Commentatio de Euripide philosopho

121쪽

res ita ordinasso ut cum sorore salvus in patriam rediret. Idem

Orestem in cognomini dramato sorvat et in Ionis fine filium matri reddit: δε τέλος γαρ , set D Dθλοὶ τυγχανουσιν ἀξιων

Duas autem huius quoque aetatis fabulae, Andromacha et Helona praeter has enim Alcestis, Medea, Bacchae notis versibus

torminantur: πολλα δ' ἀέλπτως κραένουσι θεοὶ, καὶ τα δοκηθέντ χυ ἐτελωλε.των δ' ἀδοκητων πόρον ηυρε θεὸς .

τοιόνδ' ἀπέβη τόδε et ἄγμα. 3 3. Quomodo diserepantia e lieanda it. Expositis deorum vituperationibus atque laudibus quaerendum

est qua ductus ratione, τί παθὼν poeta ea omnia enuntiaverit tam discrepantia et pugnantia, ut singulis sententiis etiam ex iisdem sabulis prorsus contrariae opponi possint. An explicatio petenda est e personarum scenicarum diversitate, ita ut altera utra pars tantum Vere poetae animum expresserit 3 Haec ver jam eo praeciditur quod omnis generis personae proserunt sententias pias et impias, nempe probi et improbi, viri seminaeque, nobiles humilesque Solus chorus, quamquam parum reverenter saepe de diis loquitur cf. Herc. s. 655 sqq. Androm. 1030 sq.), tamen ad impias vituperationes Vi umquam progreditur hoc tamen inde repetendum esse videtur quod chori cantica in tragoediis proprie ad deorum laudes instituta erant; tum chorus opiniones proserae solebat, quales civibus simplicibus ascribi possent. Non potest dubitari Euripidem simulac deum oportere sanctum esse persuasum sibi habuit, non amplius deos mythologicos pie Venerari potuisse, Verum an essent requenter dubitasse, seddsistitutus illa ingonii vi quae novae religioni vel doctrinae excogitandae sussiciat, velut lavis quac deperdito gubernaculo

1 Cl. etiam D. Alcmen. 101.

122쪽

fluetibus et procellis in contrarias partes misero jactatur i), huc illuc fluctuabat divorsissimis animi perturbationibus obnoxius ). Oportet autem poetam, ut omnem artificem, materiem sibi νόbjectam inque eam imperium velut dictatorium habere, ita ut

ad suum arbitrium eam fingere et cmsormare possit. At vereor ne noster hac auctoritate caruerit et in ipsum potius, cum tam incertus ponderet animi, materies imperium habuerit. Nam quum pergeret eam ex antiquis mythis haurire, omnino expositus erat affectibus variis quos movebant sabulae mythologicas. Ubi igitur dii crudeles aut impuros se praestabant non poterat quin probris eos obrueret, dum testaretur tales deos nullos esse. At ubi mythus justos exhibebat deos nullique subjectos, nihil dubitabat quin eos pio celebraret et laudaret Ita actum est ut in huius temporis sabulis non solum in diversis tragoediis sed etiam in iisdem ut Herc. Ion Orest. lah. . l. tam pugnantia legamus. Solum Supplicum drama nulla impietate flagrat. Hanc impotentem inconstantiam quis probet Quis non

doleat poetae defuisse animi vim, ut tota re penitus pervestigata alterumutrum constanter sequeretur 3 eo tamen idcirco statuendum eat eum mente impium, lingua pium, aperte mentitum esse et simulasse. Qui omnium maxime deos sanctos habendos esse censuit, is prosecto in singulis xemplis justitiae etiam deos populare sincere laudare potuit. Tum solum Herculis fur argumentum tantopere eius opinionibus repugnat ut corruat sententia in ipsam fabulam imprudenter inserta Neque veterumquemquam illam inconstantiam quasi mendacia vel simulationem notasse comperimus Aristophanes saltem tale crimen non

attingit. Accusat eum ἀσεβεέας, quod an dii essent dubitare videretur; cuiusmodi sententias si prudenter omisisse et multo igitur magis simulasset quam nunc quibusdam videtur, procul dubio impunis evasissΘt. Sod illius discrepantiae mihi aliquando paullo diversa causa fuisse

