장음표시 사용
31쪽
quis selix esset respondit, qui corpore
sanus, fortuna locuples, animo nec improbus nec imperitus. Aristoteles lib. I. Eth. c.'. loquens de Beato. Sed tamen, inquit, bonis quoque externis egere via detur ; netis est enim , aut certe dissicile eum, cui nullae suppetunt facultates , res agere praeclaras. Permulta enim geruntur veluti intaimentis q uibusdam,amicorum
opera & diuit ijs & potentia ciuilit αquaedam res sunt, quibus si careant hono tes,felicitatis splendorem obscurant atque inquinant, ut nobilitas generis, prospera liberorum soboles, pulchritudo. Neque enim admodum facile est ei vitam beatam consequi, qui insigniter deformis, aut obscuro loco natus, aut solitarius & orbus sit. Ae multo minἰis .etiam fortasse licui sint liberi, omni vitiorum genere cooperti, vel cui amici, qui essent viri boni , excesserint e vita. Idem lib. I Q. cap. s. Verum opus erit beato etiam prosperi tate externa cum sit homo. Non enim suis ipsa bonis Natura contenta est ad coni plandum , sed & corpus valeat Sevictus, reliquusque vitae cultus adsit ortet. Et cap. 8. ait ad actiones multaesiderari, ta ntoque plura, quanto fuerint maiores & pulchriores.Plura ille pas. sim in Ethicis & magnis moralibus. Huc
restiri potest elegantissimum Martialis eis
pigrammae ritum p facimit benisrem, Iu inseme Martialisbu sinu. Res parta labore , sed relicta, --ger , in peremistis mauliam, toga raWa, mras quieta Vires tuentis, salubre corpus, Priaras simplisitas, pares amici, Nox με ebria, sed solata curis, Non tristis thorus, attamen pudicus, Somnus qui faciat semes tenebra ,
Qvisis esse velis, nihil malis,
Sumnum nec metuas diem, nec opte1.
Sed obi jciunt Stoici,clim nemini contin gant omnia banorum genera, nem,nem hac ratione fore beatum. Respondet Cicero lib. 3. de Finibus. Segetem spicis uberibus& plenis esse beatam, licet arenam uspiam videas: mercaturam quae stuosam, lieet in maximis lueris aliquia damni traxerit. Quippe ex maxima parte de toto iudicandum eri. Quanquam concedi Stoicis potest neminem in hac vita ex omni parte beatum esse, quod ij censeantur persectὶ beati,' qui praeter virtu tem persectam corporis 3c fortunae bona habent omnia , quales nec nerunt illi nec sunt, nee facile erunt.
De Achionibus Humanis in Genere.
C TI O humana est , quae ut fiat vel non sat, posita est in Definitia nostra potestate. Seu cuius nos domini sumus. Talis ut sit inimis proficisci a principio libero quod est voluntas ipsa libera. adebet. Unde quae Ivegetante vel smtiente anima sunt actim . . . . nes, dici humanae non possunt.quod libero principio desti- . tuantur. Neque enim impedire vel impellere facultatem oexpultricem voluntas potest. Porro duplex est Actio humana Interna 6c aam. Externa : illam elicitam , hanc imperatam vocant. Interna est, quaea v luntate tantum nullo alio interueniente procedit. Talis est ea , qua aliquid Di μ' se, vult aut non vult voluntas. Extema est , quae ad voluntatis imperium' fa- νς η rμ cultatibus voluntati subiectis membrisque corporis exercetur.Talis est actio illa qua liberalitas ostenditur. Intemarum actionum duo suns genera. Vnum earum quae circa finem homini propositum versantur. Hae tres sunt. V luntas, Intentio, Fruitio. Alterum est earum,quae circa ne aria ad finem obtinendum cenauntur. Hae sunt etiam tres, Electio, Consensus, Vsus. Ex- Duilla ex temarum actionum tot genera sunt,quot virtutum partes & officia .Ea enim tertiarum
aerio, qua virtus quaepiam voluntatis imperio se prodit, extema est.
