장음표시 사용
131쪽
7. Theoerasia, Mystica. Verum non solum in interpretatione naturae divinae incertus est et vagus, sed etiam de ipsis diis heroibusque mythologicis varias saepe sequitur fabulas, iisque liberrime utitur. Quare apud eum praeter mythos mutatos velut in Helena frequentia quoquo deprehendimus theocrasiae exempla Pleraque dispersa sunt per ultimae aetatis fabulas vel fragmenta perditarum, quarum tempus ignoratur; sed quoniam in huius quoque aetatis dramatis pauca leguntur neque hac in re temporum distinctio magni momonti est, hoe loco omnia paucis absolvam. roserpina in Ione fere quasi Selene celebratur ), in haethonto vero a Vesta vix diversa videtur in Vestae nomen autem vidimus a nostro auetoribus, sapientibus ' telluri datum esse se. 938 vid. g. 56 sqq.), quae ipsa Bacch. 275 Ceres vocatur'. Ceres rursus quasi magna deorum mater celebratur Helenae chorio carmine ). Luna autem cum troserpina contunditur et ut supra vidimus pg. 66 sqq.
vulgo olerentur, ontemptor Euripides unicum agnovisse deum videtur αὐτοφυε mentem puram aeteream, atque adeo infinitam, nulliusque rei indigam .... materiae sua natura quiescenti et confusa mens ista divinum motum indidit atque ornatum, creatrix coeli et terrae', et posthac g. 45: etiam secundum Euripidem, praeter Opisseem, τὸν αὐτοφυη, nihil ante conditum hoc universum fuit, nisi rudis indigestaquis inoles. Seotam congeriem in duo membra Deus redegit aedificator, eoelum et terrain; hae duo considerarit velut orpora genitalia, sive rerum postea creatarum principia ha in re quoque praeceptorem secutus Anaxagoram.' Nemo non videt Valeh. Anaxagorea potius quam Euripidea narrare. Quae dixi pleraque advo-oatis Euripideis non dimouiter demonstrari possunt'. Utinam eoiamsi
132쪽
Ρhoen. 175 sq. solis vocatur filia Sol ipso in haethonis Apollo esse dicitur δ), quem rursus Macrobius Mat. I, 18, 16 ab Euripido cum Baccho confundi testatur, citans Licymnii vorsum se. 480h:
δέσποτα φιλόδαφνε Βακχε , Παιαν Απολλον ευλυρε ). Haec aulam theocrasia, qua varia numina confunduntur et Velut in unum concrescunt, saeculo quinto vulgo recepta Massvidetur. Etiam Aeschylus narratur ab Herodoto ΙΙ, 156 Dianam dixisse Cereris filiam tum Lunam modo Latonae modo Solis filiam appellavit; et in eius rometho legitur sv 209):
καὶ Γαῖα πολλων ὀνοματων μορφὴ μια. Haec consuetudo ortasse e mysteriis sive Eleusiniis sive Ophicis manavit, quod dicas confirmari quodammodo ipsius Euripidis tostimonio, ubi ait Solem Apollinem vocari ab eo, ἄσπις τα γωντ' ὀνόματ n δαιμ/νων''. equo mihi improbabilis vidstur Moretii conjectura consentis Aeschylum illud dogmata Dianas
origine, cuius auctoritatem Herodotus ad Aegyptios refert, amysteriis mutuatum esse. Orphica praesertim multa suisse in coagmentandis et miscendis variis numinibus obeo passim ostendit ), citatque veterum testimonia quibus Orpheus dicituro alios et Apollinem cum Solo et Cererem cum Rhea et confudisse. Suspicor ad Orphicum fontem etiam revocandum Maenobile hoc fragmontum 904 ex incerta tragoedia a Clem Alex. Stram. V. g. 688 servatum:
σοὶ τὸ πάντων μεδέοντι χοην πέλανόν τε φέρω, Ζευς π Αιδης ὀνομια μιενος στεργεις ' συ δέ μοι
,- σινδ 'A-λλω δ' εν βροτοις σ' ὀρθῶς καλεῖεστι τὰ σνγaντ ιν μαπ' Da δαιμονων, in re luctuosa additamentum molestum et putidum. 2 Lobeis, Aglaoph. p. 80, vanam judicat argumentationem ab epitheto φιλιδαφνος petitam, cum Liboro quoque laurus sacra isset mihi vero aer ii argumentatio non solo epitheto niti videtur tum ratio, qua in hoo versu varia nomina cumulantur, indiea unum potius deum implorari quam diversos.
