M. T. Ciceronis de natura deorum libri tres: accedunt notae anglicae

81쪽

LIBER II. . ravitio sibi tabernaculum captum fuisse, hortos

Scipionis, quod, cum pomoerium postea intra set, habendi senatus causa, in redeundo, cum idem pomoerium transiret, auspicari esset oblitus: itaque vitio creatos consules esse Augures remia senatum senatus, ut abdicarent consules: abdicaverunt. Quae quaerimus exempla majorat Vir sapientissimus atque haud scio an omnium praestantissimus, peccatum suum; quod celari posset, confiteri maluit quam haerere in republica Ioreligionem consules summum imperium statim deponere, quam id tenere punctum temporis contra religionem. agna augurum auctoritas. Quid ' haruspicum ars, nonne divina Haec innumerabilia ex eodem genere qui videat, nonne I5 cogatur confiteri eos esse Quorum enim

interpretes sunt, eos ipsos esse certe necesse est:

Deorum autem interpretes sunt Deos igitur esse fateamur. At fortasse non omnia eveniunt, quae praedicta sunt. Ne aegri quidem quia non omnes mconvalescunt, idcirco ars nulla medicina est lSigna ostenduntur a Dis rerum suturarum. In his si qui erraverunt, non Deorum natura, Sed hominum conjectura peccavit. Itaque inter omnes omnium gentium summa constat omnibus menim innatum est, et in animo quasi insculptum,

esse Deos.

82쪽

N DE NATURA DEORUΜ.

V. Quales sint, varium est esse nemo negat

Cleanthes quidem noster quatuor de causis dixit in animis hominum informatas Deorum esse noti, es. rimam posuit eam, de qua modo dixi,5 quae orta esset ex praesensione rerum suturarum: alteram, quam ceperimus ex magnitudine commodorum, quae percipiuntur caeli temperatione, secunditate terrarum, aliarumque commoditatum complurium copia tertiam, quae terreret animosis ulminibus, tempestatibus, nimbis, nivibus, gramdinibus, vastitate, pestilentia, terrae motibus, et saepe remitibus, lapideisque imbribus, et guttis imbrium quasi cruentis tum labibus, aut repent nim terrarum hiatibus; tum, praeter naturam, is hominum pecudumque portentis tum facibus visis caelestibus tum stellis iis, quas Graeci

cometas, nostri crinitas vocant, quae nuper bello octaviano magnarum fuerunt calamitatum με nuntiae; tum sole geminato, quod, ut e patrem audivi Tuditano et Aquillio consulibus evenerat;

quo quidem anno Ρ. Africanus sol alter exstinctus est quibus exterriti homines vim quandam esse caelestem et divinam suspicati sunt. Quartam causam esse, eamque vel maximam, aequabilit in tem motus, conversionem caeli solis, lunae, siderumque omnium distinctionem, varietatem, pulchritudinem, ordinem quarum rerum a e

83쪽

MBER II 6. πtus ipse satia indicaret, non eas ea fortuita. Ut, si quis in domum aliquam aut in gymnasium aut

in forum venerit, cum videat omnium rerum rationem, modum disciplinam, non possit ea sine

causa fieri judicare, sed esse aliquem intelligat 5 qui praesit et cui pareatur multo magis in tantis

motionibus tantisque vicissitudinibus, tam muli rum rerum atque tantarum ordinibus, in quibus nihil unquam immensa et infinita vetustas mentuta sit, statuat necesse est ab aliqua mente tantos Ionaturae motu gubernari.

VI. Chrysippus quidem, quamquam est acerrum ingenio, tamen ea dicit, ut ab ipsa natura didicisse, non ut ripam reperisse videatur Si enim, inquit, est aliquid in rerum natura, quod 15 ominis mens, quod ratio, quod vis, quod potestas tamana esseere non possit est certe id quod illud ei homine melius. Atqui res coelestes omnesque hae quarum est ordo sempiternus, ab homine eo ei non possunt: est igitur id, quo illa conficiuntur, ae homine melius. Id autem quid potius direris, quam Deum ' etenim si s non sunt, quid esse

potest in rerum natura homine melius ' in eo enim solo mi est, qua nihil potest esse proestantius. Esse autem hominem, qui nihil in omni mundo aemelius esse quam se putet, desipientis arrogantiss

84쪽

N DE NATURA DEORUM.

