장음표시 사용
411쪽
quentis equa tamen cas sis, meto prudentia, et . meinda, Ubii est sanimo Omatori ita necessarium, atque iudicium, quod nemo, nisi quPumicio esset stanus, negird auderet; in non forum ea qua inuem di ovsit, exornat L ct d, oit udietur m etiam, quid qrantum; pro locorum, temporum,personaru-qve ratione e
Hiendum sir, τidere ac statuer melabeat, quos sues mo iudicio fieri non potest: non erit e, fur hac facultate priua' : cum, niIagis nullus sit artifex, qui tanta egeat prustenti qua
i Ad haec, si iudicium, cum sit omnino Orato necessarium ιnon esset pars ab alijs distincta ,sabius maxime ob rara caussam , vinois nulli dicunt, Cypria. quia cum ceteris partibus permiscetur: at Meratio non est firma,igitur. 2 Iaminum oportet prius inuenire, ct postea di ponere; ita etiamini,T ij I post inuentionem oportet iudicare inuentio igntur praecedit,ct iudicium subsequisis r cu deis dari certa praecepta posint;erit iudicandi sit culto si alijs partibus proculdubio distincta . Postremo, reperiuntur multi, qui facultateismeniendi plurimum valem, cum facile qua .ρ1O LI de unaquaque te proposita dici phsint, enta, tent , at vero tu iudicando sunt tardi, ct hebs res, ctfracile labuntur igitur inueniendi em ii φ
412쪽
ct quod de inuentione dies . idem de elocsitioneo de alijs partibus dicata. Has itaque o sim - .libus rationibri sextam hane partem rhetorita addendam esse probari posset. De opinionibus, qu uam, ut Fabi sicripsit, Lib N
iudicium sextam eloquentia partem ab abys om. 8 3-nino distinctam iecerunt; in quoru numero fui Herma ro. Huic sententiae sese culinctili,nus opposuit , quom omnes posteriores libentersecuti sunt, quorum opinio ut ver sima, retianeta est: a qua non fuit alienus M. Tullius, qui nunquam batio partem ab alijsseiunctamnumstrauit , sed eam inuentioni subiecit. .At vero In pari.
Fabius tribus primis partibis permistam esse
exintimauit , quamuis etiam plurimum ex ea pronuntiationem mutuari putet . Quid autem
de hae parte sentiendum sit nos quibusdamfundamentis positionibuN aperiemus. ' . - Trimum fundamentum , in quo de nomine l-oo desinitione iudicis breuiter agemus. Hac dictio,iudisium,apud Iurisconsitillos variaN omnLno anque interje diuersassignificationes habet, quas recensere nihil ad rem nostram attinet eas qui cognostere voluerit, eorum scripta confulat. Eo igitur attingema s,quae ad propositam aestionem explicandam proxime conferuu . Iudicium ergo apud dialecticos, sumitur pro' ea T AI -ctie rete qua ad aurementa inventa imi clara dicanda
413쪽
ssicanda regulas praebet: per quaου quo modo Ῥnum ex alio sequatur, O an excogitatum a gumentum ad id,quod estprobandum sit accont ei. in modatum, cognoscitur. Et quoniam id quod in- Tor .ci. venitur ad rem dubiam probandam, nihil potest
concludere, ni aliqua argumentatione proponarer, ct in argumentatione duo spectaripo sint, res nimirum ipse, ea quibu6 conficitur, Ofomma, sive ratio concludendi unam ex alio, sicuti
in domo possunt θectari lapide O lapidum ordo,atque constructio; ideo duplici opus est iussit rio: altero,quo iudicemus de rebus ipsis, ansint necessariae,an contingentes,mi vero faseraltero vero, quo iudiciu feramus de illa ratione ct forma deducendi Nnum ex alio. Tota ergo pars ista dialectices,quae regulas ad Me iudicia facienda, tradit Graece κιμικη, Latine,iudicativa, peti Cic li.1. latur. Et qaoniam iudicit. m de re composita si dς Ox-- γi non potest, nis per resolutionem,ideo Aristoteles duas Dae logicae partes, in quibus regulas ad utrunque iudicium recte faciendum dedit, analytica id est,resolutorias appellauit. 'Namque in altera analysi rationem aperuit, qua de vrgumentationis forma iudicamus: in' altera mero,qua de materia, ct quidem de necessaria. De iudicio atitem materiae probabilis, ctrat Ia Top. nihil*eciatim dixit, quoniam, ut Boetius aue notauit, qui nouit iudicare necessarig ct Nera ,
414쪽
ficile etiam de probabilibus O falsiffert iud
