M. T. Ciceronis de natura deorum libri tres: accedunt notae anglicae

41쪽

MB- I. I. 258M elatu studio, vereor ne longior fuerim. Erat autem dissicile, rem tantam tamque praeclaramine main relinquere quanquam non tam Leendi' ratio mihi habenda fuit, quam audiendi. XXI. Tum Cotta, comiter, ut solebat, Atqui x QS inquit, Vellei, nisi tu aliquid dixisses, nihil sane

ex me quidem audire potuisses mihi enim non tam aesto in mentem venire solet, quare Verum sit aliquid, quam quare salsum Idque cum saepe,

n, AEum te audirem paulo ante, contigit. 10 ges me, qualem Deorum naturam esse ducam:

nihil fortasse aespondeam. Quaeras, putemne talem esse, qualis modo a te sit exposita nihil dieam mihi videri minus. Sed antequam aggrediar ad ea, quae a te disputata sunt, de te ipso 15 dicam quid sentiam. Saepe enim de L. Crasso, ' familiari illo tuo, videor audisse, cum te togatis

omnibus sine dubio anteferret, et paucos tecum Epicureos e Graecia compararet sed, quod ab eo

te mirifice diligi intelligebam, arbitrabar illum mpropter benevolentiam i uberius dicere. Ego

autem, etsi vereor laudare praesentem, judico men de re obscura atque dissicillima a te dictum esse dilucide neque sententiis solum copiose, sed verbis etiam ornatius, quam solent vestri. Zeno 25 snem, quem hilo noster coryphaeum a Pellare Epicureorum solebat, cum Αὐεπι - X ,- -

42쪽

M DE NATURA DEORUΜ.bam frequenter, et quidem ipso auctore Philone: credo, ut facilius iudicarem, quam illa bene rese, terentur, cum a principe Epicureorum accepimem quemadmodum dicerentur. Non igitur illo, ut 5 plerique, sed isto modo, ut tu distincte, graviter, ornate. Sed quod in illo mihi usu saepe venit, idem modo, cum te audirem, acciderat ut molest. serrem, tantum ingenium bona venia me audiea in tam leves, ne dicam in tam ineptas, sententi l incidisse. Nec ego nunc ipse aliquid asseram melius ut enim modo dixi, omnibus sere inaehu et maxime in physicis, quid non sit, citius, quam quid sit, dixerim. XXV. Roges me, quid, aut quale sit Deus: i5 auctore utar Simonide, de quo cum quaesivisset hoc idem tyrannus Hiero, deliberandi sibi unum

diem postulavit cum idem ex eo postridie qua reret, biduum petivit cum saepius duplicaret numerum dierum, admiransque Hiero requireret, curae ita faceret: Quia, quanto, inquit, diutius considero, tanto mihi res videtur obscurior Sed Simonidem arbitror non enim poeta Solum suavis, Verum etiam cetera quoque doctus sapiensque traditurin qui multa venirent cim mentem acuta atque in subtilia, dubitantem, quid eorum esset Verissimum, i desperasse omnem veritatem. Epicurus verori

43쪽

quid dicit, quod . non modo philosophia dignum

sat, sed mediocri prudentia i , Quaeritur primum in ea quaestione, quae est de natura Deorum, aintuo Di, necne sint Dissicile est negarnoredo, si in conἐione quaeratur; sed in hujusmodi 5 sermone, et in consessu facillimum Itaque,ego ipse pontifex, qui caerimonias religionesque pubiboas sanctissime tuenda arbitror, is hoc, quod primum est, esse Deos, persuaderi mihi non opinuone solum sed etiam ad veritatem plane velim: 10 multa enim occurrunt, quae conturbent, ut inte dum nulli esse videantur Sed vide, quam tecum saagam liberaliter : quae communia sunt vobis cum ceteria philosophis, non attingam, ut hoc ipsum: placet enim omnibus sere, mihique ipsi in primis, 15 Deos esse: itaque non pugno, rationem tamen eam, quae a te affertur, non satis firmam puto. XXIII. Quod enim omnium gentium gen mumque hominibus ita videretur, id satis magnum esse argumentum dixisti, cur esse Deos confitero inmur Quod cum leve per se, tum etiam salsum est primum enim unde notae tibi sunt opiniones nationum v AEquidem arbitror multas esse gentes sic immanitate efferatas, ut apud eas nulla suspia

dictus est, posteaque Theodorus, nonne aPerte Deorum maturam sustulerunt' Ἀ- - om

44쪽

S DE NATURA DEORUM. quidem Protagoras, cujus a te modo mentio facta est, sophistes temporibus illis vel maximus, cum

in principio libri sui si posuisset, De Divis neque

ut sivi, neque ut non sint, hale iacere, Athen Mensium jussu urbe atque agro est exterminatus, librique ejus in concione combusti Ex quo equidem existimo, tardiores ad ano sententiam prinitendam multos esse factos, quippe cum c nam me dubitatim quidem effugere lotuisset.

