societatem imperii Veneti sunt adscitae. Urbana porro vectigaliu cu propter ma
ximam mercium copia mercatorumque conuentum, tum ob ingentem limminum multitudinem,qui hanc ciuitatem incolunt, omni omnium opinio. ne maiora sunt.ac mercium quidem rerumque urbanarum varia sunt gene
ra: ideo diuersi quoque magistratus sunt instituti, prout scilicet comodum visum fuit iis qui liis locandis atque exigendis vectigalibus prauunt: quos singulos enumerare sane putidum esset,sistidiumque potius afferret, quam Voluptatem. quam ob causam illos etiam magistratus qui perpetui non sunt, sed cum res postulat,tum denique creantur, pr termittedos esse duco. D In summa, horum omnium mapistratuum ossicium illud est,ut caueant ne per dolum aliquid pecuniae publicae auertatur,aut per inertiam pereat. Omnes quoque controuersias quς ad id genus pecuniς pertinent ipsi diiudicat.
pecunia vero omnem, quam exegerint, cotinuo ad gubernatores redituum
publicoru deferunt. ea enim appellatione is magistratus obtinuit qui huic rei pr sectus est. Sed ea procuratio quoniam magna,atq; ampla est,non nisi insignioribus ciuibus deferri solet.qui ut libentius hoc munus sibi deposse
rent,neue demandatum reiicerent, oneri magno atq; graui magnu emolu- metum adiunctii est, summa quoq; tributa est auctoritas. hi enim apparitores,viatores ictores,omneque id genus ministroru reipublicae creat,quibus
omnibus ex tre publico stipedium persoluitur. id verδ quod reliquu fuerit,
353쪽
ad quς res urbanos desertur, ad que denique magistratu peruenit omnis iasiuriama aeris publici,a quibuscunque quaestoribus siue magistratibus seu illi extra urbu seu in urbe pecuni et publicae exigendς cura habeant, allata fuerit. at urbani hi quςstoxςs eam pecuniam ex Senatus decreto in usiis publicostin pedunt,eamque in codices accepti & expensi reserunt.quod munus quuoperpsum sit i bprisque non exigui, ideo ciuibus iunioribus comitti consueuit: qui tamen tum nobilitate generis, tum innocentia vitae clari sint, ne scilice is publicum ullo pasto in rem priuata avertatur. Qu'circa urbanis
qu ςstoribus ius spi tortu datu est, idem propemodu quod legitimi senat
res habet. pecunia vero quς in reipublicς angustiis ex censu a ciuibus cose ipsiqu*yis tandem ad qugstores urbanos omnis confluat, proprios tamen squo id m magistratus haset. Interdum enim de conserenda ex censu pecunia ea Nilope sit senatusconsultum, ut nulla metio habeatur neq; de restituendo eo aere, nec de aliquo emolumeto ciuibus erogado, qui ex sua re prium ta eam p cI iam cotulerint. Quod tamen raro admodu neri cosiueuit: nam plerun q,, imo potius semper nisi res contrariu postulet, Senatus reipublicae ita cosultu esse vult,ut priu torii res no negligatur. Promulgato igitur senatusconsulto,de pecunia ex pensu coserenua facto teporeque quod commmdum visum si ierit c5stituto,unusquisque ciuiu intra id tempus eam summa persolui qua ex censu debey. exigunx aute gubernatores redituu deseruntq; ad quaestores urbanos.at multo sirpius eiusmodi senatusconstultum sit de
pecunia ex censu conferenda, ut post certum tempoIis spacium ciuibus,qui eam persoluerint,restitui incipiat,aliquo etiam emolumento adiuncto: ce laque in eam rem delegantur vectigalia. Interdum vero senatusconsultum de chi latitia ex cesssu pecunia ante nostram tempestatem,ita fieri solebat, ut de reddenda nulla fieret mentio, neque ullum certum tempus constitueretur nisi id commodum reipublicς sdisset. sed magistratus,qui pri sectus mintuis dicςbatur, quod nomen adhuc quoque retinet, acceptam ab uno qumque ciuium eam vim pecuniae in codices reserebat: interimque donec rostitueretur,singulo quoque anoo quini nummi aurei pro centenis collatis, veluti vectigalis loco,ciuibus creditoribus numerabantur: quem in usum
