C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

111쪽

IVGURTHINVM gloriam, est maximas diuitias esse tamen, haectabar acinora imprae fusi isse parum habuere: itaque postremo leges, maiestas uestri, diuini,

O humana omnia hostibus tradita sunt neque eos, qui ea fecere, pudet, aut paenitet sied incedunt per ora uestra magnifice, sacerdotia, . consulatus,pars rumphos uos ostentantes: per inde quasi ea honori praedae habeant Serui, aereparati, intacta imperia dominori , perserunt uos, a Pirites in imperio nati aequo an mose tute toleratii qui sunt hi, qui rem' occupauere lo=nine siceleratismi, cruentis manibus, immani auaritia, nocentissimi , ijdemq.superbissimi, quibus fides, decus , pietas, postremo honesta , atque inhoneina omnia quaestui sunt. Pars eort occidisse tribunos pl. ali quaestiones iniustas plerique caedem in uos fecisse, pro munimento habent ita, quam quisque pesme fecit,

tam maxime tutus est: metum ascelere suo ad Pnauiam uestram transtulere . quos omnes eadem cupere, eadem odisse, eadem metuere in unum o git sed haec inter bonos amicitia , inter malos factio est quod stam uos libertatis curam ha beretis , quam illi ad dominationem accensisunt: profeIto neque resp. sicuti nunc uastaretur , istbeneficia uestra penes optimo , non audaci is mos , forent Maiores uestri, parandi iuris, et materiatis connituendae gratia , bis per fece sonem armati Auentinum montem occupauereo nos

112쪽

pro libertate, quam ab illis accepistis, non ne summa ope nitemini atque eo uehementius qu0 maius decus en parta amittere, quam fmni mu

sarus' Dicet aliquis, quid igitur censet rasicalidum in eo , qui hosti prodidere remp.

non manu, neque uis quod magis Mos fecistie, quά illis accidisse, indignum est; veru quaestionibus, et nidici ipsius Iugurthae qui si dediticius est; pro-fLD uis uestris obediens erit , in ea.contemnit; scilicet existimabitis, qualis illa pax , aut deditio sit , ex qua ad Iugurtham sicelerum impunitas, ad

paucos potentes maximae diuitiae, ad rem damna, atque dedecoraperuenerint. Visi forte δε- minationis eorum satietas nondum etiam uos tenet O illa, quam haec tempora, magis placent, cum regna, prouinciae, leges, iuri, iudicia, bella, atque paces, postremo diuina, O humana omnia penespaucos erant uos autem, hoc est populus R. inuicti ab hostibus, imperatores omnia gentis , fatis habebatis animam retinere . nam seruitu

tem quidem quis uestri recusare audebat que ego tametsi uirum flagitiosissimum existimo

impune iniuriam accepisse tamen, vos scelerati simis hominibus igno licere quomam ciuessunt, aequo animo pateria , ni misericordia in perniciem casura esset . nam illis, quantum importunitatis habent, parum es impune inale fecisse, nisi deinde faciundi licentia eripitur edi vobis aeterna sollicitudo remanebit cum intelligetis auisierui dum

113쪽

IVGURTHINVM smendum esse aulper manus libertatem retinen

dam . 23 m de quidem, aut concordiae qua pes est in Lominari illi uolunt, uos liberi esse facere illi iniurias, uos prohibere postremo sociis uestristi uti hostibus, hostibus prosoch utuntur .p0-test ne in tam divorsis mentibuspax, aut amicitia esse' a Dare moneo Ionorq uos, ne tantum scelus impunitum dimittatis. Pon peculatus a rari sanctus est , neque per uim socciis ereptaepecuniae quae quamquam grauia siunt, tamen consu tudine iampro nihilo babentur hosti acerrimoproditasienatus au toritas proditum imperium ue Iri domi, militiaeq. s. uenalis fuit quae nisi quaesita erunt, nisi uindicatum is noxios pud erit reliqui , nisi ut illis, qui ea fecere, obedientesumamus na impune quidlibet facere vides res