32쪽
uditamentum. Risetora Lus lib. 3. Eth.c. I. duas ob causas ostendit Philosephum Moralem c gnoscere debere, antequam de virtutibus 8c earum actionibus agat, quid voluntarium, & quid inuolunt Num sit. Prima est, quod actiones laudis aut vitupenj capaces non sint, nisi a v luntate nostra libera procedant, seu sint voluntariis. Altera, quod Philosbphus moralis ea docere debAt, quibus legistator ad fungendum munere suo institu tur; interea verb hoc potissurrum est, ut sciat praemia poenasque pro singulis actionibus iuste distribuere squod tacere omninb non potest,nisi quae voluntariae snt, di quae involuntariae cognoscat. Nazian Tenus orat. 3I. Bonum, inquit, quod a natura proficiscitur,laudem non meretur; quod autem a libera voluntate animique
instituto fluit, id demum laude dignum existimandum est. Qus igni gratia est,
quod urit Urere enim a natura habet. in aquae, quod deorsum fertur Hoeenim a summo rerum omnium opifice
habet. Quae niui gratia habenda est, quod frigida sit λ aut Soli, quod luceat pLucebit enim etiam inuitus. Hoc mihi largire , ut quae recta sunt velis. Similem Iocum habet S.Cyrillus, Cataches A. I. de Statu hominis. Igitur necessarium est ad actionem moraIem, ut quis hiate op retur, de cum dominio in actionem suam. Idcirco actionem humanam hic definimustam, quae ut fiat, aut non fiat, posita est in nostra potestate. Eius principia sunt Mentis iudicium , voluntatis libertas, AeElectio. Libertas, quae de liberum Arbitrium vocatur,est ficultas volendi aut nolendi, sine coactione aut motu proprio, quod intellectus eligendum aut repudia-
dum dictat. Origenes lib. 3. ἐργον
definit eam esse iacultate rationis ad bonum malumve discernendum , & voluntatis ad utrumque eligendum. Alii dicunt esse vim electivam, quae mixta quidem sit ex intelligentia & appetitu, magis tamen ad appetitum inclinat . catur Arbrtrium ratione mentis, quae agnoscit&arbitra tur iudicatque ; liberum autem ratione voluntatis,quae eligit unum,sed ita tamen, ut eligere etiam alterum possit. Stoici hanc libertatem non agnoscebant, sed si tum ponebant, seu necessitatem, eique Deum & hominis voluntatem sibi j ciebant. Ita quidem, ut Deus necessario faciat omnia secundum Naturae leges, quas sibi ipsi praeseripsit: hominis autem voluntas necessario morem inat incIinatio nibus, temperamentis, stellis, sue ad bonum ducam, siue ad malum trahant. F tum autem diccbant esse necessitatem re rum omnium & actionum, quam nulla vis rumpit. Apud Plutarchum lib. I. de
Placitis Philosiophorum, est series causarum ι id est ordo & connexio inuiolabialis. Apud Chrysippum, qui princeps erat sectae Stoicorum lib. . de Prouidentia, fatu & sempiterna quaedam & indeclina bilis series rerum & catena voluens semetipsa sese, be implicans per aeternos consequentiae ordines, e quibus apta conneac que est. Seu naturalis quidam ordo re rum omnium ex aetemo alijs ad alia con sequentibus, & incommutabili manente
eiusmodi complicatione. Sed hoc Stoicoriam fatum, ptaeter Scripturas sacras, facilE confutat voluntatis de actionum in hominibus. libertas, clara plus in opere non sit, quam in opifice ; praeterquam quod absurdum sit Deum causis secundis subijcere.
. it,AEctionem humanam esse liberam, i exqiud esse moralem
P -- T TVmanam aliquam actionem aliud est esse voluntaria, aliud esse min Ψ ratem voluntarium esse seu spontaneam nihil aliud est, quam ab
humana voluntate produci. Liberam autem esse. est ab eadhm v ριοι με luntate, sed ut libera est proscisci. Vnde latius voluntarium,quam liberum m patet. Moralem esse est in moris ratione considerari, nimirum liberam, Arias. vel laudis. vel vituperij, vel meriti capacem. Est igitur Actio Moralis rerum a nobis deliberatam M certo animi iudicio approbatarum executio, ad bonum vel malum morale determinata. Diui- - μ bonam & malam. Bona est, quae cum rectae rationis regula
a. m. i. songruit. Μala est, quae a rectae rationis regula discrepat. Diuiditur secum
33쪽
do in voluntariam & Imaolu0 priam. . Voluntariλ, Gaius prineipium est in ipso agente singulas actionis circumstantias sciente larid laaiura iecesuria est voluntas seu appetitio boni , Minde consultatio ijs quibus, ad finem peruenitur , tum electio seu praemeditata eorum', qua in nostra sunt potetuite, appetitio. Inuoluntaria seu iuuita est . ς uius principium non in ipso cst . ciui agit, sed ali de prouenit. Et haec vel violent est, vel imprudens. Visolent
est , quae vi aliqua fit, cum nimirum quaedam Vrget necessitas. Imprudens est. Quae ab agente circumstantiarim quarundam ignaro . culpae tamen &
fraudis vacuo proficiscitu . Subsequi hanc dolor iciet, & quaedam ob ad
EX voluntarii notitia haec dependerit.
Aristoteses lib. 3.Eth. p. X. volan- tarium seu Spontaneum esse ait, cuius principium est in Agete,quod scit res,lingulares, in quibus consistit ; seu, sin gulas actionum circumstantias. Ad ainonem itaque volimtariam duo requiruntur. I. appetitus seu voluntas. 2. cogntiatio , quae partiin sensuum , partim rati nis. Circumstantiae sunt illae communes , persona , locus , tempus, instrumentum, modus ,&c. Inuoluntarium, est seu non spontaneum, quod fit ab ignorante,quem facti non poenitet, ut idem Aristot. loco sip.citato,ubi etiam inuitu esse, ait quod fit per vim & ignorantiam cum poeniten tia. Oritur ergo primo a violentia simis plici, quando principium est externum &eiusmodi, ut nihil conferatis, qui agit aut patitur sui sit quis a lictoribus ad caseeerem rapiatur, aut ventis reflantibus ad hostile littus impellatur. Vel etiam a vlO-
lento secundum quid, ut Phucilophi loquuntur, quod partita. pcr Vim externam, partim per interiorcio consensum est, ut ii quis vitae metuens suae naiiem CXoneici, si latroni pecunias exoluat, ut euadat. 2.