10 Quid do sacrilegis, quid de impiis periurisque dicemus l- Tubulus si Lucius unquam, Si Lupus, aut Carbo, aut Neptuni fili ,

ut ait Lucilius, putasset esse Deos, tam pedurus,

I aut tam impurus suisset on est igitur tam

explorata ista ratio ad id, quod vultis, confirmam dum quam videtur Sed quia commune hoc est argumentum aliorum etiam philosophorum omiutam hoc tempore ad vestra propria venire malo. ia 20 Concedo esse Deos; doce me igitur, unde sint, ubi sint, quale sint corpore, animo, vita: haec enim scire desidero. Abiiteris ad omnia atomoeriam regno et licentia hinc, quodcunque in solam venit, ut dicitur, essingis atque essicis uae in Primum, nullae sunt nihil est enim, quod vacet Omore corporibus autem omnis obsidetur locus; ira nullum inane, inhil em --ω es minat.

45쪽

LIBER I 24 23

XXIV. Maec ego nunc physicorum oracula lando: vera, an falsa, nescio; sed veri tamen similiora, quam vestra ista enim flagitia Dein criti, sive etiam ante Leucippi, esse corpuscula quaedam levia, alia aspera, rotunda alia partimi

autem angulata, curvata quaedam et quasi adunca: ex his effectum esse caelum atque terram, nulla cogente natura, sed concursu quodam fortuit6.

Hanc tu opinionem, C. Vellei, usque ad hanc aetatem perduxisti, priusque te quis de omni vitae 16 statu quam de ista auctoritate deiecerit: ante enim judieasti Epicureum te esse oportere quam ista cognovisti Ita necesse sui aut haec flagitia concipere animo, aut adsieptae philosophiae nomen amittere. Quid enim mereas, ut Epicureus esse i5

desinas ihil equidem, inquis, ut rationem vitae beatae veritatemque deseram. Ista igitur est eritas am de vita beata nihil repugno;

quam tu ne in Deo quidem esse censes, nisi plane

otio langueat. Sed ubi est veritas In mundis, aecedo, innumerabilibus, omnibus minimis temporum punctis, aliis nascentibus, aliis cadentibus: an in individuis corpusculis iam praeclara pera, nulla moderante natura, nulla ratione gentibus' Sed oblitus liberalitatis meae, qua tecum paulo fante uti coeperam, plura complector Concmam igitur, ex individuis constare omnia. Quid ad remet eorum enim uat a quaerixut es. -

46쪽

ω DE NATURA DEORUM. ex atomis non igitur aeterni qu- enim ex at mi ait, id natum aliquando sit. Si natum, nulli in ante, quam nati et si ortus est morum, interitus sit necesse est, ut tu paulo ante de Pin.

5 tonis mundo disputabas Ubi igitur illud voatrem beatum et aeternum 1 quibus duobus verbis algu, sicatis Deum Quod cum incere vultis, indumeta correpitis. Ita enim dicebas, non eo ua se in Deo, sed quasi corpus nec sanguinem, 10 sed tanquam sanguinem.

XXV. Hoc persaepe facitis, ut eum aliquid non veri simile dicatis, et effugere reprehensionem velitis, afferatis aliquid, quod omnino ne fieri quDdem possit ut satius fuerit illud ipsum, de quo

15 ambigebatur, concedere, quam tam impudenter resistere. Velut Epicurus, cum videret, si atomiserrentur indocum inferiorem suopte pondere, nihil

fore in nostra potestate, quod esset earum motua certus et necessarius invenit quo modo nece D20 tatem essugeret, quod videlicet Democritum sugmrat. Ait atomum, cum pondere et gravitate directa deorsus seratur, declinare paululum. Hoc dicere turpius est, quam illud, quod vult, non posse defendere. Idem facit contra dialoot iri cos a quibus cum traditum sit, in omnibus di junctionibus, in quibus aut etiam iam non pon

retur, alterutrum verum Me In x, uri, L

47쪽

MBER I. m. Meoncessum esset hujusmodi aliquid Aut siset eras et non vivet Epicurus, alterutrum fieret necessarium totum hoc aut etiam arui non negavit esse necessarium. Quo quid dici potest obtusius Τύrgebat Arcesilas Zenonem, cum ipse salsa omnia'

diceret, quae sensibus viderentur Zeno autem nonnulla visa esse salsa, non omnia. Timuit Epicurus, ne, si unum visum esset salsum, nullum esset verum; omnes Sensus veri nuntios dixit esse.

