C. Sallustii. Crispi Coniuratio Catilinae et bellum Iugurthinum fragmenta eiusdem historiarum, e scriptoribus antiquis ab Aldo Manutio, Pauli f. collecta. Scholia Aldi Manutii index rerum, & uerborum memorabilium.

241쪽

imperatore dubitati fuisset planeq. omnes am

bigerent, quisnam sagaci mo regi fagacissimus

nocte imperator opponeretur Catilinam inter omnes competitores, incredibili quadam ambitis-nis magnitudiis deflagrantem, omnes sienatoriae sententiae reiecerunt eo telopercussus adeo Catilina fuit, ut postea nullam omiserit neque pertu bandae curiae , neque infecta di senatus occasionem. uidebat namque detestandam cupiditatem si am , illo superstite , numquam in eum locum per uenturam, de quo illam pridem uniuersae omnium uoces ei ciendam seputauissent uoluebat item animosummas uitae necestates quibus ex uere se posse arbitrabatur si qua rationepraeesaris magistratibus adspirasset nunc illas uero magis ac magis instauratas quotidie intelligebat quandoquidem in 'icerent omnes, uitae suae rationes ea sententia iugulatas prorsus exsistis, a quidquid increpuisset ulterius, metuendam esse con utarem uigiliam, metuendum esse iudicium enatoriae au-Ectoritatis hanc uerospeciem , ita exsanguem , ita consternatam, consuetudo erexit uitae prauismae ad omne facinus , neque oti sui patiens neque alieni v qalis eius uita fuerit, ei praeclare conficientiapublica teneatur bula tamen illurirandae seu patefaciendae testes indubitati uideripossunt ij, qui furarium illud libidinum colere, atque obsieruare consueuerunt quae nugae, du immortalas 'quaeportenta scelerum qui libidinum gurgites

quae

242쪽

iquaesientina flagitiosiorum' Verum is rumors parsus es de moribus Catilinae, eaq gentium opinio peruagata, quatenus existimem uoces ipsas publicas non homini esse, sed oraculi potius nuncupandas famam uero popularem, a maioribus rastris saepenumero accepimus, neque temere umquam nascituram esse neque temere occasuram. Decus illud egregium corporis non ad dignitatem nominis, ac gloriae, sicut ipar erat homini nobia

li Gmafamilia nato sed uti latro perditis mus,adoinne genus flagiti conferendum fuisse semper

arbitratus est uires ad stuporem hominumpraeclarae,atque inusitatae, perpetua uoluptatum intemperantia mi labefactatae flos pueritiae us si ae ad intuentisimc ditatem, cui non Abidinipatuit flagitiosae iuuentutis aut quam tum pitudinis notam non sube dam ultro,atque accersendam esse cogitauit 'lux illa ueropraeclari, amque excelletis ingeni , ram omnes diuina semper,

singularem , atque inusitatam penitus esse

arbitrabantur nonne inter foedissma uoluptatum sordes resincta est omitto pestis huius impuri a uoces, mollitiem sic enicam , obtuitus impudicos, blanditias muliebres, o omnem denique copiam non mediocriami uitiorem ubilia rontis erudita simul, atque insigni pulchritudine d litescentem praetereo mentem illius plus quam gladiatoriam sitim incredibilem humani cruoris, mirum inconstantiaegenus; uultum nunc δε-

