장음표시 사용
101쪽
AN SECUNDUM SUI QUISQUE INGENII NATURAMD0UENDUS SIT. VIII. Virtus praeceptoris haberi solet nec immerito diligenter in his, quos erudiendos susceperit, notare discrimina ingeniorum et, quo quemque natura maxime serat, scire. Nam est in hoc incredibilis quaedam varietas
nec pauciores animorum paene quam corporum formae.
Quod intelligi etiam ex ipsis oratoribus potest, qui tantum 2 inter se distant genere dicendi, ut nemo sit alteri similis, quamvis plurimi se ad eorum quos probabant imitationem composuerint. Utile deinde plerisque visum est ita quemque 3 instituere, ut propria naturae bona d0ctrina laverent, et in id potissimum ingenia, quo tenderent, adiuvarentur: ut siquis palaestrae peritus, cum in aliquod plenum pueris gymnasium venerit, expertus eorum omni modo corpus animumque discernat, cui quisque certamini praeparandus sit: ita praeceptorem eloquentiae, cum sagaciter suerit intuitus , cuius ingenium presso limatoque genere dicendi, cuius acri, gravi, dulci, aspero, nitido, urbano maxime gaudeat, ita se commodaturum singulis, ut in eo, quo quisque eminet, provehatur: quod et adiuta cura natura magis 5 evalescat, et, qui in diversa ducatur, neque in his, quibus minus aplus est, satis possit emicere et ea, in quae natus videtur, deserendo laciat infirmiora. Quod mihi libera enim vel contra receptas persuasio- 6nes rationem sequenti sententia est) in parte verum videtur. Nam proprietates ingeniorum dispicere prorsus necessarium est. In his quoque certum studiorum sacere delectum nemo 7 dissuaserit. Namque erit alius historiae magis idoneus alius compositus ad carmen alius utilis studio iuris, ut nonnulli rus fortasse millendi. Sic discernet haec dicendi magister, quomodo palaestricus ille cursorem faciet aut pugilem aut luctatorem aliudve quid ex his, quae sunt sacrorum certaminum. Verum ei, qui soro destinabitur, non in unam partem 8 aliquam sed in omnia, quae sunt eius operis, etiam si qua difficiliora discenti videbuntur, elaborandum est. Nam et Omnino supervacua erat doctrina, si natura sufficeret. An si squis ingenio corruptus ac tumidus, ut plerique sunt, inci-
102쪽
derit, in hoc eum ire patiemur' aridum atque ieiunum non alemus et certe eum quasi vestiemus 3 Nam si quaedam detrahere necessarium est, cur non sit adiicere concessum 10 Neque ego contra naturam pugno. Non enim deserendum
id bonum, si quod ingenitum est, existimo, sed augendum II addendumque quod cessat. An vero clarissimus ille praeceptor Isocrates, quem non magis libri bene dixisse quam discipuli bene docuisse testas tur, cum de Ephoro atque Theopompo sic iudicaret, ut alteri frenis alteri calcaribus opus esse diceret, aut in illo lenitore larditatem aut in illo
paene praecipiti concitationem adiuvandam docendo existimavit, cum alterum alterius natura miscendum arbitraretur Τ12 Imbecillis tamen ingeniis sane sic obsequendum sit, ut tantum in id, quo vocat natura, ducantur. Ita enim, quod solum possunt, melius est icient. Si vero liberalior materia contigerit et in qua merito ad spem ora loris simus aggreSSi,
13 nulla dicendi virtus omittenda est. Nam licet sit aliquam in
partem pronior, ut necesse est, celeris tamen non repugnR-bit, atque ea cura paria faciet iis, in quibus eminebat: sicut ille ne ab eodem exemplo recedamus) exercendi corpora peritus, non, si docendum pancratiasten susceperit, pugno serire vel calce tantum aut nexus modo atque in his certos aliquos docebit, sed omnia quae sunt eius certaminis. Erit qui ex his aliqua non possit: in id in axime quod poterit com-
14 ponet. Nam sunt haec duo vitanda prorsus: unum ne temptes quod effici non possit, alterum ne ab eo, quod quis optime facit, in aliud, ad quod minus est idoneus, transferas. At si suerit qui docebitur ille, quem adolescentes senem vidimus, Nicostratus: omnibus in eo docendi partibus similiter utetur, efficietque illum, qualis hic fuit, luctando pugnandoque, quorum utroque certamine iisdem die 1 cibus coronabatur, invictum. Et quanto id magis oratoris suturi magistro providendum erit 7 Non enim satis est dicere presse tantum aut subtiliter aut aspere, non magis quam phonasco acutis tantum aut mediis aut gravibus sonis aut horum etiam particulis excellere. Nam sicut citharalla Oratio persecta non est, nisi ab imo ad summum omnibus intenta nervis consentiat.