ab ignorantia, quae piobabilis sit,&quam poenitentia subiequatur. Alii voluntarium ita definiunt, esse id , quod est ab intrinseco principio cognt Lem* sngula, in
quibus est actus. Inuolutitatium autem, quod est ab extrinsedo principio contra internum impedum; vel e ignor et ita antecedente, quae operis est causa. Hae de re plura Titulo sequenti. Qiiod attinet ad moralitatem actionum humanarum , ea consistit in earum bonitate vel malitia,
per quam laudis aut vituperij sunt cap
IN ijs omnibus , quae conuenire secundum rectam rationem actionibus debenti nimirum in materia, fine, circumstant ijs. Recta enim ratio id exigere videtur, ut humana actio circa materiam honestam versetur ad tisium finem honestum reseratur, cum circumstant ijs honestis absoluatur. flantis. vi si in horum trium aliquo turpitudo quaepiam reperiatur, non honesta &bona, sed turpis di mala sit actio. Igitur honesta sit actionum materia oportet.ut actiones sint rectae,& mores sint honesti. Neque enim materiae bonitas in commodo aliquo est vel delectatione . sed in eius honestate. cum etiam circa materiam utilem & iucundam versari actiones malae possint, non item circa honestam.Vnde illud pati, moribus bonum est, quod idem est honestum & rationi consentaneum. nu. Honestus etiam sit finis oportet. ut eius in actiones ipsas boni ras derivetur. Multa quae genere suo nec bona sunt, nec mala, bonitatem aut malitiam a fine, ad que sunt destinata, sortiuntur. Quin imo quae natura sua sulat optima , si ad finem honestum non adhibeantur, sola operantis intentione malitiam induunt. Qui nescit liberalibiis disciplinis operam dare, nec bonum esse . nec Halum y At verδ si ad procurandam Diuinae Maiestatis gloriam' & lleipublicae utilitatem id agas. iamsane bonum est e si ad alios oppri-m dos , aut gloriam sortassis inanem malum est.
34쪽
Dentque quam honestissimae actionum circumstantiae esse debent. Hae enim bonitatem quandam nouam acti ibus quandoque adferunt , quandoque etiam eam , quae a materia Vel fine eit, augent. Bonum est liberalem pauperi manum porrigere , melius minis to religionis in egestite con stituto. Hie enim liberalitati sociam se pietas praebet bonitas gemiti tur. Coloe Deum , bene agis , adde magnum animi conatum dc icruorem.
Additamentum. I Nprimis in conuenientia cum recta ratione ; deinde in materia, fine, circui stanti js. Aristoteles lib.a. Eth. cap. 4. Experturbationibus nec boni. nec mali dia Clinur;ex virtutibus autem aut viiijs dieiis mur. Deinde quoniam perturbationes no bis nec laudi dantur, nec vitio. Neque enim qui timet laudatur, neque qui irasci tur; neque qui simpliciter irascitur, via ruperatur, sed qui certo indido. idem lib. I. Eth. -.ε. Quoniam autem cupidit
tum & voluptatum aliae sunt genere honestis & bonae, in his omnibus, caeterisque eiusdem generis remedijs, non quod afficiantur Ec cupiam& ament honores, vituperantur, sed quod hoc modo cupiant, vel ament, & quod modum superent. Ni
mirum, quia lacus ac monet ratio, agunt. Idem lib. 3. cap. a. agens de circumstan-lijs. Sunt ergo hae, inquit, quis de quid
agat , Ac in quare versetur aut infit o. Interdu vero de quo veluti instrumento,& culus rei causa, verbi gratia, salutis; de quomodo, ut leuiter an vehementer. sigitur omnia non ignorauerit, si modo non insaniat. Porro dii inguenda est bonitas naturalis 3c moralis actiqnum. Illa consistit in integritate seu aggregatione
eorum Omiamin, quae naturaliter requiruntur, ut actio fiat. Haec in integritate seu aggregatione eorum omnium, quae actioni conueniunt secundum rectam rationem .ut Scotus definit. Quo sensu Di Dysitis Areopagita cap. q. de Diuinis N minibus ait,Bonum esse ex integra causa ;malum autem ex quouis desectu.D.Thomas I a. q. I 8.art. I. Bonitatem actus
nihil aliud elle dicit, quam plenitudinem essendi ipsius actus a quam Scotus, ut supradictum, vocat intepritatem seu aggregationem eorum omnium, quae requiruntur in actu, ut sunt materia honesta , finis honestus, circumstantiae honestae. B nitas materiae non est in erus utilitate vel iucunditate, sed in honestate: adeo ut
pud Philosophos Morales & Theologos
idem sit Bonum Motale,& Bonum honestum .Finis hie remotus & extrinsecus intelligirur, a quo bonitas seu honestas m ratis ad materiam in aliqua specie virtutis derivatur. Circumstantiae etiam honestae
augent bonitatem actionis in eadem spe cie virtutis; quod augmentum conlillit In quadam extensione actionis livernae ad plures materiashonestis, quas vult de a petit voluntas. Interdum tamen bonii tem actionis in eadem specie virtutis a gent ;& nonnunquam nouam cum ipse materiae bonitate constituunt.