2 Nostra quoque aetate, quae magna ex parte similis est aevo Euripideo, multi homines inveniuntur, qui inoerti et vagi modo Deum esse credunt mundi moderatorem, modo vero eum eas negantes omnia temere aut naturali neeemitate procedere putant.

123쪽

videtur a communi multorum hominum animi assectione repetenda.

Vidimus in Ione Oreste, Iph. aur Apollini acerbe objici quod homines decepori et destituerit pg. 106 sq.), euamen ea crimina

salsa esse apparere exitu, quum diligenter omnia procurata restituat V. g. 108 sq.). Quae quum primo legerem cogitare coepi poetam imitari voluisse impietatem multorum hominum divino

numine dissidentium, ipsum vero inter paucos pia reverentia deos colere. Mox Vero errorem agnovi, nam ex Herculis fur exitu ipsum gravissimum deorum vituperatorem esse apparet. Sed quid ita erimina humana in nonnullis dramatis ipse convincit perspicus monstrata deorum sanctitate 3 Multi qui cogitatione o ratione a vulgari religione recedere coeperunt imis pectoris penetralibus tamen percipiunt vocem monitricem, quasi aliquod δαιμ ονιον obscurum a rebus noris revocantem. Non facile discindunt omne vinculum omnemque societatem cum iis rebus quas patres laudaverunt pieque conservarunt et tuiti sunt; neque rationem praevolantem toto animo protinus sequi audent. Quamvis frequentia iacientes itinera in regionem novam et perplacentem, domicilium tamen suum in patria despecta servant, neque cum tota familia in terram nondum satis exploratam migrare audent, verit ne, si spes fefellerit, reditus in patriam praecisus sit. In Euripide quoque animus pugnabat cum ratione itaque eum credo libenter eam materiem arripuisse, quae copiam daret non sine probabilitate deos criminandi ), attamen in fine eos justos esse declarandi 2 3. Dieas eum hoc modo dubitationes suas proposuisse quasi tentaturum civium animos experturumque an sectatores in suam traheret partem, cum nondum omne spretae religionis periculum in se solum recipere auderet.

1 Inoone Apollo, quamvis alterius ulpae, intantis destituti, insons, stuprum tamen admiserat; neque id reprehensione carere ipse intelligere videtur, quum non ipse in hominum conspectum prodire ausus,inervam vioariam mittat vid. v. 1557 .

ωα τις ηικῶν δυστυχε λάβη τύπην Haud dubie his verbis similis cogitatio suhest, quam non melius interpretari possum quam his vocibus Belgicis .men han norit ueten' et.

124쪽

3 4. Dii seelerum auctore8. Quum igitur probi in scena Euripidea Olympiorum infirmitatem levitatemquo liberrime reprehendere soleant, improbi eam callido in suum usum convertunt. Humanis enim flagitiis costitum sive vim sive exemplum et auctoritatem praetendunt. Nam quis

diis resistere possit Et si ne illi quidem voluptates vincant sod iis indulgeant omni vitae sanctitate neglecta, quomodo id infirmum genus humanum possit assequi In Hippolyto 433481 nutrix haedram monet ut amori illicito indulgeat; nam