Deus. An vero a domum magnam Pulctramque videris, non possis adduci, ut etiam a dom, num non videas, muribus illam et mustelis aedificatam putea tantum ergo ornatum mundi, tantam varietatem pulchritudinemque rerum caelestium, tantam vim et magnitudinem maris atque terrarum, si tuum ac non Deorum immortalium domi.

cilium putes, nonne plane desipere videaret Anne hoc quidem intelligimus, omnia supera esse 10 meliora i terram autem esse infimam, quam oris sissimus circumfundat aer ut ob eam ipsam causam, quod etiam quibusdam regionibu atque urbibus contingere videmus, hebetiora ut sint hominum ingenia propter caeli pleniorem naturam, i hoc idem generi humano evenerit, quod in terra, hoc est in crassissima regione mundi, collocati sint. Et tamen ex ipsa hominum sollertia esse aliquam mentem, et eam quidem acriorem et diu nam exissimare debemus Unde enim hane homo M arripuit ' ut ait apud Xenophontem Socrates. Quin et humorem et calorem qui est usus in corpore, et terrenam ipsam viscerum soliditatem, animum denique illum spirabilem si quis quaerat unde habemus apparet, quod aliud a terra sumae simus, aliud ab humore, aliud ab igni, aliud ab

aere eo, quem spiritu ducimus.

85쪽

LIBER II. I. stationem die et, si placet pluribus verbis, mentem, consilium, cogitationem, prudentiam, ubi invenimus unde sustulimus an cetera mundus habebit omnia, hoc unum, quod plurimi est, non habebit Atqui certe nihil omnium rerum melius' est mundo, nihil praestabilius, nihil pulchrius: ne solum nihil est, sed ne cogitari quidem quidquam melius potest. Et, si ratione et sapientia nihil est melius, necesse est haec inesse in eo, quod optimum esse concedimus. Quid veros 10

Tanta rerum consentiens, conspirans, continuata cognatio, quem non coget ea, quae dicuntur a me,

eo robares possetne uno tempore florere, deinviolasim horrere terra aut tot rebus ipsis se immutantibus, solis accessus discessusque solstitiis 15 brumisque cognosci aut aestus maritimi stet rumque angustiae ortu aut obitu lunae commoveri laut una totius caeli conversione cursus astrorum

dispares conserum L Haec ita fieri omnibus inter se concinentibus mundi partibus profecto non m possent, nisi ea uno divino et continuato spiritu continerentur. Atque haec cum uberius disputantur et maius, ut nihi est in antimo facere, facilius effugiunt cademicorum calumniam: cum autem, ut Zeno solebat, brevius angustiusque in concluduntur, tum apertiora sunt ad reprehendem dum Nam ut profluens amnis aut vix aut nullo modλ conclusa autem aqua sani, nox iam in V

86쪽

M DE NATURA DEORUM. sic orationis flumine reprehensoris convicia diluum tur angustia autem conclusae orationis non lacile se ipsa tutatur. Haec enim, quae dilatantur a nobis Zeno sic premebat: VΙΠ Quod ration utitur, id melius est, quam id, quod ratione non utitur nihil autem

mundo melius ratione igitur mundus utitur. Similiter emo potest, sapientem esse mundum: similiter. beatum D similiter, raeternum: omnia I enim haec meliora sunt, quam ea, quae sunt his carentia ne mundo quidquam melius: ex quo efficitur, esse mundum Deum. Idemque hoc modo: ullius sensu carentis pars aliqua potest esse sentiens mundi autem lartes sentientes 15 sunt: non igitur caret sensu mundus. ' ergit

idem et urget angustius Nihil, inquit, quod animi quodque rationis est expers, id generare ex

se potest animantem compotemque rationis: mumdus autem generat animantes compinesque

20 tionis animans est igitur mundus composque rationis.' Idemque similitudine, ut saepe solet, rationem conclusit hoc modo: Si ex oliva modulate canentes tibiae nascerentur, num dubitares,

qui inesset in oliva tibicinii quaedam scientialae Quid si platani fidiculas ferrent numerose Onam test dem scilicet censeres in platanis inesse musaeam. Cur igi, inuti a uota minans a b

87쪽

LIBER . . SI ensque judicetur, oum ex se procreet animantes

atque sapientes

IX Sed quoniam coepi secus agere, atque in tio dixeram: negaram enim hanc primam partem egere oratione, quod esset omnibus perspicuum 5 Deos esse: tamen id ipsum rationibus physicis

confirmare volo. Sic enim res se habet, ut Omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim c loris sine qua neque ali possent neque crescere. Nam omne, quod est calidum et igneum, cietur Ioet agitur motu suo quod autem alitur et crescit, motu quodam utitur certo et aequabili qui quamdiu remanet in nobis, tamdiu sensus et vita remanet: refrigerato autem et exstincto calore

