M. T. Ciceronis de natura deorum libri tres: accedunt notae anglicae

71쪽

-- I. S. 65 qui ea, quae prodessent hominum vitae Deorum innumero habita esse dixit, quam tandem religionem reliquit Quid qui aut sortes, aut claros, aut

potentes viros tradunt post mortem ad Deos pervenisse, eosque esse ipsos, quos nos colere, precari, si venerarique soleamus, nonne expertes sunt et gionum omnium t quae ratio maxime tractata ab Euhemero est, quem noster et interpretatus et sedulus est, praeter ceteros, Ennius Ab E hemero autem et mortes, et sepulturae demon 10 strantur eorum. Utrum igitur hic confirmasse videtur religionem, an penitus totam sustulisse ΤΟmitto Eleusinam sanctam illam et augustam,

Ubi initiantur gentes orarum ultimae.

Praetereo Samothraciam, eaque, quae Lemni 15M Nocturno aditu occulta coluntur, Silvestribus saepibus densa.

Quibus explicatis in rationemque aevocatis, rerum magis natura cognoscitur, quam Deorum. XLIII mihi quidem etiam Democritus, vi 20 magnus in primis, cujus sontibus Epicurus o tutos suos irrigavit, nutare videtur in matur. Deorum Tum enim censet imagines divinitate praedita inesse universitati rerum tum Principia, monteaeque, quae sunt in eodem mmmm, T, N. 6.

72쪽

EI DE NATURA DEORUM. dieit: tum animantes imagines, quae vel

prodesse nobis solent, vel nocere tum ingentes quasdam imagines, tantasque, ut uniVersum mundum complectantur extrinsecus, Quae quidem

omnia sunt patria Democriti, quam Democrito digniora. Quis enim istas imagines comprehendere animo potest quis admirari quis aut cultu aut religione dignas judicares Epicurus vero exanimis hominum extraxit radicitus religionem, cum 10 Dis immortalibus et opem et gratiam sustulit cum enim optimam et praestantissimam naturam Dei dicat esse, negat idem esse in Deo gratiam tollit id, quod maxime proprium est optimae praestanti sim aeque naturae Quid enim est melius, aut

1 quid praestantius bonitate et beneficentia P quacum carere Deum vultis, neminem Deo nec Deum nees hominem carum, neminem ab eo amari,

neminem diligi vultis Ita sit, ut non modo. homines a Dis, sed ipsi Di inter se ab aliis alii in negligantur. XLIV. Quanto Stoici melius, qui a vobis rein

rehendunturi Censent autem, Sapientes sapientibus etiam ignotis esse amicos nihil est enim virtute amabilius quam qui adeptus fuerit, ubi-ts ae cumque erit gentium, a nobis diligetur. V autem quid mali datis, cum in imbecillitate grat, Mationem et Mnevesentiam inauru' Iis enim

73쪽

ram I. 44. ετ omittam vim et naturam Deorum; ne homines quidem censetis, nisi imbecilli essent, suturos uineos et benignos suisse Τ ulla est caritas naturalis inter bono. Carum ipsum verbum est moris, ex quo amicitiae nomen est ductum 5 quam si ad ructum nostrum reseremus, non ad illius commoda, quem diligimus; non erit ista amicitia, sed mercatura quaedam utilitatum sv Prata et arva et pecudum greges diligum tu isto modo, quod fructus ex eis capiuntur 10 hominum caritas et amicitia gratuita est quanto igitur magis Deorum qui nulla re egentes, et inter se diligunt, et hominibus consulunt. Quod ni ita sit, quid veneramur, quid precamur Deos leur sacris pontifices, cur auspiciis augures prae Ibsant quid optamus a Di immortalibus Τ quid vovemus ' At etiam liber est Epicuri de sancti tale Ludimur ab homine non tam faceto, quam ad seribendi licentiam libero. Quae enim potest esse sanctitas, si Di humana non curant Τ quae mautem animans natura, nihil curans ' Verius est igitur nimirum illud, quod familiaris omnium nostrum Posidonius disseruit in libro quinto de natura Deorum, nullos esse Deos, Epicuro videri; quaeque is de Di immortalibus dixerit, invidiae aetatestandae gratia dixisse neque enim tam desupiens suisset, ut homunculi similem Deum fingeret, lineamentis dumtaxat exuem , Nec , -

74쪽

ω DE NATURA DEORUM , solido membris hominis praeditum omnibus, usu membrorum ne minimo quidem exilem quendam atque perlucidum, mihil cuiquam tribuentem, nihil gratificantem omnino nihil curantem, nihil agentem. Quae natura primum nulla esse potest: idque videns Epicurus re tollit, oratione relinquiti H Deos Deinde, si maxime talis est Deus, ut nulla

gratia, nulla hominum caritate teneatur valeat: quid enim dicam, propitius sic esse enim propiI0 tius potest nemini, quoniam, ut dicitis, omnis in imbecillitate est et gratia et caritas.

