Miscellaneorum ex mss. libris Bibliothecæ Collegii Romani Societatis Jesu tomus primus secundus Clarorum virorum Theodori Prodromi Dantis Alighierj. Franc. Petrarchæ Galeacii Vicecomitis ... et Jacobi Sadoleti epistolæ ex codd. mss. Bibliothecæ Colle

311쪽

.284 IN Es Is vocas ita ad eumscribit. Amavi te de celeritate ejus ipsua epistolae quam mihi Capellus reddidit manu tua

scriptam , in quam tamen nihilo tu minus tuorum studiorum rationem conjecisti, te scilicet in Pauli priore declaranda' epistola occupatum nunc esse.. uamquam vero de eo scribendi genere 'sigratulatur.

aifidicat tamen malis se illum aliud sequi,θ Hortensi',

quem dialogum nondum absolverat, Operam dare; in quo

quidem se a Poli judicio diissentire episoti sequenti narrat ; Quod reliquum est, multa mecum Polus dote de tuis scriptis, quae habes nunc quidem in m nibus ; de Hortensio etiam tuo; de quo, deque Pauli epistolis interpretandis cum sermo esset inter nos ut Gebat , institutus; quod tibi ille quaerenti in utro potissimum scriptionis genere tuam tibi operam esse ponendam cxistimaret, th Paulo responderit , sane non probo . Confici enim illum abs te dialogum quam primum tua interesse valdi

puto . Scripta erilisola vII. Kalendas Novembris eodem anno . Atque eo pariter Card. Prare L Ego hoc tempore versor in Opere omnium dissicillimo ut D. Pauli epistolam interpreter ad Romanos. Matthaeo vero Giberto an=io superiore '; Nos hic commentarios in epistolain ad Romanos scribimus, opusque dissicile fc arduum ita tractamus , ut in eo praecipue laboremus , quo extare possit tibi, quod jampridem sumus polliciti , obscuras ancipitesque sententias in ea epistola permultas nostra cura & dia ligen

a Lib. v I. epist. Lib. III. epist.

312쪽

- J A c o E I S A D O L E T I . a 86 ligentia dilucidiores fore . Addit in epistola illa Card. Prato , tres in libros totam divisam esse commentationem , cumque illis liter haberet Franciscus Card.. Turnonius petitisse, ut primum librum ubi confe

ctisset ad eum mitteret ; id seseriisse , ct misisse ipsum

Columen omnium doctorum judicio examinandum. Nam uod ad me attinet, inquit, paratus ad utrumque uin, & probari , sic reprehendi: quae etiam reprehensio si fuerit justa, mihi sutura est utilior , quando per illam melior & consideratior fiam Gam vere hoc atque ex animo dixerit, . fidem ipse facit in episο- Ia Card. Contareno ' , significans se ejus humanitate ita esse conclusum , ut neque unde incipiat, neque ubi desinat statuere satis possit e atque hanc in eo maxime clarissmeque extitisse , quod ingenue , aperte , ac familiariter qua in scriptis suis desideret exposuerit quidem loco multa Sadoletus de Interpretatione illa sua ;atque accurate tantareno de eo etiam respondet, quod ab eo objectum erat, parciorem scilicax fuisse in praveniente Dei gratia explicanda quam par eset. De qlia etiam re nonnulla scribit Regino ct ubertim de Interpretatione hac sua '. Atque hanc eamdem notam Sa- doleto inussere posea alii , de qua eum purgare ag gres lis es inter ceteros Lurificus Donius de Attichst LId ipse quasi praesagiens subindicasse SidetArproemio ad Franciseum Gallia Regem ; quia quidem

proemium in Moguntina editione retentum , nescio cur in Veronensi omittere voluerunt. Ceterum hujus