multa vectigalia erant assignata. Qua ratione priscis bellis facilis erat pecuniae exactio,quae ex censu solueb Iur. neque vero iniquum existimari debet, si ciuibus qui rein familiarem temporibus reipublicae necessariis consumpserant, aut magna ex parte imminuerant, vicissim aliquid impendi ex reditibus publicis . Nam quemadmodum partes totius incolumitati co sulere debent, ita natura comp*ratum est, ut totum curam habeat, ne par tes magnum incommodum patiantur, sed pro viribus prouideat, ut incolumes perdurent, alimentaque illis parata sint, quibus reficiantur & conseruentur. Verum nostra aetate hoc aes alienum reipublicς adeo ingens erat, ut in illud emolumentum quod diximus ciuibus erogari, trecemia fere nummorum aureorum milia singulis quibusque annis impenderemtur . Quorum solutio proximis annis propter angustissima reipublicet tempora
354쪽
A pora quum intermissa suisset,ladem quarto ab hinc anno,reserentibus Dominico Triuisano Senatore amplissimo,atque Andre a Gritto, cuius ducis auspiciis nunc te ublica Veneta regitur, sapientissimo atque integerrimo
Senatore, factum est senatusconsultum ut nulla amplius emolumenti erogandi mentio fieret, neque in codicibus publicis post id tempus id aeris acceptum a ciuibus refestatur. verum ne omnino a republica fraudati esse vi derentur, capitis restitutioni,necnon etiam emolumenti quod ad eam diem
eis debebatur,cum multa vectigalia assignata sunt, tum reipublicς possessiones omnes in agro Rodigi si positae, sunt distributς. Cuius muneris maxima parte nos functisti ius, qui illo tempore magistratum gerebamus, qui B ante nostra tempora institutus praecipue fuerat ad huiusmodi aes alienum reipublicae minuendu, aut si seri pollet extinguendum: de quo pauca infra dicemus. sicque magna pars ingentis atq; incredibilis fere publici aeris alieni
imminuta fui necnon priuatorum ciuium facultatibus satis commode co-sultum, ita tamen ut prior ac potior semper fuerit reipublicae ratio quam priuati commodi. quod institutum a maioribus nostris ad haec usque tempora per manus deductum est. t ergo redeamus unde diuertit oratio,Prmsecti mutuis eam pecunia exigui, quae a priuatis ex censu in reipublicae usus
necessarios confertur:acceptamque in suos codices reserunt, ac demum ur
banis quaestoribus numerant. Iidemque praefecti curam habent exigendi aquaestoribus urbanis ea summa pecuniae, quς quotannis erogari solebat in C vicem reditus ciuibus priuatis: eamque de acceptam & expensam in suos codices referebant. Pecunia vero quae ea lege ex senatusconsulto crogatur, a priuatis ut certo tempore restitui debeat, a proprio quodam magistratu dc existi & restitui solebat. nunc uniuersum hoc munus gubernatoribus reditus demandatum est. Alius etiam praeter hos est pecuniarius magistratus minime praetereundus,qui in eam curam incumbit, ut ciues aerarios factos,
eosque qui constitutam non persoluerunt pecuniam quam ex cessi debent, inuestiget:corumque bona publicet, de tandem sub hasta vendat. Nonnulli sunt praeterea magistratus pecuniari j, a quibus aerari j ciues inuestigantur: r tionesque in publicis codicibus priuatorum ac reipublicae diligenter inspiciuntur, ne qua fraus publicis reditibus atque aerario fieri possit: quos con- D sulto praetereo ne tςdio lectorem afficiam. neque enim momenti quippiam ' habent ad eam quam potissilium hoc opere mihi exponendam reipublicae gubernationem institui. Praeter hos magistratus nonnulli etiam sunt,qui ad ciuitatis commodum, & ad bene beateque vivendum plurimum valent,
ideoque a nobis minime fiunt omittendi. Primi nobis se osterunt monetae aureae argenteaeque praesides, qua cum externis hominibus ciuium commercia & ipsorum inter se maxime cotinentur:deinde annonae triticeae prinfecti,itemque salubritati Venetae ciuitatis praesecti, sine quibus vita constare non potest, praeterea amplissimi Naualis praesides , AEdiles quoque qui viarum & pontium & huiusmodi rerum resarciendarum curam habent qui perquam necessari j sunt. postremo amplissimus magistratus, quem procu-
355쪽
