Petri Velleii Gueuarae Ad legem primam Digestorum. Libri 6. Eiusdem ad titulum de officio praesidis commentarij. De diffinitione doli mali, liber singularis

51쪽

AD LEGEM PRIMAM. D.

pote te,ut lib. I, eth. cap. de electione nos docet oriritoteles. O Yost Uto 'premastari utra, a que ultimum bonum finem meismus:quinimo nisi quod recte honines lumus, veste nos non'-tat idem philosiophus quicquidverostudiosus si modo studiosus sit etelit,sColutate assectet absque dubio illud simpliciter,si re vera bonum esse

scribit eodem libro I cap.ri voluntate. Si igitur quicquidstudioso υoluntate ent assectabili,no minus impliciterio re vera bonum vi,qua idquod habitu,vel electione geritur,involuntate ergo non anguntor,quam in ipso habitu reperitur linitia candidi fima virtus. Aua ratione arbitror luctitabilia di tesse. SAThoma,habitum secundu quem perpetua volutas ius seu unicuis tribuituurisi consultu autetuctitia appellasse volutate us

cor,tu praedicta ratione, tu etia, quod legumlatori ius ta volutas,qua actusconsiderada sunt,adpramiae asstatuedas,qui erit is iurisciuilis,mlatius in ra dicemus. Si enim seis terminis non co-ti tenta et utra,veluti fas punitur,ut in camper,in.c a.debeames inplerisque volutas pro facto reputatur, non minus cum de luctitia,iniustitia ue agitur, voluntatem quam habitum considerare

52쪽

derare oportet. 2 odsi sic et rudelissime iurisco

pultus merbum voluntatis apposivit, sub quo habis tusintelligeretur. III si voluntati legibus praemima aena constituitur,s rectefacientes amist afficiendos, celeratos homines, i robosis cmes

vinculis,es damno coercendos, facili intellaemus Praetereasi ossitas, miamprobauimus) boni est omnes enim ea,quae bona videntur equuntur, fugiuntscotraria) qua coctam, sperpetua voluntas erit,habitus erit quandoquidetabitum avebiamus,animi,aut corporis conniantem absolutam aliquari re perfectionem,ut virtutis,aut artis alicuiusperceptionem .iss habitus animiam corporis ent con tam,s absoluta aliqua in re perfectio, habitus quidem ortus eri quod nemo euertit. Et inde e L quod non indocte Marcus Fabius Victorinus notabat,abori totele,atque a Cic rancis boniurequentius habitumni,quam in malis,licet etiam inmeritate malorum quo is habitus,ex eo nempe, quia habitu dicimus ab eo, quod habere voluerimus, natura autem tra talis est, ut nunquam mala velimus. Nam simul atque obiecta species est cuiuspiam,quod bonu videatur,

adidadipiscendum mpellit sanatura, Id cum

53쪽

constanter udenters'. ius =di appetitionem appellamurioluntatem. Igitur de primo ad tali

mum conniam perpetua voluntas suum is tribuendi irim i tu erit. Quam argumenta' tionem, quosacilius intest gaturpauis adhuc bretim colligamus. G tans, repetua volutas ha, bitusent :sedinhabituinest virtus:ergo con tam,s perpetua tutas est ortus. Ita dum deprimo adsiecundum,de secundo,ad tertium argumentamur,iiludquod diuest,extrema intersie recte iungit Catem quod costans,nperpetua volutassis habitus,argumentis a dis initione concluditur,s ab annotatione,qua firma esst,probant Barto tuae, Alexander assia, Felinus, Euerar AGutiuncula,s concors doctorum siententia Esse vero h coerissimu huius distositionissiensem, vel ex ipsis verbis clarissime tet. Iustitia si uit)est costan'&perpetua voluntas. cuibus verbis dis stio apertigimenotaturi sequnibus vero habitaridum ait, ius suu cuiq; tribuens. Sias aliter adhuc rem intapossemusconsiderare. sue admodum bona,vel mal tarmis,acetitia nudio

siensi hemit equisquapotest, oe olum modos

54쪽

prosiquhamare,at cyamplecti siolummiao volunmtepotest. Sensus euim cum modice capaces sint,

facili implentur, satianturo neque possavi, visi qua siensibilia 'ut bona siensiusiudicat con

