Commentatio de Euripide philosopho

101쪽

eum ogebat naturam et veritatem prosae sequi, sensas leges quibus res humanae administrantur maiore vi inculcabat. Neque obliviscendum est eum quamvis tardam, constantem amo et certam rationem humana vitia ulciscendi diis attribuisse. Vonio jam ad possin tragicam, quae in eadem sors Versabatur conditione. Nam quum justitia divina illustranda osset casibus eorum, qui severissimam eam experti essent, fieri non poterat

quin dii duriores prodirent at rudeliores. Quod quum utique in possi tragida vitatu dissicilius esset quam in poesi lyrica,

tum os o hylus non in eorum erat numero, qui lubrica et ambigua in deorum natura e regimine praetormittenda vel consulto elanda censerent; verum audaci ingenio prasditus, studiosusque cognoscendi rerum rationea - φιλισοφος των πάνυ ut ait

Athonasus VIII p. 347 E), - dissicillima quaeque aggrediebatur. In paucis tamen fabulis, quae o tanto numero aetato tulerunt, secum pugnantia indicare facilius os quam ortam disciplinam

ad quam omnia reserantur.

Saepe commemorat sati nocessitatem invictam. In rometheo Iupiter non solum eius imperio subjactus ah, as etiam quid futurum sit ignora et ne suapte quidem vi mentis cognoscerepo,est. Ambiguum videtur an Aeschylus omnia fato fieri oredat; perspexit saltem quam sit dissiciis accurato definire quantum illi sit tribuendum, quantum liberas hominum voluntati Clytaemnestra Minoris sui culpam et auctoritatem consor in μαιραν ἀδαιμον Choeph. 10, Agam. 1475 sqq.), et otiam horus in maxima versatur dubitatione quom potissimum huius inodis auctorem habeat, Clytaemnestram an divum aliquem Αg. 1481 sqq. 1505 sqq. 1530 sqq. Sosiora malaqueiniolopidarum domo quum

poeta perspiciat naturali quadam colligation conserta conteri quo evenisse, id quod Herodotus superstitiosius repetit a numine divino usque ad quintum genus scelerum vindice ipse confuso revocat ad justitiam divinam et causam naturalem, quae essiciant ut quaeque caedes novae caedis consecutionem in se habeat 3.

Nec non Erinnys, quam acinorum vindicem fingit, principiis divino et naturali onerata et mixta videtur schooph. 400, 650

102쪽

sqq. 1073 sqq. Ag. 56 sqq.). Deos ubique potentissimos prae-

dieat humana omnia θεων ἐν γούνασι κεῖται. Quare apud eum quoque abundant exempla hominum superiborum, qui quum deos contemnerent nimisque suis viribus confiderent vel ad statum excelsiorem quam pro rerum humΔnMum

fragilitato tonderent, pessimo perierunt Xerxis potestas frangitur quia Neptunum verboribus aedem Fors. 745 sqq. ausus est neque in Graecia deorum mplis operest ibid. 0 sqq. . Exercitus rimarum apud lataeas devictus aesto monet 8203:ως οὐχ πέρφευ θνητὸν ὁντα κρη φρονεῖν.capaneum, cum ipsum ovem verbis audacissimis provocat, mox periturum esse intolligimus Sept. 444 sq.)'). Ζεύς τοι κολάστης των περώπων γαν φρονημάτων ἔπεστιν ἄθυνος βαρύς. Ρers. 27 sq. . Verum aperto refellit poeta opinionem popularem ab Herodoto enuntiatam ipsam solicitatom prosperitatemque calamitatos contrahere justos enim moderatorius homines diis non odiosos fas ' . Dii ab eo improbos punire probis adreae dicuntur Iupiter malis

injuriam inseri, bonis justa dat Suppl. 403 sq.). Quamdiu illor nabit lex erit eum qui eo orit colesta etiam passurum so Ag. 15633 impius ille, qui dixit deos non curare sa- erilegos ibid. 369 sqq. .

Neo tamen ipsos deos ubique insontes producit Plato vel arceri eum a scena iussit, quod forum flagitia aperie exhiberes i. Non pio animo potentiam eorum Veneratur, quaerere omittons num virtutem aemper molant; verum vitia indignabundus indicat.