esse ' eque ego uos, iurirites, hortor, ut iam malitis ciues uestros perperam quam rencte, fecisse sed ne, ignoscendo malis , bonos perditum eatis. at hoc in rest multo praestat benefic qua malesici immemorem esse bonus tantummodo siegnior pt, ubi negligas; at malus improbior ad hoc, si iniuriae nonsent, haud saepe auxilii egeas Haec atque alia huiuscemodi aepe dicedo, C. Memmius populo R. persuadet, uti L. Cassius, qui tum praetor erat, ad Iugurtham mitteretur: eumque , tu

terposita fide publica, Romam duceret quo fac lius indicio regis , Scauri, o reliquorim, quos pecuniae captae arcessebant, deli Ia patefierent.

114쪽

Dum haec I 'mae geruntur; qui in Iomidia res dii a Bestia exercituipraerant, secuti morem imperatoris fui, plurima, est flagitiosi a facinora fecere fuere, qui auro corrupti, elephantes Iugurthae traderentiali perfugas uenderent pars expacatis praedas agerent tanta uis auaritiae in animos eorum , ueluti tabes, inuaserat. U- spraetor perlata rogatione a C. Memmio, cperculsa omni nobilitate, ad Iugurtha proficiscitur .e'. timido, O ex conficientia odenti rebus

suis persuadet , quoniam e populo dedidisset,

ne uim qua misericordia eius , experiri malit. priuatimpraeterea dem suam interponit quam ille non minoris, quam publica, cebat: talis ea tempestate fama de Casso erat. Igitur Iugurtha, contra decus regium, cultu quammaxime miserabilicum 'mam uenit a tametsi in ipso, gna uis animi erat; cofirmatus ab omnibus, qu rumpotentii, aut scelere cunfla eagesserat, quae supra diximus C. tamen Baebium tribunum Lmagna mercede parat, cuius impudentia contra ius, est iniurias omnes nitus foret. A C. Memmius aduocata concione quamquam regi infesta plebes erat; es pars in uincula duci iubeba pars, ni socios sceleris fui aperiret, more maiorum de

hostesupplicium umi; dignitati magis , quam irae

consulens fedare motus animos eorum moli

res oktremo confirmare fidem publicam per festinuiolatam fore. post, ubi silantium coepit, pr ducto

115쪽

IUGURTHINVM 6 ducto Iugurtha,uerba facit Romae, I 0 idiaeq. facinora eius memorat scelera in patre, fratresq.

ostendit quibus iurantibus, quibusq. ministris ea egerit quamqua intelligatpopulus R. tamen uelle manifesta magis ex illo habereri si uerum aperiat , in fide , O clementiapopuli R. magna spem illi tam sin reticeat, non Dcra salutifore,fedfe, suasq. 'es corrupturum. Deinde , ubi Memmius dicendi finem fecit, est Iugurtha respondere iussus est , C. Baebius tribunus pl. quem pecunia corruptum supra diximus , regem tacere iubet ac, ta metsi multitudo, quae in concione aderat, uehementer accensa, terrebat eum clamore, uultu, aepe impetu, atque alse omnibus quae ira feri amat; uicit tamen impudentia ita populus, ludi brio habitus , ex concione discedit Iugurthae, Bectiaeque, est ceteris, quos illa quaestio exagitabat, animi augescunt . Erat ea tempestate Romae Vi mi quida, nomine Masso, Gulussae lius,Massanisae nepos qui, quia in dissensione regum Iugurthae aduersus fuerat dedita Cirtha, herbale interfecto profugus ex Africa abierat. huic Sp. Albinus , is qui proximo annopost Bestia cum Q. Minucio Rufi consulatum gerebat,sese suadet quoniam stirpe Uanifie sit, Iugurtham ob scelera invidia cum metu urgeat, regnum P umidiae absenatu petat . auidus consul belli gerendi moueri , quam fenescere, omnia