243쪽

missum, nunc alacrem, nunc anhelantem scelus, nunc gratia meretricia florescentem summum pecuniae desiderium, summam simul prodigalitatem contemptum incredibilem omnium bonorum, itemq. eximiam cum summis, atque orna 'tismis ciuibus familiaritate . nihil enim fuits monstro uersipellius, aut mutabilius homini memoria cita ut res diuersi Uimae saepenumeronideantur in eodem ingemo, tamquam insientina quadam taeterrima, ut redinidare iusis igitur dubitandum esse putauerit , hominem praediti huiusce institutione uitae , remotissimum ab omni genere humanitatis, perfacile sis taeterrimo citique, atque immanissino facinori fuisse accommodaturum in Fontem aperuimus, iudis es, omnium Catilinae morum,atque omnis consuetudinis unde

illi demanauisse uim istam praeclaram consiliorum facillime intelligendum est nunc uidendum est, stem atrocisim sceleris de illi subministratam

fuisse iudicemus. Cum hic itaque secum repeteret memoria miserandam ignoninuam comitiorum, turpesq. angustias spinitae reifamiliaris; imulq. intueretur, uel ibi uiuendum ac moriendumD- re cum turpitudine summa, uel fenatum nulli esse oporteres,de ratione tollandi ipsius primi mi gitare coepit nam illo deleto, sine dubio intelligebat, uiam latissmam libidinibus fui conti opatere uertit itaque oculos ad innumerabilem copiam iuuentutis, qua dies, ac non te sipabatur in

244쪽

in exercenda consuetudine suari cupiditatum cum putauit manum ipsam homini , tamquam

hastam ualidismam furoris sui, facillime sibi ac

commodari posse, quam contorqueret in omnium nostrum ruinam, atque interemptionem ut quam cognouerat educatam uitaeprauissma institutis, imbutam aepenumero sanguine miserorum ciuin, ardentem incredibili desiderio praedae sibi uero mira familiaritate cociliatam genus est homilium uehemeter Xercitati ferro, atque inopia, duabus rebus ad omne genus acinoris paratissimum:

quod quidem ego ciuitati nostrae , maxime debit latae bellis ciuilibus, atque aspidiae, magnitudine amitati , magnopere perti,nescendum esse iudico nihil enim illis praeter spem atque animam fortima reseruauit, terran ad disserendam uitae

necestatem, alteram ad morem suum magnifice accommodatam nihil illis contemptibilius: quos siquidem rudimenta uitae traducta in hactenussima re deposita nunc in gladiatorijs muneribus , nunc alia facinoris atrocitatepartim ad Mneseius partim ad omnem patientiam erudie runt uert irrepentes sententia mea, quo fuerint abie liores, eo magis extimescenda esse reor, tamquam perpetuo seditionum ciuilium, ac rerum novandarum auidisimas sue quia uoluptatem capiant ex maerore sociae calamitatis seu quia cia tutatum uersutia mutabilitatem rerum suarum portendi quodam modo arbitrantur hi sunt quis

dems

245쪽

IN . CATI L . DECLAM III

dem , quos in foro quotidie in oculis ciuium calamiseratos, ac uestibus collucentes passim obuol

tare cernimus,fortunas omnium popularium, atque otium civitatis luminibus consignantes qui non modo arrecti permanent ad opportunitatem cuius iam praesentis commodi, uerum etiamges mi ad opinione 'eratae utilitatis. Si feras quide omnis generis , quo magis attenuatae fuerinlpa raria edendi, eo magis praecipites, atque effren tas ruere in perniciem videmus quid hanc desteratori collumem, retunam, itientem facultatum nostrarim , quo impetu, quave strage ruituram esse creditis , aut debacchaturam si se carceribus emisieriti cum illae ratione careant, atque inteli

gentia; hi uero non absint penitus ab ipsa facultate intelligendi Grauissimi quidem sunt morsus imritatae nec talis . di immortales, quae clades ab illa feritate hominum, quae genera flagitiorum anauissent, si noncturnus iste imperator quasi quasdam rapidissimas belluas in urbis penates immittere potuisse, horret animus indices, ea cogitatione complecti, quae misieri pertuli Femus, si

sopor ocidos consulares detinuisset restinguenda est itaque flamma nobis steterata, atrox; dum adhuc uelata cineribus, ac sopita, facultas restinguendi leuissime datas ne cum omnia comprehenderit, quod immortales j penitus auertant9

nos frustra postmodum furibundam, atque exsurantem resinguere cupiamus neque rediorem nauis

