Novi commentari Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae

361쪽

pelluciditate comprobatur corpora enim porosa et alias minus pellucida aqua tamen imbuta diaphan fieri solent. Vnde vitriolum leni tepore ad albedinem calcissatum, ita tamen, V partes eius minutissimae non dilabantur, opacum redditur; at postquam affusam aquam poris im-hitit, ursiam pelluciuitatem recuperat. Saccharum per crystallisationem in aqua concretum pellucidum est , at quod per inspissationem in conis cauis sormari sistet, vix aut ne vi quidem radios lucis transmittit ; verum aqua in Oros eius accedente ad pelluciditatem propius accedit. q. T. Cum itaque salium nempe non calainatorum inpori aqua pleni sint, fieri igitur nequit, Vt aquae immersi eam in se recipiant. Vnde patet etiam aerem per aquam disseminatum poros filium minus ingredi, adeoque nec in illis renato latere Xpandi, nec in particulas talium agere posse. q. a. Asserti veritatem confirmat sequens Xperimentum Vasculum vitreum Mitiae semiplenum positi sub campana Antilae et reiteratis aliquot agitationibus emboeli aerem sit licebam siurgebant bullae aereae Vtcunque requenteS. Tandem aerem ex aqua abunde subductii esseratus, Vasculum exposui aeri mero simul cum altero astulo aequali et simili, in quo iresdem aquae s ex qua aer non erat subductus aequali quantitas contin

batur. Vtrique immisi sis gemmae singula frustula a qiualia figurae ubicae, quorum quodlibet pendebat granas post horae unius spatium frustulum salis, quod bl-

ebatur in aqua manuata, amisit grana 2 4 alterum V m grana s.

362쪽

a σε DISSERTATIO

g a. Ex hoc experimento patet I aerem per poros aquae disseminatum non solum ad tutioncm a lium nihil conferre, verum eidem esse impedimento. Quomodo autem impedimento esse possit f. I. exponimus et hoc ipso nostram theoriam confirmamus et necessario sequitur particulas alium separari actione particularum ipsiu aqllae. q. l. Quando corpora solida liquida redduntur,

particulae eorum excitantur in motum gyratorium celeriorem. Qilando igitur sal in aqua questit, motus Pratorius particularum eius accederatur Ceterum quoniam Ω-les soluuntur actione particularum ipsius aquae β. 3 consequenter particulae aquae tanquam corporis liquidi celeriore motu gyratorio rotatae et particulis salis aquae immersi admotae, eas, simulqne homogeneas sibi particulas aquea miXtionem stas constituente radunt, et moturi earum gyratorium accelerant. Qtio ficto particulae salis a reliqua massii separantur, et aqueis particulis adhae' rente motu progressivo cum illis incedunt et per ipsum menstruum distrahuntur. g. 6. Quando aliquod corpus alterius motum ac celerat, eidem partem ui motu communicat, communicare autem partem non potest, quin illi eadem pars decedat. Quamobrem particulae aquae accelerando motum gyratorium particularum aES, partem sui motus gyratorii minitunt. Qui quoniam caloris causa existit, mirum igitur non est, aquam soluto sale refrigerari. f. ε -

363쪽

s Aere per Oros aquae disseminat , panticulae aquae , aereis interpositae , aliquantum rariores sunt quod sequenti experimento demonstratur. Aqua exantiata infundatur vitro colli angustioris, relicto super ea spatiolo aere pleno Collum obturatum perculo , linatur cera, ne aeri externo pateat aditus, post diem unum aut alterum aer super aquam relictus eam ingredietur et Vas aqua plenum reddetur, certo indicio quam ab aere per eum disseminato distendi. Submerso igitur fa- Ie in aqua , aere disseminato turgida, minor copia partibcularum ipsius menstrui uperficiem alis attingit , in eamque remisitu agit atque adeo solutio sit tardior. q. 8. Xpositarum hactenus actionum , quibus menstrua soluunt corpora sibi immersia, priorem mediatam, posteriorem immediatam appellare lubet. Etenim in casu priore menstruum abripit particulas corporis soluendi mediante renato latere aeris, in casi posteriore ipsum menstruum agit proprii suis particulis. Cum vero mediata solutio calorem, immediata autem frigus producat, phaenomena haec tanquam signa triusque censeri debent.