133쪽
θυσIαν ἄπυρον παγκαρπειας δέξαι πληρη προχυθεῖσαν. συ γὰρ is τε θεοῖς τοῖς οὐρανέαις σκῶ πτρον τὸ Διὸς μιεταχειριγν
αθονέων θ' Αιδη μετέχεις ἀρχει i. Indo si corti nihil esse potest, tamen luco studium earum sa-
hularum, quibus Variae deorum persona ad unum numen BVO-
cantur, quod a theologia mystica prosecto non alienum est 3. Hanc non raro ab Euripide respici supra pg. 23 sq. nonnullis hostimoniis demonstravi, quibus hoc loco adder libet quod inter Pnucos poetarum antiquorum agret fabulam significavit in Cretensium dramate, in quo chorus Curetum, Διὸς 'Iδαέου μυστων, vitae Orphicae descriptionem canit a orphyri servatam vid.
Dind. h. 475 α). Quam do tota fabula testatur Lobeck pg. 6233:
ylategrum si uperesset carmen, clare fortasse intelligeremus, illum scenicum philosophum non Anaxagorae solum sententias, sed mysticorum etiam qui tum dominati sunt decreta sublimia dolibasse' ). 8. Conclusio Rerum divinarum bacuritas. Ut paucis memoria repetam quas ex huius aetatis sabulis collegimus, statuendum est postam circiter Ol. 87 descivisse a sim 43l-428plieitate priscorum hominum, qui vera reverentia imbuti neque omnia intelligondi cupidi deos populares pie colebant Observavimus quidem in sequentium quoque annorum sabulis multa pietatis
1 Presse ed. I, g. et putat hoc antio respiei mythum Cretioum de Iovis descensu ad inferos eanticum enim e Cretensibus excerptum videri, quod idem alis. eonjecerat Pausania II, 24 4 narrat in acropoli Argis esse Iovis simulaorum tyneum, quod e Troia raptum dicitur, ornatum tribus oculis, quibus signistoari suspi-eatur ovem non solum in oelo sed etiam in mari et in Oreo regnare Plutonem enim ab Homero vocari Δια κατακοινιον et Aeaehylum etiam maris deum Jovem dixisse sευάλιον vid. r. 436 Aeseh. apud ind).2 Eodemne quoque revocandum est Aesch Heliad. r. 65 a Dind. 3:Zευς ἐστιν αἰθἡρ, Ζευς δε γε, ab δ' υρανὸς,
3 Zagreas in arminibus Orphiois est filius Proserpinae et Iovis, quorum conjugium comparari potest cum armine allato, ubi dupiter idem dicitur qui luto. 4 Reliqui oei theologiam mysticam spectantes quoniam magis ad vitae sancti moniam pertinent, posthac tractabuntur.
134쪽
indicia. Quid quod Supplicum drama nullas habet deorum re
prehensiones. Hoc tamen non repugnat, videtur enim Euripides omnibus rebus acillime moveri tam pauca de ius vita et de singulorum dramatum tempore nobis tradita sunt, ut certum judicium sacere nequeamus; verum reputantibus quantam Vim in animos nostros habero possint vel levissimae res sive ad mentem sive ad corpus pertinentes, mirum non potest videri, etiam
in hoc annorum spatio Euripidi aliquid accidisse quod aequiorem aliquantisper ei redderet animum, deorumquo imperium ei ita probaret ut a vituperationibus abatinoret λ). Sed vereor no breve tantum tempus hac quiete fructus ait. 408 Nam reliquas huius aetatis Ol. 87,4-Ol. 93, 1 sabulae passimostondunt animum dubitationibus a se ipso dimidentem et disco dantem; quae enim pietatis indicia notavimus inde manabant quod diis contentus esse poterat quoties justitias et virtutis leges
sequerentur neque humanas ostenderent infirmitates, o quod non satis habebat constantiae fiduciaeque ut novis rebus totum se daret. Quoniam igitur ex antiquis mythis materiem quaerere pergebat, iisque praesertim qui aliquod vitium deorum exhiberent, laesum est ut indignatione abreptus in dramatum oratione cum argumentis saepissime pugnaret ). Si autem rogatur ut tandem aliquid indicemus quod non modo admiserit modo reiecerit, vix quidquam invenire possum praeter
420 1 Pg. Is expositum est Suppliees plurimorum conjecturis l. s. 4 ascribi; quibus si redendum est et Erechthei quoque sabulae piae idem annus convenit vid. g.