246쪽

uis audiendum prorsus existimo, in ipse maerore calamitosae tempestatis , quam illiscere facilli me licui set consurgentem primo sibique, ac, bus suis austagium minitantem neque itemgubernatorem urbis in ipso excidio, o calamitate ciuitatis, quam impendentem prius ipsi consilio suo suaq prudentia sustinere quodammodo, ac propulsare potuisset ferae sunt hominum lamentationes, prorsusq. uituperandae, quas occupatas in se lugendis cerarimus , quae uitio suo , demdiaq. contigerunt. Callicratidi, Lacedaemoniorum duci , cum ornati mam , cui praeerat classem funditus amisi jet propter immoderatam gloriae cupiditatem , nihil ad eam restituendam nouissima consili ratios retata est quam ita seruare poterat, si modo in statione continuisset Terentio

Varronisempiternum dedecus, atque immortale monumentum erunt flagitiosae turpitudinis deletae ad Cannas temeritate sua pulcherrimae Romanorum legiones quae struatae periculosi si otempore reip. sine dubiosuissent et robur ex iupi lcherrimae urbis, O perpetuum decus costi-risprudentiae, ii iplinaeq. militaris recte itaque maiores oriri summis laudibus esserendi unt,qai v. Melium, qui Gracchos , qui Manlium Capitolinum , qui Drusum, qui Saturnis , fortissi- mos homines, est reip. saepenumero non mediocriter opitulatos, quod deuenissent in aJediae Prannidis susticionem, morte mustandos sepulis

247쪽

verunt nec Sp. Melio fauor amplismus ciuitatis, nec Gracchis auisui Scipionis, clarissimi uiri, memoria, nec Manlio celeberrimagloria Capito-ii liberati, nec Druso fandit i sulpenates, nec Saturnino ius sacro mi taedignitatis auxiliata est. quid itas tua necem paucorum , aut unius hominis , calamitati publicae maiores nostri siemper anteponendam esse putauerunt quid'genus crudelitatis eximium no sunt arbitrati, ciues eos perimere, summisq. affligere s/ppliciis, quorum in re .pers: e clarisima beneficiorumgenera ex- Ilitissenti minime quid ita quia nullum satis digni suppliciigenus in eos consumi posse opina bantur, quipatriae siuae libertatem opprimere statuissent nec illos ciues esse iudicauerunt, quos abiecisse rationem patriae caritatis intuerentur . at contra, eos, qui tales interemissent, non modo diaci, atque appellari ciues, ut essent, statuebant, sita assiciendos fore immortalibus donis, ac sempiternae hominum memoriae consecrandos quid enim potest indignius dici, quam uitam, patria suscepta , ad illius perniciem calamitatemq. conferre' quid in is eratius, quam eorumpoenas ac crudelissimam seruitutem excogitare , quos isdem moenibus, ac testis constitutos eaedem leges, atque eadem uiuendi ratio continuisse, quid denique potest intolerabilius existimari, quam infe re delubris deorum immortalium , a facultati

bus nostris illinc sceleratas faces, hinc acerbi

248쪽

mas expilationes ζhaec qui curauerunt, iudices, aut qui tentaverunt, numquam ego alienos ab M-sibus,aut disimiles feritati bestiarum existimabo. Vidimus de iste perficiendi nefari facinoris uiadendum est de loco, quam latebram commodissiamam et tuti mam egregius artifex delegit cum