cium. Iudicium ergo hac significatione sumptum, nihil aliud est, quam faculta discernendi, quo pacto Nnum ex alio, vel ratione mat riae, vel forma argumentando, bene, Nel mala, necessario,vel probabiliter colligatur. Si iudicium in hac sumatur significatione, potest esse, dubitatio,an sit una ex rhetoricae partibus,qus rationem iudicandi de materia ac forma, ex quibus conficiuntur argumetationes rhetori , tradat: de qua re quid sitsentiendum, in pomitionibus dicemus. Deinde, iudicium siumitur pro actu quodam prudentiae, quo de re aliqua iudicamus, non secundum eius principia resoluendo illam insura caussas ;sedpotius ex ipsius cim Arist. li. cunctantiis, ct sine, qui es veluti regula ac ra- .Ethi tio humainariis actionum: ita ut illa res dici, tur recte, vel non recte facta, nece Faria, vel non necessa ia, villis, Nel instuctuosa, quaepermedia sint congruentia, vel dissentanea sit. Et quoniam pro diuersitate finium , diuerse etiam sunt artes, ac etiam prudentiae; ideo etiam de his, quae in arte fiunt ad fines consequendos, diuersasunt iudicia. Quo loco animaduertendum est, duplicem esse prudentia: alteram morum, per qua quid recte rationi cosientaneusit,cognoscitur;qua qui utitur,honeste agi et nihil cotra mores agit: altera νero es prudentia artis;qua
415쪽
qui utiliari nihil peccat in arte,qua tractat; ct
ita alia est prudentia medici, alia, nauta , alia aliorum artificum: quae prudentia acquirituae
per praecepta, ct rium artis, quam quisque tracta l. Ista sacit hominem simpliciter bonum;bscNero bonum artificem. Is ergo,qui allicuius D cultatis praecepta , atque Uum tenet, potest de his, quae ad suam artem pertinent, artis mems ectando,recte sienteliam ferre mi ad nemconsequendum accommodata; quae sententia essiudicium quoddam Vnde dubitari potes, an haec facultas recte iudicandi, sit pars quaedam eloquentia ,sicuti re facultas recte inveniendi. Denique, iudicu- interdum sumitur pro ipso. astu iudicandi, ut cum dicimus aliquem esse paria iudicij, boc.est parmm valere in iudicandor interdum vero pro ipsa re iudicata; ut cum dicimus nos approbare alterius iudiciam, O iudicia recta non esse re cindenda . . Atque haec de nominibus iudici r nmc de ipsius natura, quantum.ad nostrum institutum pertinet, dies
Securidum fundamentum : Quinctilianus, αι de inuentione scripsiset, ne omnino iudicium Vlt. praetermisisse videretur, libro sexto haec de tu disio docet. Primum, ait e sse omnibuU partibus connexum: a sententiis er verbis sep ruri non posse . Deinde docet non magis arta tradi,
416쪽
tradi, q'am gustum, aut odorem: quibus Nere is signi'careeridetur, totam iudicandi vim baseri a natura: cui eius Scholiastes stubscribere MoseL non dubitauit. Deinde, assignat discri-n interest si
Gudicium oeconsitum iudicii rebus misim aut A. rsis adhibetis; consessum vero, hi filludfi P suentit re certum est; boc vero orto petitum, atque reconditum. Postremo, docet orat i quaedam consilio oe iudicio esse cauenda , idqme ex adiunctorum, consideratione i quam doctrinam, quibusdam exemplis illa s. et os am Prim
ήocuit diuus Thomo, nihil aliud est, qua quas: 'μ i determinatio consit': consilium aurora est in 'φρ'
quisitio qusdam: si hidem qui consiliat aliquid
quaerit. Verum, non est quaecunque inquisito, sed inquisitio per ratiocinationem,'ut Libro 3.
eclis cripsit, qua inquiritur, sit aliquidficiem Exh-ς- p. dum nec ne. Quo sit , Ni non sit de quibuscum in ' que rebus,sed de dubijs futuris, isae a nobis 8'N esci possnt, O ad finem conferunt. Et cum Arist. li. st de his,quae ad usum humanae vitis pertinent, i pQlix noηfUMm ', quiscientiam ,sed etiam qui expo- P'7'rientiam tene't, consilio pollent. Ex his colingere licet, coisilium eise quasi viam adiudiciis, quod nihil aliud est , quam determinatio qumdam ac sententia confultationis: quae interdum
solet appellari consilium umendo,onsilium pro
417쪽
re, de qua consultatum est: quo modo non se mel Fabius, loco supra citato accepit. Exta cra his facile intelligeres iudicium non esse a nat AKst Η ra, cum a doctrina, ct ab experientia pendeat:
