C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

121쪽

IUGURTHIN v Μ 9stores rogarentur, effecerat, ut ipsi in eo num ro crearetur .sed quaestione exercita a stere, uio

Materi ex rumore, es libidine plebis, ut saepe nobilitatem sic ea temperiat plebem exsecundis rebus insolentia ceperat. Ceterum mos partium popularium , Osenatus aditionum , ac deinde omnium malarum artium paucis ante annis I se mae ortus est otio, atque abundantia eam rerum , quaeprima mortales ducimi nam ante Carthagianem deletam, populus, disienatus Rco placide, modesteq. inter fere . radiabant neque gloriae neque dominationis certamen inter ciues erat metus hostilis in bonis artibus ciuitatem retinebat.

sed ubi illa formido mentibus decessi sirilicet ea, quae fecundae res amant asciuia, atque superbia incessere ita, quod in aduersis rebus optauerant otium postquam adepti sunt asperius , cerbiusq. fuit namque coepere nobilitas dignita tem in superbiam , plebes libertatem in libidinem uertere sibi usque ducere, trabere , rapere ita omnia in duas partes abstracta sunt resp. quae mediasuerat dilacerata ceterum nobilitas fiatione magispollebat flebis uis soluta, atque in multitudine d 'ersa, minus poterat paucori cita trio besti, doni'. agitabatur penes eosdem a rarium , prouinciae magistratus gloriae, triumphiq. erant populus militia, atque inopia urgebatur praedas bellicas imperatores cum paucis diripiebant. Inter parentes, aut parui tib

122쪽

ri militum, uti quisique potentiori confinis erat,

sedibuspellebantur. ita cum potentia auaritiae -- ne modo modestiaq. inuadere polluere , est uastare omnia nihil pens , neque sancti habere, quoad semet ipsa praecipitauit nam ubiprmiunt

ex nobilitate repertii mi, qui ueram gloriam iniustaepotentiae anteponerent: moueri ciuitas, dissensio ciuilis quoipermixtio terrae oriri coe pit. Nampostquam Tiberius. C. Gracchus, quorum maiores Punico atque ali stellis multam resp. addiderant, uindicare plebem in libertatem, paucorum Acelera patefacere coepere nobilitas noxii, atque eoperculsa, modoper clos, acin men Latinum, interdum per equites I sinanos, quos 'es societatis a plebe dimouerat, Graccho rum antionibus obuiam ierat et primo Tiberium, dein paucos post annos eadem ingredientem Caium , tribunum L alterum , alterum triumuirum coloni ideducendis, cum M. Fuluio Flacco ferro necauerat . sane Gracchis , cupidine uictoriae, hai d satis moderatus .animus fuit. Ecd bono uincisatius est, quis mal muro iniuriam iuncere. HAtur ea uis toria nobilitas ex libidine sua usa, multos mortales ferro aut fuga exstinxit; plusq. in reliquum sibi timoris,quampotentiae, additit quae res pleri que magnas ciuitates pessumdedit: dum

alteri alteros uincere quouis modo. victos ac sebius ulcisci uolunt. Sed de nudi s partium Oomnibus ciuitatis moribus Uingillatis,aut pro ma

123쪽

gnitudine parem disserere tempus, quam res maturius me desieret quamobrem ad inceptum redeo. Post iu foedus exercitusq. nostrifo raudam fugam, Melestus, O Silanus consules de grati prouincias inter se partiuerant Mete loq P 'midia uenerat, acri uiro, O quamquam

aduerDpopulipanibus , fama tamen aequabili, inuiolata is ubiprimum magistratum ingressus est talia omnia sibi cum collega communia

ratus, ad bellum, quod gesturus erat, animum intendit igitur di dens Aeteri exercitui, milites scribere: praesidia mirique accersere arma, te la equos, O cetera instrumenta militiae parare , ad hoc commeatum affatim, denique omnia, quae in bello uario, est multardui reri egenti, usui esse solent Ceterum ad ea patranda senatus auctoritate , focis, nomenq. Latinum , est reges ultro auxilia mittendo, postremo omnis ci sita summo studio adnitebatur itaque, e sien tentia omnibus rebus paratis, compositisque, iu midiam proficiscitur , magna spe ciuit , cum propter bonas artes, it Maxime quod aduersum diuitias inui tum animum gerebat O auaritia Magistratuum ante id tempus in Numidia nostrae opes contusae, hostii q. auritae erant sed, ubi iu si icam uenit , exercitus ei traditur a Sp. Albiano proconsul , iners , imbellis, neque periculi, ne que laboris patiens uingua, quam manu prom

ptior praedatore foci s ct ipse praedabosium, G a sine

124쪽

sine imperio , O moderii habitus ita imperat rinouo plus ex malis moribus follicitudinis, Pamex copia militu auxitu , aut bonae 'ei, accedebat. Statuit tamen Metellus quamquam O aestiuorum tempus comitiorum mora imminuerat; O, e 'ectatione euentus, ciuium animos intentos putabat non prius bellum attingere quam maiyrum disciplina milites laborare coegisset . nam Albinus, id statris, exercitusq. clade percu sus, postquam decreuerat non egredi prouincia, quantum temporis aestinorum in imperio iust, serumque milites in statiuis cariris habebat nisi cuodo , aut pabuli egestas locum mutare subegerat. sed neque more militari uigiliae ducebantur istimque libebat ab signis aberat lixae permixti cum militibus diu, nodiuq uagabantur Opalum te agros uastare, uillas expugnare pecoris, et