insani esse Veneri resistere voluisse neque id Iovem potuisse vel reliquos deos eos ne conatos quidem ess sed aequo animos vinci passos tranquille adhuc in coelo habitare, γου γὰρ ιλλο πλὴν ὁ βρις τάδ' ἐσπὶ κρεωσω δαιμόνων Lαι θέMινV. Ρg. 104 vidimus Theseum iisdem sero argumentis Herculi persuadere conari ne caede liberorum nimis animo angatur. Holona in Troad. 941 sqq. testatur aridem Spartam venisse cum potentissima dea socia 1 et ab illa poenas sume quo Jove superior fias, qui omnes deos sibi subjectos habet, illius vero ipse servus est ' Eurystheus in Heraclidarum fine saevitiae suae culpam in solam Junonem consert 990). In Andromacta Μenelaus oleo respondet Helenam non ultro sed immortalium voluntate laborasseV. Bis quoque excusationibus subest opinio illa am aspius commemorata deos oportere puros esse idque optimo illustratur ratione qua boni eas accipiunt. urpes esse probe sentiunt, sed non omnes habent quod apte respondeant. In Hippolyto haedra, quamvis amore cruciata, nutrici respondet turpissimum esse eius consilium indulgendi voluptati, eius argumenta vero refellere nequit dicit tantum ευ λέγεις γαρ, ῶσχρὰ δέ. Etenim poeta quum ippolytum scriberet singula quidem peccata deorum improbabat, nec tamen negabat, quoniam naturae divinae sanctitas nondum clare et perspicuo eius menti apparebat, ut supra monui ing 10 et 1043. Vorum postquam illud poetas distincte persuasum est deos nullos esse nisi sanctos, videmus Herculem hesei orationem refellere

125쪽

posse praehacte me g a iussio vitia deorum ab eo enumerata Herc. fur. 1341 - 1346. vid. g. 10M, iamque Hecubam in Goadibus 9 11 sqq. Belenae excusationi occurrere assirmando salsa esse quae illa de Venere narret deque reliquis deabus in Hoc modo corruere illas excusationes necesso est; sed et hoc solo. Nam siquis putat deos populares summam legem ethicam constituere ipsosque ad vitam congruentem tendere, nec tamen fabularum mythologicarum Veritatem negat, nullo rationis argumento refellere potest conclusionem ergo neque infirmum genus humanum virtutem potest assequi, neque peccandi culpa tenetur 3. Qui syllogismus, ut reliqui eiusdem generis, requenter cum irrisione λέαν καλος λογος sive simpliciter καλος λόγος Vocatus, quod adjutor et suasor vitiorum tamen convelli non posset, multis quoque aliis negotia facessivit. Apud ipsum Aristophanem acerrimum oppugnatorem huius mythologiae usus καιος λογος, postquam imprudentius contendit την δέκην apud deo esse, nihil habet quod respondeat . MIκον λογον monenti scelerum humanorum auctoritatem in Jovem conferendam esse ). Quique posthac de moribus vel de educatione puerorum commentantur iisdem

Eurysthei excusationi in fine meraclid. g. II relatae nihil omnino respondetur. Menelai verba ex Andromaeha thidem itata ipsa iam responsum constituebant ad antegressam musationem Helenae. 2 Quemadmodum aptissime ab Ione expressum est vid. g. 106.

μοιχος γλ ἡ τύχης ἁλους τάδ' ἀντερεῖς πρὸς αυτὸν, ῶς οὐδεν δίκηκας εἴτ' ες τὸν Δ aπανενεγκῶν, κἀκεDος ως ἔστω ἔρωτις εστι καὶ γυναι- 'καίτοι σε θνητὸς δε θεσο πῶς μεκον ἁ δύναιο Adversarius respondet oco Meoeno: τί δ' ἡ ναφανιδωθη πιθομενος σοι πεφρα τε τιλθ8; ἔξει τίνα γνωμην λεγει τὸ μιν ευρύ rρωκτος εἶναι, quo ut signifieetn apn homines tamen scelera illa supplieio suo non arere, Meusationis argumentum nullo modo refutatur. CL sos:

126쪽

difficultatibus implicantur. Plutarchus frustra nititur et cruciatur ut viam inveniat qua dii populares servari posunt, nec tamen juventus eorum levitatem imitari sustineat 3. lato uialligit utrumque conjungi non posse, itaque poetas omnes a civitate sua relegat. Socrates quoque latonicus Euthyphroni in cogn. dial. p. 6 contendenti recte e patrem accusavisse, quod etiam Iupiter Saturno non pepercisset, respondet se illis sabulis sJovo et Saturno nullam fidem adjungere. Neque praeter hoc quod diceret habebat nisi aut Euthyphronem laudare vellet,

aut concedere deos nullam morum sanctitatem obserVare.