Maeres I. An actio interna,vt bona siti debeat elle conformis legi & rectae rati
ni Respondeo, Id certissimum elle apud Theologos de Philo phos. Nam, ut illi
aiunt, regula remota actionum humana
rum est lex aeterna, quae actionem fieri praecipit, aut si praecepta non lit, eius m dum , si fiat, praescribit. Prima autem Iegula est tecta ratio , a qua dirigi voluntas debet, cum caeca sit, sicut loquutur Tlic logi, ut quid fit aut non sit consentaneum legi aeternae possit cognoscere , interque mim dc malum, honestum de turpe dia
Quaeres 2. An actio interna conformis esse debeat constientiae λ Respondein, inprimis, Conscientiam sumi pro duplici Intellectus actu , quorum unus opus fa ciendum praecedit, alter opus iam ramam sequitur. vrior actus est iudicium intelle
ctus, quo ille opus aliquod faciendum
esse iudicat, quia honestum est, ct praeceptum; aut non faciendum, quia tui pe& prohibitum. Hoc iudicium obligat de Instigat voluntatem, ut id aggrediatur stperficiat, quod est honestum oc a lege pr
ceptum. Postemor actus est iudicium, quo intellectus iudicat opus aliquod bene aut male factum, cum iam est tactum. Ad hune actum pertinet testificari de pere 3c si bonum sit laudare de eon lati; si malum, accusare de reprehendere. Ideo D. Paulus Epist. ad Rom. c. I. Testim nium, inquit, reddente illis conscientia ipsorum. Et e.9. Testimonium mihi perhibente conscientia mea. Igitur in actio voluntatis sit bona, debet esse conformis priori actui conscientiae, cum proxima regula voluntatis ad agendum sit iudicia
conscientiae seu rationis. Tunc autem
scientia idonea dicuur, cibis in suo iudicio
35쪽
elo errat intellectus, aliquid honestum me confusam vitam & perturbatam impo aut turpe iudicans, quod tale non est; tentes agunt ἱ tantam metuunt, quantum vel praeceptum aut prohibitum, quod nocent. Bias interroganti cuidam, Quid- etiam non est. Sed hac de re legendi nam in hac vita metu careret λ Bona, insunt Theologi. Caeterum cum de conin quit, cons ientia. Stobaeus serin. et . Et scientia multa sint in Scripturis Sacris, Periander quaerenti alicui, Quid esset Iitum plurima notatu dignissima nobis bertas 'respondit, Recta conscientia. Is authores alii si1ppeditant. Diuus Bernase crates ad Demonicum: Numquam fmres,dus, Quid dulcius, inquit, aut quictius si quid turpe feceris,le latere posse;quamin bona conscientia, quae nec damna, nec uis enim lateas alios, tute tibi conscitis . verborum contumelias, nec aliud qui eis eris. Pythagoras, ut est apud Stobae una, quam formidat λ Idem, Conscientia bona Vir iniustus, inquiebat, plus mali patitur afficit gaudio viventem, solatur morien- affictus conscientia,quam ille, qui in cor tem , aeternum durat. Augustin. in Epist. pore castigatur, Ac flagris eaeditur. Taci- ad Const. Duo sunt tibi necessaria, conia tus id offendit Iibro 6. Annal. reserens scientia & Fama a conscientia propter Epist. Tiberij ad Senatum, suam his ver Deum, fama propter proximum. Gregor. bis ille ordiebatur, Quid scribam vobis, Hom. 9.sup. Ezechielem: In omni, quod . P. C. aut quomodo scribam , aut quid dicitur, semper tacite recutrere debemus omnino non scribam hoc tempore λ Dii ad mentem, & interiorem testem ac Iudiis me Deaeque peius perdant, qu1iurne pe-cem requirere.Quid enim prodest, si omis rire sentio, si scio. Adeo flagitia, inquitnes te laudent, & c scientiate accuset Tacitus, atque facinora sua ipsi quoque aut poterit obesse, si omnes derogent, & in supplicium verterant. Neque frui rasola eonscientia te deisdat praestantissimus sapientia inirmate solitus Ouid. I. Fast. est, si recludantur Tyrannorum mentes Conscia mensur cisi sua concipit intra posse aspici laniatus & ictus quando ut Pectora pro facto suo. corpora verberibus, ita similia , libidine, Ausonius in Monosticsis: malis consultis animus dilaceratur. Quipiastiti m=nima botym qua sibi tres la pe Tiberium hon fortuna, non solitudirecti. fies protegebant, quin tormenta pectoris Nam, ut Ouidius φ. Pastorum, ' suasque petenas ipse fateretur. Similia viis Conscia vires recti famam iacia ridet, derelicet apud Macrobium lib. de Somia Seneca Epist. 97. prima & maxima pec mo Scipionis cap. IO. apud Cic. pro Micantium est paena, peccasse e nec ullum Ione, pro Sextio, lib.6.& 7. Epist.Famil. scelus, licet illud exornet fortuna mu- apud Plutarch. De animi tranquillitate,neribus suis , licet tueatur ac vindicet, apud Iuvenalem Satyr. 3. vere Horatius impunitum est; quoniam sceletis in scele- lib. I. Epist. 1. re lupplicium est. Idem Epist. ios. Secu- ' - Hic murus ab ustitatis magna portio est , nihil iniqui face- Nil conscire sibi, nulla palescere citha.