uenientia deligere Voluntas vero quae vi supra diximus Unita capacitatis e Ls durationis aeter nae,cum si potentiari a corpore separabilis,s in aeternum permaseura,virtutes amplectitur,atque amat neq usta requantubet praece emisciatur, ni ummo bono. uodno de ea voluntate intell-gendu est,quasensui coluricta eLLet adpensiusiudicium mouetur,hac enim Cocatur appetitvssensiti ius,iu quo homo,cubrutis animantibus comemt. Sed de ea,quasuperior, comina est cuintellectu, per qua homo idquodintellectu iudicatbonu,amat,sprosequitur,mandattexecutioni:causag ent omniuminum,atfvitiorum causam aut e diu alu semper qua patri lumini adhiberi est reueremia,a quo omne damoptimu,s omne donuperfectum esse fateor,at etia profiteor Ex eo igiturquod vitia in nostra esse testate, im peccareque qua nisi sensione dicimus,uirtuti*costata, et semitate ex his re sopinamur costare,quibus spessa est,'quas approbauit, si d cosequitur, S a nutione

55쪽

AD LEGEM PRIMAM. D.

ratione voluntatis hominem posse mereri,uel non mereri,dignumssierVramis eupana. Cateroru ro animalium nulta retributione bona,vel mala dignum fericum meritum,s demeritum, ramium,spunitio illis locum habea est ent actuti liberum vi murebiquo Mibere sit:immpositqui facit hoc ipsum,sivelit, nonfacere: am ut

D. Augustinus ait M. aa contra Faustum,iustitia nisi esset in voluname,non esset inpotentate : porro simpotestatem esset, nullustramm,nu astana iusta esset. Unde natio deducitur rex.in. c. nasci, J1.

peri fecisse dicatur. Vbi puniuntur quidem animalia bruta,non quoda suopanam ullam meruerint. Nec dici potest animal iniuriam fecisoquod sensu carer, inquit Vlpianus m. sed .igitur1fadleg., qui s M. LI. F.aupra tos qua laus. Uua enim in eo culpa sit,cum sua mentis nonsum quemadmodum si quadrupes damnum dederit, Aquilia cessa auisitegula ceciderit: Sed ob i gestiuiles etiam bestias animaduertunt, quod tali uniti potius ad dominorum ipsorum

56쪽

ipsorum damnum,adquos attinet, lectat:o discant et elisei possessores diligentius sua iumenta sis mare, egum dictis obtemperare. Vua etianatione,vesti ordinis, patres ampli mi, iustissimo decreto, sinasiuperioriat atomula in quibus quis siedisset vulabantur.Quod vero is,qui cum

iumento cit simulcum ipso iumento combunatur, ob idiunmetiam diuina dissonunt,primum ut D dAugustinus lib.3quastionum in leuiti vult,s refertur tu. .mulierqua accessi IIq. I.quia tali otio contaminat ecora,indignam refricat facti memoriam:deinde,meo iuditio,vi magis ab qs deterreantur nationalia animalia,cum sis irratio-bilibus besjs talem Udeant capitalis sententisse

ueram exerceri vindictam. PoHrcmo apte ab

Vlpiano iustitiam appetatam luntatem, inde quoqueprobaripote I maxime, quia si in reliquis virtutibus Soluntas consideratur, multo quidem magis in ipsa luctitia consideranda erit: qua cum non solum ibi Metia a s labore unicuis quod suum in tribuat id autem efficere nisi voluntate

nemo fit, cuius enim tanta vis est, authoritas,

atquepotentia et possibile erit quequam iustu sic uum esset iustitia nomen,velco VA

57쪽

hD LEGEM PRIMAM. D.

sperpetua voluntas suum cuique tribueni, Cirtus is lilia erat. Sunt enim in nobis opinio,conatus appetitus declinatio.Non sunt aut in nobis cor

pus, ossessio loria, principatus, si modo Epitia

to credendum est. Vuod corpi no ent in nobis, se potius ut Flato ait cui sutor subula: ita an,' mus corpore utitur meluti instrumeto,ad peragenda qua intellectus appetenda voluntati proponit,virtutem nisis bis,qua in nobis seu nemo sa-Σo na mentis collocabit. Illud nunc restat traciadum, qualiter baec constans,et perpetua Solutas,tribuat

unicuique quod sevum e t. Vuo vide si aprinci pio,origineidissutandum esset,illudis primis quarere,sinu ligare conueniret, quidsit homini a natuna tributu, uius muneris colendi, ef ciendi causa nati, s in luce editi simus, quae t coniunctio homininqua natunalis societas inter ipsos,qualice ni iucundius a cosiderationis, S, cogitationispulcherrima,cum tameno Ant omnia hoc te redissereri,ut quo ordiue caepimus,pergamus, adii huc ab Vlpiano no apte sicriptu videtur,cu de Uena iustitia loquatur, suum cuique tribuere. Sut namquepriuata nusta, Iura sed aut veteri occupatioue,ut qui quondam vacua venerunt,aut victo