313쪽

jus Interpretationis. duplex editum habeo exemplum primum, Jacobi Sadoleti Episcopi Carpendioractis in Pauli epistolam ad Romanos commentariorum libri tres. Ad ealeem , Venetiis per Ioann. Anto. de Nicolinis de Sabio, sumptu vero & requisitiones Melchioris Sessae . Anno Domini ΜΠXXXVI. mense Majo in a. Alterum,eumdem in prima fronte libri titutum halet; atque ibidem praeterea; Ad Lectorem . Exeunt iterum a nobis Lector , Iacobi Sadoleti commentarii multa diligentia ab Auctore nunc demum recogniti, & locis quamplurimis ab eodem tum aucti tum immutati. Tu viri tam integri &resigiosi tam sanctis religiosisque lucubrationibus sistere , & nostram tibi deditam operam atque i

borem viri. Sebastianus Gryphius Germanus excudebat Lugduni Anno MDxxxv I. Antiquiorem editionem aliam indicat hoc titulo Gryphius , qua nunc fueris emendata atque aucta. Idem ex eadem epistola δε- doleti Contareno, atque alia qua eam sequitur , consae.

Scribit enim; Sed si id praetermissum est, alio loco Deo juvante, ut tu prudentissime consulis, reponetur , vel potius jam ut reponam cogito. Scripsit enim ad me Lugduno Gryphius , se librum meum iterum impressurum esse . Atque in altera epistola ;Veniamus ad ea quae rem ipsam continent; in quibus

illud primum de commentariis meis, qui quod missi

aliquanto ante Lugdunum erant, quam inter me di hominem illum res convenisset, iccirco non fuerunt correcta omnia loca, quae ab eo adducta in

314쪽

I co EI s ADOLETI. 28 controversiam sunt. Sed quod tu me admonuisti de eo missa est ad Gryphium additio: & erant alia nonis nulla quae ego mutaveram. In his locum ais eo, rexisse signiscat atque alia pratere . Hac ux dixi A. ΜDxxxv.

leto Eramus In eamdem ait de epis. ad M. tres libros edidit hujus aetatis decus Sadoletus , admirabili sermonis nitore , & copia plane Ciceroniana , nec deest affectus Episcopo Christiano dignus. Ergo ante hanc diem editi erant illi libri. Addit Erasmus, non probatum iri ab omnibus , quod is nunciatum po- stea eri a Damiano Goes' qui eos non probarent. Inter hos recensendus Ricbardus Simon Ad hanc divinorum librorum interpretationem pertinet explanatio loci cujus rimLuca de duobus gladiis inscripsa ipsa quoque Fran

sana Bibliotheca. Nescio an hunc quoque in sacrorum Inbrorum censum referendum sit opusculum , quod reliquis adnexum est in recentioribus editionibus , antiquius vero editum reperi in Barberina Bibliotheca , hoe tituIO; Philosophicae consolationes & meditationes in adversis Jacobo Sadoleto &Joachimo Camera-

rio Pa pergensi Auctoribus. Accessere & ejusdem argumentiIo Sambuci Medici & Η istorici Caesarei, & Ioachimi Ioach. f. Camerarii epistolae

carmina , omnia nunc primum in lucem edita , neque

315쪽

'Atque hactenus quidem de iis Sadoliti operibus diximus quae nunc extant θ vulgata sunt; resat ut at . quid de iis quoque dieamus , qtra nondum edita sunt in hominum Iucem, aut assecta ipse necdum absoluta reliquit. Et primo quidem, in elencho Sariisti operum prae-

tom. T. Veron. edit. commemorantur, Carmina '

Graeca de Latina adhuc inedita, quae servantur in Bibliotheca Regis Galliarum . Orationem in Iudaeos scripsi se Sariserum Florebellus resarur ; & eam qui- . dem omnium quae ab eo scriptae sunt disertissimam . Scribenda illius causam habes epiis. 33. familiarium quas hie exhibemus . De eadem ipse Bembο Credo te

memoria tenere consectam a me olim, cum Romae

etiam essem, orationem quamdam in Iudaeos, quam ego causam in duas actiones partiri institueram; sed prior fuit pars tantummodo absoluta; si tamen absolvere est quod parum polite essicias r.eam ego nunquam duxi edendam , neque hercule nunc in alia sum voluntate . Non hanc cista aIiam, opinor orationem intelligit eidem Bembo scribens '; Me vero in illis cum valde delectavit judicii tui testimonium, quod mihi de mea oratiuncula das , plenum , ut ego erspicio & fidei & amoris, tum vero gravis illa& sapiens admonitio &c. Admonuerat enim Sadoletum Bembus,asperius aliquanto eum invectum in quemdam quem neuter nominat; Sadoletus vero argumen