10 . satis probabiliter videtur statui posse cessationem belli, quietem, securitatem restitutas poetae animi mutati causam fuisse. 2 Hariungas, Euripidis defensor et admirator Oerrimus, negat ullam apud eum rerum divinarum discrepantiam esse. Contendit enim Eur restituin I. g. 6 sqq. eum unum deum agnovisse naturalem, potentia justitiaque summum deos autem populares habuisse quasi daemones, deos minores, summi numinis ministros, variorum eommodorum inventores, simul anetores perturbationum animi et earum rerum omnium quae eoopinato, forte, mire hominibus Midere videantur. Quae conjectura quamvis ingeniose elucubrata fue tamen splendet potius quam ingenuo colore Velleminari n-gus exemplis illustrasset illam rationem inter summum deum et deos populares. Quodsi poeta habuerit id systema oonstans, quid semper iraseitur daemonibus illis, qui quum graves affectus moveant et ad scelera impellant proprium suum munus exsequantur Nonne absurdum est virtutem in illis exspeotare Rursus si summi numinis sint ministri neque ergo illo invito mali quidquam moliri possint, nonne eulpa eodem recidit, quo nune Hariungi error manifesto natus est e studio absolvendi poetam omni inoonstantiae crimine.
135쪽
illam seniantiam unde orsi sumus nullos vere esse deos nisi qui infirmitate vitiisque humanis carsant. Hocul dubio notio unius dei ei quoque obversata est, quoniam ubi nova tentat plerumque do Jovo solo vel de loquitur. Sed mendatam illam deorum naturam non modo non claris lineamentis in animo expressam habebat, sed etiam non magis quam deorum popularium raritatem eum libidino iniquitato crudelitate sortis humanae conjungere et copulare poterat; ita ut ei hoc unum fere perpetuo persuasum fuisse videatur obscurissimum esse numen divinum neque eius naturam humana mente cognosci posse. Numquam, me judice, personae scenicae planius ex animo poetae loquuntur quam ubi eam obscuritatem queruntur, intelligentiae humanae inopiam profitentur. Cuius rei exempla quaedam insignia apponam Hipp. Il04 sqq.:η ρώγα μοι τα θεων μελιδώμαθ' ταν φρένα ἔλον, λυπα παραιρεῖ ξυνεειν δέ τιν' ἐλπιδι κευθων λειπομαι ἔν σε πυκαι. θνατων καὶ ἐν γ πιμα σι
Herc. s. 62, se ουδὲ ανθρώποιον τῶν εἱων σαφές. In roadibus 886 sic Iupiter compellatur:
οστις ποτ' ε σύ, δυστόπαστος εἰδέναι.
136쪽
DE AETATE TERTIA. 1. Dii non amplius vituperati. Restat ut investigemus num Euripides inde ex illo tempore semper fuerit eodem animo de rebus divinis. Quae quaestio ut
decernatur, explorandae sunt tragoediae quas aetate provectior scripsit: hoonissa Iphigenia Aulidensis Bacchae et fragmenta fabularum Hypsipylae Antiopae Chrysippi Oenomai Α Oholai Alcmeonis Corinthiaci.
Non opus est omnes partes separatim tractar ea diligentia qua antehac usi sumus; multa enim non mutata sunt Fatum raro commemoratur 33 calamitates quae evitari non possunt
ascribuntur modo μοέρφοῦ velut Fortunae Ρhoen. 15953, modo voluntati deorum Ρhoen. 379 Bacch. 13493. Haec omnia aequo animo serenda sunt Ρhoen. 1763 Oenom. h. 5763. Etiam de divinatione easdem fere legimus sententias Iphigenias Aulidensis argumentum nititur portento a Calchanto explicato item in Ρhoenissis enoeceus iresiae monitis obsecutua se morti devovet, quo facto patriae victoriam consequitur. In Iphigenia vero vatum indoles vituperatur 520 sq.), ars exploditur 956 sqq.); quod lico fiat ab iis quibus datum oraculum durum erat, ita ut judicium illud o ipso dolore natum esse videatur, tamen Profecto a poetae monte non alienum erat tum vates etiam ab Aristophane, pio deorum cultore, saepissime perstringuntur. In Ρhoenissis 954 sqq. ipse iresias artem suam hominibus non convenire dicit, quippe qui si gravia vaticinentur odio sint, sin miseratione moti mentiantur, divina res violent; Apollini soli, qui neminem metuat, divinatio convenit . Simillimam sententiam in Electra notavimus vid. g. 115), quare non dubito statuere poetam, ut aliquid divinationi tribuerit, tamen utique improbasse homines eam Xercentes.
Νequo ab his tragoediis absunt dubitationes de fabulis my-
I Baoohus Baech. i5 intelligit quod non fieri deeratum sit id numquam eventurum tecte autem significare videtur rem quam ipse sciebat numquam futuram esse.