103쪽
DE OFFICI0 DISCIPULORUM. IX. Plura de officio docentium locutus discipulos id
unum interim moneo, ut praeceptores Suos non minus quam ipsa studia ament, et parentes eMe non quidem corporum
sed mentium credant. Multum haec pietas c0nseret studio: 2 nam ita et libenter audient et dictis credent et esse similes concupiscent, in ipsos denique coetus scholarum laeti alacresque convenient, emendati non irascentur, laudati gaudebunt, ut sint carissimi, studio merebuntur. Nam ut illorum 3 ossicium est docere, sic horum praebere se dociles: alioqui neutrum sine altero susticit. Et sicut hominis ortus ex utroque gignentium consertur, et frustra sparseri8 Semina, nisi illa praemollitus foverit sulcus: ita eloquentia coalescere nequit, nisi sociata tradentis accipientisque concordia.. DE UTILITΑΤΕ ΕΤ RATIONE DECLAMANDI.X. In his primis operibus, quae non ipsa parva sunt sed maiorum quasi membra atque partes, bene instituto atque exercitato iam sere tempus appetet aggrediendi suasorias iudicialesque materias: quarum antequam viam ingredior, pauca mihi de ipsa ratione declamandi dicenda sunt, quae quidem ut ex omnibus novissime inventa ita multo est utilissima. Nam et cuncta illa, de quibus diximus, in se 2 fere continet, et veritati proximam imaginem reddit: ideoque ita est celebrata, ut plerisque videretur ad Drmandam eloquentiam vel sola sufficere. Neque enim virtus ulla perpetuae duntaxat orationis reperiri potest, quae non sit cum hac dicendi meditatione communis. Eo quidem res ista culpa 3 docentium recidit, ut inter praecipuas, quae corrumperent eloquentiam, causas licentia atque inscitia declamantium su- erit. Sed eo, quod natura bonum est, bene uti licet. Sint 4 ergo et ipsae materiae, quae fingentur, quam simillimae Veritatis, et declamatio, in quantum maxime potest, imitetur eas actiones, in quarum exercitationem reperta est. Nam 5 magos et pestilentiam et responsa et saeviores tragicis novercas aliaque magis adhuc sabulosa frustra inter sponsiones et interdicta quaeremus. Quid ergo Τ Nunquam haec supra fidem et poetica, ut vere dixerim, themata iuvenibus
104쪽
M. FAB. QUINTILI Itractare permittamus, ut expatientur et gaudeant materia et 6 quasi in corpus eant 7 Erit optimum: sed certe sint grandia et tumida non stulta etiam et acri stribus oculis intuenti ridicula: ut, si iam cedendum est, impleat se declamator aliquando, dum sciat, ut quadrupedes, cum viridi pabulo di- Stentae Sunt, sanguinis detractione curantur et sic ad cibos viribus conservandis idoneos redeunt: ita sibi quoque tenuandas adipes, et quidquid humoris corrupti contraxerit, emit-7 tendum, si esse sanus ac robustus volet. Alioqui tumor ille inanis primo cuiuscunque veri operis conatu deprehendetur. Totum autem declamandi opus qui diversum omni modo alarensibus causis existimant, hi profecto ne rationem qui-8 dem, qua ista exercitatio inventa sit, pervident. Nam si soronon praeparat: aut scenicae ostentationi aut furiosae voci-serationi simillimum est. Quid enim attinet iudicem praeparare, qui nullus est: narrare, quod omnes sciant salsum: probationes adhibere causae, de qua nemo sit pronuntiaturus 3 Et haec quidem otiosa tantum: assici vero et ira vel luctu permovere, cuius est ludibrii, nisi quibusdam pugnae
simulacris ad verum discrimen aciemque iustam consuesci-9 mus Τ Nihil ergo inter sorense genus dicendi atque hoc declamatorium intererit 7 Si prosectus gratia dicimus, nihil.