tum x lib. I L ep. 3. 2 ep. Duilirso by Coos

316쪽

Iaco BIS AD OL TI.rum orationis satis explicat cum subdit ; Sordes porro& amentia vel seritas potius quaedam hominis illius in quem invehebamur , lustinere illiusmodi Orationem videbantur; praesertim cum tractarem eum locum , nihil magis perniciosum esse Rei p. quam Principum avaritiam; & nimiam pecuniae coacervandae cupiditatem . Is autem in quem scrubebamus infinitis in eo genere sordibus, non si

tum commaculasset famam sacerdotii , verum omnia omnino non aequitatis modo , verum etiam si manitatis jura contui basset. Prrorem orationem conintra Iudaeos Sadoletum appellare puro Herculi Goma-

ga missam Aniscans . Id enim se feci sse testatur Bemba

scribens Deinde ' opus quoddam suum nuncupandum Ioanni Sa latos niscat; Quod autem scribis gratum tibi a me fieri quod nomen tuum meis scriptis conincelebiai e sim aggrcssus; non est de eo cur mihi gratiam debeas . . . Nec me tamen oblitum existimes velim ejus orationis , quam habui tecum cum tu apud nos Carpenctoracti essses. Non enim si in alio argumento nunc versor , illud propterea abjeci quod tibi ostenderam me suscepturum esse. Sed cum & dissicilius illud opus, & longioris multo temporis existeret, nostra autem sestinatio amoris mei erga te aliquo indicio tibi declarandi moraici tantam non serret, ad id elucubrandum me Converti , quod vidcbatur mature confici polIe . Aquo tamen ipso de hyemis asperitate , dc tenuitate T meae

317쪽

, 29O IN EPISTOLA smeae valetudinis aliquandiu sum retardatus . Sed repetam cursum, ut opinor; hcicque acrius inst bo dc connitar, quo major mea cupiditas perficiendi facta est. His, q Iv. Kal. April. scribita. ΜDXxxv I. indicari puro librum de Gloria , de quo eidem Salviato ep. data v. Id. Septembr. Μ DXXXIX. Ne me sorte putes tui oblitum esse , & quoniam de Gloria librum,quem tuo nomine scribendum sust

, Peram, non sum persecutus . . . accipe argumentum

multo gravius, ut ego arbitror,& utriusque nostrum personae accommodatius, quod ego de extructione Catholicae Ecclesiae exorsus sum, tuoque id nomini dicavi , ut quoquomodo possem , tuis erga me meritis gratiam aliquam referrem. Hujus ego operis duos jam libros conseci: sed cum prior liberaliquanto videretur esse limatior , non duxi pro-erastinandum quin mitterem eum ad te , ut perspicere primo quoque tempore posses Salviate amplissime , quam in intimis meis sensibus sortiter inhae

reres .

De aesto opere quod hic appellat De extructione Catholicae Ecclesiae superius locuti sumus . Sunt alia 6risdem opera , De peccato originis , & de Purgatorio . De utroque hac scribit Card. Gregorio tari D Cum enim , ut tute scis , commentarium quemdam de peccato originis jampridem confecissem , hac que maxime re 3c ratione , facultatem in . has regiones revertendi a Summo Pontifice essem

318쪽

IAco AI SADOLETI. 29 Iconsecutus: quod me , quoad possem, otium &tranquillitatem nactum, litteris & scriptis sanctam Fidem Catholicam , decusque & auctoritatem Apostolicae Ecclesiae defensurum pollicitus essem ;slatui mihi, ut primum huc me retuli, eumdem esse librum accuratius retractandum. Quod cum diligentissime fecissem, addidissemque non pauca quae mihi ad rem uberius explicandam idonea visa sunt: illum tamquam meae diligentiae testem Pontifici ipsi Maximo auctori mei otii mittendum putavi, scripsique ad amplissimum Cardinalem Farnesium, ut eum quibusdam ex Collegio nostio , tibique in primis legendum & considerandum triaciet. Quod factum fuisse etsi certi nihildum scio , ut confi)am