137쪽
thologicis. Ex Antiopa superest h. 209 apud Clem Alex.
Strom. V. p. 7l63, in quo aliquis non vult credere ovem vocis humana indutum ut virum maleficum cum Antiopa concubuisso. In Bacchis 284-294 Tiresias mythum illum, quo Dionysus in Jovis femore aliquamdiu crevisse narratur, revocat ad verborum similitudinem; ovem enim uxori iratas pro filio partem aetheris ἄμηρον dedisse, indeque ortam esse fabulam quasi Dionysus in Jovis μῆρον absconditus fuisset. Sed animum attendamus ad imperium divinum. Multis locis eius justitia celebratur. Dii coelum habitantes res humanas Observant Bacch. 391 sq.); si hebarum reges sapientes fuissent, felicitate florerent Dionys fautore t socio ibid. 1341sqq.). Ubi mali pereunt agnoscitur numinis vis Oenom. D. 58 l). Eius potentia quoque celebratur omnia diis facilia sunt Ρhoen. 6893 vonit tarde sed tamen certo pede divina potentia, quae supplicio incit imprudentes, eosque qui insana opinione corruptos deos non venerantur i. Itaque eos nou contemnendos esse
sed pie colendos variis exponitur locis ). Verum hoc observandum est quod his dramatis prope absunt illa imperii divini accusationes, quales frequentissimas in prioribus dabulis deprehendimus SP reputamus quantam copiam criminandi Dianam largiatur Iphigeniae puellae innocentissimae et generosissimae immolatio, si recordamur qualibus conviciis propter res leviores in Andromache, Oreste, Ione homines deos
petere audeant vid. g. 105 sqq.), quid ipsa Iphigenia in auris de peregrinorum immolatione Dianae objiciat vid. g. 104 sq.), miramur in Iphig. Aulid nihil iusmodi diei nisi quod chorus lenibus ambiguisque verbis usus testatur 14033:
τὸ της τυχης δὲ - τὸ istu θεου νοσεῖ, quibus audaciora multo et multo magis impia vel Hyllus Sophocleus profert in Trachiniis, ut supra vidimus spg. 2 not. 3h ).
1 Phoen. 555-558, qui praeelaram continent sententiam, a multis viris doctis spurii habentur.
2 Bacch. 72 sqq. 19 sqq. 116 sq. 1826 sq. 8 Quas Clytaemnestra Ohilli dieit 10343:
138쪽
In hoenissis neque Oedipi calamitates neque enoeces mors totumque Labdacidarum genus funditus eversum graviores querelas de summo numine provocare possunt nisi haec Antigonae ad patrem Verba satis obscura 17263: τι τλας οἱ τλά . οὐχ ὁρα Δέκα κακους οὐν ἀικεέβεται βροτων συνεσέας. Fragmenta fabularum perditarum prorsus nullam huiusmodi sententiam continent ). Operae pretium est diligentius contemplari Bacchas Dionysus mulieres hobanas furore impleverat, iratus quod matrem suam sorores adulterii accusavisaent et se deum esse negavissent. Quod rex quoque entheus negans, mulieres bacchantes in vincula conjecit ipsumque Dionysum in carcerem inclusit. Quamquam seminae res portentosas perfecisse narrantur Dionysusque facile iis liboratis ipso e carcere aufugit entheumque monet ne adversus stimulos cales remittat, hic cedere non vult quod Dionysus indignatus eum mente privat et efficit ut mulieres speculans ab ipsa matre Agave inscia dilaceretur. Quae caput eius asserens, triumphoque exsultans, postquam a patre Cadmo est monita miseram filii caedem agnoscit. Itaque sabula terminatur ingenti luot et discessu Cadmi, qui a Dionys solum Vertere jubetur. Argumentum cum Hippolyto comparari potest. ariter enim in Bacchis deus quidam a viro contemtus et neglectus crudeliter contumeliam ulciscitur. entheus quoque velut ippolytus est integer moribus neque injuria seminas bacchari vetat si in urbem redigit. Sed quum, postquam monstris et prodigiis manisosto luxit Dionysum in deorum numero esse habendum, eum tamen nondum velit Morare Verum insectari pergat, justo superbior actus gravi poena dignus Videtur. Jam vero notemus discrimen Hippolyti mors omnes ira incendit in deam crudelissimam ita ut juvenilis culpae prorsus obliviscantur. enthei oontra exitium ipsi cognati justum esse concedunt. Accedit quod in priore sabula ultionis instrumentum haedra innocens perit, in posteriore Agave ad ultimam miseriam detruditur cum ipsa quoque Dionysum eiusque matrem sororem suam contumelia affecisset. Inde factum est ut in Hippolyto dea ultrix ab