Utinamque adiici ad consuetudinem posset, ut nominibus uteremur, et perpleXae magis et longioris aliquando actus controversia fingerentur, et verba in usu cotidiano posita minus timeremus, et iocos inserere moris esset: quae nos, quamlibet per alia in scholis exercitati simus, tirones in soro in-
sane paulum aliquid inclinare ad voluntatem audientium de-11bemus. Nam et in iis actionibus, quae in aliqua sine dubio veritate versantur sed sunt ad popularem aptatae delectationem, quales legimus panegyricos, totumque hoc demonstrativum genus, permittitur adhibere plus cultus omnemque artem, quae latere plerumque in iudiciis debet, non confiteri 12 modo sed ostentare etiam hominibus in hoc advocatis. Quare declamatio, quoniam est iudiciorum consiliorumque imago, similis esse debet veritati: quoniam autem aliquid in se ha-13bet επιδεικτισιον, nonnihil sibi nitoris assumere. Quod sa-
105쪽
INST. ORATOR. LIB. II, I 1. ciunt actores comici, qui neque ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, pronuntiant, quod esset sine arte, neque procul tamen a natura recedunt, quo Vilio periret imitatio: sed morem communis huius sermonis decore quodam scenico exornant. Sic quoque aliqua nos incommoda ex his, quas fin- 14xerimus, materiis consequentur, in eo praecipue, quod multa in his relinquuntur incerta, quae sumimus ut videtur, aetates, facultates, liberos, parentes, urbium ipsarum Vires, iura, mores, alia his similia: aliquando etiam argumentum ex ipsis 15 positionum vitiis ducimus. Sed haec suo quaeque loco. Quamvis enim omne propositum operis a nobis destinati eo speclet ut orator instituatur: tamen, ne quid studiosi requirant, etiam si quid erit, quod ad scholas pertineat proprie,
ΑΝ ΑRTIS NECESSARIA COGNITIO. XI. Iam hinc ergo nobis inchoanda est ea pars artis, ex qua capere initium S0lent, qui priora omiserunt: quanquam video quosdam in ipso statim limine obstaturos mihi, qui nihil egere huiusmodi praeceptis eloquentiam putent, sed nutura sua et vulgari modo et scholarum exercitatione contenti rideant etiam diligentiam nostram, exemplo magni quoque nominis professorum, quorum aliquis, ut opinor, interrogatus, quid esset σχημα et νόημα, nescire se quidem sed, si ad rem pertineret, esse in sua declamatione respondit. Alius percontanti, Theodoreus an Apollodoreus 2 esset ' Ego, inquit, parmularius sum. Nec sane potuit urbanius ex consessione inscitiae suae elabi. Porro hi, quia et beneficio ingenii praestantes sunt habiti et multa etiam memoria digna exclamaverunt, plurimos habent similes negligentiae suae, paucissimos naturae. Igitur impetu dicere 3 se et viribus uti gloriantur: neque enim opus esse probatione aut dispositione in rebus fictis, sed, cuius rei gratia plenum sit auditorium, sententiis grandibus, quarum optima quaeque a periculo petatur. Quin etiam in cogitando, nulla ratione adhibita aut tectum intuentes magnum aliquid, quod ultro se offerat, pluribus saepe diebus expectant, aut murmure incerto velut classico instincti concitatissimum corporis
106쪽
M. FAB. QUINTILIANI motum non enuntiandis sed quaerendis verbis accommodant. 5 Nonnulli certa sibi initia, priusquam sensum invenerint, destinant, quibus aliquid diserti subiungendum sit, eaque diu secum ipsi clareque meditati desperata connectendi lacultate deserunt et ad alia deinceps alque inde alia non minus com-6 munia ac nota devertunt. Qui plurimum videntur habere rationis, non in causas lamen laborem suum sed in locos intendunt, alque in his non corpori prospiciunt sed abrupta 7 quaedam, ut sorte ad manum venere, iaculantur. Unde fit, ut dissoluta et ex diversis congesta oratio cohaerere non possit similisque sit puerorum commentariis, in quos