In quo actionum internarum muttiar sistat
HV manarum amomam malitia quidam est honestatis defestiis, vel Diisis laetus, quae in actionibus esse deberet, rectitudinis carentia. Oritur iti- a1rateria, dem a materia , fine, circumstant ij. Vnde quaecumque circa mate- sine oriam Inhonestam actio versatur. aut ad finem, ita quo turpitudo est, resertur, vel eircumstantias non rectas habet dc stedas y mala est. 'desque et-jam in moribus id malum est, Quod inlaonestum est, nec rectae rationi consentaneum. Quippe omnis malitia posita est in iit honestate. Neque ideir-cAbona actio quaepiam est, quia praecipitur a leo; aut mala , quia prolit se :betur: lex enim posterius quid est ,& ideo tantum praecipit aliquid, quia bonum est ι prohibet , quia malum. Ad Οι lactis aliqua Mna μαι re 'Nequaquam .ψidetur , neque enim esse aliquid laude simul de vituperio, poena de Emmo dignum
potest. sit materia, ut eae potest honesta, circumstantiae si inhonestae sint,
tota est inhonesta di mala actio. Vt bonum quippiam sit, deestir honestatis
36쪽
quanquam ad finem optimum reseras, quicquid agis, nihil ab eiusmodi me est, quod sit bonum. Mentiri, ut Deum colas, scelus est, surari, ut pauperem iuves, flagitium est. Pari modo actionem ex materia bonam turpis finis totam deradat. Honestas enim ibi esse nulla potest, ubi turpit, do aliqua est . in saltem actio. quae bona fuit , postea esse mala , contra .pint pNeque id videtur. Quod enim honestum est, feri turpe nunquam potest, idem si maneati di quod turpe est honesti nunquam induit naturum. Boni tu rebus inest quibusdam a natura, quibusdam etiam malitia, tolli omni-nis, aut commutari non possunt. Aliud esto de materia illa iudicium . quae
ex natura sua nec bona est, nec mala.
Haec vero accuratius Theologi examinant & discutiunt.
1N desectu persectionis&rectitudiaris,
quam homo seruare debet, operando ex praescripto legis. Hoc sensu dixit Di nynus Areopagi in c.ε. De divin. Nomin. Relinquetur ergo, malum priuationem honi esse. Et August. in Enchiridio c.x I. Quid aliud est malum,quam priuatio boni 3 Haec autem priuatio honestatis est. Nee malitia actionum a materia tantum, sed etiam a fine & cireumstantiisdemn det, ut hic ostendi miri, speciemque se titur ex honestate virtutis, cui opponitur. Actio vero, quae propter materiam est mala, nouam malitiam fine malo accipit. Hinc Aristoteles s. Eth. cap. 2. Qin furatur propter adulterium, magis adulterest, quainser. Non potest etiam actio per se mala bonitatem a fine bono accipere. unde August. lib. contra Mendacium. Interest quidem plurimum, inquit, qu1 causa, quo fine, qua intentisne quid fiat; sed ea, quae contiat esse peccata, nullo bonae causae obtentu, nullo quasi bono fine, nulla velut bona intentione, ficienda sunt. Et ibidem : Si propterea iusta sunt mendacia, quia hoc animo fiunt, ut o culti Haeretici detegantur, poterunt isto modo, si eodem animo fiant, casta esse aridulteria.valet hie illud DSauli ad Rom. p. 3. Non sunt iacienda mala, neu niant bona.
De Actionibus' humanisi internis.
C TI o v v M internarum prima est Voluntas: non ea anumae nostrae facultas, sed amo, qua aliqua ipsa cupit, & d siderat. Est enim boni veri vel apparentis cum ratione ampetitio. Fertur ea ac tendit primo in finem sibi pr 'ontum. Cum enim nihil aggredi, nec quicquam ad nnem obtinendum eligere possit, nisi finem inprimis desideret, hune ut summa eum libertate concupiscat, necesse est.
Pronunciata generalia de Voluntate.
oluntas alicuius talis esseprafumitur , qualis esse debet. Sublata voluntate neque mala , neque bona es actio. Non sistis est bene velu , ni istudeas benefacere.'. Mala mutantas incit ad peccatum, non ad panam Iuris. Excipe perduellionis ictum l. Votantas cum Hiqua actionem H in maleficiis debet, non eritur. . Voluntas est bona, quae recto oσdine ad debitum fertur Anem. . siquando bona voluntate vult homo. quod non vult Teuti
37쪽
coacta voluntas es etiam voluntas. Voluntassia non susscit, ubi factum requiritur. Voluntasvltima pro legeseruatur. Voluntas quandoque estpro ratione. Voluntas Dominis viiij vel vertutis est causa. Neus non ea quae offeruntur ,sed voluntatem respicis osserentis. Voluntatem alteri publicere propter Teum pracipuum eΗ sacrificium. Sonum opus non valet, niseex bona voluntate prosciscatur. Lex humana opus, non voluntatem requirit. Voluntas pro opere reputatur, cum deeris facultat. Fuin inferuntur reluctantibus crimen non habent. Volens intestigitur, qui consentit expres , vel tacite nihil opponit. Voluntas potias, quam verba, steriari placuit in contrahentium conuenis tionibus. l
Voluntas in propositum Desentis maleficia dimnguunt.