103쪽

quo Erinnys dubitant ovem More prasciarum parricidii ultorem, qui videlice ipso patrem suum in vincula conjecerit Eumenid. 40 sqq.)l usquam tamen vehementius summum deum posta insectatur quam in rometheo, ubi eum ad imaginem erudelissimi tyranni' redegit, ipsiquo Iapetionidae, qui ob beneficia in genus humanum collata durissimo incitur supplicis, levom tantum culpam invitus prope tribuit Do hae fabula qui quam statuere lubricum est, siquidem interiit τὸ ἔξης δρῶμα,

Homeineus se. λυόμενος, quo suspicor non rometheum solum

so Jovis otiam aenigma solutum fuisse, quod lectoribus propo- aut seripto Jovem tam mirifico pravum fingona Credo tamen postam hoc quoque quod superos dramat proponere voluisse audaeiam foeteatam pereuntem quod summi numinis uasa non obaervaverit vid. g. proximam).

Aeschylus igitur partim summam justitias uram diis asa nabat partim sollicitabatur traditis eorum vitiis. In plerisque Sophoclis inmodiis nulla apparet sati in

toritas, nisi quod varias persona pro rorum statu morumque suorum constantia v. g. 31 alitor agere non possunt ae agunt.

In hilocteto reo Oedipirius duobus omnia fato fiunt. Verum

praestat dirimo rerum eventum antea fuisse constitutum a superiore numine fatum enim apud eum nusquam segregistum ess videtur a deorum imperio, quorum potestato humana Omnia administrantur. Nemo magis commendavit σωφροσυνην, quae cupiditates coerceat, animumque ab omni nimio oohibeat eam

que Ulymis imagins pultas me illustravit ). Neque quisquam

Mὸς μὰν αἰτίαν φύει βροταις, μαν κακῶσαι δῶμα παμ- - θελη. 1 Quare in hae tabula rur- fati imperio suuiectas est. H. g. 7.s In Maoe bases no Athona quidem iubente inimio dariolo insultare vult sed

104쪽

magis perosus est superbiam arrogantiamquo clariusve stondit ei pereundum esse, qui modum naturae humanae positum X-

οστις ἀνθρώπου φύσιν βλαστο - ἔπειτα κατ' ἄνθρωπον φρονεῖ. Hae superbia periit Aiax ), Creon cognatos suos omnes pedididit in Antigone), Olynicem et Eteoclem mortem obituros eas apparet in ed. old, non prorsus injuria Osdipus ad ultimam miseriam redigi videtur ademquo ipso casum sibi acerbiorem intolerabilioremque reddidit ).

Antigone quoque, o nimis offendore virgo innocentissima sua ipsius virtute intoriens, superbior depicta est, quipps quas statim sororem timidam asperrimo increpet, et postquam ipsa capta est eius amorem novamque moriendi fortitudinem crudeliter aspernetur, scilicet quod factum ipsum perficere recusariami. Nemo igitur ab omni parte perfectus vel etiam innocens calamitatibus obruitur. Quare homines divinam justitiam somperagnoscunt et admodum raro deos oeusare in animum indu- eunt 3 neque usquam pravitas eorum aut discordia in hominum conspectu ponitur. Sophocles enim haud dubio velut Undarus vid. g. 87h consoba prava et ambigua in deorum

οἰ δὲ τὸ τουτου μαλλον ἡ τοὐμὸν σκostra v. ὁρῶ - ημα ουδὲ, 'εντας ἄλλο πλὴν Mων ωοιπερ ζῶμεν ἡ κου- σπιών. 1 Ne Aiacis superbia ex ipsius tragoediae argumento non satis appareat, narratur iam antea deorum auxilium in proeliis avernatus esse Mallem hae arrogantiae specimina ipse praesena nobis odidisset. 2 Nam ulpam suam a Tiresia patefactam longe milest ipsumque vatem eum eo tumelia dimittit. 3 Philoctese oontendens a diis semper turpes et improbos servari, probos vero et iustos ad Oreum mitti, subites res. 4513:

Hyllus in fina Traehiniarum deosci repat, qui emulis immanes eruciatus placide inspectent parentes t. δὲ νον μνῶν οἰκτρὰ μὲ, ἡ μνω σχρὰ δ' Miso o diis. Observa hune finem vid. v. Meum comm de Mao Soph. g. 46 totamque Philoctetem a Sophocle ultima aetate ompositos esse. Num soriam hic quoque cremente impietate leviter tactus fuit Masunt hue quoque revoeari n. 8s et O. apud Dind. 607 678 s. 14 sq. ubi dii dieantur amori resistere non posse.