ratorum Veneti appellant,ciuitati nostrae longe opportunissimus. De prae- Efectis moneta: nihil est quod plura dicamus. eius magistratus illa cura est,ne argentum aut auru impersectius aut impurius cudatur quam lex statuit. neve nummi sint minores pondere, quam lex iubet. quod sanctissime apud nos obseuatum filii. quamobrem maximo in precio apud omnes nationes barbaras,nedu apud Christianos, Veneti nummi semper fuerunt,hodieque sent. Caeteri namque principes plerique omnes impurius aliquanto argentum & aurum cuderunt, ut facilius impensis satisfacere possent. At nostri constantissime semper hac in re dignitatem a maioribus acceptam retinuere. 1agistratus vero, qui annonae triticeae praesectus est, ciuitati Venetae pe quam necessarius est. etenim cum nulla prope frumenti vis ex agro Veneto Fcolligatur,quod omni ex parte urbs aestuariis amplissimis continetur, ciuitasque hominum multitudine abundat, opus est rei frumentariae magnam haberi curam: nequando populus,cuius commodo maiores nostri maxime consultum esse voluerunt, rei frumentariae inopia laboret, nimiaque annonae caritate prematur. Idcirco rei numentariae tres sunt praesecti,qui xv I mensibus magistratum gerunt. horum est officium prouidere, ne ciuitas unquam stumenti inopia laboret . quae si quando timeatur, Principem Sapientumque collegium adeunt, reque inter eos discussa decernunt quae ad frumenti copiam comparadam usui esse videntur. Quandoque etiam solet certa merces ex aerario his constitui,qui ex longinquioribus prouinciis frumentum Venetias aduexerint. Interdum aere publico triticum mercantur a Gnegociatoribus,qui polliceantur ceriam vim fiumenti statuto tempore,atq;
ex certis etiam prouinciis se Venetias delaturos:quod nisi praestent, pecuniaria mulcta plectuntur:quod. autem Respublica magno pretio emerit,ubli vendit,ut commodo populi atque inopiae consulatur: qua in re magnam interdum iacturam aerarium facit. De re humentaria praeterea plurimae sunt leges pulcherrimaque instituta: quae si in praesentia recensere,longius quam par sit ab instituto digrederer. sequitur magistratus is cui urbis salubritas
est curae. huius praecipuum munus est, prouidere ne aliquo pacto ex contagione tabes in ciuitatem serpat quod si clam quadoque obrepserit, ut nonnunquam solet accidere sedulo operam datine logius vagetur. Quare aedes
publicae amplissimae in aestuariis aedificatae sunt, interuallo trium millium I passa um ab urbe: quibus finitimi sunt horti laetissimi. eas in aedes, si quis
ex plebe eo morbo aegrotare coeperit,confestim cum tota familia defertur. hi vero qui cum aegrotante consuetudinem aliquam habuerant, opus est, ne alios inficiant ut proprios lares deserant, concedantque ad alias aedes publicas,itidem extra urbem in eum usum conditas,regione a prioribus longe
diuersa bique x x x x dies detinentur: in quibus si sani perstiterant, ciuitati ac domesticis laribus resibuuntur. supellectilis quoque magna cura his tur , ne eius cotagione quispia inficiatur.hic quoq; magistratus prouidet ne quid putri dii aut quod incolumitati ciuitatis ossicere possit vedatur :demuid sedulo curat ut quam salubertrime Venetiis degatur. ais hoc Pr sectoru
356쪽
genus no multo ante nostra tempestate institutii suit: cum quide antea creberrime urbs pestiletia laboraret,adco ut pleriq; omnes vi tabis saeuiete proprios quandoq; lares desererent,& in continente proximam secederent, sed postquam nouo huic magistratui haec cura demandata est, numine diuino fauente, nulla pene pestilentia fuit. interdum quidem,quod in magna homi-- num undique conit uentium frequentia vitari non potest, nonnullae domus infectae fuerunt, cura vero huius magistratus, Deique auxilio, latius vagari malum non potuit. Nunc de amplis limi naualis praesectis dicendu est: quod certe non solum Venetae urbi magno est ornamento,sed etiam uniuerse Italiae, non mediocrem dignitatem asteri. immensum opus est & admiratione B dignis limu, in ea urbis regione quae praeter alias mari vicina est, & praeterea
maxime commoda, aedificatum, ac in tres simus, seu si malueris, recessus e cavatum: intra quos mare recipitur unico tantum ostio tam lato ut etiam