ea, quae aliis declamantibus laudata sunt, regerunt. Magnas tamen sententias et res honas, ita enim gloriari solent, elidunt: nam et barbari et servi: et si hoc sat est, nulla e Stratio dicendi. QUARE lΝ ERUDITI INGENI 0SIORES VULGO HABEANT Ut:. XII. Ne hoc quidem negaverim, sequi plerumque hane opinionem, ut sortius dicere videantur indocli: primum vitio male iudicantium, qui maiorem habere vim credunt ea, qu Benon habent artem, ut effringere quam aperire, rumpere quam 2 solvere, trahere quam ducere putant robustius. Nam et gladiator, qui armorum inscius in rixam ruit, et luctator, qui totius corporis nisu in id. quod semel invasit, incumbit, sortior ab his vocatur: cum interim et hic frequenter suis Viribus ipse prosternitur, et illum vehementis impetus excipit 3 adversarii mollis articulus. Sed sunt in hac parte, quae imperitos etiam naturaliter fallant: nam et divisio, cum plurimum Valeat in causis, speciem virium minuit, et rudia politis
4 maiora et sparsa compositis numerosiora creduntur. ΕSt praeterea quaedam virtutum vitiorumque vicinia, qua maledicus pro libero, temerarius pro sorti, effusus pro copioso accipitur. Maledicit autem ineruditus apertius et saepius vel cum periculo suscepti litigatoris frequenter etiam suo.b Affert et ista res opinionem, quia libentissime homineὸ audiunt ea, quae dicere ipsi noluissent. Illud quoque alterum, quod est in elocutione ipsa, periculum, minus vitat conatur
107쪽
que perdite, unde evenit nonnunquam, ut aliquid grande inveniat, qui semper quaerit, quod nimium est: verum id evraro provenit, et certa vitia non pensat. Propter hoc quo-6que interdum videntur indocti copiam habere maiorem, quod dicunt Omnia: doctis est et electio et modus. His accedit, quod a cura docendi, quod intenderunt, recedunt. Itaque illud quaestionum et argumentorum apud corrupta iudicia Digus evilant nihilque aliud, quam quod vel pravis voluptatibus aures assistentium permulceat, quaerunt. Sententiae quoque 7 ipsae, quas solas petunt, magis eminent, cum omnia circa illas sordida et abiecta sunt: ut lumina non inter umbras, quemadmodum Cicero dicit, sed plane in tenebris clariora sunt. Itaque ingeniosi vocentur, ut libet, dum tamen constet, contumeliose sic laudari disertum. Nihilominus confii-8tendum est etiam detrahere doctrinam aliquid, ut limam rudibus et coles hebetibus et vino vetustatem: sed vitia detrahit, atque eo solo minus est, quod litterae perpolierunt, quo melius. Verum hi pronuntiatione quoque famam dicendi sor- 9tius quaerunt. Nam et clamant ubique et omnia levata, ut ipsi vocant, manu emtigiunt, multo discursu, anhelitu, iactatione gestus, motu capitis furentes. Iam collidere manus, 10 terrae pedem incutere, semur, pectus, frontem caedere, mire ad pullatum circulum facit: cum ille eruditus, ut in oratione multa summittere, variare, disponere, ita etiam in pronuntiando suum cuique eorum, quae dicet, colori accommodare actum sciat, et, si quid sit perpetua observatione dignum, modestus ei esse et videri malit. At illi hanc vim appellant, II quae est potius violentia: cum interim non actores modo aliquos invenias sed, quod est turpius, praeceptores etiam, qui brevem dicendi exercitationem consecuti, Omissa ratione, ut tulit impetus, passim tumultuentur eosque, qui plus honoris litteris tribuerunt, ineptos et ieiunos et trepidos et infirmos, ut quodque verbum contumeliosissimum occurrit, appellent. Verum illis quidem gratulemur sine labore, sine 12 ratione, sine disciplina disertis: nos, quando et praecipiendi munus iam pridem deprecati sumus et in soro quoque dicendi, quia honestissimum finem putamus desinere, dum desideraremur: inquirendo scribendoque talia consolemur olium