105쪽

natura praeformitianda et celanda esse in si nim ex omnibus litoris Graecis eius sabulas solum legeremus, non suspicaremur immortales tot vitiis fuisse maculatos. Summam sanctitatem et justitiam iis ubiquo Meribit Justos observant et injustos, quorum nemo unquam supplicium effugit 3. Bis poeta commemorat summa praecepta moralia, quae inter omnes conveniunt, νόμους illos ἀγράπτους vid. g. 2); et quamquam non disertis verbis indieat os a diis genori humano impositos esse, tamen ostendit eos cum numinis imperio arto cohaorore ).

RELIGIO POPULARIS APUD PHILOSOPHOS ET SOPHIs sUSQUE AD EURIPIDIS AETATEM.

Vidimus igitur divinitatis notionem apud Graecos potentiam tantum complecti, eo vero duce naturali virtutis informatione divis paulatim plurimas tribuisse virtutes, vitia tradita plerumque celasse, iisque in rebus humanis totam justitiae procurationem morumque censuram mandasse. Sed quantumvis emendati, pHrfecta sapientia virtutisque exempla nondum videri poterant. Id Aeschylus quum perspiceret, indignabundus Vitia eorum vituperavit. Nondum tamen a poetis negatum erat tam impuros deos esse. Euripides primus poetarum statuit deum non esse posse quin omni careat vitio virtutemque habeat persectam. Non tamen huius sententia Euripides auctor potest diei. mia

1 Traeh. 497 sqq. Veneris potentiam elebrans dioit: καὶ τα μὲν θεῶν παρέβαν, - ουπως Κρονοαν ἀπάτασεν ob λέγω, οὐδε τὸν ἔννυχον Αιδαν, ἡ Ποσεβέωνα

Longum est omnes afferre loeos; vid. Traeh. 135 sqq. Phil. 1036 sq. Q. Col. 110 sq. 1267 sq. H. 122 sqq. l. 171, 138 sq. 3 OQ. R. 86 in aethere eos prognatos Olympumque solum eorum esse parentem dioit. i. 1343 voint deorum leges' pariter Antig. 454, ubi tamen subjioit

neminem novisae unde manaverint.

106쪽

losophi jamdudum anthropomorphismum indignati religionem

popularem impugnaverant, quorum primus erat Xenophane a 3. Unum docuit me deum, eumque maximum et mortalibus pro sus dissimilom , sum enim non varii sensibus sed toto corpo

simul omnia percipore ). Nullo jure homines fingere deos figura

humana indutos vectibusque humanis amictoa bove et equos quoque, si cogitare et pingere possent, doos sibi similes ficturos esse ). urpiter orgo poetas humanam naturam omniaque quactapud homines prava sint diis attribuisso δ). Eodem modo Horae litus improbavit traditas deorum is gines, ideoque pro sua acerbitat Homerum Archilochumque verberando M o certaminibus Hiciendos eam contendit', Ipso summam legem substituisse videtur, quam Δικην sive satum alvo λήγον sive Jovem vocabat. Ρosteriore philosophi non data quidem opera impugnaverunt religionem, sed eorum placita ei prorsus repugnabant Demo- oritus τὸ θεῖον nihil aliud habere potuit quam naturam, quas omnia movet atque complectitur', Vidimus supra pg. 7s eum deorum popularium originem repetere a principiis natur

1 Philolaus dixit deum omnia o lecti omniumque rerum esse primipium, quod verisimile est eum in Pythagorae didioisse disesplina. io praeterea ab Hieronymo apud Diog. L. VIII. 1, 4 narratur ontendisse se in Oreo vidisse Homeri Hesi dique manes tormentis exeruolari, quod prava de Olympiis rettulissent. a vero fabula, ouius sontes latent, quasi eris testimonio uti non possumus. Constat etiam Pythagoreo numquam populari religioni infestos fuisse verum Apollinem et in mysteriis alios quoque deos pie minime. 2 Apud clam Alex. Strom. V. 714 Ciali θεὸ 'ν τε δεοῖσι καὶ ἀνθρωποισι μέγιστος, οντ δερ- θνητῶσιν ὁμono οντε νιημα.

εσσα παρ' Mρωποισιν Massas καὶ ψογος ἐστι, κλέπτειν, μυοιχεύειν καὶ ἀλλήλους ἀπατεύειν.

6 in . . IXI. I. τιν ' Oμηρον ἔφασκε auιον ἐκ τῶν ἀγ-- εκβάλλεσθαι κώ μιπgarim a 'Αρχίλοχον ὁμοίως. Vid. gello I. g. 836. Placuit ei tamen eas revera poeses quasdam homini, simile in aere . in mortales sensibus percipientes iniuria in deorum numero ha rent, qua statara et robore tantum emollerent Sax E . Math. IX. 19 gelior ibid. .