satis sit ad maximas triremes capiundas. Munitum est ostium duabus turribus ex utraque parte, suntque hae ponte sublicio iunctae portisque cancellatis;quae nunquam reserantur nisi quum opus sit triremes educere seu in nauale inducere . nulli bi etiam aditus ad interiora naualis patet, praeterquam hoc uno ostio ingredientibus. primus occurrit omni u quidem minimus,sed amplus tamen sinus, tectis circum ac contignationibus in modum fornicis undique extructus: huc subducuntur e mari triremes, ibique ab omni ventorum ac pluuiarum iniuria tutae, si ita acciderit, ut illis utendum non siti C multos annos incolumes & illaesae permanent.Nouas item sub eisdem tectis aedificant, veteres subducunt & reserciunt: magnum sene opus,& maximi ornamenti, & ad naves fabricandas utilissimum. Post hunc sinum alius est interior amplissimus, omni ex parte circum eiusmodi tectis, ut dixi, instructus . nec ullum ex eis inspicias triremibus vacuum, sed aut binis plenum, si tecta fuerint latiora, aut lingulis si angustiora . Tertius vero non minor secundo , paulo ante nostram aetatem superioribus additus fuit, isque moenibus pulcherrimis circuseptus. in eo autem plura sunt tecta aedificata,quamuis non sint omni adhuc ex parte perfecta:verum summa cum diligentia opera datur ut illi aedificationi manus imponatur extrema Tres hi recessias imuicem sunt pervij, atque unico muro ambiuntur nonnullis turribus distin-D cto,in quibus vigiles excubias noctu agunt; ne quid detrimenti tam insigne opus vi ignis iniecti, seu dolo facinorosi cuiuspiam,seu casu quopiam,vt interdum euenire solet, accipiat. Intra moenia tabernae sunt armamentorum
amplissimae, uniuersaeque nauticae supellectilis fabri suas ibi omnis genetis rerum quod ad rem naualem pertineat, ossicinas habent. Ibi sunditur ari ad
tormenta conficienda: magnaque in usum tormentorum vis pulueris conficitur. ut totum in pauca coferam, nihil ad rem nauticam pertinet,quod non in eo nauali reperiatur. ibi videre licet ingentem fabrorum multitudinem, quorum quisque seo munere fungitur. Sunt praeterea nonnulla atria bene ampla,in quibus ingens armorum copia tormentorum scilicet ac telorum, ad usus bellicos seruatur inges etiam velorum,remoru,armamentorumque
357쪽
omnium,in suis quaeque cellis condita cst: ut cum Senatus armandam cis Esem decreuerit,omnia quae requiruntur ad cain rem, prompta atque parata habeantur. His rebus officiisque omnibus praefectus est magistratus, de quo dicere institueram, cuius consilio ac diligentia omnia, quae ad nauale pertinent, administrantur. is fabros deligit cum lignarios tum aerarios ccterosque
opifices qui ad opus faciundii admitti debent, ac ne quispia desit officio suo, diligenti in me curat. Huic magistratui pecunia ex aerario ad sustinedos sumptus naualis numeratur, collegio tame prius cosulto rationibusq; apud illos patres relatis. Apud maiores nostros, penes quos res maritimae magno in preci erant,hic honos magnus habebatur: teporibus tam e nostris magistratus huius dignitasest imminuta,ac pene cecidit . itaq; si quando aliqua res ex- Ft i terit, qua diligetius administrare oporteat,alios ciues ac Senatores, siummae
dignitatis homines,Senatus nauali pri ficit,qui ius in priores habeat,eisi v luti ministris utatur. Postremo loco sunt a nobis recensendi diui Marci procuratores, amplissimus omnisi praeter duce magistratus: quippe qui praesnbium tempus non habeat, sed una cum vita terminetur. Huic honori conlucta est perpetua Senatorij ordinis dignitas, ac ius suffragi j ferendi aequum cum legitimis senatoribus . illud etiam prae aliis omnibus magistratibus obtinuerunt. nam cum caeteris a senioribus ciuibus non cedatur, nisi certis locis certisque subselliis, procuratoribus ubique idem honor praestatun qu cunque enim loco sedeatur, illis semper ceditur, digniorique sede semper honestantur: non secus ac sit quouis in loco sui magistratus munere funge- Grentur. Eorum officium est tutelam pupillorum habere, quibus propter aetatem tutela indigentibus, nullus defuncto parente ex testamento tutor est institutus veluti ergo publici quidam tutores a Republica sunt instituti. hi diui Marci procuratores dicuntur, quod munus cum egregiam fidem ac semctitatem vitae praecipuam requirat, hi ciues huic ossicio delegantur qui iam publicis sere omnibus muneribus defuncti, spectataeque sunt probitatis : in