ψ9. Praeter solutiones metallorum in spiritibus

acidis, et salium ita aqua , exponendae supersunt malν-mationeS, solutiones partiales, nempe extractione et decoctiones, item solutiones bituminum in oleosi etc. quae licet ab illis discrepare videntur, tamen altenltro Vel troque simul modo eas perfici non dubitamus. Sed quoniam pauca Xperimenta eXtant, quae ad eas exponendaS quid confe-TOm. I. int,

364쪽

nint, nec nobis ad noua instituenda commoditias data Bit, quamobrem illis exponendis in praesentia supersedemus. g. O. Caeterum muneris nostri erat, ut rationem redderemuS, quare particulae metallorum et salium specifice grauiores in menstruis sui pendeant, nec lege communi in liquoribus specifice leuioribus subsidant. Verum quoniam hoc ante nos iam a viris eruditissimis Freindi et Heinsto satis dilucide explicatum habemus, ideo

eidem reiterando non immoramur. In paelectionibus chrmicis In descriptione cometae Anni 7 4.

365쪽

D MOTU AERIS IN FODINIS

OBSERVATO.

Chymiae et rei metallicae operam dabam accidit aliquoties v Ddinas inuisens obseruare motum aeriS, qui per puteos, cuniculos et ossis latentes etiam tranquillissimo coelo nullis machinis pneumaticis impulses ita serebatur, ut aliquando lampades issoribus usitatas extingueret. Huiu tina phaenomen proprietates satis perspicere non mihi licuit, cum aliis rebus, quae ad pracmmetallicam spectabant et ubique annotandae Occurrobant, essem intendus. Verum postquam in patriam redux Georgii Agricolae libros de re metallica euoluerem, memoratum phaenomenon distincte descriptum inueni. κ)Verba laudati auctoris haec sunt : Aer exterior se sua

,,sponte undit in cava terrae , atque cum per ea Pene-estrare potest , rursus euolat oras sed diuersa ratione hoc fieri solet. Etenim vernis et aestiuis diebus in altiorem Aputeum influit et per cuniculum vel sessam latentem ,,permeat, ac ex humiliori multa similiter iisdem die-sibus in altiorem cuniculum infunditur et interiecto puteo Adefluit in humiliorem cuniculum atque e eo emanat. DAutumnali autem et hyberno tempore in cuniculum Vel puteum humiliorem intrat et ex altiori exit . Nerum L l a Deae Lib. s. q. a.

366쪽

sie fluxionum aeris mutatio in temperatis regionibus et ,,locis fit initio veris et fine auitimni in stigidis vero inissine veris et in initio autumni Sed aer utroque temposere , antequam cursium suum illum constanter teneat, ple Drumque quatuordecim dieriam spatio crebras habet muta tioneS, modo in altiorem puteum vel cuniculum influens, Amodo in humiliorem. Hanc igitur descriptionem a viro rei metallicae peritissimo nobis relictam cum videar legibus aerometricis et hydrostaticis esse consonam , nullus dubitaui theoriam huius phaenomen iisdem legibus supem strui et Geometrarum methodo concinnari posse.

I ab. VI. Definitio .RO f. o. Puteus est ossa prosunda angustior, ad horizontem perpendicularis A B, vel ad eundem plus aut minus inclinata C E.

Des nitio .

f. a. Fossa latens B dicitur, quae ab ima parte putei B ad imam partem alterius putei E Ortionialiter ducta illos coniungit seu communicat.

Corollarium.

f. . Odina , quae constat e duobu puteis sossa latente coniunctis seu communicatiS, refert Xacte tu-ho communicantes, quibus utuntur hysici ad aequilibrium fluidorum demonstriindilin , quamobrem corpora fluida eiusmodi dinae infusa legibus hydrostaticis It in *phonibus obtemperare debent.

scholium

367쪽

IN ODI IS OBSERVAT ais Scholium.

f. . putei Ai et CC crurum syphonis, bila autem Iatens di baseos illius vicem Xplent.

Desinitio 3.

f. s. Puteus altior C dicitur, cuius apertura superior C patet in parte montis editiore Puteus humilior Ai est, cuius apertuna superioris patet in parte montis humiliore.

Corollarium.

q. . Si terque puteus et ossa latens replentur fluido, quod aerem Xternum grauitate specifica superat, fiuidum in puteo altiore praeponderabit fluido in puteo humiliori.

Definitio .

f. . Cuniculus est fossi origontali FG vel HM, cuius apertura patet in parte montis decliri , superior FG dicitur, quae montis partem editiorem Occupat, instrior H quae humiliorem.

