장음표시 사용
201쪽
Pora cognoscere eaque a se invicem discernere discimus. In initio signorum significatum, Usu reliquorum sensuum edisceu dum, dissicilius; deinde, habitu nato, facillime enun Ciamus , Eadem est auris conditio , uno sti
mulo , acris tremori, patulae . Aeris tremores Pro diversa corporum allisione variant , sem
Perque aliam impressionem , cuius caussam anima ope iudicii determinat , exhibent . Ihrius res entiam corporum , naSus parte odoriferas , saporiferas lingua percipit, quae insuper tactu praedita , sensationes Procreat
Sit muli itaque pauci sunt. Iux, sonus , partes odoriferae , Saporiferae, ac res entia Corporum . Paucas rerum qualitates , quoad Nempe aerem vel lucem mutent, haec & illa effluvia habeant, sentimus . organa senSuum
itaque ad stimulos summo gradu speeifcOS, qui soli peculiari organorum functioni excitandae pares sint , aditringuntur . Nervum opticum premas, ferro & igne tangas, visum denegat . Sunt quidem alieni stimuli , qui analogon quid sensationum effciunt; sed imbecilles & anomalae, nec raro falso animae tu dicio tribuendae.
202쪽
continuatio. Finis simuli sensorii est, ut mutatIone, ab illo ipso excitata, ipse eiusque conditiones animae repraeSententur. In organis motoriis supremus stimuli finis eis organi actio , incommodum machinae necessaria , ideoque hos stimulos neque percipimus neque eorum Per ceptione indigemus . . Stimuli sensorii plerumque , pro mutabili eorporis nostri nexu cum mundo , fortuiti; motorii plurimum necessarii sunt . fixa lege ad internam corporis conditionem adstricti . Immo quae functionum turbae inde nascereum tur , cum omnes fortuiti stimuli organa motoria e. g. cor aeque ac oculum tangerent .
Stimuli sensorii vel per se non noceut , vel anima vigil nocivos evitare studet. Sensatio excitata iacilius ab hoc , immo a minori stimulo denuo excitatur. Littera semel cognita leviori opera denuo percipitur. Inde habitus , felicissima hominum facultas, qui quidem obscurari, numquam penitus ex
Stimulus, ut sensationem proserat claram& distinctam, certo roboris gradu iudiget. For N a
203쪽
tior vel debilior stimulus ideam obseuram ;nimis paros nullam sensationem , nimius coe-nelthesis dolores movet de summus sensibilitatis deitructionem patit. Nec in luce debilissima nec in sortiori , e. g. ab ipsa solis luce vel luce a speculis reperculsa . Quidquam videmus . Fulgur homines obcoecavit ἔ Oleum vitrioli dilutum acidum saporem , merum dolorem parit. Quare physicum irritamenti robur parum ad ideae magnitudinem confert ; lux debilis sortem sensationem ; titillatio plumae /sensum aegrius tolerandum; lc acrimonia saepe dolorem , dolore ab ipsius nervi dissectione graviorem , producit .
Idem stimulus, sed diversi illius gradus,
omnem aliam sensationem parit ἔ e. g. mat
ria caloris exigua, frigus, aucta gratum calorem . deinde ardorem & denique summus calor dolorem essicit. Ad sensationem giguendam opus est irritamento , cuius aniO in nervum sentientem
aliquod tempus perduret . Si gladii punctura
vel sciopeti allisio absque laesione remanente fieri liceret, nullum inde dolorem sentiremus. Globum in patina lente volutum . ab uno ad alterum locum progredientem conspicimus; illo vero rapide moto, non pmplius globum , sed orbem tremulum Videmus . Globum sat amplum, e tormento bellico explosum, non per
204쪽
eipimus. Praestigatores motus perficiunt tam
celeres, ne videamur, ideoque motuum esse ctus, quorum ratio latet, nos ram commovent
admirationem. Visum & auditum, ut idea evolvatur, brevissimam, reliqui sensus diuturniorem irritamenti actionem requirere videntur . Sensatio ipso illo momento , quo irrita mentum removetur, non, sed paullo post cessat . Lux, fluidum quidem discretum, ob celerem tamen particularum lucidarum successionem, ut continuum Videtur , pruna , in orbem mota. ignei circuli imaginem praebet. Sonus, quamvis a Corporibus vicinis repulsus, tamen simplex sentitur , cum primitivi soni sensatio perdurans cum repulsis confluat. Si vero di stantia ea est , ut primi soni sensatio, ante repulsorum adventum cet Iaverit ; multiplicatus sub specie echo percipitur . Omnia rubra vident , qui diu colorem rubrum Contemplati sunt Cum colores principes rapide moti sibi succedunt ; impressio omnium colorum , redeunte primo , perdurat , & omnium horum sibi succedentium colorum impressiones, simul in organo animae praesentes, ideam cci
loris albi essiciunt ca . Plura huc spectantia
a NEUTON. Optie. Buch. I. Experim. IO.