mancipiorumpraedas certatim agitare: eaq. mutare cum mercatoribus uino aduestici , , alijstesibus: praetere , rumentum publice dati uendere , panem in dies mercari postremo, quaecumque dici, aut fingi quem ignauiae, luxuriae . probra, in illo exercitu cundia fuere, est alia ansepsius sed in ea disscultate Metellum non minus, quam in rebus hostilibus , magnum, sapientem uirum fuisse comperior tanta temperantia

inter ambitionem saeuitiamq moderatum: namque edicto primum adiumenta ignauiae sustidisse se, ne quisquam in castri panem, aut quem alam

125쪽

coctum cibum uenderet ne lixae exercitum seque rentur ne miles gregarius in castris , ne ue in a Mine feruum, aut iumenti laberet ceteris ar te modum natui se praeterea transuersis itin 'a ribus quotidie castra mouere: iuxta acsi hostes aia sent, uallo, atque fossa munire: uigilias crebras ponere, O eas ipsi ci legatis circuire item iu e. t agmine in primis modo, modo in postremis saepe in medio adesse , ne quisquam ordine egredere- tur ut, cum signis frequentes incederent, miles m cibum, ' arma portaret ita prohibendo a deli lis magis , quam uindicandes, exerciti breui confirmauit. Interea Iugurtha ubi, quae Meteiat ar cius agebat ex nunciis accepi, simul de innocen- id eius certior Romae factus, odere sim rebus, θρ actum demum ueram deditionem facere conatus est igitur legatos ad consulem cum suppliciis mi tit qui tantummodo ipsi , liberisq. uitam peterent, alia omnia dederent populo R. sed Mete lotam antea experimentis Viritum erat, genus Humidarum infidum, ingenio mobili , nouarum reri avidum esse itaque legatos alium ab alio diuersos aggreditur,acpaullatim tentando, postquam opport os sibi cognouit, multa polli cendo persuadet, uti Iugurtham maxime uiuum, sin id pariιm procedat, necatum sibi traderent ceteru palam, quare uoluntate forent, regi nuntiari iubet. dbinde ipsi paucis diebus, intento, atque infesto exercitu in P umidiam procedit: ubi, con-

126쪽

contra belli faciem tuguria plena hominum, pecora cultoresq. in agris erant ex opidis, mapalibus, praefecti regis obuiamprocedebant ps rati frumentum dare , conmeatum portare, po-yremo omnia quae imperarentur, facere neque

Metellus iccirco minus fedpariter ac si hones aueessent, munito agmine incedere, late explorare o milia, illa deditionis signa ostentui credere, insidi s locum tentare itaque ipsi cum expeditis cohortibus , item funditorum, sagittariorum dele tamanu apud primos erat: in postremo C. Marius legatus ci equitibus curabat: in utrumque latus auxiliarios equites tribunis legionu, etpra sectis cohorti dispertiuerat ut cum hispemixti uelites, quocumque accederent, equitatus h sium propulsarent nam in Iugurtha tatus dolus tantaq. peritia locorum, et militiae inerat, ut, absens an praesens pacem an bellumgerens perniciositore1set, in incerto haberetur. Erat haud longe ab eo itinere, quo Metellus pergebat, opidum

Numidarum , nomine Vacca, Drum rerum Aerali totius regni maxime celebratum ubi Oincolere , O mercari consueuerant Italici mireris multi mortales huc consul, simul tentandi gratia, oesipaterentur opportimitates loci, praesidiuimposuit: praeterea imperauit mentum est alii, quae besis usui forent , comportare ratus id, quod res monebat sirequentiam negotiatorum,

commeatum in turmn exercitum, iam paratis

ta q

127쪽

tis rebus munimentosore. Inter haec negotia Iugurtha impensitus modo legatos supplices mittere, pacem orare praeter suam liberorumq uitam, omnia Metello dedere quos item consul, utipri res, illectos adproditionem domum dimittebat: re , pacem, quampossidabat, neque abnuere, ne

quepolliceri est inter eas moras promissa legatorum exste tare Iugurtha ubi Metelli di Ia cum se factis composuit ac suis se artibus tentari animaduertita quippe cui uerbis pax nunciabatur

ceterum reicitum a 'errimi erat , urbs maxima alienata, ager hostibus cognitus, animi popularium tentati; coactus reri necessitudine, statuit armis certare igitur, explorato hostium itine re in spem ut Ioriae ad lusitus ex opportunitate loci, qua maximas potest copias omnium gener parat, ac per tramites occidio exercitum Metelli anteuenit. Erat in ea parte Numidiae, qua Adher

bE in diuisione 49ederat, flumen a meridie oriens,

nomine Muthul a quo mons aberat ferme millia passuum xx tra Iupari, vastus ab natura,et humano cultu: sed ex eo medio quasi collis oriebatur inimωnsum pertingens, uestitus oleastro, ac myrtetis at sq. generibus arborum , quae humi arido , atque arenosi gignuntur media autem planities deserta, paenuria aquae, praeter fumini pro pinqua Dca. ea consita arbustis pecore atque cultoribus isquentabantur igitur in eo colle, quem transuerso itinere porrectum docuimus , Iugurtha ext