107쪽

libus et moralibus Anaxagoras de numine divino nullum dogma proposuisse videtur; posteriores assimant eum Montem deum appellasso l). Iurene an injuria parum reserae videtur; omnibus certo in rebus νους ei fuit dei instar. Sophistas magis tostati sunt se de diis nihil compertum habere neque igitur popularibus traditionibus credere posse, quam

diversae naturae numen Venerandum proposuerunt. rotagoras

notissimo libri sui exordio affirmaverat se nihil do divis habere

quod liqueat, utrum sint annon sint; nam obstare rei obscurita- iam breveque vitae humanae spatium in Prodicus explicans homines primos vires naturales quae iis usui essent pro diis habuisso non videtur eos esse credidisse. In iis vero recitationibus, quas ad populum habebant, vulgari sensu eorum nomina usurpasse videntur.

Uurimi igitur philosophi fabulis mythologicis fidem non habebant, sed diversis opinor de causis Xenophanea et Heraclitus videntur praecipue indignati esse mores pravos naturamque imperfectam, quam poetae diis ascribebant intelligebant eam ab omni parte persectam esse debere; ideo religionem ut emendarent ultro impugnaverunt. Hos igitur ipsa pietas rectiquo scientia movit ut deos traditos esse negarent ). Posteriores Vero, Democritum Anaxagoram Sophistas scientia naturalis et ratio potius monuerunt ne prodigiis fabellisque mythologicis, quae superstitio excogitavisset, fidem haberent.1 Cicero, Sextus, Stobaeus, Themistius. 2 Apud Diog. L. IX. 1 περι-D θεῶν συκ ἔχω ειδεναι - ω εωιν aeoυ εἰσίν. πολλὰ γὰρ τὰ κωλυοντα ειδένα, g τε δ λι- καὶ βρακὸς ἄν ὁ βίος το ἀνθρωπου Corrigendum est: υκ ἔχω εἰπε7ν, tum ex usu linguae Graeoae cum e la d nat. D. I. 23, 3 vertentia de divis neque ut sint neque ut non inthabeo dicere.

108쪽

FuNDAMENTA EIUS OPINIONUM.

Binis igitur viis progressi sunt Graeci de rebus divinis meditantes. Ab altera parto intra ipsius religionis fines dii a poetis magis magisque ad persecti numinis imaginem vehebantur ab

altera parte philosophi ab initio statuerant deum esse unum,porantia scientia virtute perfectum. Quae meditationes postquam aliquamdiu separatae velut fluvii gemelli juxta processerunt, tandem in unum confluxerunt Euripidem, poetam eundemque philosophum. Noster enim utrorumque imbutus erat cogitationibus; sed eum philosophia et mythologia natura inter se repugnantes numquam ad idem consilium una tendere possent nisi prorsus mutata conVersae confusae, neque ad hoc opus perficiendum ingenio satis polleret Euripides, in eius quoque animo inter se perpetu pugnabant alteraque alteri nocebat. Et quemadmodum in arte tragica in media via substitit, partim antiqua servavit partim nova adscivit, et ita opus condidit constantia carens, sic etiam in rebus divinis simul resigionis sabulas antiquas philosophiaeque nova placita secutus, quum copulare non posset, diversis affectibus jactabatur, et a se ipso dissidens et discordans se traconsensum summamque veritatem quaesivit 3. Vix opus est monere, si deum oportet esse probum ' sives nullus est deus quin omnibu vitiis arsat', mythologiam funditus tolli quod nisi concesseris sed quaedam tamen servare volueris, opus aedificabis quod omni landamento careat, levissi-

I CL Bouteruis, de phil. Eur. g. 11: sed quae vulgo redebantur respuens, ipse, quid statueret non inveniens, fieri non potuit quin sibimet ipse repugnaret, oum modo ut postam decet, Mentiri perperam reditis, modo res nova moliri videretur.

109쪽

moque ictu corruat. on tamen statim Euripides sam sontontiam pronuntiavit. In capite secundo tractata quaestione de dramatum chronologia mones tres aetates posse distingui, primam, qua vix adhuc do divinis fabulis dubitaret, secundam, qua in dies iis fidem donegaret easque palam impugnaret, tertiam, quamligionem rationibus sollicitare desineret. Quem ordinem nunc quoque, quum in singula diligentius inquirendum est, servandum puto.