quo versantes tanquam milites emeriti perpetuam obtinent Reipublicae administrationem. Priscis temporibus tam magna fuit non tantum Venetiis, verun etiam apud exteras nationes, huius magistratus existimatio,ut plerique exteri homines, nedum indigenae, testamento suo hosce procuratores haeredum suorum tutores ac totius rei domesticae curatores instituerint. eo- Hrum fidei magna pecuniae vis pauperibus erogada commissa est.adeo ut nostris quoque temporibus ingentes Opes ab hoc magistratu administrentur, ac pro eorum arbitrio in usum pauperum distribuantur. hic magistratus initio institutus fuit, ne haereditates ciuium qui pro tuenda seu etiam pro amplificanda Republica apud exteras nationes decederent,aut studio rei famialiaris negociis ac mercimoniis occupati peregre morerentur, nullo conditotestamento,per fraudem quampiam ab haeredibus pupillis auerteretur. Qua de causa effectum est, ut ciuibus illis Publice ea cura demandetur, de quorum probitate omnibus compertum sit. Principio tres fuere. deinde aucta
ciuitate tres alij additi, hac tamen ratione distributi,ut veteres pupillorum, qui
358쪽
A qui citra riuum magnum qui urbem mediam interfluit habitant,curam habeant: tres item curent eos qui ultra riuum magnum proprios habent lares: dimidiam urbem alteri, item dimidiam posteriores curent. Tres vero praeter hos patroni sunt amplissimi atque augustissimi templi, quod diuo Ma co Euangelistae dicatum est, iub cuius numine Veneta Respublica bonis i gibus aucta est in ditionemque imperij creuit.ab his postremis tanqua a nobilioribus nome in omnes deductum est, ut diui Marci procuratores appellentur . De huius templi structura, de marmorum, columnarumque copia, de porphyritide ac prasio lapide,de opere tessellato atque aurato, quo tum laquearia,omnesque semices consecti,tum uniuersum pauimetum stratum
B est, quia nemo sere mortalium est quin vel visu cognouerit,uel fama perconeri nihil mihi statui esse dicendum. huic instaurando teplo,si qua in parte labasci eiusque sacerdotibus,tres hi procuratores prςssent,operamque dant ut pro ciuitatis dignitate dc pro amplitudine latroni diui Marci Euagelistae Deus optimui in eo templ0 pie atque magnifice colatur. hi sunt qui praeter caeteros magistratus meo iudicio perquam necessarij videri debent ad bene
beateque vivendum. Nam & monetae cudendar cura nequaquam negligenda est, qua omnium commercia ciuium continentur, annonaeque triticeae copia sedulo procuranda. 'ec minor bonae valetudinis ciuium cura habenda minimeque omittenda viarum ac pontium idque genus aedificiorum instauratio . haec communia cuique ciuitati. ista vem ad Venetias magis atti-C nent,rei scilicet maritimae procuratio ac pupillorum tutela,cum multi ciuiuium propter publica negocia, tum propter mereaturae industriam peregre profecti diem obeant. idcirco magistratus qui his muneribus incumbant publice instituti simi,ut nulla in parte maiores nostri communi bono defuisse videam tur,si quis diligenter omnem huius Reipublicae institutionem ad-
359쪽
o S T ας A M omnis fere ratio gubernationis Rel- publicae a nobis exposita est, omnesque recensti magistratus urbani, non importunam alienamve Fab opere rem facturus videbor,si de magistratibus exteris verba secero: iis scilicet quibus ciuitates quae in nostram venerunt societatem regi soleant: postea de militaribus imperiis, ac demum de muneribus aliorum ciuium, qui patricij non sunt ordinis . His etenim expositis extrema manus commode operi instituto imposita videri poterit. Insignioribus ciuitatibus quae in Veneti imperij secietatem venerunt, quatuor magistratus praeficiuntur. praetor unus omnibus ius dicit, & forenses lites diiudicat, atque in sontes animaduertit. habet is praetor in iudiciis proferendis assessores homines iurisperitos, quorum consilio utitur. & licet G' apud praetorem si omnis autoritas, praeter hunc est praefectus , qui militibus praeest, qui urbem vel agros urbis coluerint . in hos praetori nullum est ius, sed praesectus tantum ius in eos habet. Arcis praeterea, moenium portarumque cura praesecto est demandata, vectigalium etiam ac redituum omnium tum urbis, tum agri totius. praeter hos quaestor unus, aut duo.hic magistratus pecuniam publicam administrat, impendit &ex, git,habetque codices rationum publicarii. nihil tamen fere agit nisi ex mandato praesecti. ac interdum utriusque, scilicet praetoris de praefecti. Ea enim ratio administradae utilior visa est, quam si penes eundem esset 3c autoritas di administratio aerari j. facilius namque liceret per fraudem aerarium peculari . id vero pecuniae quod reliquum fuerit ab impensis, Venetias ad quaestores urbanos desertur,ad quos ut supra diximus undique pecuniae publicae conseruntur. Quartus qui in unaquaque urbium magistratum obtineat, est custos arcium.alibi unus,alibi plures suntihique militibus praesident qui arcem tuentur,curamque habent armorum,commeatus, & tormctorum quae