128쪽

extenuata suorum acie consedit elephantis, parti copiarum pedestrim Bomilcarem praes cit eumq. edocet, quae ageret ipsiepropior montem cum omni equitatu es peditibus dele Iis μοι collocat idem singulas turmas, e manipulos circumiens monet, atque obtestatur, uti memores pristinae uirtutis, corii toriae siesie, regnumq.suum ab manorum auaritia defendant: cum iertamen fore, quos antea uidios sub iugum miserint: ducem illis , non animi , mutatum: quae ab imperatore decuerint , omnia suis prouisa: loci superiorem, utiprudentes cum imperitis, ne pauciores cum pluribus, aut rudes cum bello melioribus mani consererent proindeparati, intentiq. 16 sint signo dato, manos inuadere illum die tomnes labores , ut Iorias confirmaturum , aut

iMaximaru aerumnaru init Ufore ad hoc uir

tim , uti quemque ob militare facinus pecturia, aut honore extulerat commotrefacere beneficii ut, eum ipsi est' orientare: postremo, pro cuiusque ingento pollicendo, minitando olae stando , alium

alio modo excitare cum interim Metellus, ignarus hostium, ni degrediens cum exercitu consucatur primo dubius , quidnam insolita facies .fenderet, nam inter uirgulta equi, 2 umidaeq. considerant , neque plane occultati humilitate arborum est tamen , quidnam esset , incerti, cum natura loci, i dolo ipsi, atque signa mi Maria, obscurati9 dein, breui cognitis insidi s ,

129쪽

paullister agmen constituit ibi commutatis ordianibus , in dextro latere, quodpro rum bonibus erat triplicibus subsidiis aciem instruxit inter manipulos funditores, sagittarios opertit: equitatum omnem in cornibus locat ac pauca pro tempore milites obortatus, aciem, sicivi instruxerat, transiisor is principij in planu deducit sed, ubi dimidas quietos neque colle degredi anzin aduertit ueritus ex anni tempore, i inopia quae, ne ii conficeretur exercitus, Bduissima legatum cum expeditis cohortibus, parte equi si praemisit ad lumen, uti loci a castris ante cape ret, existimans hostes crebro impetu, transuorsis proeli' iter suum remoraturos, O, quoniam

armis ijderent, a situdinem es sitim militum

tentaturos deinde ipse pro re atque loco, sicuti monte descenderat,paullatim procedere: Marium

post principia habere: ipse cum si strae alae equitibus esse, qui in agmine principes fanti erant. Iugurthi, ubi extremi agmen Metelli primos suos praetergressum uidet, praesidio quasi duum

missium peditum montem occupat qua Metellus descenderat: neforte cedentibus aduersarijs receptui, ac pol munimento foret. dein repente si gno dato io les invadit idae ali postremos caedere pars a sinistra, ac dextra tentare infensi adesse, atque instare, omnibus locis Romanos ordines conturbare quorum etiam qui firmioribus

animis obui hostibus fuerant, ludi cati incerto proelio

130쪽

proelio ipsi modo eminus sauciabantur, neque contraferiendi aut confierendi manum copia erat ante iam do ti ab Iugurtha equites ubi Romanoruturma insequi coeperat, non confertim neque in uni sese recipiebant sed alius alio quammaxime diuersi. ita mero priores si ip sequendo hostes deterrere nequiuerant , diseritos ab temgo, aut lateribus circuueniebant sin opportunior fugae collis , quam campi fuerant eo uero con-s eti2Vumidarum equi facile inter uirgulta euadere; nostros a steritas , di insolentia loci retinebat. ceterum facies totius negoti uaria incerta, foeda , atque miserabilis dispersi a suis pars cedere , ali in equi nequesigna, neque ordines obse uare ubi quemque periculum ceperat ibi resin re, acpropulsare arma, tela, equi, uiri, hostes, ciues permixti nihil consilio, neque imperio agi: fors omnia regere itaque multum diei proce,erat , - etiam tum euentus in incerto erat den

que , omnibus labore aenu languidis, Metellus , ubi uidet 2Vumidas minus instare , paullatim

milites in imum conducit ordines restituit, et cohortes legionarias quattuor aduersus pedites hostium collocat. ori magna pars superioribus locis fessa considerat simul orare, hortari milites, ne deficerent neu paterentur hostes fugientes uincere neque illis castra esse, neque munim tumultum quo cedentes tenderent: in armis omnia sita. Sed nec Iugurtha.quidem interea quie