Voluntas usque uis mortem ambulatoria est, id es mutiabilis. . Voluntate fieri non videtur, quod ignoratur. Vimo tenetur ad culpam, nisipropria voluntate defexerit. . uala voluntas Iro facto reputatur. Votantiarium est, quod neque per vim, neque per ἰgnorantiam fit.
Nibit peccatum est, nis quod volunturium est.
dditamentum. OLUNTATEM , ut est interna malum, sed sub specie boni. Dixi eum
summa libertate. Quia, ut ait Guillel. Parisiepsis lib. De virtutibus c. 9. Impossibile est voluntatem ve te aliquid inutistam, hoc est nolentem velle illud. Id H- se ibidem declarat. Et S. Anselmus lib.De lib. arb. cap. I. Ligari homo potest,&inuitus, qui nolens ; potest torqueri quia nolens, potest occidi. velle autem non potest inuitus quia non potest velle, nolens velle; nam omnis volens ipsum suum velle vult. D. Bemard. tract. De grat. & lib. atb. Nemo aut non vult, quod vult, aut vult, quod non vult. August. lib. s. De Civit. cap. Io. velle, si volumus, est; si nolumus , non est; non enim vellemus, si nolemus.
6 γoluntatis libertas per metum , item per astim impediatur. CVm grauis est metus libertatem voluntatis quodammodo impedit,
non item exiguus : cogere enim ille videtur, non hic. In naufragis p riculo cum iacienda est aut vitae, aut mercium iactura, qui merces in mare abijdit, ut vitam conseruet, sponte voluntarieque , etsi coacte, facit. Maius enim bonum eligit; & quanquam quodammodo cogatur, liber est tamen. Quin imo tunc voluntatis libertas est maiorsum grauissimae utrimque causae voluntatem impellunt. Per violentiam voluntatis libertas etiam impeditur. Vis enim cogit, nec integra libertas est, ubi violentia est. Hoc impedimentum actionibus externis, quae sensuum aut membrorum ministerio exercentur, non item in- temis obi jcitur. Nequed enim essicere vis vlla pctest, quo minus aliquid ve- , lit ae concupiscat voluntas, potest vero, γδ minus manibus aut membris
alijs aliquid agat. quis loquatur cui potest,ut loqui non velit,asi potest.
C a C A P. ia: actio, alij volitionem appel-I lant, seu boni appetitionem,
idque cum, summa libertate. Hoc bonum vel verum & Iidum, vel
apparens & sumtum tantum est. Nam voluntas non aliter circa bonum specie vise tutis, quam intellectus circa verum specie veritatis falli potest & vacillare. Et ut sanis beneque affectis salutaria videntur ea, quae revera sunt elusinodi, aegrotis autem omnia contraria; ita voluntati bene con
stitutae verissima bona, deprauatae pessima optimorum specie obiiciuntur. Pythagorici objectum voluntatis ponebant solum bonum apparens, Stoici solum perfectum bonum; Peripatetici, tam bonum quam Dissi geo by GOoste
38쪽
INSTITUTIONUM Pronunciata de Metu. TEtus en γis conditionata . ν 1 Metus est instantis pericidi mentis trepidatio
Metus leuis est, cum quis leue madum, Ni leues timet minas. Metingrauis est, qui in conctantem dirum, aut mulierem cadit. Sola mariti reuerentia laseum metum non adfert. Grauia incommoda iustum adferunt merum , cum deest remedium providendi. Metus iustus minuit peccatum.
contriatas qui requirit γoluntatem liberam , s metu fat, ipse iure
est nullus. Metus e coactio matrimonν consensem excludunt. si olo timore seruit Deo poenam euadet,sed praemium non accipiet. Auctoritas tutorum extorta per metum es nulla. metu iurat non obligatur ,s animo se obligandi nou iurauit. Metus probabiliter leuis non rescindit actum. i. Metus γanus reseitutionem non inducit.
Fropter metum facta refignatione etiam per iuramentsm feri remi tio potest. 'Metus religionis ingressin impedit, nis poma consensius adsit. Pronunciata de Vi. Vti est coactio, qM id facere qui*iam cogitur, quod non rist. Vis est impetus maioris rei, cui resisi non potest. Vis publica est, quaesit omni eo, nocere quod potest. Vim Pi repellere licet cum moderamine inculpata tu tela. Iuculpata tutela eis, cum id qui*iamfacit ,sine quo defendere se non
potest, in periculum euadere. Violentiu est legibus inimica. Violentia absoluta excuset a toto. ymiolentia conditionalis excuset a toto ined non a toto.
dditamentum. ΙMpediri aliquo modo, non omitino rerum suarum iacturam ficit, sed suae ac
tamen, nec tolli docemus. Arist.lib.3. caeterorum salutis causa omnes iaciunt, in Eth. cap. 1. mouet hanc quaestionem his modo sinae inentis suntMixtae igitur Iuniverbis. Quaecunque vertiniorum lo- tales actiones. Sed tamen eis, quae spontorum metu , vel honesti alicuius causa P aguntur, suntlares esse videntur. dunt guntur v.g. si quis tyraimus alius in ina- mi optabiles, & eligendae tum cum Mnu parentum ae liberorum vita posita sit, guntur. Actionis autein finis lacunauni licui, Vt turpe qippiam ficiat, imperet, oportunitateM temporis est. Iam Vero mita ut illi, si agat, ulvi sint , si non agat, talibus actionibus homines interdum lau monanturὶ viritin haec sponte an inuite dibus incruntur,cum magnarum mnone fi ni, bigi potest. Eademque de tactvis starum rerum causa turpitudine aut m ris quae tempestate in mari coacta fieri so- Iestiam aliquam subierint ac pertulerint, lent, controuersia esse potest. Simpliἀ quod si aliter iaciant vituperantur. .