108쪽
M. FAB. QUINTILIANI nostrum, quae sutura usui bonae mentis iuvenibus arbitramur, nobis certe sunt Voluptati.
QUIS M0DUS IN ARΤΕ. XIII. Nemo autem a me exigat id praeceptorum genus, quod est a plerisque scriptoribus artium traditum, ut quasi quasdam leges immutabili necessi late constrictas studiosis dicendi seram: utique prooemium et id quale, proxima huic narratio, quae lex deinde narrandi, propositio post hanc vel,
ut quibusdam placuit, excursio, tum certus Ordo quaestionum ceteraque, quae, velut si aliter sacere fas non sit, quidam 2 tanquam iussi sic sequuntur. Erat enim rhetorice res prorsus lacilis ac parva, si uno et brevi praescripto contineretur: sed mutantur pleraque causis, temporibus, occaSione, necessitate. Atque ideo res in oratore praecipua consilium est, 3 quia Varie et ad rerum momenta convertitur. Quid I si enim praecipias imperatori, quotiens aciem instruet, dirigat frontem, cornua utrinque promoVeat, equites pro cornibus locet: erit haec quidem rectissima sortasse ratio, quotiens licebit: sed mutabitur natura loci, si mons occurret, si stumen obstabit, collibus, silvis, asperitate alia prohibebitur: mutabit hostium genus, mutabit praesentis condicio discriminis: nunc acie directa nunc cuneis, nunc auxiliis nunc idigione pugnabitur, nonnunquam terga etiam dedisse simulata 5 suga proderit. Ita prooemium necessarium an supervacuum, breve an longius, ad iudicem omni sermone directo an ali- quando aVerso per aliquam figuram dicendum sit, constricta an latius lasa narratio, continua an divisa, recta an Ordine 6 permutato, causae docebunt. Itemque de quaestionum Ordine, cum in eadem controversia aliud alii parti prius quaeri frequenter eXpediat. Neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta, sed hoc quidquid est utili-7 tas excogitavit. Non negabo autem sic utile esse plerumque, alioqui nec scriberem: verum, si eadem illa nobis aliud suadebit utilitas, hanc relictis magistrorum auctoritatibus se
8 Equidem id maxime praecipiam ac repetens iterumque iterumque monebor res duas in omni actu speclet Ora-
109쪽
tor, quid deceat et quid expediat. Expedit autem saepismutare ex illo constituto traditoque ordine aliqua et interim decet, ut in statuis atque picturis videmus variari habitus, vultus, status. Nam recli quidem corporis vel minima gratia est: nempe enim adversa sit facies et demissa brachia et 9 iuncti pedes et a summis ad ima rigens opus. Flexus ille et, ut sic dixerim, motus dat actum quendam et affectum. Ideo nec ad unum modum formatae manus et in vultu mille species. cursum habent quaedam et impetum, sedent alia vel 10 incumbunt: nuda haec, illa velata sunt, quaedam mixta ex utroque. Quid tam distortum et elaboratum, quam est ille discobolos Myronis Τ Si quis tamen, ut parum rectum, improbet opus: nonne ab intellectu artis absuerit, in qua vel
praecipue laudabilis est ipsa illa novitas ac difficultas Τ Quam 11
quidem gratiam et delectationem afferunt figurae, quaeque in sensibus quaeque in verbis sunt: mutant enim aliquid a recto atque hanc prae se virtutem serunt, quod a consuetudine vulgari recesserunt. Habet in pictura speciem tota facies: 12 Apelles tamen imaginem Antigoni latere tantum altero Ostendit, ut amissi oculi deformitas lateret. Quid Τ non in oratione operienda sunt quaedam, sive ostendi non debent sive