Νihil horum nisi calide graviorem enim plagam 10 accipiebat, ut leviorem repelleret. Idem facit in natura Deorum: dum individuorum corporum e cretionem fugit ne interitus et dissipatio consequatur, negat esse oorpus Deorum, sed tanquam corpus nec sanguinem, sed tanquam sanguinem. 15XXVI. irabile videtur, quod non rideat' respex, cum haruspicem viderit hoc mirabilius, quod vos inter vos risum tenere possitis. ones corpus, sed quasi corpus. Hoc intelligerem quale esset, si id in cereis fingeretur aut fictilibus 20 figuris in Deo quid sit quasi corpus, aut quasi

sanguis, intelligere non possum ne tu quidem, Vellei sed non vis lateri. Ista enim a vobis quasi dictata sedduntur, quae Epicurus oscitans alucinatus est, cum gutae, gloriaretur, ut videmus in macriptis, se magistrum habuisse nullum quod et

48쪽

DE NATURA DEORUM. sient mali aedifieii domino glorianti, se Mohitectum non 'iabuisse. Nihil enim floret ex Academia, nihil - ex Lyeeo, nihil ne e puerilibus quidem di,

ciplinis Xenocratem audire potuit quem virum, Di immortales et sunt qui putent audisse ipse non vult credo plus nemini. amphilum quendam Platonis auditorem, ait a se Sami auditum: ibi enim adolescens habitabat cum patre et fratrubus, quod in eam pater ejus Neocles agripeta 10 venerat. Sed, cum agellus eum non satis aleret,

Τ 3 ut opinor, ludi magister fuit. Sed hune Platon,

cui mirifice contemnit Epicurus: . ita metuit, ne quid unquam didicisse videatur. In Nausiphane Democriteo tenetur quem cum a se non neget 35 auditum, vexat tamen omnibus contumeliis A,

qui si haec Democritet non audisset, quid audi rat' quid enim in physicis Epicuri non a Demo.

iis nam etsi quaedam commutavit, ut, quod paulo ante de inclinatione atomorum dixi tamenae pleraque dioit eadem; atomos, inane, imagines, infinitatem locorum, innumerabilitatemque mundorum, eorum ortus, interitus, omnia sere, quibus Jι naturae ratio continetur uno istud quasi o

Pus, et quasi sanguinem, quid sit, intelligis ν Ego

25 enim te scire ista melius, quam me, non sateor solum, sed etiam facile patior Cum quidem

semes dicta sunt, quid est quod Velleius intelligerem it, cotta non pomis' Ixυν - - - -

49쪽

MBER I. m. Maanguia quid sit, intelligor quasi corpus, et quasim uia quid ait, nullo prorsus modo intelligo. Neque tu, celas, ut Pythagqyas solebat alienos:

nec o in dicis occulte, tamquam Heraclitus:

aed quod inter nos liceat ne tu quidem inis 5 ligis. XXVII. Blud ideo pugnare te, species ut uquaedam ait Deorum, quae nihil concreti habeat, nihil solidi, nihil expremi, nihil eminentis, aitque pum, levis, perlucida. Dicemus ergo idem, quod 10 in Venere Coa corpus illud non est, sod simile empori ne ille susu et candore mixtus rubor, sanguis est, sed quaedam sanguinis similitudo aio in I leuroo Deo non rea, sed similitudine rerum

M. AEao id, quod ne intelligi quidem potest, 15

mihi esse persuasum oedo mihi istin um adum-hratorum Deorum lineamenta atque formas deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas eam formas eorum: primum quod ita sit informatum anticipatumque mentibus 20 matris, ut homini, cum de Deo cogitet, forma oecurrat humana: deinde, quos quoniam rebus omnibus excellat natura divina, forma quoque esse puloherrima debeat nec esse humana ullam pulchriorem Tertiam rationem affertis, quod nulla m

50쪽

M DE NATURA DEORUΜ. per enim mihi videmini quasi vestro iure rem nullo modo probabilem. Etenim quis tam e cus in contemplandis rebus unquam suit, ut non videret species istas hominum collatas in Deos 5 aut consilio quodam sapientum, quo secilius animos imperitorum ad Deorum cultum a vitae pravi tate converterent aut superstitione, ut essent simulacra, quae venerantes, eos ipsos se adire

crederenti Auxerunt autem haec eadem poetae,10 pictores, opifices erat enim non iacile, agentes aliquid et molientes Deos in aliarum formarum imitatione servare. Accessit etiam ista opiniosortasse, quod homini homine pulchrius nihil videatur Sed tu hoc physice, non vides, quam 15 blanda conciliatrix et quasi sui sit lena natural An putas ullam esse terra marique beluam, quae non sui generis belua. maxime delectetur ' Quod ni ita esset, cur non .esti ei taurus equae contre latione, equus vaccaei An tu aquilam, aut leo-20 nem, aut delphinum ullam anteferre censes figuram suae Quid igitur mirum, si hoc eodem modo homini natura praescripsit, ut nihil pulchrius quam hominem putaret, eam esse causam,

I eur Deos hominum similes putaremus Quid

in censes, si ratio esset in beluis, non suo quasque generi plurimum tributuras fuisse lXXUL At mehereuis ego VEM, I mera, in