205쪽
nicavit . Sensationes cessant e I irritamento re moto , 2 sensibilitate , a Sensationis diuturnitate vel robore depressa Vel exhausta . Loci elida e Suvia non nisi sub introitum odora Dus . Puellam formosam , quamdiu immotam tangimus, non amplius gratam sentimus. Turgor vasorum, qui papillas nerveas erigit, nisi inflammatorius sit, mox & cum illo sensibilitas remittit . 3 Denique sensatio perit , cum gravius irritamentum in ipsum sentientem vel alium illi adnexum nervum agit. Oriente sole, stellarum visus exstinguitur. . VIII. V a r i a .
Complexus locorum , ex quibus oblecta a sensibus percipi possunt, Sphaera senSuum ,& locus hac in sphaera, in quo obiecta facilius percipiuntur , punctum perceptionis dicitur. Sensus tantum certum quemdam numerum obiectorum illorumque varietatem simus cam a Letires and papars on ElectriHυ and Othιν phiatisopbιιaι subiess. London 2769 4 pag. 4e 3 - Α7O .
206쪽
piunt. Punctum, ultra quod neque varia, neque remota obiecta percipiuntur, fnis sensuum appellatur . Hic sinis pro quovis sensu pecu liaris est . Quidam sensus, e. g. Visus , au ditus & olfactus amplum, alii, gustus Ze tactus, angustum Perceptionis campum possident. Maximam obiectorum varietatem oculus deinde auris capit . Qui vis homo suam propriam sensuum sphaeram possidet , hominique cui ampla bonos . cui angusta est sphaera,
malos adscribimus sensus . Quo magis obiectum in puncto perceptionis positum est, quo magis ipsius impressio gradu roboris , organo congruo, gaudet 8c denique quo plures obiecti partes percipiuntur, eo magis idea sensualis erit distincta . Sensus , qui debiles percipiunt impressiones. subtiles; oppositi cras; qui a fortiori impressione facile offenduntur , teneri; qui minimam obiectorum disserentiam percipiunt , acuti; de oppositi obtus dicunt ut .
Sunt nobis seusuum acerrimorum exempla , praeprimis in brutis. Sed intensiivum est
animalibus sensuum robur , quae numquam sveluti homo, ob organorum internorum simplicitatem. totam regionem vel cohortem militum uno intuitu conspiciunt . Indigena capitis Bonae Spei naves, plura milliaria a littore remotas, detegit oculis nudis, quae arma
207쪽
tis Europaeus vix cognoscit. Sunt homines, qui oculo microscopico donati, picturas maxime minutas struere longasque res gestas ossiculo cerasi incidere possunt. Feros homines, ursos aliaque pecora in venationibus, ipsosque Hispanos, cum America potirentur , Procul remotos, odore percepisse ferunt . Singulare exemplum homini narratur, qui odoris ope loca, quibus olim quisquam erat sepultus , detegebat a . Mu sicus inter tot chordas chordam male so nantem gradumque mutilatae harmoniae sentit . SAUNDERSON , in Scotia Matheseos Professor, anno I 739 e Vivis discedens, e s no , quem in medio cubili pedis pulsu excita-hat , eius magnitudinem determinare potuit . Hi sensus sinplices e g. auris, Oculuq; alii , e. g. Sapor, compositi sunt , ab aliis organis suo in munere suffulciti . Lingua gustat & tangit. titimo nares cooperantur. dum Odore privati sapore acuto Caremus. Est itaque idea , ope linguae excitata , ex odoris , saporis Sc tactus operibus mixta . Haec organa cum agunt, cito; alia tarde exhauriuntur: oculus 8c auris diu; tactus , olfactus & sapor breve tempus absque decrem
208쪽