malebat ipse prouincia Humidii, Minucio

cedonia

116쪽

cedonia euenerat . UYae postquam aggiua agi tare coepit neque Iugurthae in amicis satis praesidi est; quod eorum alii conficientia, alium mi. lafama, timor impediebat Bomilcari proximo, ac maxime do sibi imperat pretio, cui multa confecerat, insidiatores Massuae paret, ac maxime occulte, in id parum procedat , quouis modo2Vumidam interficiat. Bomilcar mature regis mandata exsequitur: per homines talis negotiij artifices , itinera, egressusq. eius, postremo loci, atque tempora cundia explorat, inde, ubi res postulabat , insidias tendit igitur unus exeinlim qui ad caedem parati erant, paullo inco ultius Massiuam aggreditur , illum obtrimcat: sed ipse deprehensus, multis hortantibus , D in primis bis consule, indicium profitetur sit reus magis ex aequo bonoque, quam ex iuregentium, Bomilcar comes eius, in 'mam si publica, nerat. At Iugurthi, manifestus tanti celeris,

nonprius omiseri contra uerum niti, quam animaduertit .super gratiam atque petamiam suam inuidiam odii esse . igitur quamquam in priore

actione ex amicis quinquaginta uades dederat, regno magis, quam uadibus , consulens, clam in Numidiam Bomilcarem dimittit, ueritus ne reliquos populares metus inuaderet parendi ibi, si

de illo supplicii si pium foret est ipsi paucis diebus profectus est, iussis a senatu Italia decedere. Ad postquam doma egressus es, fertur, eo saepe

117쪽

saepe tacitus respiciens , postremo dixisse: Vrbem

uenalem, O mature perituram, se emptorem in uenerit . Interim Albinus renouato bello, commeatum, stipendium, aliaque, quae militibus usui forent maturat in Africam portare ac flatim ipse prose tu , uti ante comitii, quod tempus haud longe aberat, armis, aut deditione, aut quo uis modo bellum conficeret. At contra Iugurtha trahere omnia , est alias , deinde alias morae caussas facere polliceri deditionem, ac deinde metum

simulare instanti cedere in paullo post , ne sui dissiderent , instare cita belli modo , modo pacis mora consulem ludificare. ac fuere, qui tu . binum haud ignarum consili regis existimarent; neque ex tanta properantia tam facile traf Iube lum socordia magis , quam dolo crederent sed postquam dilapso tempore , comitiorum dies at uentabat; Albinus, gulos atre in cariri pro praetore reliIIo, hymam decessit. Ea tempestate Romae seditionibus tribunicijs atrociter rei' . si tabatur L. Lucilius Annius, tribuni mresflentibus collegis, continuare magistratum niatebantur: quae dissensio totius anni comitia impediebat a mora instem adductus Aulus, quem propraetorem in castris reli tu supra diximus,aut

conficiendi belli, aut terrore exercitus ab regepecuniae capiundae , milites mense Ianuario ex hibernis in expeditionem euocat imagnisq. itineribus

biem abera peruenit adopidam Suthul, ubi r

118쪽

gistbesturi erant quod quamquam, O saeuitu temporis , et opportlmitate loci, neque capi, neque iobsideripoterat: nam circum tum in praerupti motis extremoplanities limo abiemalibus aquis paludem ecerat tamen, aut simulandi gratia, quo regi formidinem adderet, aut cupidine caecus ob thesauros pidipotiundi, uineas agere, aggerem iacere; aliaque, quae coepto usui forent, prope-

rare. t Iugurtha, cognita uanitate, atque ii

peritia legati, ubi lus eius augere amentiam: mis tare supplicate legatos: ipsi , quasi uitabundus, per altuosa loca, O tramites exerciti laus I , re denique ulum spe pa tionis perpulit, ut i ii Io Suthule, in abditas regiones si e uesuti cedentem, insequeretur: ita delicta occultiora fore. interea per bomines callidos die no Iuq exercitum tentabat uenturiones , ducesq. turmari