75쪽

M. TULLI CICERONIA

ΜARCU Μ BRUTU Μ, MBER SECUNDUS I. DAE oum Cotta dixisset, tum Velleius. ae ego, inquit, incautus, qui cum Academico et

eodem rhetore congredi conatus sum. am n que indisertum Academicum pertimuissem, nec sine ista philosophia rhetorem, quamvis eloquen-item neque enim flumine conturbor inanium verborum, nec subtilitate sententiarum, si orati nis est siccitas. Tu autem, Cotta, utraque revaluisti corona tibi et judices desuerunt. Sed ad ista aliasa nunc Lucilium, si ipsi commodum 10 est, audiamus. um Balbus, undem equidem mallem audire Cottam, dum, qua eloquentia salsos Deo sustulit, eadem veros inducat est enim et philosophi, et pontificis, et Cottae de Di immo radibus habere non errantem ex R XY,

76쪽

N DE NATURA DEORUM. demici, sed, ut nostri, stabilem certamque senten. tiam: nam contra Epicurum satis superque dictum est. Sed aveo audire, tu ipse, Cotta, quid sentias.

An inquit, oblitus es quod initio dixerim, sacilius

me talibus praesertim de rebus, quid non sent, rem, quam quid sentirem, posse diceres Quod si haberem aliquid, quod liqueret, tamen te vici sim audire vellem, cum ipse tam multa dixissem. Tum Balbus Geram tibi morem, et agam quam I brevissime potero etenim, convictis picuri erroribus, longa de mea disputatione detracta oratio est omnino dividunt nostri totam istam de Di immortalibus quaestionem in parte M tuor. aerimum docent esse Deos deinde, quales 15 sint tum mundum ab his administrari postromo, consulere eos rebus humanis. os autem hoc sermone, quae Priora duo sunt, sumamus: tertium et quartum, quia majora Sunt, puto esse

in aliud tempus differenda. inime vero, inquit

20 Cotta nam et otiosi sumus, et iis de rebus agimus quae sunt etiam negotiis anteponendae. II. Tum Lucilius Ne egere quidem videtur, inquit, oratione prima pars: quid enim potest

esse iam apertum tamque perspicuum, cum caelum

in suspeximus, caelestiaque contemplati sumus, quam aliquod numen praestantissimae mentis, quo

77쪽

LIBER . . Inae regantur Quod ni ita esset, qui potitisset Maena omnium dicere Ennius,

Aspice hoc sublime candens, quem invocant omnea Iovem;

illum vero et Iovem, et dominatorem rerum, et omnia nutu regentem, et, ut idem Ennius,

patrem divumque hominumque,

et praesentem ac praepotentem Deum Quod qui dubitet, haud sane intelligo, cur non idem, sol sitan nullus sit, dubitare possit. Quid enim est o illo evidentius Quod nisi cognitum com 10

prehensumque animis haberemus, non tam si bilis opinio permaneret, nec confirmaretur diutu nitate temporis, nec una cum seculis aetatibusque hominum inveterare potuisset Etenim ridemus, ceteram opiniones fictas atque vanas is diuturnitate extabuisse. Quis enim hippocenta rum fuisse aut chimaeram putat quaeve anus tam excors inveniri potest, quae illa, quae quondam eredebantur, apud inferos portenta extimescat' opinionum enim commenta delet dies maturae 20 judicia confirmat. Itaque et in nostro populo et in ceteris Deorum cultus religionumque sanctit te existunt in dies majores atque Meliores. Idque evenit non temere nec casu, sed quod praesentiam saepe divi suam declarant: ut et apud in