exprimi pro dignitate non possunt 3 Ut secit Timanthes, 13 opinor, Cythnius in ea tabula, qua Coloten Teium vicit. Nam cum in Iphigeniae immolatione pinxisset tristem Calchantem, tristiorem Ulixen, addidisset Menelao, quem summum poterat ars enicere, maerorem: consumptis affectibus, non reperiens, quo digne modo patris vultum posset exprimere, velavit eius caput et suo cuique animo dedit aestimandum. Nonne huic simile est illud Sallustianum, Nam de 14 Carthagine tacere salius puto quam parum dicers ' Propter quae mihi semper moris suit, quam minime alligare me ad praecepta, quae καθολικα vocitant, id est ut dicamus quomodo p0ssumus) universalia Vel perpetualia. Raro enim reperitur hoc genus, ut non labefactari parte aliqua et subrui possit. Sed de his plenius suo quidque loco tractabimus. Interim nolo se iuvenes satis instructos, si quem ex 15 his, qui breves plerumque circumseruntur, artis libellum edidicerint, et velut decretis technicorum tutos putent. Multo 6
110쪽
M. FAB. QUINTILIANI labore, assiduo studio, Varia exercitatione, plurimis experimentis, allissima prudentia, praesentissimo consilio constat 16 ars dicendi. Sed adiuvatur his quoque, si tamen rectum viam, non unam Orbitam monstrent: qua declinare qui crediderit nefas, patiatur necesse est illam per lanes ingredientium tarditatem. Itaque et stratum militari labore iter saepe deserimus compendio ducti: et, si rectum limitem rupti torrentibus pontes inciderint, circumire cogemur, et, si ianua17 tenebitur incendio, per parietem exibimus. Late susum opus est et multiplex et prope cotidie novum, et de quo nunquam dicta erunt omnia. Quae sint tamen tradita, quid ex his optimum, et si qua mulari, adiici, detrahi, melius videbitur, dicere eXperiar.
DIVISIO Τ0TIUS OPERIS. XIV. Rhetoricen in Latinum transferentes tum oratoriam tum oratricem nominaverunt. Quos equidem non fraudaverim debita laude, quod copiam Romani sermonis augere temptarint. Sed non omnia nos ducentes ex Graeco sequuntur sicut ne illos quidem, quotiens suis utique verbis 2 signare nostra voluerunt. Et haec interpretatio non minus dura est quam illa Plauti essentia atque entia, sed ne propria quidem: nam oratoria sic effertur ut elocutoria, ora
triae ut elocutriae; illa autem, de qua loquimur, rhetorice talis est qualis eloquentia, nec dubie apud Graecos quoque 3 duplicem intellectum habet. Namque uno modo fit appositum ars rhetorica ut navis piratica, altero nomen rei, qualis est philosophia, amicitia. Nos ipsam nunc volumus significare substantiam, ut grammatice litteratura est, non litteratriae quemadmodum oratris, nec litteratoria quemad-4 modum oratoria; verum in rhetorice non fit. Ne pugnemus igitur, cum praesertim plurimis alioqui Graecis sit utendum. Nam certe et philosophos et musicos et geometras dicam, nec vim asseram nominibus his indecora in Latinum sermonem mutatione. Denique, cum M. Tullius etiam ipsis librorum, quos hac de re primum scripserat, titulis Graeconomine utatur: prosecto non est verendum, ne temere Videamur oratori maximo de nomine artis suae credidisse.