ad munitionem contra hostes in arce posta sunt. neq; tame custos ita praeest arci, quin praefecti imperio subiectus sit: cui quide omne ius omnisque potestas in huius generis rebus curandis tributum est. In minoribus vero ciuitatibus seu urbibus nullus est praesectus, sed praetor utriusque partes agit. in oppidis quoque quae in agris maiorum urbium frequetia fiunt, solus praetor est qui ius oppidanis dicat, nullus praeterea magistratus . nam quaestores
360쪽
A ac praefecti principum urbium in uniuerso quoque agro ius obtinet. A praetoribus omnibus ad auditores nouos prouocatio est. Advocatores etiam
quandoque sententiis capitalibus praetorum intercedere solebant: sed quoniam usu plerianque euenire solitum erat ut iudicia protraherentur, neque sentes criminum ac scelerum poenas darent lata fuit lex a decem uirum colu legio, minime id iuris Ad uocatoribus amplius in sententiis esse, quae a prae toribus assidentibus iurisperitis quos secum comites ducunt, ut iupra dixi, pronunciatae essent. Et hactenus quidem fatis de magistratibus quibus Res publica tum domi tum foris administratur. Verum quoniam non tantum pacis,sed etiam belli gerendi ratio habenda est, quam uniuersam qui negi B xere,ut inquit Plato in Politico, libertatem diutius tueri nequiuerunt: ideo qui recte Reipub. institutionem posteris tradiderunt, illud imprimis admonuerunt, ut ciues instituantur ad utrunque munus, ut scilicet bello gerendo
idonei sint, & domi in pace legibus subiecti institutisque patriis in praeclara
aliqua fianctione vivant,ita utramque rem amplectetes,Vt Virtutes artesque
bellicae reserant ad studia pacis,tanquam ad potiora. unaquaeque etenim res eam habet a natura insitam vim, ut primum bonum sibi quisque coueniens appetat. deinde ut contrario obsi stat,nitaturque quatum possit a se iniuriam propulsare: quae res in animante natura omnium persectissima, dilucidius dignoscuntur. Nam unicuique animali tributa est vis appetendi,qua pros quatur id quod naturae suae consentaneum fuerit. praeter hanc unicuique ad-C iecta fuit vis irascendi, quam Plato in corde atque in praecordiis collocauit, ut scilicet animal quodcunque,eius virtutis stimulis actum, contrarium naturaeque repugnans repelleret. Vtriusque igitur partis Virtutes, quarum semina in animis hominum natura indidit, ciuilem virum fouere oportet, &ad frugem perducere,sicque & belli & pacis geredae rationem habere. Quae ratio a maioribus nostris non fuit neglecta, ut quibusdam videri solet: sed quoniam initio in mari aedificata ciuitas, quae multis annis imperium contempsit continentis, terrestris belli studiis detineri non potuit,uniuersam se ad maritimum bellum conuertit: in quo egregiam operam nauauit, & pro tuenda libertate de in hostibus ulciscendis: multaque praeclara Venetorum gesta priscis monumentis memoriae prodita sunt, plurimique triumphi ex D deuictis hostibus & eorum classibus superatis reportati: ex quibus facile uiuis intellexerit Venetos in re maritima longe aliis praestitisse. Victa tanem post longum tempus superioris consili j sententia precibus finitimorum populorum,quorum quisque sui reguli tyrannidem,quam diutius passus fuit, amplius tolerare non poterat; adhibuit animum Senatus ad continentis imperium: uniuersamque Venetiae regionem pullis tyrannis, ac passim ciuibus deditionem facientibus, veluti postliminio recuperauit: quae libenti animo redibat ad veteres incolas, eiectis tyrannis exteris, qui ex reliquiis barbarorum in tota regione consederat, durissimaque seruitute victos eos populos premebant. Prolato igitur imperio in cotinentem praeterquam
quod bonis legibus, & pacis studiis ij populi erant recreandi, qui nuper v