58쪽

LIBER. II.

ria,ut qui bellipoliti sunt,aut lege, monoconditione, orte. 'cam Ct a iuriscon 'ulto dicitur m. l. ex hoc iure. de iust iur. Ex hoc iuregentium scilicet, introducta sunt bella,discretae gentes regna codita, tominia distincta,agris termini positi, dificia collocata, comeritu, emptiones,Venditiones,locationes,coductiones,obligationes instituis. Intelligeia est ex eo, quia 'ucum quest,eoru, qua natura fuerant Comunia, quod cuique obtigit, idque stenere conuenire: eo si qui ibiplus appetat,violare ius humana societatis: earu vero reru, quas ad comunem um hominu natum genuit,comunitatenecessaria es,et comunes militates asserre decere. Na queadmodutheatruinum sit comune,recte in dici potvi, eius esse eu locriquequi ι occuparat,sicinurbe mundoue comuni,no aauersatur ius,quominus suu quidque cuiusique sit cui uideter ne detrimeto comodaripotest, id tribuatur vel ignoto,cu et quam terris Putur,adinum hominu creata sunt oia,

et homines geniti hominu causami i inter se au'isipdesse ρ et sempq aliquidad comunemilitate asserret. Sed et aliter quoqι no absurde dici posset' aua cosideratione dest,tur e naturalipri

59쪽

AD LEGEM PRIMAM. D.

maeuo omnia esse communia,consensiu Cero hominum Poc ent iure gemimres omnes diuisas, par

ticularia dominia distincta. Namsi a principio id

homines non consensissent, rerum nequaquasieret partitio cu acta en quod atis consonat praedi- Et a dis ositioni,ex hoc i ure Tertiam adhuc rationem,talem cogitabam. Ratis,qua naturaliter om

sunt comunia,nouinte tenda est, ut exempli gratia huius domus illusue agri siue fundi nultasset dominus,hoc enim modo nemo illum araret,uemo serere nemo domum aedificaret. Intes dum est omnia,in Universum subcet cosideratinomniuesseCeodem modo,videlictagenenaliter, coniunctionis,s societatis hominum. Da vi qui sieminat, ac meti non id Niso ed communitati hominus.ciat. Et is defabris,sartoribus utoribu ac reliquis,qui eis riuatieri sibi laborant,reipublica tamen seruiunt. Uuodsi aliter feret, inemo

agros,uemo ciuitatra cunaret, 'utpotior viribus e et, pulpis,ac reiectis reliquis, quas bipotiora videretur,occuparet,diuisione vero rerusit, vere existimentur omnia communia, s agricola mercatoriaret, mercator milite vestiat, miles iurisconsultos ebenda iurisconsulti incipesconsilio

60쪽

LIBER II. Is

bo adimet' principes guberuent, ac moderetur pro 'uintias,in quibus omnes inpac ac traquillitate vivamus,quod propria iustitia munus est Cusinis, s iurium, aciudicioru scopus. Vis; re viridum in e qui rempub. admi rat uum ut quish tenea neque de bonis priuatoru aliqua diminutio fat,ne quis per aduersari ut potentia Uprimatur,ne quis iniquu lucru,aut damnum sentiat, nepotentiores viri humiliorci iniurijs sciant ,neue defensores eoru caluniosis criminibi insectentur innocentes,eti docemur in nec quicqua. 6sed etsi quiris de os sepro suis indillicitas inpran.et in S.Uepotemiores st de ossi praesiis uic quide interpretationi satis sonat, quod Lactatius lib. X. c. F de aureo seculo ages, non existimemus nquit, nihil omnino iuncfuisse riuati sed more poetico siguratu,*t intelligamus tam liberalesfuisse homines,m natassibifruges no includerent, nec sis absconditis incubarent ,se averes ad comunem usum propi' laboris admitterent. Vuibus ita ex 22

positis,quandoquide dictu est supra,in hoc iustitia a reliquis Ortutibus moralibu/ disserre, obique praeclarissima inter cateras esse,quod nosolum bibi