Desinitio .

f. . Puteus interiectus G est, qui cuiliculum Q periorem FG cum cuniculo inferiore Hra coniugi seu

communicat.

Corollarium.

f. s. Cum etiam odina FGKH tubos commvulcantes horigonialiter inclinuo repraesentet, quamobrem circa ae

368쪽

8. o. er in dinis qualibet anni tempestate habet eundem gradum caloris, ubi Q res nullam iniuriima rigore vel aestu sentiunt. Contra vero in libero aere hyberno tempore frigus, aestiuo aes u dominatur.

Corollarium.

8. II. Aestate igitur aer in fodinis est rigidioreXterno, hyeme autem eodem calidior , adeoque aestate specifice grauior externo, hyeme specifice leuior.

Experientia 2.

q. 12 Aer Xternus tempore aestiuo Vel hybernodum sponte sita vel industria os rum in cava terrae in- inditur, calorem vel rigus foris sibi impressum repente ammittit, et eandem temperiem in se recipit, qua laterasos rum sunt praedita, seu quam babebat aer , qui ante Ddiuam replebat.

Scholium.

f. 13. Quam repente aer calorem acquirit et amittit, respiratio quolibet momento tempori loquitur, bifrigidum aera pulmonibus haurimus, calidum effundimus, qui ex ore emanan prOXime admotam manum πο- Te , remotirem vero leui frigore afficit.

Corollarium.

f. I . Aer, qui in fodinas insunditur aestate redditur externo specifice grauior, hyeme eodem specifice leuior f. II.)Theorema

369쪽

f. as Tempore aestivo aer debet indi in pu FΤg- . te altiorem C E et ex puteo humiliori AB egredi.

Demonstratio.

Λer in Edinis aestiuo tempore est specifice graui-O quam ternus f. II. quamobrem aer in puteo altiot C E praeponderabit aeri in puteo similiori B, j. . Consequenter ex C estendet usque ad D, ut cum aere in puteo Ai contento aequilibrium acquirat , post descensum expellet ex puteo Ai quantitatem aeris aequalem quantitati , quae continebatur in parte Cm putei E C. Interea aer externus propria sua grauitate descendet in puteum C Vsque ad D , habebitque eundem gradum caloris , quem habet reliqua pars aeris i sodina contenta β. 12 h. e. erit specifice gra- Vior Xterno j. I . Consequenter aer in puteo C Eeadem ratione V ante, praeponderabit aeri in puteo AB contento, et destendens usque in D, illum per A pellet e puteo Ai , in partem GD putei DC externum aerem rursum admissurus. Et hac ratione iste aeri motu tamdiu continuabitur , quousque aer in sedina contentus manebit specifice grauior Xterno, hoc est, tempore aestivo aer infundetur in puteum astiorem , X humiliore siluet. Q. E. D.

Seholium.

q. 16. Aer ex puteo humiliore Ara egressus in eum qui succedit, integro suo pondere agere et aequilibrium in odina restituere non potest i quippe quam pri

370쪽

mum ex apertur versus L emuit calore rarefit, cum reliquo aere commiscetur et distrahitur.

Theorema .

s' ' f. 1 . Tempore aestivo aer debet infundi in cuniculum seperiorem et . e cuniculo inseriore hin emuere.

Demonstratio.

Vtriusque putei aperturisi et F insistunt columnae aeris ad superficiem atmospherae Xporrectae. Quae insistit aperturae , breuior est altera columna insistente aperturae Η, partem H, quem desectum substituit columna aeris in puteo interiecto G contenta. Quoniam autem tempore aestivo aer in Maenis est specifice grauior aere externo 4. T. quamobrem pars columnae atmosphaericae in puteo interiecto contentam K erit spe cifice grauior parte columnae m. Reliquae autem columnarum partes ad superficiem atmosphaerae exporrectae sunt eiusdem altitudinis et grauitatis specifice nam in eadem sere atmosphaerae parte subdi ad unum ter minum Xtendunttu quamobrem columna aeris, quae insistit aperturae F cum parte specifice grauiorem praeponderabit columnae insistenti aperturaei cum parte specifice leuiore Η . Consequenter sublato aequilibrio aer in puteo interiecto G descendet in cuniculum inseriorem HI , et quantitatem aeri sibi aequalem e eo Qra peri protrudet. In puteum interiectum G aer defluet ex cumiculo FG , eique succedet eXterni qui tandem restigeratus β. a. in puteum GK influet, et sit blato iterum aequilibrio per cuniculum i seras egredietur; et