5. De Divinatione. Vidimus ab Euripide modo summam potestatem justitiamque

in deos populares conferri, modo eorum infirmitatem levitatemque ubi apparent vehementer improbari. Divinationem quoque diversissime adhibet. Non raro argumentum nititur oraculo quodam, cuius veritas eventu confirmatur. In Helena heonoe Menelaum praesentem esse protinus animadvertit Io Pythias responso Creusae redditur; phigeniae aur somnium Verum

evadit. In Electra restos redit secundum pollinis effatum );

in Beraclidis Demophon superstitiose omnia auguria ObουerVM, quibus cum Macaria voluntaria mors obtemperavit, profligatur Argivorum exercitus. Qui temere alios periculo exposuerunt Vis superantur quod vatum responsa neglexerint. Hoc nomine in

Supplicibus hessus Adrasto bellum hebaicum, in Hippolyto

Diana heseo filii exsecrationem inprobrat.

patri reddidit et 'g. ab. 136, apollod. III, 3. 1 .

127쪽

Non tamon multum omnibus his rebus tribusndum puto, quoniam rarissimo divinationis veritas disertis verbis demonstratur et laudatur. um audiamus et aliaram partem. Etiam o iatralogia Medeae proximo ante Hippolytum docta exemplum contemtae divinationis rettulimus vid. g. 983. In eadem Helena tragoedia, in qua Theonoa vis divina tam luculenter apparet, simul exponitur totius artis vanitas, quippe quae numquam indicaverit Helonam non in rota sed in Aegypto morari; et hoc multo maiore vi et pondere notatur quam quoties oracula rata fiunt. Audiamus ipsum nuntium 744-7573: Sed perspici quam

vana et mendax sit vatum ars. Nihil ergo sanum erat earum rerum quas flamma vel avium cantus praedicebat; etenim stultum est putasse aves hominibus prodesse Calchas enim amicos perire videns tacuit neque indicavit eos pro nebula mortem op-

potero ); ne Helenus id secit, sed frustra urbs vastata est. Dieas quia deus indicari noluerit 3 quid ergo in portenta inquirimus Oporis nos diis immolantea fausta flagitare, divinationem vero relinquero frustra haec vitae illecebra inventa est; nemo piger sola sacrorum observatione dives est factus Ratio bonumque consilium optimus est vates. Non suo est quod chorus quoque hanc sententiam approbat his verbis: ego do vatibus omnino seni consontio siquis deos propitio sibi habet, videtur optimam divinationem habere. V Duae praeterea sententiao

notandas esse videntur Electra in cogn. ab. 399 sq. dicit: Λοξίου γαρ ἔμπεδοι χρησμοὶ . βροτων ω μαντι 1ν χαιρει- ἐω. Ion autem ostendit in cogn fab. 365-367, 369-377 Apollinem numquam patefacturum esse quod ipsi dedecori sit, neque homines sciscitari debere quod illo celatum velit.

νεφελης περ θνήσκοντας εἰσορῶ φίλους. Ergo agnoscitur divinationis principium nempe conceditur vatem, quippe videntem amicos pro nebula mori, veritatis non ignarum fuisse atqui id nuntius manifesto negatum volnit. Quare praestat explicatio, quam in contextu posui; si tamen verba ita verti nequeunt, interrogationis signum post v 751 ponendum videtur, ita ut tres illi versus noto alieni interlocutori tribuantur. 2 Ηuno s. quem delet obetus, servari malim.