contegendae con 'irationi suae, tum armis omniabus eius ammi comprehendendis ne forsan t mere domet nobilissimi ciuis, atque opulenti mi M. Laecae deled tam esse iudicetis primum homo delectus est huiusmodi nefariis cupiditatibus a sinis, quo participe siemper suffuerat consillam suori adiutore taeterrimarum libidinum focis maximorum periculorum: cui, 'estat frequenter indiscissimis rebus , summam huiusmodi atrocissimi mali tuto committiposse, facillime sibiposicebatur praeterea domum ibi deligendum esse iudicabat, solitudine locorum desertam, et ab omni frequentia populi remotis imam quae scilicet uoces colurationis tutis sime continere posset contulit igitur sis in ipsam M. Laecae domu , remotam ab omni celebritate constipatam multitudine arbuscularum, et ab omni fusticione prodendi facino

ris non mediocriter abhorrentem .silos uero tetenderit ibi coniurationis laqueos, aut quas catenas

scelerim con auerit nobis, ac facultatibus nostris, Saturnalium dies patefa tura fuerat, nisi primum benignitate deorum immortalium,deinde uota tia consulari, nefariae cae de manibus latronum

249쪽

excidissent nullas amplius tendiculaspertimescamus ab exsecrabilimon stro, nullas insidias ab hos taeterrimo tenetui fera nec, si uiri estis, declinaturas telum ipsum acro an tae uestrae audio ritatis. Sue, Catilina,nescias, uigilantissimos tasules habere remp. te, quocumque ueneris, quocumque abieris, diligentia nostra circumsieptum teneri quid hesterna no te conci culis tuis agit tumsit, licet mecum recognosicas. Cum ad M. Laecam ueni ges, cum uno ex fidelis is commilitoniabus tuis ad multam noctem; tri in interiorem una cum illo cubiculi partem recepisses, tamquam in sacrarium memorabile cupiditatum uestrarum: repente de Laeca sciscitari coepisti, numquis ex coniuratis adueniset cumsubito Lentulus,ac C thegus, aeterrima capita maleficiori omnium, furibundi, atque alacres irruperunt , moxq. ingres uociferare coeperunt quid agis Catilinae cur uoluptates nostras diutius remoraris 'praesto sunt Saturnesia nobis otiosis atque sistantibus, quem unum diem saepenumero nuncupare solitus es euersior superbi mi ordinis fugatorem aerumnarum nostrari , lucem acprincipem uniue De nostrae dignitatis num ingereris negotj ignorassequendas e t porum opportunitates C in occasione rerum desidiam, ac tarditatem -mnem quamdiligenti me fugiendam 'mutabilissimae quidem sunt deorum uoluntates O fortunam, cum abire permiseris, frustra postmodum disic

250쪽

PORCII . LATRONI sdiscedentem, ac fugientem sis imploraturus. t lia uero conquerentem tu paucis pro re sub iecutus, Aquilam argenteam prosim continuo uisui praeclaram austicem, ac gubernatricem furoris tui futuram testor no tem ipsam, impi ri molitionum tuarum conficiam, ac testem, nihil ex hime fugisse, quae andestini uestri con rus agitauerunt perpauca satis attigisse tuerit ne sesitudine in ipsa latibulorum tuor , cum ora uulgi plane deuitaui spes fefHlisse te crederes dii

gentiam pariter, atque industriam consularem. Linquo telorum innumerabilem, atque inexcogitatam copiam, quam in isdem furtatibus antris consipandam, atque occultandam fore curauisti: mitto litteras manu tua scriptas, diuersis munici-pijs reddenda , quo furori tuo uccurrere, atque opitulari uellent transeo rem illam simillimam prodigio, cum mane , isto iam coacto sienatu, dundantibusq. ubsiellijs, ferius in senatum praeter consuetudinem uenisfies: quod nulli non oculi te natorum natim consignaru ingredientem, demiisso uultu, pallore terribili, luminibus errantibus, ac facie praeseserente nescio quid inusitatae crudelitatis. praeterea Saturnalibus proxime futurisi εadoriri placuit, quo die ciuitas omnis feriata publico edidit conferre sese in montem Aventinum ac rusticari quodam modo solita es cum tum num furoris tui diligenter armatam, atque instructam,primum ad caedem senatus, ac considam, deinde