Regilium bello Latinorum erim , 'ed Sin ari

78쪽

72 DE NATURA DEORUM. dictator cum octavio Μamilio usculano praelio

dimicaret, in nostra acie Castor et Ρollux ex equis pugnare visi sunt et recentiore memoria iidem Tyndaridae ersen victum nuntiaverunt. . enIm Vatinius, vus hujus adolescentis, cum e praese tura Reatina Romam venienti noctu duo juvenes cum equis albis dixissent regem Persen illo die captuni, senatui nuntiavit et primo, quasi immere de republica locutus, in carcerem conje 10 tus est post, a villo literis allatis, cum idem dies confiitisset, et agro a senatu, et vacatione donatus est. Atque etiam cum ad fluvium Sagram Crotoniatas Locri maximo praelio devicissent, eo

lyso die auditam esse eam pugnam ludis Olympiae,1 memoriae proditum est. Saepe Faunorum vocea exauditae, saepe visae formae Deorum, quemvis non aut hebetem, aut impium, Deos praesentes eam eonfiteri coegerunt. ΙΙΙ. iraedictiones vero et praesensione rerum

2 futurarum quis aliud declarant, nisi hominibus

ea, quae sint, ostendi, monstrari, portendi, prindici P ex quo illa istenta, monstra, Portenta,

prodigia dicuntur Quod si ea ficta credimus licentia sabularum, Μ sum, Tiresiam, Amphi

in aum, Calchantem, Helenum, quos tamen augmres ne ipsae quidem sabulae ascivissent, aio omnino repudiarent; ne dou mutis xx xlx--D

79쪽

MBER H. a. raptis docti numen Deorum comprobabimus i uti nos . Claudii bello unico primo, temeritas movebit, qui etiam per iocum Deos irridens, cum cavea liberati pulli non pascerentur, mergi eos in aquam jussit, ut biberent, quoniam esse nossent. 5 ut risus, classe devicta, multas ipsi lacrymas, magnam populo Romano cladem attulit. Quid leollega ejus Iunius, eodem bello, nonne tempe late classem amisit, cum auspiciis non paruisset lItaque Claudius a populo condemnatus est Iuni 10us necem sibi ipse conscivit. C. Flaminium Caelius religione neglecta cecidisse apud Thras, menum scribit cum magno reipublicae vulnere.

Quorum exitio intelligi potest, eorum imperiis rempublicam amplificatam, qui religionibus paru i5imen Et, si conserre volumus nostra cum exte uae, ceteris rebus aut pares aut etiam inferiores

reperiemur religione, id est cultu Deorum, multo superiores. An Atti Navi lituus ille, quo ad investigandum suem regiones vineae terminavit, in contemnendus est Crederem, nisi ejus augurio rex Hostilius maxima bella gessisset. Sed negligentia nobilitatis augurii disciplina omissa, verbia auspiciorum spreta est, Species tantum retenta.

Itaque maximae reipublicae partes, in his bella, aequibus reipublicae salus continetur, nullis auspiciis administrantur nulla peremnia servantur, nullam acuminibus nulli viri vo inulae, I Nec

80쪽

N DE NATURA DEORUΜ. Procincturi tamenta perierunt. Tum enim bella gerere nostri duces incipiunt, cum auspicia os erunt. At vero apud majores tanta religioni vis suit, ut quidam imperatores etiam se ipsos Dia immortalibus capite velato verbis certis pro republica devoverent. ulta ex Sibyllinis vaticinat,onibus, multa ex haruspicum responsis commΘ-rare possum, quibus ea confirmentur, quae dubia nemini debent eme. 10 V. Atqui et nostrorum augurum et Etrusco.

rum haruspicum disciplinam, . Scipione, et C. Figulo consulibus, res ipsa probavit quoacum Ti. Gracchus, consul iterum crearet, Primus rogatorum, ut eos retulit. ibidem est repente 15 mortuus. Gracchus cum comitia nihilo minus peregisset, remque illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit Senatus, quos ad soleret, reserendum censuit haruspices introducti, responderunt, non fuisse justum comiti 20 rum rogatorem. Tum Gracchus, ut e patre audiebam, incensus ira, tane vero ego non justus, qui et consul rogavi, et augur, et auspiacato an vos Tusci ac barbari auspiciorum populi Romani jus tenetis, et interpretes essem comitiorum potestis Itaque tum cillos exire

jussit post autem ex provincia literas ad colim L misit, se, cum Iegere UMUS, es trini Man