39쪽
diocris gratia sussi ire, ilia probi hominis vlugas, nisi prius assensus sis te factu
est. Sunt deinde , quaedam alia piopter ruin elle. Nam qui non consulto alio uidquae laus quidem nulla tribuitur, sed ve- facere videtur , ut qui nolens in foveamnia datur duntaxat, cum ea quis egerit, Incidit impulsus ab alio, is inanimae rei quae nbn sint agenda,ijs rebus compulsus, instar facit, ac pati, quam agere , venus
quae humanani naturam superant, quasia dicitur. Qirare licet inuiti agamus, tamenque nemo perferie queat. Sunt autem sic agere volumus. Proinde . eadem n
fortasse nonnulla, eiusmodi , ut nulla vi cessitate proposita , alij majoris mali me- aut necessitate coacti ea agere debeamus, tu, id suscipiunt quod imperatur, alij non potiusque nobis mors sit oppetenda gra- suscipiunt, quod maius induin existi- Dissimique cruciatus perserendi. Hacte- mentid ficere quod iubentur,quam poenus Arii toteles. Metus aurem,de quo hic, nas contumacibus propositas subire. Sic debet esse metus cadens in constantem in ijs etiam , qui inuiti aliquid agere vi- virum; siue metus iustus, aut probabilis, dentur, potestas 3c libertas nostra manet. vel non vani hominis, ut passim juriscon- Hactenus Simplicius. Aduenendum hic sulti loquuntur, eo nimirum quod sit Tyrannorum preceS pro graui metu cen- grauis mali & prudenter susceptus. Quod seri, quia necessitatem inferunt. Id agia tum demum censetur accidere, cum no- scit Plato Epist.s quae est ad Dionis protabile incommodum ingruens, verisimile pinquos, cum ait Tyrannorum precibus, imminet a viro potente de solito minas ut est in prouerbio, admisceri necessita excedere. Qiare metum cadere in cόn- tem. Nempe ob metum instantis damni, stantem virum est metum illum hominem nisi potentiς volunta ti sat satiis. Similiterita mouere ac percellere, ut enim,etsi con- Laberius, Ut est apud Macrobium a. Sa- stante & fortem,concutiat S de proposito turnal. cap. 7. i. Caesare rogatus in sce- dimoueat. Eius nodi autem actionem ex nam prodite , homo senex & equestris metu prosectana esse voluntariam simpli- ordinis iniectim tibi castipplicatione ne- citer tradit Paulus i. . I. Si mulier T. de cessitatem prodiens excusat. Nimirum vix eo quod metus caula. ex eo patet, Publius Mimus scite dixit,Cogit roga ulo quod in eam eadat defitistio voluntarij. qui rogat potentior. Et Ausonius m Prae- Ita etiam docet Epictetus apud Arianum fat. ad Cent. Potentissimum imperandi lib. I l. c. I . Et optimo Simplicius in c. oenus ait, cum rogat, qui iubere potest. Enchiridij. Dicat, aliquis, inquit, nonne Idem a Theodosio ad edeuda carmina pea tyranniςaut nostris affectibus amo- sua rogatus ita praefatur: re atque odio coacti, alici atque alia susci-. Scri re me Augustus iubet, ct mia campimus aut admittimus, non volentcs3Qu' mina poscit, . pacto ergo tumpotestas nostra atque li- Pene rogans, blando vis latet imperio. bertas nostra cernetur λ Respondeo, tum QDd attinet ad violentiam, ea etiam vo- etiam delectum siti iuris es te. Quamuis luntatis libertatem, impedit, non tollit. enim principaliterad.optabile non ut, ad Hinc Epictetus apud Amanum lib. I. c I. qu 'd necelsitate ferimur, tamen deteriori vi crura vinculis astringas, arbitrium ta-Coll.uum, optabile videtur, itaque am-' men nihilominus meum erit, quod ne Iua
Plectimur. Neque fieri potest, quicquam piter quidem vincere potest.