139쪽
hominibus iisque eriminibus obruatur, in Bacchis vero Agave hoc
tantum queratur: Dionysum nimia severa poena Penthei domum mulctasse oportere enim deos non tantas iras exercere quantas homines i. Nemo non potest in rebus similibus mentem mutatam esse concedere. Sed non solum in totius dramatis cursu, in singulis quoque sententiis eius rei testimonia habemus. Vide v. 325: Ego non pugnabo cum diis tuae orationi obsecutus; nam misere furis ' V. 199 Cadm sego deos non contemno quum mortalissim V. ir: Ne argute disceptemus de diis maiorum opiniones quas ab ipso temporis initio traditas accepimus nulla ratiocinatio pervertet, ne tune quidem si acuta sententia summa
sollertia excogitata sit ' v. 395 saeumon illud non est prudentia, neque cogitationes illae altius spectantes quam conditioni mortalium conveniat vita brevis; si quis hoc consilio grandia sectetur ne id quidem impetret quod in promptu est ' V. 427 1 praestat mentem integram fruare a viris nimis sapientibus; quod vulgus simplex et humile probat et sequitur id recipiendum mihi videtur ' V. 1150:γΤemperantiam observare σωφρονεῖν deosque Venerari id puncherrimum duco et prudentiarimum'. Unam denique libet addere sententiam ex Archelao servatam a lutarcho Quomodo adol. etc. g. 20 D), quae ostendit non in deos culpam esse conserendam tr. 563:
His sententiis improbat Euripides id quod ipse ps viginti
secit annos continuos, commendatque quod per idem tempus sere neglexit. 13 1344 i
140쪽
2 Conelusio Deorum vituperatio talor inutilis. Quid Euripid0sne tand0m relictis dubitationibus ad antiquam pietatem rediit et credulus denuo omnibus sabulis fidomadjunxit, deosque populares agnovit Ita fere censuit Bern-hardy ). Mihi vero illud judicium non rectum videtur Euripides
non toto animo denuo amplexu est antiquam fidem fortasse non minus quam antea mythologicas ejiciebat fabulas, teste ety
mologica mythi Bacchic interpretatione x vid pg. 1253, sed per
spicere coeperat has dubitationes philosophicas nequo ibi neque reliquis civibus profuisse sensit se nihilo esse sapientiorem quam antea, animi aequitatem se perdidisse, neque vero quidquam hoc pretio esse consecutum; nam, quemadmodum ipse monet id
ἐπι τουτον δέ τις α μεγάλα λαρκωντα παρόντ' ουχι φέροι. Eam religionem quam antea repudiaverat nunc ratione pro
bans . illis sententiis et se ipsum et civem monere voluit ne amplius discoptationibus δ Mutulis do robus divinis indulgerent; ait enim:
u nerschntterlichen Grun de sitilichen inge, ahren e die reidenheron denUnglauhen de damalige Missensehan ehampn. in reis Summe dieser innerensirishrungen at e am Schlus seine Lausbah in de Bacchae ledemelen . a- gelfhach Nachhom. h. g. 466 snspicatur Bacchas esse palinodiam, quum et ultimum drama et in acedonia scriptum esse videatur. At palinodiam potius antea Athenis scribere debuerat ut comicorum dicteria et civium reprehensiones refutaret. Nunc vero inutilis erat. emo enim credat eum hoc modo deos inferos placare volnisse vide etiam quae in hac g. et sq. in contextu posui). V. Duru Rev. d. d. Μondes 1 Oct. 1886 g II Baecharum pietatem ascribit studio placendi aulae acedonicae, quae scilicet nondum ad ratiocinationes philosophicas se inclinaret Euripides enim, quippe sophista, en changeant de lieu changeat de doctrine' qui laetum est ut ii isti reges philosophum scenicum deoruinque contemtorem ad se invitarent honoribusque cumularent ut alios quoque Athenienses eiusdem sarinae, velut Agathonem Timotheumque musicum Tum Euripides, si tam facile opinionem consulto mutaret, prosecto jamdudum, quum adhuc Athenis moraretur, pietatem simulasset eum videre quantopere philosophia sua civibus displiceret. Numquam animum inducam ut credam eum consulto tanta impudentia simulasse. 2 Quam indor sane spuriam putat. 3 Cum his tamen illam mythi expositionem, dummodo genuina sit, pugnare dicas. Immo vero ostendit sceptieam rationem tantopere in suceum et sanguinem ei esse versam ut ne juxta haec quidem monita ea abstinere possit.