DE AETATE PRIMA.

In prioribus igitur tragoediis omnino fere cum tradita religione consontit. Variis locis fati celebrat invictam nec sitatam. In lassiid imprimis eius fit mentio Admetus quum fato ad mortem esset destinatus, Apollo impetravit ut viveret si alius quispiam pro eo mortem obiret. Dii enim, ut apud Homerum struerodotum vidimus D, fati decreta aliquatenus mutare poterant. Quum uxor Admoti Alcestis morti se offerret, Apollo huius salutem a manato frustra petivit. Quia autem satum ante omnia mortem decernere credebatur, fati mortisque necessitas eadem sere esse videtur. Notissimo chori cantico 962-990 celebratur

αναγο, solum numen cuius nullam aram adeamus, quod sacra

nulla accipiat; idemque potentissimum, nam etiam Iupiter quidquid annuit cum eo perficit. Huius vinculis Admetum quoque teneri, nam numquam uxorem lacrimis ab inseris reducet. In fine tamen ramatis eam Hercules liberat, quod profecto pugnat eum illius numinis natura invicta. Sed cum Alcestis sabula vico dramatis satyrio laueta sit, nihil habet ostensionis quod poeta summa fingendi licentia omnia confundit. Sed eadem causa obstat quominus totam fati administrationem, qualis hoc in dramat diis

1 In narratione mortis Sarpedonia via. g. 8 not. et malorum Croesi vid. g. 88 not. 4 .

110쪽

opponitur, quasi certum Euripidis placitum accipiamus i. In quibusdam huius aetatis fragmentis Euripideis insuper ἀνάγκη

una eum diis commomoratur 3. In omnibus huius temporis dramatis pia elucet deorum reverentia, compluresque leguntur sententiae eorum potentiam justitiamque testantos nihil in iis injustum est, vorum res humanae

flagitiis turbatae sunt Ρol. r. 609ὶ omnia divi, etiamsi cunctantur, tamen tempore perficiunt Ρhiloct. h. 797). In Medea 157, 1013 sq. dii eum illa de Iasone poenas sumere creduntur , Quod vero deorum justitia in his dramatis praedicatur, id leve potest videri, quoniam in omnibus sabulis eorum laudes leguntur;

at non leve est quod in Alcestide nemo, quamvis moerore Lflictus, quantulumcunque reprehendit superos qui seminam praestantissimam morte abripi sinant; neque leve est quod edea non divinam administrationem improbat quae tales viros qualis est Iaso vivere patiatur i. equo e hoenice, cuius argumen

tum sere idem fuit quod Hippolyti, neque e tot aliis sabulis

ulla refertur deorum vituperatio in quae omnia ostendunt poetam de iis hac aetate nondum dubitasse, ut supra jam monuimus. Ex ultima tantum latralogia supersunt hi quinque senarii fr.

mil. 793 apud Stob. ecl. II. 1. 2. 43:

τ δῆτα θακοις μαντικοῖς ἐνημένοι σαφως ὀμνυσθ' εἰδέναι τα δαιμόνων;

ο τωνδε χειρώνακτες ανθρωποι λόγων

οστις γαρ αὐχεῖ θεων ἐπίστασθαι πέρι οὐ δέ τι μαλλον Dδεν ἡ πειθειν λέγων,1 Quod Lubherus eoisse videtur, g. Theol. u. Ethi d. Eur. Schulschr. d. Oroosherg. Hedr. Fran gymn. 18633, quem miror g. 27 sq. contendere fati auctoritatem praeeipue auotore Euripide apud veteres invaluisse, quum antea nulla paene fuisset. Cf. contra Spenglerum, Theolog. ur. m. g. 12 et 13 Progr. d. athol. Gymn. ol 186 1868 et assium, Jahrbuta de Paedagogiums . loster . l. Fraue in agdeburg, en Foris Hen 23 g. 16 2 Diot. h. 340 v. 5 σκαι -- τὸ κ μα γίγνεσθαι φιλῶ, θεῶν ἀνάγκας στις aεσθαι θέλει. Toleph. r. 724 σι δ' - ἀνέγκη καὶ θεοισι - μάχου.3 Ct praeterea Alo. 21s, ed. 49 sq. 4 mero fur. 655-67 et n. 867 sqq. poeta queritur quod non e saei et figura protinus eria oonjectura de hominum animo capi possit. 5 Telephus manifesto ob eoonomiam tantum ab Aristophane irrisus eat nihil enim impie dictum ex eo rettulit impiorum obiurgator.