Au Voluntatis libertus per ignorantiam oe concupiscentiam impedιatur. IGnorantia considerari triplex hie potest. Aut enim actionem antecedit,
aut cum ea est, aut sequitur. Antecedit, cum ciuisquam quae nec scire poterat, nec debebat, ignorat; dc sic vult, quoa , nollet si ignarus non esset. Haec ignorantia cum actionis aut futuri operis cognitionem delibera- Antecessistionemque tollat . libertatem aliquando im ait minuitque. Ut enim ve- -qtiandore volunta rij non si mus, essicit. Haec quandoque tamen nec minuit, nec impedit: vim enim nullam adfert, & adhuc non agere quis potest. Cum f
actione est, cum quispiam , quod agitur, ignorat, quod equidem fieret, s
ignorantia abesct Haec voluntatis libertatem non tollit i cum tamen ignotinustae cupido sit. id essicit, ut vere quis non velit. Sequitur tunc, cum igno' actio,is Elirare homo aliquid vult, ut actionem malam ac non honestam excuset. Et his
40쪽
lectata est. eum ignorare quis se fingit i vel Voluntaria, cu rra quaei seire potest ae debet, scire omniud non vult. Lliartatem neutra tollit. Ite- Alia illi rum ignorantia alia Iuris est, alia facti. Ignorantia Iuris est . cum quis iussis j - aliquod iForat:seu naturale sit,quod scire homines omnes debent, seu po--ia. sitiuum cum latam a Magistratu Ciuili legem quispiam nescit. Ignorantia facti est, cum quis factum aliquod vel proprium vel alienum ignorat. Attendi hic circumstantiae debent. Primo perliniarum ι ignorare enim per nam quis potest, cum qua sibi negotium est. Si e Isaac primogeniturae benedictionem Iacobo contulit. Iacob cum Lea, quam Rachel existimabat. concubuit. Errorem personae Iurisconfialti Vocant. secundd rerum, circa quas versamur. Ita Ceres, ut Poetae sabulantur, a Tantalo inuitata. cum
inscia esset. carnem humanam comedit. Tertio verborum i ut si quis per imprudentiam inter loquendum Verba quaedam proserat, quae proserre nequaquam in animo habebat. Qtrario instrumenti, loci, modi, temporis. Ignorantia instrumenti est , cum quis errore instrumenti indulius peceat, ut si quis stlopo alliam transverberet, eum oneratum fuiste ignorans. Idem diei de alijs circumstantse potest. potest & essis ignorantia finis. 3c usus rei. Sic Noe dum vi experiatur vinum bibit ebrius est factus Omnis eiusmo. di ignorantia libertatem minuit voluntatis, de aliquando a delicto excusat.
od attinet ad concupiscentiam , ea cum ad aliquid agendum alliciat,ia voluntari j magis sitnus, sicit, atque ita non impedit, sed iuuat volum,a-IM Enis tamen minuit libertatem , dum in unam, quam in aliam par. h tem, amplius trahit & detorquet, rationisque iudicium perturbat.bmatem. Additamentum.
ARistoteles 3. Eth. cap. I. QDd ob
Ignorantiam fit , non spontaneum. cpaidem omne est, sed inuitum , id est, quod vel dolorem, vel paenitentiam adfert. Qui enim cum ex ignoratione quippiam egelidi, factum minimc aegre seri, Isiane neque sponte egit, quod ignorauit, neque inuitus, ctim non doleat. Ex ijs agitur, qui ex ignoratione agunt, quem radii poenitet, tecisse inuitus videtur; quem non poenitet, quia tamen divcrsus est, non sponte egisse dicetur. Nam quia dissere, melius est, ut nomen quoque pr ptium habeat. Diuersum quoque et , ex ignoratione de ignorantem agere. Qui enim vel ebrius est vel iratus, non videtur ex ignoratione agere, sed ob aliud qui
piam ex ijs, quae dim sunt; quippe cum
non sciens, sed ignorans agit. Pluta ille ibidem, quibus quis de ignorantia accommodata ad usem moralem tractari solent, luculenter complectitur. Quod attinet ad actum , qui a concupiscentia proficiscitur, is simpliciter est voluntarius. Hinc Aristoteles lib. 3. Eth. cap. I. Si quispi m, inquit,&iucunda&molesta esse violenta dixerit idcirco,quod extrinsecus sint, & nos cogant, is inciet, ut ea ratione omnia sibi esse violenta
unusquisque putet s quippE cum horumcta omnia omnes agant, alii violenter& inuiti ob molestum, alij ob iucunduin
cum voluptate. Sed ridiculum sine est, in eXterna potius caiisam referre,quam in
seipsum , quod huius nodi rebus ficile capiatur; & hoiaesta sibi, turpia iucundis adscribere. Eadem & susitis habet lib. a. ad Eudemum cap. 9. Nihilominus tamen concupiscentia ob impulsum& amicam vim, quam voluntati ex se fragili & infirmae infert, minuit alio modo voluntarium; obtenebrat enim intellectum,& hebetat. Hinc etiam oritur, quod Iristot
les lib. 7. Eth. cap. . notauit, ut pec catum eo minus ac leuius sit, quo vehementior fuit cupiditas, quae ad illud pro-Iulit. Nimii um ut recte censuit Philoib. de Specialibus legibus dimidiatum
videtur facinus, cui non accessit longa deliberatio. Hane veto inhibetconcupiscen- tia, quae suauitatem obiecti importunE &acriter ingerit, turpitudinem autem obscurat. Ex ea causa minus plectuntur quae
ob doloris vel ire impetum admittuntur, ac saepe etiam multa abeunt, miserante iudice conditionem animi dolore iusto vel ita agitati. Propterea M. Pompilius Prae
tot neque damnare neque abloluere voluit mulierem , quae matrem fiaste percusserat, dolore necatorum liberorum, quosa uia