partim , uti transfugerent, corrumpere, alij. gno dato , locum uti desererent quaepostquam ex sententia instruxit , intempesta nos te de improu so multitudine Numidarum uti carira circumuenit milites J 'mani, perculiti ultu in ob to, arma capere alij sese abdere pars territos conermare trepidare omnibus locis uis magna hostium caelum nocte, atque nubibus obscur tum periculum anceps ponremo etere, an manere, tu foret, in incerto erat sed ex eo iamem, quos paullo rite corruptos diximus, obora una Ligurum, cum duabus tu is Thracum, et paucis lati

119쪽

paucis gregariis militibus, transiere ad regem: et centurio primi pili tertiae legionis pes munitione, quam, ut defenderet, acceperat, locum hostibus introeundi dedit eaq. midae cun Ii irrupere. nostri foeda fuga, plerique abiediis armis, proximum collem occupauere nox atquepraedic frorum, hostes, quo minus uinctoria Aterentur,r

morata sunt deinde Iugurthapo remo die culo in colloquio uerba facit tametsi ipsum cum exercitu fame, ferroq. clausum tenet, tamen se humanarum rerum memorem si fecum foedus f ceret , incolumes omnes sub iugi missurum: praeterea, uti diebus decem Numidia decederet. viae quamquamgrauia, O lagiti plena erant: tamen quia mortis metu mutabantur, sicuti regi libuerat pax conuenit. Sed, ubi ea semae comperta sunm, metus, atque maeror ciuitatem inuasere: pars dolere pro gloria imperi .pars insolita rerum bellicarum timere libertati Aulo omnes infesti, ac maxime qui bellosa epraeclari fuerat, quod armatus dedecore potius, quam manu salutem quaesierit ob ea consul Albinus, ex delicto fratris inuidiam, ac demum periculum timens,sie natum defoedere Uulebat, tamen interim exercitui supplementum scribere , ab soci . Ῥο-mine Latino auxilia accersere , denique omnibus modis festinare senatus ita uti par fuerat,de'

cernit si atque populi iniussu nullum potuisse foedus eri consid impeditus a tribunis L M, quas

120쪽

parauerat copias, feci portaret paucis diebus in Africamproficiscitur . nam omnis exercitus, uti conuenerat, ritumiolia deductus in prouincia hiemabat Postquam eo uenit quamquam pers qui Iugurtham . mederi staternae inuidiae animo ardebat; cognitis militibus , quos praeteri gam oluto imperio , licentia, atque lascivia comruperat, ex copia rerumstatuit nihil ibi agitan ill . Interea Vmae C. Mamilius Limitanus tribunus pl. rogationem ad populi promulgat, uti quaereretur in eos, quorum consilio Iugurthas

nati decreta neglexisset qui ab eo in legationibus , aut imperiis pecunias accepissent; qui et phantos, quiq. perfugas tradidit fient; item, qui depace aut bello cum hostibus panctiones fecissent. Huic rogationipanim consciUbi, ali ex partium

inuidiapericula metuentes quoniam aperte re flere non poterant, quin illa, alia talia placere sibi faterentur, occulte per amicos, ac maxi me per homines nominis Latini, socios Italicos

impedimenta parabant . sed plebes , incredibiis

memoratu est, quam intenta fuerit, quantaq uirogationem iusserit, decreuerit uoluerit, magis o dio nobilitatis , cui mala illa parabantur , quam cura reip. tanta libido in partibus erat. Igitur , ceteris metu percusis, M. Scaurus , quem C

tum Bestiae fuisse supra docuimus , inter etitiam plebis , O suorum fugam trepida etiam

tum ciuitate, cum ex Mamisi, rogatione tres qua sitores