tamen adducor . Nunc alterum jam elucubratum , in manibus habeo , nondum illud quidem expolitum , quemadmodum δc res ipsa & mea diligentia postulat, sed tamen ejusinodi ut ex eo

quamquam imperfecto intelligi possit, quid ego habeam de Purgatorio persuasi atque certi : quae res una omnium maxime, hoc perturbatissimo tempore,

ab Ecclesiae,ut scis,hostibus oppugnatur. In quo ego Catholicae suffragor Ecclesiae; quod sane mihi in omnibus meis & curis de actionibus semper est propositum . Eum ego librum statui mittendum ad te

esse &c. Scribit hae Lusititus V. Idus Iun. MDxLIV.qui biιs' respondet Ortesus; elegantem sita enim eum arpellat se de purgatorio loco libellum accepisse, cin

319쪽

aya IN EDIs TOLAsjus maxima apud omnes expectatio jam antea concitata erat, quod Sadoletus, dum Bononia esset, de ea re amicis ct doctis tiris nonnihil significaverat; additque in libri commendationem ; EX eo tamen , quod primis , ut Munt, labris gustate licuit, intellexi m xime obscurum locum , a nullo antea satis diligenter tractatum , & nescio an omnium qui nunC praecipue in controversiam venere longe dissicillimum , a te & tractari commode & luculentissime

explicari. De primo illo libro scribito bidoro Clarion-

tere correctum aliquot in locis ,simulque ejusdem de illo judicium exquirit atque aliorum quorumdam , in priniisque Ambrosii Catharini. In eo vero libro ct suam de Praedestinatione sententiam explicasse ibidem affirmat. Equidem ignoro, an hos inter libros recensendus sit commentarius de sacris rebus de quo Bembo scribit . Fredericus Frogosius his proximis diebus in Italiam Prosectus est, matris etiam ipse morte evocatus . Ei ego misi commentarium quemdam , in quo de sacris agitur rebus Venetiis imprimendum . De quo siquid tu audieris nam non sum ausus hoc genus scriptorum ad tuum judicium deserre , tamquam a lenioribus studiis alienius peto a te pro nostra amicitia, ut aliquam curam adhibeas, quo sine

mendis edatur &c. de eodem' . Commentarium

meum plane nolo Venetiis imprimi ab illo ἀρχετο- dumtaXat, qui commutatus fuit pluribus in locis .

320쪽

IACO HI SADOLITI. 293 eis . Tum Lugduni imprimendum' curavimus , cujus mittimus tibi volumen unum, verius ali- . quantum nos quidem eXissimantes , non placiturum illum tibi, nec tui sore stomachi , nec tam mehercule quod non praeclarae in eo agantur res,

sed quia barbara multa & obsoleta necestario aspersa sunt; nosti enim morem hujus scriptionis . Verum omnino censeo, hunc eo commentarum illum in Psalm. ΣCIII. quem alibi quoque , uisuperius Ostendimus , se Fregso inscriptum eidem dedissse imprimendum Venetiis significat, ac psstea in eo sublato veteri proemio aliud snxisse. A m potius interpretationes duas Iocorum Evangelii , quas tamen an scripserit incertum mihi es; scribere cogita se consar ' ex epi t. Fregο-so data M. μυembr. MD xxx ID. Scito datum mihi negotium a Pontifice maximo, quem nos visum &salutatum Massiliam accessimus , ut totum illum sermonem interpreter qui es a Christo habitus cum Nicomedo cap. 3. Io. , si rite recordor , in quo de . Spiritu spirante ubi velit, & quamquam vox ejus audiatur, ignoratur tamen unde veniat: item & alter locus in extremo Evangelio exponendus est , qua Christus Magdalenam ipsum agnoscente no prohibet ab amplexu . Praeter hos quasi jussos libros sive Golumina de Theologicis rebus,alia Sadoletus conscripsit cum in consilium praecipue adhiberetur . Tesatur hoc ipse'. Ambr

m Catharino; ubi de ejusdem Ambrosii libro De perfecta

ε ep. lib. III. a ep. 23. lib. xlv.