128쪽

Quid Euripides proprie de divinatione senserit e diversis his testimoniis concludere dissicillimum est fortasse modo hoc modo illud. Suspicor tamen e nuntii illius oratione veram sententiam omnium optime apparere. Qui totam mythologiam tam parvi faciebat, is profecto divinationi nullam prope vim et veritatem poterat assignare; siquidem etiam in Iliado, quo saeculo nemo profecto de diis dubitabat, Hector testatur se avium volatum nihil curare, nam hoc solum Rugurium sequendum esse ἀμυνεσθαι περὶ πάτρης XII 238-2433. 6. De natura deorum. Consentaneum erat Euripidem, postquam vitia in deos cadere negavit, mox omnes sabulas ejicere quae indolom humanam iis ascriberent, etiamsi non prava commemorarent; dixerat enim:

διῖται γὰρ ὁ θεὸς, εἴπερ δετ οντως θεὸς, οὐδενὸς Hecuba igitur Troad 971 sqq. ridet narrationem de trium dearum Iunonis Minervae Veneris contentione 3. um studia naturalia haud dubio monebant poetam ne fidem haberet fabulis improbabilibus. Undo Helena ipsa dubitat se ex ovo natam esse cogn. ab. V. 13. Electra cogn. ab . v. 737 sq. non vult credere solem in via retroVersum esse ne cenam Thyestae videret Fragmento 508 o Melanippe servato ridetur opinio vitia humana in tabulis inscribi et a Jove perlustrata puniri, Δέκη vero prope nobis instare dicitur, si diligenter intueri velimus es etiam D. 257 ex Archol. 3.

Bis vero omnibus negati non amplius ei constare poterat cuius tandem naturae essent dii, - an omnino essent, qui

traderentur; quod hequenter paucis verbis indicavit. Sic Hercules

δουλευομεν θεοῖς, o τι ποπι εἰσὶν οἱ θεοί.

1 Nihil eius argumentis est ineptius et insulsius; Iunonem jam summi dei ux rem esse, Minervam autem castitatem servare neutri igitur amorem formae opus mae'. 2 Veritus autem ne laedat Amphitryonem vitricum , nisi Iovi paternum nomen prorsus deneget, addit: συ μέντοι μηδεν χοεσορς, γέροWπατερα is ἀντι Ζηνος κγοομαί- ' γω. Beatus ille qui duos simul habeat patres, alterum quasi suffectum, ne altero deficiente orbus sit l

129쪽

Servatur e Melanippe a uesano Jov. Trag. 41 si ab aliis multis vid Dindor ad h. 483):

Ζεύς, σπις ὁ Ζευς, ου γαρ Iδια πλην λόγφ. Tam audax impietas a populo non tolerabatur, a quo poeta apud lutarchum Hor. p. 56 C narratur coactus fuisse ut hunc Versum mutaret, indeque fecisse:

Vorum 4 siusmodi dubitationibus subsistere mom poterat; itaque tentavit an o naturali quae sibi suppeteret scientia numen honestius magisque naturae congruens posset fingere. Complures sententiae in capit d Euripidis philosophia naturali a me tractatas pg. 45 - 47 aethera russirmabant summum esse Meum eumque Jovem igitur vocabant, cuius placiti originem idcirco quoque ab aliis philosophis repetere non scssse est, quod in ipsa religione tradita ab antiquissimis temporibus coelum fuerat

Jovis provincia. Verum quoniam pleraeque illarum sententiarum ex incertis dramatis servatae sunt, ad hanc aetatem, in qua contempland occupati sumus, pro certo revocari non possunt Unus tamen ex ea exstat locus, qui quum poetae animum de variis principiis dubitantem exprimat, monet ne in aethere tandem deprehensum putemus, qualem sibi summum deum cogitaverit.