I. Ethic. nam, qui rem V rerum autem cognitio non habetur a natura.
. Intelligeres praeterea iudicium non esse solum de rebus manifestis,sed etia de dubi's, ct alias malde incertis. Vt, cum aliquid est jaciendum, plures nobis ad id exequendumsese ostierunt
rimi: I via: tunc enim ressiciendo finem, oe quae rem .pi . t i. circlinstant, consultamus,νt iudicium feramus l. ' ς de eo, quod magis expedit. Concedimus tamen
' iudicitio esse posse iis de rebus, de quibus non est consilium: ct ita per gustum iudicamua a taliquid sit dulce, vel amarum. Es autem iud, . 1 o I cium duplexe alterum θeculatium de rebus, que sola cognitione attinguntur,quod perficitur' ' perstientias*eculatiuas: alterum practicum, de rebus, quα aguntur, quod perficitur per pruit 'ii A dentiam ct artem, praecipue per experien-
. iiDq . tiam. Concludamra ergo missicium esse duplea alterum naturale,alterum acquisitum:et Ni
que , vel insensu, Nesin intellectu reperira , ct quod est in intellectu,mel esse *eculatiuum, Nelpra um. Quod autem postremo loco .m-ctilianus ait, Oratorem maxime indigere iud,sio , vel, H ipse loquitur, consilio, verissmum
418쪽
rita vi nulla sit scientia, nulla ars, ni fa lor, qua tanto indigeat iudicio atque facultas oratoria , idque multis de caussis. Primum , quoniam cu Orator profiteatur se posse de ama- quaque re proposita apte, atque idonee dicere ad docendum, delectandum, atque mouendum, ac proinde omnium artiis cognitione debeat esse instruetus, profecto in eo omnium artium prudentia, atque iudicium reperiri debet. Deinde, cum eius ars proxime conficiatur ex quinque quas magnis artibus,silicet eae inuetione, ii positione, elocutione, memoria, pronutiatione, quarum Nnaquaeque quantu iudici, requirat, a tis ex θs,quae de singulis diximus,constare arbitror,maximo indigebit iudicio. In singulis enim partibus multa sunt,quae bummu iudicium requirini,cum varijssit opus inuentionibus, di*Utionibus atque elocutionibus: ct multa sint in-nenienda,di ponenda, exornanda: vi patet in
Nna etiam minima orationis parte tractanda ,
ut est exordium; quod est omnino varium, O multiplex. Denique, summo indiget orator consilio, atque iudicio ob varietatem locorum in quibus ei agendum est, in senatu, in foro ,
in concione: oe personarum apud qu.is dicere debet, ut apud Senatores, iudices, ct ρο- pulum: temporum, ceterorumque adiunctorum. Huc pertinet singularis M. Tulli, Iocus
419쪽
in oratione prρ Sextio. Nyn sum tam ignarus, ,
iudices, caussarum, non tam insolens in dice . do, Ni omni ex genere orationem Oucuper me bonanes Nndique flosculos carpam , atque
delibem: scio quid grauitas vesra, quid illi
conuentus, quid dignit, P. Sextis, quid perietili magnitudo, quid aetas, quid honos meus postulet. Tertium fundamentum: M. Tulli, interpretes sunt interbe discordes in explicanda eius seu tentia, de iudicio; an posuerit tanquam partem, distiustam ab inuentione, ob ea qαε initio suae Topices scripsit, ubi iudicium ab inuentione discrevit. Et cum dicat inuentionem esse priorem rudicio , I olent etiam quaerere,quonam modo sit prior. Aliqui dicunt inuentionem esse priorem iudicio, natura;eo modo,quo caussa est prior es' sectis: alii etiam tempore, ita ut prius res ιnnenumtiir, postea iudicentur: alij duplicem faciunt inuentionem, alteram informem cum res inueniuntur, ct non iudicantur: alteram fommatam, cum adhibetur iudicium . P 's autem
quid de hoc Ciceronis loco sentiendum sit, in ipsi spositionibus aperiemus. His itaquepostis
fundamentis, Mastatuo positiones. -GPrima positio: Iudicium, Ni ad rem no-sram pertinet, potest hunc in modum de Lτi : Essententia per ratiocinationem tacitam , Nel
420쪽
mel expressam k de ijs rebus, qua ad pes
Andam conferunt. Dicimus esse tacham , vel Expressam ratiocinationem , quia non ι per intercedit ratiocinatio, maxime in rebus m
nifestis. - Secunda positio: Iudicium ,s proprie loqui
velimus, non es idem quod consiliAm : sed comflium est veluti via, iudicium, quasi terminus. confundi mr tamen saepe hae duae voces , tam una pro alia numitur. Tertia positio : Falpum es iudicitim esse si tam de rebus manifestis. Quoniam, eum iudicium sit sentcntia, quae saepe ratiocinatione inuestuatur , tunc profecto non erit de rebus maxifestu. - Quarta positio et Iudicium est magis necessarium oratori , quam Nili alteri artifici. Patet haec positio ex ijs , quae supra adnot vimus. Siquidem nullus es artifex , qui de pluribus, magis diuersis , maioribus, atque iudicatu docilioribus retas agat, quam ora ror : quod qui non fateretur, is quae nam effent oratoris partes, qua munera, ct quam persona susineret, Wofecto ignoraret. Et hanc νnam ob caussam existimo probatos ratores raros esse, quod pauci sint, qui eo sint iudicio praediti, quod ars oratoria rem