occidimus ipsi et exstinguimur. Quod quidem 15

Cleanthes his etiam argumentis docet, quanta vis insit caloris in omni corpore negat enim uum esse cibum tam gravem, quin is nocte et die coim quatur cujus etiam in reliquiis inest calor iis, quas natura respuerit. Iam vero venae et arteriae 20 micare non desinunt, quasi quodam igneo motu;

animadversumque saepe est, cum cor animantis

alicujus evulsum ita mobiliter palpitaret, ut imit retur igneam celeritatem. Omne igitur quod vivit, sive animal sive terra editum, id vivit propter in inclusum in eo calorem. Ex quo intelligi debet, eam

loris naturam vim habere in se ilia ex MX in

88쪽

M DE NATURA DEORUM. nem mundum pertinentem. Atque id saeilius eam nemus, toto genere hoc igneo, quod tranat omnia, subtilius explicato omnes igitur partes mundi tangam autem maximas calore fultas sustinentur: si quod primum in terrena natura perspici potestiΝam et lapidum conflictu atque tritu elici ignem videmus; et recenti fossione

terram fumare calentem;

atque etiam ex puteis jugibus aquam calidam 10 trahi, et id maxime fieri temporibus hibernis, quod

magna vis caloris terrae contineatur cavernis;

eaque hieme sit densior ob eamquB causam, calorem insitum in terris contineat arctius. X. Longa est oratio, multaeque rationes, qui I bus doceri possit omni quas terra concipiat semina, quaeque ipsa ex se generata tirpibus infixa contineat, ea temperatione caloris et oriri et augescere. Atqu aquae etiam admixtum eam calorem, primum ipse liquor, tum aquae declarat 20 effusio quae neque conglaciaret rigoribus, nequo

nive pruinaque concresceret, nisi eadem se admi

to calore liquefacta et dilapsa diffunderet Itaque et aquilonibus reliquisque frigoribus durescit humor, et idem vicissim mollitur tepefactu et in tabescit oesoro. Axque e Manatinum misium ventis

89쪽

MBER H. II. Salta tepeaeunt, ut intelligi acile possit, in tantis

illis humoribus esse inclusum calorem. eo enim ille externus et adventicius habendus est tepor, sed ex intimis maria partibus agitatione

emitatus quod nostris quoque corporibus contin- 5gu, cum motu atque exercitatione recalescunt. Ipse vero aer, qui natura est maxime rigidus, minime est expers caloris. Ille vero et multo quidem calore admixtus est ipse enim oritur ex respiratione aquarum earum enim quasi vapor 10

quidam aer habendus est is autem existit motu qua caloris, qui aquis continetur. Quam similia ludinem cernere possumus in iis aquis, quae effervescunt subditis ignibus. Iam vero reliqua quarta pars mundi ea et ipsa tota natura servida 15

est, et ceteris naturis omnibus salutarem impertit et vitalem calorem. Ex quo concluditur, cum omnes mundi partes sustineantur calore, mundum

etiam ipsum simili parique natura in tanta diutu nitate servari eoque magis, quod intelligi debet, mealidum illud atque igneum ita in omni susummae natura, ut in eo insit procreandi vis et causa gignendi, a quo et animantia omnia, et ea quorum stirpes terra continentur, et nasci sit necesse et

XΙ matura est igitur, quae contineat mundum omn- eumque tueatur, et ea qua ei uisae istam

90쪽

M DE NATURA DEORUM.

sensu atque ratione omnem enim naturam necesm est, quae non solitaria sit neque simplex, sed cum alio uncta atque connexa, habere aliquem in se principatum, ut in homine mentem, in belua quiddam simile mentis, unde oriantur rerum appetitus. In arborum autem, et earum rerum quae gignuntur e terra, radicibus inesse principatus putatur. rincipatum autem id dico, quod Graeci hrεμονικον vocant, quo nihil cim quoque Io genere nec potest ne debet esse praestantius. Itaque necesse est, illud etiam, in quo ait totius naturae principatus esse omnium optimum, omniumque rerum potestate dominatuque dignissimum.

Videmus autem, in partibus mundi nihil est enim Ili in omni mundo, quod non pars universi sit inesse

sensum et rationem. In ea parte igitur, in qua mundi inest principatus, haec inesse necesse est, et acriora quidem atque majora. Quocirca a bentem esse mundum necesse est; naturamquem eam, quae re omnes complexa teneat, persectionerationis excellere, eoque Deum esse mundum, omnemque vim mundi natura divina contineri.

Atque etiam mundi ille servor, purior, perlucidior,

mobiliorque multo, ob easque ansas aptior adae sensus commovendos, quam hic noster calor, quo haec, quae nota nobis Sunt, retinentur et vigenti Absurdum igitur est dicere, cum homines bestiadique hoc calore tenestriinx, ex. me et meantur