Plurima organa simplices praebent sensa tiones licet irritamenta sint composita. Μixtus cibus, suffimigia simplicem exhibent sensationem . Non elementa, sed . res mundi Compositas sentimus . Id quod ex pluribus rebus 'compositum est , non compositam , sed aliamideam , a singulorum obiectorum idea differentem , producit. Itaque ideae compositae non ah obiecti composita indole , sed a partibus , in idea ipsa discernendis , desiuiti
possunt. Plurimi sensus uno momento unam distinctam sensationem, visus uno tempore plures sensationes proferre posse videntur ἔ e. g. in picturae contemplatione . Sensationes visus anima , ope imaginationis . facillime denuo revocat se quidem non numquam , e. g. in deliri is de insomniis , magno claritatis gradu sereque omnes phantasiae ludos ex ideis visus componit. Difficilius reliquorum organorum sensationes imaginatione resuscitantur. Quare HALLER Ze alii a gustu , tactu se olfactu , vestigia rerum , quae amabant, non relinqui credebant. Sed omnino Ze res tactae vel gustatae, quamvis obscurius , praeprimis in insomnio , i imaginari possumus. Sane cum omnis animae vis fere a facultate obtinendi sensationes & ima ginationes defiuiatur , imaginationesque maxi-
209쪽
mae dignitatis sint in physiologia Se psycho
logia ; Operae pretium esset , inquirere iucoeco nato imaginationis conditionem. Certe ipsius imaginatiopes analogae sunt ideis tactas, coecusque interrogatus , quomodo patrem sibi repraesentaret , se illum in digitorum apici-hus sentire dicebat a . Sensationes , a visu , auditu , olfanu &gustu excitatae , tamquam peculiares sensationum species' considerari possunt , & quidem his ex rationibus: a Sensatione3 singulae , quae ad unum ex his sensum pertinent, licet inter se disserant , tamen quid commune possident; e. g. ideae auris, quidem variae, tamen omnes ad unam rem, Scilicet sonum, reserri possunt.b Sensationes horum sensuum ab impressione, in parvam corporis particulam facta . prodeunt, ad quam facile referuntur. Lucis ideas omnes oculo tribuimus . c Quod vis horum organo rum , non nisi specialissimo quodam stimulo , auris aeris vibratione , oculus luce movetur. Tactui vero ingens corporis Superficies patet eiusque sensationis e. g. impulsus corporis mo. ti , superficies scabra vel glabra, durum remolle maxime a se discrepant. In tactum mechanica res entia corpo-
210쪽
ram , nec solus ipsorum contanus agit; ideoque res facultate resistendi destitutae tangi nequeunt. Materiem electricam , magneticam , lucem nec ipsum aerem , quamvis continuo ab illo attingamur , nisi flante Vento tactu , per cipimus . Quare Ze ex hac ratione vix contendi potest sensum tamis esse sensum communem , omniaque obiecta attactu in organa agere . Tactu ponderosum & leve , durum , suidum , molle . tenerum , elasticum , rotun dum, acuminatum, angulatum, glabrum , aspe rum , impetum , pressuram, brevi omnes spem
ei es figurae se finis corporum sentimus. Ha ex tactus definitione omnia ipsus phaenomena explicari possunt ; resistentia proportionatam pressionem in organum tactus essicit, indoles pressionis, eius gradus , extensio &c. id eam nostram de tacta superfiete determinat . Sensatio particulae odorae vel radii lucis omnino
differt a sensatione tactus . Itaque etiam in reliquos sensus sola lux , aer , res odorae,
sales, stimuli simpliciores, qui propriam mixtionem & naturam possident, in tactnm vere corpora Omnis generis, quae modo vi resistendi pollent , agunt. Bolum manducantes perhene mechanicam illius resistentiam in ore a sapore . ipsus distingui inus. Quare obiem tactus nunquam nisi immediate agunt, nec