In madibus 884 Hocuba his orbis Jovem compellat:

γῆ. χημα καπὶ γης ἔχω ἔδραν, οστις ποτ' εἶ συ, δυστοπαστος εἰδέναι Ζεύς, is Ἀνάγκη φυσεος se νους βροτῶν, προσροξάμιην τε ' πάντα γαρ λ' ἀψόφου βαIνων κε υθου κατα δίκην τα θνήτ' ἄγεις. Quae verba si diligenter explicare velimus vorsor ne magnis

dissicultatibus implicomur 3 Euripides desperanti Hecubae temore prosecto ambiguas illas voces tribuit, non ut ab aliquo philosophiae sectatore ponderarentur et explorarentur; quare Xamine potius abstineo, atque moneo tantum ne Bernhardio assentiamur audacius inde quaedam concludenti Scripsit enim g. 403: Die Mellon des michtors mori e die physiologischen Salae eines

1 Quid enim est hoe nisi aether o tu qui terram fera et ea rursus ferris vid. n. 46ὶ quid vero significat hoc: o aether, quisquis es, cognitu diffossis, sive 3 geus sive necessitas naturae sive mens hominum γ

130쪽

θεόν, odor in dor dentita dos olutino und monachlichensiastes, oher de missuerstandone Ausspruchoro. 886 Ζευς, ε ' ἀνάγκη φυσεο εἴ ε νους βροτῶν . t jure dubitaveris num νους βροτῶν interpretandus sit mens Anaxagorea, qui sonsus prosecto erui non potest nisi cogitatione insMatur oliς; se. εμε νουeo Io βροτων λ). BouterWe quoque observat spg. 103: nam mens totius mundi quomodo concinno mens mortalium appellatur pVritat hic Euripidis animo obscuro obversatam esse magistri sententiam, quam non satis perspexerit 3 verum etiamsi νου βροτῶν possit significare mentem per totum mundum fusam, qualem sibi Anaxagoras finxit, tamen haec de natura deorum conjectura non velut fastigium disciplinae a praeceptore receptae habenda est, siquidem poeta eam dubitanti animo simul cum aliis tentavit, nec nisi uno hoc loco. Nam alter locus, quem Bernh. tangit, ex incerta trag. servatus a multis scriptoribus vid Dind. r. 10073: νους γαρ μω ωτιν ἐν καστω θεός, ad mentem Anaxagoream non videtur resorri posse. Hic enim mens humana non divina vel divinae mentis particula sod unicuique deus esse perspicue dicitur, quomadmodum Cicero annotavit ). Suspicor igitur potius hoc modo interpretandum esse:

unicuique mentem esse velut deum, i. e. unumquemque mentem

suam sequi velut deum V, ut apud lutarchum Hor. g. 999 Ε)Heraclitus dixisso narratur ἡθο ἀνθρώπου δαέμων, et Menander 3νουα γὰρ ημῖν θεόe 3. Haec igitur sententia non naturam deorum sed potius vim mentis humana explicat. Euripidem ergo otiam in his conjeeturis cis natura deorum parum prosecisse parumque sibi constitisse aestur ε).1 Seholia et alia multa et non male hoc offerunt: ὁ ληκων ἐπι πάντα νοος. 2 Cf. g. 74 annot. 3 Tusc. I. 26, 65 ergo animus, ut ego dioo divinus, ut Euripides audet dicere, dea est. 4 Aliquatenus comparari potest ipsius Eur di. Is ex Aeolo servatum a Sohol. Aristoph. ad Ran. 1475:

τί δ' αισχρω ἡ μη τοῖσι χρωμ ένοι δοκρ, ita tamen ut hoc significet: unumquemque mentem suam sine reprehensione sequi posse, illud vero unumquemque mentem suam sequi solere.

5 Haud dubio tamen sontantiis his paginis relatis et Piritho dramate spurio vid. g. 74 sq. nititur alchonaorius oribens pg. 86χhr Deorum , quales a Gramis

라틴어 텍스트